Nga Luan Çipi/

Qyteti i Montrealit është i madh e i rëndësishëm. Ai ka afër 1.7 milion banorë (i dyti pas Torontos) dhe njëkohësisht është quajtur dhe “Kryeqyteti kulturor i Kanadasë”, pa përjashtuar cilësimin historik të tij si “Kryeqyteti tregtar i Kanadasë”. Qyteti dhe e gjithë krahina e Kebekut, ku ai bënë pjese nga ana territoriale dhe administrative, përfshin zonën frankofone të Kanadasë. Frëngjishtja është gjuha zyrtare e qytetit dhe në shtëpitë rreth 56% e banorëve flasin frëngjisht dhe vetëm 18% anglisht.

Montreali, padyshim edhe sot, mbetet një qendër e rëndësishme e tregtisë, e financave, e teknologjisë, projektimit, turizmit, hapësirës ajrore, kulturës, sportit dhe kinematografisë.

Edhe pse i ka këto përparësi në shkallë kombëtare Montreali, merr edhe më shumë vlera, duke pasur në qendër të vetë një objekt kulti religjioz me rëndësi e madhësi botërore, siç është Bazilika Katolike “Notre Dame Montreal”, Kisha më e madhe në Amerikën e Veriut dhe e dyta në shkallë botërore.

Ky institucion shumë i rëndësishëm i besimit katolik, u ndërtua për nder dhe me emrin e Shën Mërisë, në një objekt më të vogël, në vitin 1829 qe u dëmtua kryesisht për shkak te djegies së tij dhe nisi të rindërtohet, rikonstruktohet e zgjerohet në formën e tanishme, si bashkësi dy kishash, qysh nga viti 1980.

Për ndërtimin e Kishës së Madhe u zgjodh projektuesi dhe ndërtuesi i famshëm Amerikan, me origjinë Irlandeze, James D’Onell, protestan, që u konvertua në katolik dhe u nderua e u varros po aty.

Të ardhur në Otava, për vizitë te ime bije, që ndodhet familjarisht me banim dhe punë prej vitesh në Kanada, duke qenë vetëm rreth 200 km. larg Bazilikës Notre Dame të Montrealit, nuk mund të rinim pa e vizituar këtë perlë botërore, që rrezaton fuqishëm në të gjithë botën e krishterë, madhështi edhe besim hyjnor tradicional Katolik. Së bashku me Hanëmen, gruan time të pandarë në çdo ngjarje, si dhe me Linditën, vajzën time, me Mihailin, dhëndrin kanadez dhe djalin tim, Kamanin, (ardhur për mua posaçërisht nga Çikago me gruan dhe të dy djemtë e tij çamarrokë), në një ditë tepër të ftohtë (-31 gradë C), me dy autovetura, nisemi të çalltisim e të shuajmë këtë kuriozitet e dëshirë të kahershme, që nuk e ka fat gjithkush dhe gjithmonë.

Pasi premë biletat dhe paguam një kuotë hyrjeje (më shumë për solidaritet dhe detyrë humane dhe duhet thënë, pa asnjë detyrim) edhe të përshpejtuar nga të ftohtit e padurueshëm, u futëm në Portën e Kishës, ku menjëherë ngelëm të befasuar nga pamja mahnitëse, që të impononte madhështi e deri misticizëm:

Një sallë e madhe, që s’i shihje dot fundin, me aftësi mbajtëse mijëra veta, shumica me vënde për t’u ulur në kushte komode, një ndriçim paksa i errët, disi i mbytur dhe ëndërrimtar.

Kudo të sheh syri llambadarë, shandanë, ndriçues e abazhurë disaformash dhe shumëmadhësish. Xhamat e dritareve janë tjetërsoj të bukur e të ngjyrosur me teknologji të posaçme. Ka gjithfarësoj, basoreliev dhe statuja shenjtorësh dhe engjëjsh, ornamente e piktura të çmuara dhe punime druri (bliri kryesisht), e të papara artistikisht tjetërkund.

Në të djathtë janë vendosur dhomat e rrëfimit dhe të faljes së mëkateve, krejt xham dhe në të majtë, janë këndet e lutjeve dhe të përshpirtjes, me qirinj në ndriçim apo gati për ndezje.

Po të ngresh sytë lart drejt tavanit, admiron 1827 korniza me xham te ngjyrosur, të thurur aq bukur deri në ultësirën e kurbuar, sa të duket sikur sheh qiellin blu. Kjo u ofron vizitorëve një ndjenjë befasuese për të qenë më të hapur, më kolektiv, më të dashur për njëri tjetrin, më dorëdhënës, solidar e bujar, nën një qiell rrezatues të  improvizuar e që të benë vetvetiu të ndikuar nga fryma hyjnore.

Ngjyra e mureve, në të katër anët e Bazilikës, është e pazakontë, e shumëllojtë e deri në mrekulli, ku dominon bluja dhe ari. Një ar, jo i lyer si bojë e i sajuar, po krejt i vërtetë dhe natyrisht me shumë vlerë. Siç janë të bukura e të kushtueshme, të bëra me dorë, çdo detal e pjesë përbërëse ndërtimore dhe çdo pajisje e instaluar, në këto mjedise të arenduara me mjeshtëri të rrallë, ku çdo pikturë, reliev, statuje tregon për një ngjarje fetare, për një shenjt, për engjëjt, për një porosi ungjillore, inspiruar nga Bibla..

Altari ballor kryesor i kishës së madhe, sarkofagu, kasollja e famshme ku lindi Jezu Krishti, etj. ndërtuar si shumë çudi të tjera, nga arkitekti Viktor Bourgen, janë secila më vete, një kryevepër monumentale, që rrallë gjendet tjetër kund. Jezusi, me madhështinë dhe bukurinë e tij, dominon gjithë mjedisin e harmonizuar për rreth, ku numërohen dhjetëra pamje ikone në pikturë, të gdhendura si basorelieve, apo statuja të madhësive të ndryshme, që shihen me pamje te lirë nga salla e madhe, apo po të kalosh e t’i soditësh në shkallinat e shumta drejt lozhave, nga të tre anët e saj.

Tjetër mrekulli e veçanti e kësaj Bazilike Madhështore është Kambanorja, me një kambanë gjigante prej 12 ton, që vihet në lëvizje me forcën e njëkohshme të 12  burrave dhe qe tingëllimi i saj dëgjohet prej 37 km larg. Natyrisht përdorimi i kambanës kufizohet vetëm në ditët solemne ceremoniale e në të shenjtat fetare dominante, ndryshe, nga fuqia e madhe akustike, do arrinte deri në dëmtimin e mureve. Veç Sallës së Madhe kryesore, nevojat e shpeshta ceremoniale, sidomos për martesat, diktuan edhe ndërtimin e një kishe të dyte, ngjitur dhe që komunikon me Bazilikën. “Sacred Heart Chapel”, duhet thënë dhe kjo, ka bukurinë dhe stilin e vet të posaçëm e funksional dhe përballon thuajse gjithë nevojat e këtij qyteti të madh, që me rrethinat si popullatë, ia kalon shumë edhe Shqipërisë.

Salla e Madhe e Bazilikës Notre Dame Montreal, përdoret si Kishë për ritet fetare më të spikatura dhe në raste solemne e të jashtëzakonshme dhe bashke me ata që mund të rijnë në këmbë, pranon 9 mije spektatorë. Kjo Bazilikë e rëndësishme në shumë raste ka qenë edhe arenë e ngjarjeve të bujshme shoqërore e shtetërore për krejt provincën e Kebekut dhe të gjithë vendit, për të përballuar deri koncerte të mëdha, duke arritur kulmin me debutimin e suksesshëm të Luçiano Pavarotit të famshëm.

Një tjetër çudi dhe madhështi e Bazilikës Notre Dame Montreal është Organoja e saj, me përmasa jashtëdimensionale dhe cilësi akustike të jashtëzakonshme. Kjo  kërkon dhe mjeshtëri kulmore, për të luajtur me virtuozitetin që meriton, ky instrument i rrallë në shkallë botëror, siç bënë prej dyzetedy vjetësh, Pjeri, që luan aty ende me pasion rinor, në kërkim të përsosmërisë.

Kthehemi për në vendin tonë, në Shqipërinë e vogël dhe të largët, të entuziazmuar dhe me përshtypjet me të mira për popullin Kanadez dhe arritjet e tij të jashtëzakonshme, në të gjitha drejtimet.

Kjo Bazilikë Madhështore tregon gjithashtu forcën e këtij kombi vital dhe të përparuar drejt përsosmërisë, në harmoni midis shtetasve të vet, pavarësisht gjuhëve e besimeve të ndryshme fetare dhe me një politikë sociale e mirëkuptimi shembullore.

Otava, Kanada, 10.01.2014

 Orë letrare festive në Budapest/

“…bashkë do të arrijmë që ajo që sot na duket e pamundur ta bëjmë të mundur…”. “Ju krijuesit e artistët jeni ambasadorët e vërtetë të Shqipërisë…”. “…Ne duhet të jetojmë për Shqipërinë…”. Nënshtetasi sllovak që e ndien vetën shqiptar dhe veproi deri në sakrificë për kauzën shqiptare./

Nga Hazir Mehmeti, Budapest/
Në kryeqytetin e bukur hungarez nën përkujdesjen e Ambasadës së Republikës së Kosovës dhe në bashkëpunim me Lidhjen e Shkrimtarëve dhe Krijuesve Shqiptarë “Aleksandër Moisiu” në Austri, u organizua orë letrare artistike në kuadër të shënimit të gjashtë vjetorit të pavarësisë së Kosovës. Mbrëmja festive e pasur me program të larmishëm kulturo-artistik ishte nën patronatin e z.Sami Ukellit, ambasador i Kosovës në Hungari. Manifestimin e nderoi me praninë e tij z.Ibrahim Makolli, ministër për diasporë. Të pranishëm ishin edhe znj. Mira Hoxha, ambasadore e Republikës së Shqipërisë në Hungari; Z.Iljaz Feta, këshilltar në Ambasadën e Maqedonisë në Hungari;  Dr.Etleva Lala, drejtoreshë në Katedrën e Albanologjisë në Budapest;  z. Kurt Gostentschnigg, shkrimtar dhe përkthyes;  z.Kamil Weiner, mysafir nga Sllovakia, një aktivist dhe shkrimtar i cili së fundi shkruan edhe në gjuhën shqipe;  Z. Driton Smakaj, veprimtar, krijues, ideator dhe koordinues në realizimin e orës letrare me krijues nga Austria.  Paraqitje e programit u bë me sukses nga znj. Jehona Muja-Sukaj.
Në fjalën e tij përshëndetëse ministri, z.Ibrahim Makolli, mes tjerash tha:” Ku flet arti, politika heshtë, kudo që jemi do angazhohemi, pavarësisht se herë-herë edhe do të lodhemi e mërzitemi, por asnjëherë dhe në asnjë moment të mos e humbim besimin, ne si komb kemi mundësi. Por ajo që nevojitet është t’i bëjmë bashkë të gjitha pjesët e trupit të shpërndarë gjithandej botës. Dhe, duke i bërë bashkë do të arrijmë që ajo që sot na duket e pamundur, ta bëjmë të mundur dhe të realizueshme, sepse në të kundërtën edhe ajo që sot na duket e mundur, nëse nuk bëhemi bashkë, nëse nuk i mobilizojmë kapacitetet tona sikur i kemi mobilizuar në një kohë, atëherë edhe e mundura do të bëhet e  pamundur. Gëzuar Dita e Pavarësisë! Shkrimtarëve suksese në artin e tyre! Edhe njëherë, sikur edhe herëve tjera kur jemi takuar, e shprehi gatishmërinë e Ministrisë së Diasporës për të qenë afër në secilin moment në plotësimin e shumë nevojave që ne kemi brenda dhe jashtë.” Znj.Mira Hoxha, ambasadore e Shqipërisë në Hungari në fjalën e saj mes tjerash tha: “Dyert e ambasadave janë të hapura si gjithnjë. Nuk është hera e parë që ne organizojmë mbrëmje artistike. I përgëzoj Lidhjen e Shkrimtarëve dhe Krijuesve dhe të gjithëve, urime pavarësia e Republikës së Kosovës.  Ju krijuesit e artistët jeni ambasadorët e vërtetë të Shqipërisë. Imazhi i juaj është imazhi më i mirë i Shqipërisë. Ju faleminderit dhe jetë të gjatë Kosovës”.Fjalën e rastit e mbajti nikoqiri i mbrëmjes z.Sami Ukelli, ambasador i Republikës së Kosovës në Hungari. “Krijuesit dhe të pranishmit tjerë i falënderoj shumë, të cilët kanë gjetur kohe të vijnë këtë mbrëmje. Po ashtu e falënderojmë ministrinë, z. Ibrahim Makolli. Ardhja e juaj nga Austria kur dihet se ju vini pas angazhimit tuaj ditor në vendet e punës atje, na nderon në veçanti. Ne po festojmë ndër të parët sonte duke e nisur kështu shënimin gjashtë vjetorit të pavarësisë së Kosovës. Jemi shtet i ri por me ministri të diasporës, kjo tregon për përkushtimin tonë përgjithësisht për mërgatën tonë kudo që gjendet. Shpresoj se edhe Republika e Shqipërisë do ketë një dikaster të ngjashëm për koordinim më të mirë rreth mërgatës edhe me ministrinë tonë të diasporës, kjo edhe po ndodhë.”
Në emër të LShKSh “Aleksandër Moisiu” përshëndeti kryetari i saj, poeti Besim Xhelili. “ Krijues të bashkuar arrijnë më shumë, nga ky cak i yni tani në shoqatën tonë kemi një numër të kënaqshëm krijuesish, mes tyre edhe nga Hungaria z.Driton Smakaj. Jemi të hapur edhe për shkrimtarë e krijues tjerë nga vendet tjera për rreth nesh. E filluam disa veta, kurse tani kemi 27 shkrimtarë e krijues tjerë arti të përfaqësuar me veprat e tyre. Në pikturë prizrenasi Gazmend Freitag, momentalisht me pikturat e tij në Verona të Italisë i cili nga atje ju përshëndetë. Krijuesit  rrjedhin nga të gjitha viset etnike shqiptare me artin e tyre kanë treguar vlera arti edhe para kombeve tjera.” Z.Anton Marku prezantoj botimin e antologjisë së shkrimtarëve dhe krijuesve shqiptarë në Austri, i botuar në dy gjuhë, shqip dhe gjermanisht. Nga krijimtaria e tyre lexuan poezi Anton Marku, Besim Xhelili, Kurt Gostentschnigg,  Mërgim Osmani. Z. Kamil Weiner, përkthyes, regjisor e publicist në fjalën e tij në një shqipe të rrjedhshme mes tjerash tha: “Jam themelues i shoqatës “Besa” në Sllovaki e cila nxori edhe revistën mujore në shqip “Besa”, ku shkruhej për problemet e Kosovës dhe të shqiptarëve në përgjithësi në trojet tona. Kisha bashkëpunëtor të gazetës kroat, slloven e nga kombe tjera ku trajtoheshin problemet e Kosovës dhe shqiptarëve. Isha gjatë gjithë kohës së luftës në Kosovë si prijës i gazetarëve sllovak dhe çek. Kam përkthye disa vepra të autorëve shqiptarë në sllovakisht dhe të atyre sllovak në shqip” z.Weiner lexoi dy poezi në gjuhën shqipe. Ai mes tjerash tha: “Ne duhet të jetojmë për Shqipërinë e jo të vdesim për Shqipërinë”. Poeti shkodran Ragip Dragusha e entuziazmoi publikun me poezitë e tij “Breshka” dhe “Zana e Malit” duke i interpretuar ato bukur dhe me plotë pasion, për çka publiku e shpërbleu me duartrokitje të gjata. Mbrëmjen e ndihmuan edhe afaristë shqiptarë të suksesshëm, mes tyre edhe z.Lutfi Kabashi i cili shtroi darkë pritje për mysafirët.

Kur shqiptaro-amerikanët pushtuan Tajms Skuer-in për Pavarësinë e Kosovës/

Nga Dalip Greca/

Times Square, 17 shkurt 2008- Ndërkohë që Prishtina nënshkruante dokumentin historik, Deklaratën e Pavarësisë së Kosovës, shqiptarët e  Nju Jork-ut vazhdonin shëtitjen e  Pavarësisë nëpër rrugët njujorkeze. Një varg i gjatë makinash të zbukuruara me flamuj kombëtar shqiptar dhe me flamurin amerikan i binin kryq e tërthor qytezave ku banojnë shqiptarët. Arthur Avenue, Williamsbridge, Third Ave, Astoria Bulevard në Kuins, Fordham Rode në Bronx, rrugë-kalimet e Bruklinit dhe të Ridge Wood, Nju Xhersi e Kenektikat, kanë ushtuar nga jehona e borive të makinave dhe thirrjet e shqiptaro-amerikanëve: “Kosova-USA”, “Kosova e pavarur”, “Thank You USA”…”Thank You President Bush”!”Thank You President Clinton”!

Shëtitja e Pavarësisë së Kosovës në Nju Jork, u kurorëzua në Times Square, ku vargu i makinave kalonte përmes sheshit të famshëm të mbushur plot me kalimtarë. Ndërkohë që vargu i gjatë i makinave të mbushur me shqiptarë, të veshur si për festë, shumë prej të cilëve të mbështjellë me flamurin kombëtar shqiptar dhe atë të shtetit amerikan, thërrisnin e brohorisnin për pavarësinë e Kosovës, grupe të shumta dilnin nga Sabuej dhe i bashkoheshin manifestuesve që qëndroninn në trotuare. Të parët ishin grumbulluar që në orën 11 e 45. Gjithëçka ishte spontane, intuitive. Kishin mjaftuar vetëm disa tekste mesazhesh të nisur nga një grup të rinjësh përmes celularëve dhe secili njoftonte miqtë dhe të afërmit e vet. Teksti i nisur që në mbrëmjen e së shtunës ishte i shkurtër: ”Nesër, e dielë 17 shkurt do të celebrojmë pavarësinë e Kosovës në Times Square. Merrni flamuj shqiptarë dhe amerikan me vete. Ta gëzojmë pavarësinë…!”.

Ky tekst pati një efekt të jashtzakonshëm, gati magjik. Në fillim qindra e më pas mijëra pushtuan sheshin Times Square, i cili këtë të dielë kishte aq shumë turistë.

Të ardhurit nuk pushojnë marshimin ne metropolin njujorkez…Manhattani flet shqip. Nga të gjitha kryqzimet duken flamujë…sa shumë manifestues! Çdokush nga kryetaret e shoqatave të shumta që kemi në komunitet, apo presidentët e fondacioneve, që nuk arrijnë asnjëherë të mbushin sallat, do ta kishin zili këtë mënyrë grumbullimi. Në të gjithë manifestimet që u zhvilluan këtë të dielë në Nju Jork, askush nuk mund të krahasohet me mënyrën e organizimit të të rinjëve që mbushën Times Squar-in… Ky rast tregoi se shqiptarët  mund të organizohen në mënyrë të shkëlqyer pa pasur nevojë shumë për prijësit e lodhur…

Illyria e ndoqi që nga fillimi e deri në fund manifestimin. I gjithë ekipi ishte aty dhe regjistroi gjithëçka u zhvillua në  Times Square.

Me grumbullimet e para shfaqet dhe policia. Fillimisht vetëm pak policë, por me shtimin e manifestuesve, vjen duke u shtuar dhe prania paqsore e policëve amerikanë, të cilët e kanë të vështirë ta disiplinojnë trafikun. Makinat e shqiptarëve nuk pushojnë asnjë cast dhe sapo e përshkojnë gjatësinë e Time Square, rikthehen sërish dhe përsërisin ritin e manifestimit.

Fillimisht shqiptarët kanë zënë vetëm njërën anë të avenjusë së shtatë, më pas zënë dhe anën përballë, por gjithësesi hapësira është e ngushtë për t’i zënë të gjithë ata që vijnë nga drejtime të ndryshme; del e domosdoshme që të pushtohet edhe një avenjue tjetër… Mitingu nisi me qindra e më pas u bënë mijëra.

Në miting gjenë nga të gjitha moshat, që nga të rinjtë, e deri tek fëmijët e vegjël, nga invalidët e deri tek të moshuarit. Edhe një veteran amerikan i kthehet disa herë sheshit dhe përshëndet shqiptarët manifestues. Është pak ftohtë, por askush nuk jep shenja se e ndjen të ftohtin.

Bleron Baraliu është mbështjellë me një flamur kuq e zi dhe brohoret për Kosovën. Aktorja Liza Zagreda dhe Luan Bexheti treten mes turmës dhe urojnë për pavarësinë e Kosovës. Veterani Shaqir Gashi afrohet tek kamera e TV “Kultura Shqiptare”  dhe zbraz emocionet qe ndjen. Ka ardhur bashkë me zonjën në shesh. Gazetari Sulejman Gashi merr intervistat e çastit për t’i përcjellë në Prishtinë përmes ekranit të RTK-së me ndihmën e kamerës së Damianit. Edhe Halil Mula fikson pamje dhe intervista e i përcjell për në Prishtinë përmes RTV 21. Tek Adem Belliu afrohet një Afgano-amerikan i cili thërret në anglisht për pavarësinë e Kosovës dhe demokratizimin e Afganistanit. Të huajët kalojnë pranë manifestuesëve dhe kërkojën të marrin fotografi kujtimi me flamujë shqiptarë.

Secili ndjehet i emocionuar në këtë ditë historike.

Në turmën e madhe të manifestuesëve mbizotëron mosha e re. Një gazetar i NBS, thotë se ndjehet i mrekulluar tek sheh njerëz kaq të gëzuar që manifestojnë me kulturë. Ju nderoni vendin tuaj dhe Amerikën, tha ai.

Edhe pse Sheshi është i rënduar nga pjesmarrja e shumtë, vajza dhe djem të rinjë ia improvizojnë dhe ia nisin edhe valles aty, ndërsa ka dhe instrumentistë që kanë marrë me vete tupanët dhe çiftelitë.Është ditë gëzimi… Është dasma e Kosovës.

Sa shumë të rinjë dhe fëmijë që ka në radhët e manifestuesve! Arberie Hetemi eshte bashke me te shoqin dhe i gezohen manifestimit. Të gjithë gëzojnë dhe thërrasin për Kosovën dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Piktori vlonjat Fejzo ka qëndruar në qendër të turmës dhe i gëzohet entuziazmit që përshkon manifestiuesit. Sali Bollati uron kosovarët dhe uron që së shpejti dhe çështja came të gjejë rrugën e zgjidhjes. Mimoza Dajçi ak ardhur së bashku me të motrën dhe mbesën.

-Jemi të gëzuara që Kosova e fitoi pavarësinë , thotë stërmbesa e Isa Buletinit.

Agim Rexha nuk mund ta linte këtë rast, ai qëndron në qendër të manifestuesëve që në fillim dhe brohoret bashkë me të rinjët.që e rrethojnë. Pak më tej shoh me kamer Damianon, që fokuson pamjen të mrekullueshme, të fytyrave të qeshura, flamujë që valviten, pllakateve e banderolave, ku shkruhet” “Kosova Indipendent!”, “Thank You USA”…!”Kosva free and Praud”

-Kush e organizon këtë miting, pyeti një prej policëve të ardhur rishtaz me grupin përforcues, një të ri të mbështjellë me flamurin kuq e zi…

Një vajzë e qeshur, së cilës ia zbukuron trupin një  flamur amerikan, ndërkohë që në kokë ka vënë një shami kuq e zi, i përgjigjet:” “Kosova Indipendent!” …Polici largohet përgjatë rreshtit dhe kërkon që të mos lëvizet jashtë kufizmimeve, por  e ka të vështirë…

Manifestimi ka vazhduar deri në orën 4 e 30 Pm. Ky ka qenë manifestim historik jo vetëm pse iu kushtua një dite historike, por edhe pse për nga përmasat dhe organizimi ishte i jashtzakonshëm.Ua kemi borxh të rinjëve këtë miting të shkëlqyer, të cilin do ta kujtojmë vit pas viti, sa herë të festojmë pavarësinë e Kosovës.(U botua se pari ne Illyria, 17 shkurt 2008) Foto: Dalip Greca duke marre intervista per TV Kultura Shqiptare me president Adem Belliu.I intervistuari ne fotografi, Ermira Muja)

I.Lladrovci: “Ne e falënderojmë Austrinë për mbështetjen e gjithanshme që i jep mësimit në gjuhën shqipe”.  “…përpjekjeve shekullore e kurorëzuar me luftën heroike të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dhe Komandantit Legjendar Adem Jashari si kryevepër madhore e sakrificës për Lirinë e Kosovës.

Nga Hazir MEHMETI, Vjenë/
Në sallën e bukur të bashkisë së pesëmbëdhjetë të Vjenës ishte festë e vërtetë e cila dukej gjithandej hapësirës, në fytyrat e buzëqeshura të mërgimtarëve, në veshjen solemne të nxënësve me kostumet e bukura kombëtare. Kështu e kërkonte gjashtë vjetori i pavarësisë së Kosovës. Tani 17 Shkurti datë historike për kombin shqiptar e cila erdhi pas përpjekjeve shekullore e kurorëzuar me luftën heroike të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dhe Komandantit Legjendar Adem Jashari si kryevepër madhore e sakrificës për Lirinë e Kosovës.

Manifestimin në ambientin bukur e nderuan me pjesëmarrjen e tyre edhe personeli i Ambasadës së Republikës së Kosovës, Valbona Fazliu-.Rrecaj, këshilltare; Zana Rugova, sekretare e parë; Yllka Geci, sekretare;  Imer Lladrovci, konsull. Nga Ambasada e Republikës së Shqipërisë, Dede Prenga atashe ushtarak. Z. Fitim Nuhiu  nga ambasada  e Republikës se Maqedonisë në Austri. Morën pjesë edhe aktivistë nga shoqatat shqiptare nga Vjena e rrethina. Familja e skulptorit të njohur, Destan e Barbara Gashi; Avdyl Gjocaj, veprimtar, vëlla i dëshmorit Agush Gjocaj; Anton Marku, poet etj. Pas  himnit kombëtar dhe atij të Kosovës, nxënësit kënduan këngën korale “Për Mëmëdhenë”. Mësuesit: Shqfqet Gashi, Hazir Mehmeti, Osman Ademi, Miradije Berisha, Ibrahim Hasani dhe Ina Arapi i përgatitën nxënësit dhe organizuan rrjedhën e programit të ndihmuar edhe nga disa prindër veprimtarë. Sabrina Konerth, Peter Jäger  nga bashkia e pesëmbëdhjetë e qytetit e ndihmoi aktivitetin me ofrimin e lokalit të bukur. Fëmijët i kënduan atdheut, dëshmorëve të lirisë që nga Iliria e deri tek Epopeja e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Ata recituan vjersha kushtuar jetës sonë në mërgim dhe në atdheun aq shumë të dëshiruar. Nëna Tereze frymoi me zërin e ëmbël të fëmijëve në skenën solemne. Piano në këndin e majtë lëshoi tinguj madhështorë në përcjellën e këngës shekullore arbëreshe e luajtur nga Vlora Jonuzi.

Për rrjedhën e programi me sukses u bë nga mësuesi me përvojë z.Osman Ademi, bashkë me grupin e tonteknikës. Në përshëndetjen e saj në emër të Ambasadës së Kosovës, znj.Valbona Fazliu-Rrecaj, mes tjerash tha:” Jam e lumtur të ju përshëndes në emër të Ambasadës së Republikës së Kosovës në Austri dhe t’ua uroj gjashtëvjetorin e pavarësisë. Liria erdhi fal sakrificës së popullit shqiptar dhe luftës së tij. Ju përgëzoj të gjithë juve që keni organizuar një mbrëmje të tillë. Veçan dua t’i përshëndes nxënësit e mësuesit e tyre, për përpjekjet e mëdha në ruajtjen e kultivimin e gjuhës së bukur shqipe këtu në mërgim. Urime”. Të pranishmëve festen ua uroj në emër të Ambasadës së Shqipërisë në Austri z.Dedë Prengu, atashe ushtarak. Në fjalën e tij z.Imer Lladrovci theksoj rëndësinë e mësimit në gjuhën amtare për ruajtjen e gjuhës dhe kulturës kombëtare. “Ne e falënderojmë Austrinë për mbështetjen e gjithanshme që i jep mësimit në gjuhën shqipe”.

E veçantë ishte recitimi i poezisë kushtuar dëshmorit të lirisë Agush Gjocaj i cili nga kurbeti u kthye në Lapidar Lirie në ecjen tonë drejtë lirisë që sot e gëzojmë. Dikur edhe Agushi këtu ishte pjesë e jetës në mërgim. Sot nipi i tij  Agush Gjocaj, nxënës, jetësoi emrin dhe amanetin e xhaxhait që kurrë të mos harrohet Kosova, liria e saj e fituar me kaq sakrifica.
Vargu i nxënësve të programit është i gjatë: Fiona Murseli, Melos Zeqiri, Blina Gashi, Rina Mavraj, Krenar Miftari, Laurent Qestaj, Erenik Pepshi, Amra Bajrami,Lisa e Lira Fetahaj,Erzana Isamaili, Krenar Miftari, Melisa Mavraj, Erzana Ismaili, Leonard Berger.

Sara Bislimi, Reanta Osmanaj, Albiona Murati, Oltian Rrecaj, Loreta Limani,Butrint Rexha, Fabiona Gajraku, Leart Gërdella, Enea Shira, Bellina Jovani, Brini Baci, Sara Emini, Recitali: Fjolla Ademi, Emirjeta Veseli, Elbasan Veseli, Flamur Lladrovci, Diellëza Kuqi, Fitim Bilalli, Besjana Ademi, Ilir Hasanaj, Erlinda e Fatjona Gajraku, Vesa Zeqiri, Lorik e Leonit Ademi. Skeqe: Detiar Osmani, Elona Kabashi, Valentina Morina, Butrint Rexha, Melisa Mavraj,

Blerta Ismaili-   interpretoi me mjeshtri këngën e njohur shkodrane “Luleborë” në përcjellje të tingujve të pianos luajtur nga Vlora Jonuzi,

Pika e parafundit ishte kënga e vallëzuar “Pavarësia”, nën koreografinë e nxënëses krijuese Flutura Ademi. Mbyllja solemne u bë me këngën “Xhamadani vija, vija” e kënduar nga të gjithë pjesëmarrësit. Kjo la për të kuptuar se kremtimet në mesin e mërgimtarëve tanë janë në frymën kombëtare e nxitëse në ruajtjen e gjuhës e kulturës së lashtë shqiptare. Kjo zor se do të ndodhë pa mësimin në gjuhën amtare e cila në Austri është gjithanshëm e mbështetur nga organet mësimore përkatëse. Nxënësit e kanë të garantuar mësimin e gjuhës amtare pa pagesë, tekste falas. Këtë vit shkollor për herë të parë nxënësit shqiptarë mësojnë në abetaren e tyre e mbështetur nga Ministria e Mësimit, kanë disa fjalor shqip-gjermanisht dhe tekstet shkollore të botuara nën mbështetjen e DDr.Basil Schader, albanolog dhe mik i madh i shqiptarëve nga Zürichu. Po ashtu me përkrahjen e  Ministrisë së Arsimit të Kosovës dhe Ministrisë së Disaporës e cila mbështeti botimin e “Mësimi shqip në Austri- Monografi” , një dokument me vlerë veprimtarisë së pandërprerë të atdhetarëve shqiptarë në Austri për themelimin e klasave dhe gjithë përfshirjen e nxënësve.

NGA Ilir BUÇPAPAJ/ Martinajt e sotëm janë një ndër banimet më të vjetra iliro-shqiptare në pjesën veriore të Alpeve Shqiptare. Kjo falë resurseve natyrore që Zoti u ka dhuruar këtyre viseve.Nga gjurmimet arkeologjike dhe të dhënat historike, dëshmohet se këtu jeta njerëzore zë fill nga mugëtirat historike që dokumentohen në vizatimet e gjetura në shpella dhe rrasa gurësh nëpër bjeshkët e Martinajve, si në malin e Valit, Vizitorit, Zeletinës etj. Trungu i rracës iliro-shqiptare në këto anë nuk ka pasur ndërprerje, megjithë pushtimet dhe invazionet e ndodhura në shekuj.Në kohën e romakëve nëpër këtë krahinë kryqëzoheshin rrugë të rëndësishme tregëtare. Nëpër këtë luginë e konkretisht nëpër Trepçë, (Martinajt e sotëm) kalonin karvanet nga Bosnja, Lugina e Ibrit dhe Kosova për në Guci. Njëra nga këto arterie rrugore kalonte në Vermosh, Shkodër, Podgoricë, Cetinë, Kotorr; ndërsa tjetra varionte nga Vuthajt, Shala, Boga- Shkodër, pasi që Shkodra ishte kryeqendër e Ilirikut. Malësitë e Veriut në të cilat bën pjesë Lugina e Limit janë banuar nga fisi  ilir Pirustët, aq zëmadh  në periudhën e lashtësisë.

Në vitin 1332 prifti me origjinë nga Franca, Pere Prokhard, raportonte në Vatikan: “Në këto anë jetojnë dy popuj, shqiptarët ( Albanët) dhe Latinët, të cilët i përkasin kishës së Romës. Shqiptarët e kanë një gjuhë plotësisht tjetër nga Latinët. Të dy popujt janë të shtypur nën robërinë shumë të urryer dhe të neveritshme të sllavëve”. Albanologu i madh Gustav Mayer në vitin 1885 shkruante se “shqiptarët duhet të quhen ilir të rinj, ashtu siç quhen sot grekët modern”.

Trepça, që sot thirret Martinaj, pjesë e fisit të Kelmendit, shtrihet në pjesën jugore të Malit të Valit dhe Vizitorit që kufizohen me Vermoshin në perëndim, me Pepajt në lindje, ndërsa në anën jugore me rrjedhën e lumit Luça. Begatia e këtij fshati është e madhe, pasi tokat bujqësore shtrihen poshtë fshatit, nga Gucia në Plavë, ku kultivohen misri, thekra, patatja, perimet: si domatja, speci, kastraveci, qepa etj. Parcelat janë të ndara me drufrutorë si molla, dardha dhe kumbulla e zezë. Rendimentet relativisht janë të larta, falë edhe shërbimeve që u kryhen nga banorët. Martinajt janë një nga fshatrat me urbanistikën më të mirë në mbarë malësitë e veriut. Shtëpitë janë dykatëshe dhe të organizuara nga ana arkitekturore dhe mjaft funksionale për banim, të ndara në mjedise të ndryshme si dhoma e miqve, dhomat e fjetjes, gatimit etj. Në përgjithësi në pesëdhjetë vitet e fundit, martinasit bagëtitë i kanë vendosur larg shtëpisë së banimit dhe në ndryshim nga kullat me frëngji, shtëpitë e sotme janë me dritare të mëdha dhe që u pështaten kushteve natyrore klimatike.

Shtrirja e këtij fshati ka pësuar tkurrje, sidomos në shekullin e 20-të, me zaptimin e tokave nga kolonët e ardhur nga Mali i Zi dhe Serbia. Aktualisht në Martinaj janë njëqind familje me 430 banorë të kombësisë shqiptare. Në të banojnë pasardhësit e Dedë Nishës nga Vukli, që janë  Prel Vukajt dhe Gjekë Vukajt (Hasangjekajt) si dhe Balidemajt, që janë të fisit Selcë.

Martinajt janë një fshat që zë fill nga lumi Luça e vazhdon në majat e Vizitorit dhe të Valit, mbi dy mijë metra mbi nivelin e detit me një bimësi të shumëllojshme, që nga shelgjet, lisi, ahu, mështekna, bredhi, pisha e që vazhdon me kullotat e mrekullueshme alpine, që përfundojnë mbi kurrizorët e vargmalit Gerben-Val-Vizitor. Kjo begati bimore e shtazore, është falë përbërjes flishore të tokës që mban rezerva ujore gjatë gjithë vitit. Këtu gjithçka është në perfeksion, që nga lumi e deri në lartësitë e maleve. Brezat klimatik ia lëshojnë vendin njëri tjetrit me një harmoni të paparë; falë diellit, që qëndron në to pothuaj nga mëngjesi deri në darkë, dhe falë pozicionit gjeografik.

Martinajt në fillim të shek. 20-të kanë qenë gjashtëdhjetë shtëpi, por përplasjet me regjimet e Cetinës e Beogradit, me gjithë pasuritë natyrore të kësaj ane, kanë nxitur emigracionin në vazhdimësi për në Shqipëri, Kosovë dhe dyzet vitet e fundit, sidomos në SHBA. Kudo që kanë shkuar bijtë e këtij fshati nuk e kanë harruar vendlindjen e trojet e të parëve.

Kur kalon në këto hapësira njeriu vërtet frymëzohet, rinohet e gjithçka mrekullon dhe sa më lart të ngjitesh në malin e Vizitorit dhe të Valit, shpalosen bukuri që rrallëkund i takon.Ngjitesh në Kodrën e Doçit, poshtë të shfaqet lumi Luça, Kukajt, e Hakajt. Të duket se ta bëjnë me sy Vuthajt, nga Gurrat e Ali Pashë Gucisë e deri në katundin Sirmë. Rruga është e pjerrët, nuk ndjen lodhje, sepse gjithçka është në harmoni dhe perfeksion.Këtu bjeshkëtarët e Valit më fillimin e muajit gusht, vijnë për festën pagane të boronicave,-na thonë bashkëshoqëruesit tanë. Tashmë sheshpamja zgjerohet dhe shpaloset pjesa më e bukur e Alpeve Shqiptare. Në mend na vijnë vargjet e një kënge popullore:

Tufa, tufa djem e çika / dalin, mbledhin boronica!

Ngado që të lëvizësh, shoqërohesh nga flladi bjeshktarë i ahishteve, burimeve, dredhëzave e mjedrave. Në to kullosin bagëtia e këtij fshati.Në një hapësirë të rrethuar me rudina, shfaqet Buni i Valit me disa tbane të reja të ndërtuara kohët e fundit, pjesa më e madhe e të cilave me lëndë drusore, me ambiente dykatëshe dhe në kohët e sotme me ujë të pijshëm në çdo tban.Tymtarët nxjerrin tym. Zërat e vogëlushëve, ndë ta : Anisa, Krenarja dhe Ermali plot nurë e bukuri, i japin gjallëri krejt Bunit. Ata janë të lumtur që në stinën e verës ngjiten në bjeshkë. Me çiltërsinë dhe sinqeritetin fëmijëror shprehin ngazëllimet  e tyre të moshës. Edhe këtu me zhdërvjelltësi e ndërtojnë lojëra me njëri tjetrin si kuka-msheftas, gara vrapimi, rrumash etj. Bujaria e bjeshkëtarëve është e madhe. Hyjmë në tbanin  e Isë Zymer Prelvukës, i cili na pret me të gjitha të mirat. Kjo familje ka dhjetë fëmijë.Një fakt interesant: Isa ka lindur pikërisht në bjeshkën e Valit.

Vazhdojmë udhën për në lartësitë e Malit të Valit, të shoqëruar nga Isa dhe djali i vogël dhjetë vjeçar Ermali. Kalojmë në Bunin e moçëm, siç i thonë vendasit këtij toponimi, dhe  ndalojmë tek një krua me ujë lëngbore. Shlodhemi pak dhe marrim rrugën për në lartësitë e Majës. Gjatë gjithë rrugës na prinë njomëzaku Ermal, që e shoqëronte kudo babain e tij, duke mësuar për këto bjeshkë, emrat e vendeve me ngjarje e histori që kanë ndodhur në to. Xhavit BaliDemaj, ja merr një kënge lirike që këndohet në këto anë:

N’Val t’Martinaje n’ato rudina

Atje hupke ditën çika

N’ortek t’borës, bri nji shpatit

Aty ndihet kumona e dashit

Zani i çikës fort po kndon

/Po vajton për at’djalë të ri

Ka shumë kohë n’gurbet të zi

Por pa pritë e pa kujtue

Me i gur’ t’vogël dadën ma ngjue

Dil prej gurit kush je palue

Po u bje dhenve, po m’vret mue

Ia dha dorën, kënkan falë

 N’gryka-ngryka kënkan marrë

Ngryka-ngryka kenkan shtrëngue

Lot për faqe u kanë shkue…

Martinasit janë njerëz artdashës dhe të hijshëm nga pamja fizike, por kanë edhe një botë shpirtërore prej artisti. Këtë e dallon në të folur, në komunikim, në qëndrim e gjithçka që ka të bëjë me personalitetin e njeriut.Pas një udhëtimi prej katër orësh nga Buni i Prelvukajt, arrijmë në Majën e Valit. Sheshpamja nga të katër pikat e horizontit është e magjishme, e mrekullueshme. Në lindje të shfaqet lugina e Plavës e tutje në horizont ngre kapuçin a bardhë Gjerovica e Shkëlzeni, Gusani e dhjetëra maja malesh shoqëruese me to. Gjelbërimi është karakteristik, duke filluar nga lugina e deri në lartësi të thepave. Në krahun perëndimor, si një magji, shpalosen Trojani, Vermoshi dhe Seferça. Bjeshkët e Balidemajve kanë një gjerësi e bukuri që sa herë të shkosh, sikur i prekë, i ndjenë, dhe të mbeten në kujtesë për nga befasitë natyrore dhe ngjarjet që janë zhvilluar në rrjedhat e kohës aty. Ato shtrihen në disa Bune që radhiten në bazë të kohëqëndrimit gjatë stinës së verës. Kudo që të kalosh, nga banorët e këtyre trevave mëson për një ngjarje apo ndodhi, qoftë të këndshme apo të hidhur,siç është jeta e njeriut.

Bjeshkët mbajnë shumë toponime me emra njerëzish e kafshësh, një karakteristikë e kësaj zone. Jemi në kodrën e Ukit, sipër Martinaje. Ahishtet, përroi i zhurmshëm, lulet e cicërimat e zogjve të krijojnë një ndjesi që ke dëshirë ta përjetosh sa më gjatë. Shaban Prelvukaj një djalosh i lidhur përjetësisht me Martinajt dhe bjeshkët, të tregon me saktësi për emra vendesh duke e shoqëruar spjegimin dhe ngjarjet e ndodhite e Martinasve për tokën dhe vatanin e tyre.

Rrugëtojmë drejt Bunit të Gurit, një mjedis befasues me rudina, që gërshetohet me pisha molike e me masive me gurë të mëdhenj. Tbanet kanë një simetri në mes njeri-tjetrit dhe me torishtat e deleve sipër tyre.Na tërhoqi vëmendjen se edhe në këto lartësi, ku lënda drusore është e bollshme, qoftë për ndërtim edhe  për ngrohje, prapëseprapë në tbane ishin vendosur panele diellore për ngrohjen e ujit dhe për ndriçim. Ndalojmë në tbanin e Shaban Balidemajt ku na gostisin me të gjitha të mirat. Mësojmë se kjo familje ka njëqind krerë dele dhe pesë lopë, nga të cilat siguron një pjesë të mirë të të ardhurave. Prodhimet e qumështit i përpunojnë në djathë, gjizë e veçanërisht është e njohur maza e famshme, që prodhohet në këto anë. Rregulli dhe pastërtia në mjediset e këtyre tbaneve shfaqen në çdo pjesë të tyre. Mënyra e komunikimit dhe sinqeriteti flasin shumë, tregues i emancipimit dhe shpirtit të tyre të dlirë. Me një lirshmëri të natyrshme Nurie Balidemaj na tregon tërë procesin e përpunimit të qumështit.Kudo që të kalosh, ke bashkëshoqërues burimet ujëbore, të fshehura në pyjet e molikave.Në Majën e Mehit horizonti zgjerohet. Nga këtu dallohen fshatrat, Vuthaj, Dol, Kukaj, Vishnjevë, Gërçare, një pjesë e Martinajve dhe qyteti i bukur i Gucisë, që shtrihet në fushën e gjelbëruar të luginës nga ana perëndimore, ndërsa në anën verilindore të shfaqen Maja e Valit, Tbanishta, Qafa e Gjeto Turkut etj.Udhëtojmë në një rrugë që të nxjerr në pjesën veriore të vargmalit Val-Vizitor. Ndodhemi në një qafë mali. Nga larg të duket se janë me qindra njerëz.Por lëvizja e një tufe kuajsh të bën më të vëmendshëm dhe dallon se në të vërtetë ato janë gurë. Legjenda e krushqve të ngrirë e memorizuar në baladat popullore dhe në poezitë e poetëve, e shprehin më së miri këtë realitet, sa befasues nga bukuria, aq edhe të dhimbshëm nga ngjarjet e ndodhura në këto anë. E na vjen ndër mend balada historike: “N’Dardani bie nji tupan”, një perlë e epikës sonë folklorike, që evokon rrugëtimin e gjatë të popullit tonë në shekuj. Kalojmë Qafën e Gjon Turkut, arrijmë në një luginë ku janë Varret e Malësorëve. Gurët tregues flasin vetë. Nga të dhënat del se pikërisht në këtë vend në shekujt e kaluar ka qenë një kishë katolike françeskane, ku mblidheshin bjeshkëtarët e Valit, Vizitorit, të Gjon Nik Sykut, Tbanishtës,  Balidemajve, etj, për të kryer ritet fetare si meshat, festat dhe ritet mortore. Kelmendasit,pjesë e tyre janë edhe Martinajt, kanë zotëruar toka në hapësirat bregdetare nga derdhja e Bunës e deri në Gurëz të Kurbinit, pasi ata ishin blegtorët më në zë në mbarë pjesën perëndimore të Gadishullit të Ballkanit. Verës shtegtonin në lartësitë e maleve, ndërsa dimrit uleshin në fushat buzë detit. Kujtohen si të famshme tufat me dele të Gjon Niksykut e të shumë malësorëve të tjerë. Rudinat dhe pyjet me pisha i lëshojnë vendin njëra-tjetrës sikur të ishin në garë në mes tyre, në të dy anët e kurrizores së majave.

Ngado që të kalosh, ballafaqohesh me objekte kulti që për banorët e tyre janë të shenjta. Ja, ky gur është i ngulur shekuj më parë dhe quhet Guri  Kul. Rrotull tij janë gjurmë banimi të moçme me gurë shumë të mëdhenj. Me toponime të tilla takohesh kudo në këto bjeshkë. Ja ky është guri në të cilën është gdhendur një kryq, e sipër tij shtrihen rrënjojat e Tbanit, që banorët e këtyre anëve e thërrasin edhe sot Tbani i Fratit. Janë të njohura pikëpjekjet e bjeshkëtarëve ku zhvilloheshin gara kuajsh,lojra si Gurapeshi, Rrasash, Mundje,  gjuajtje në shenjë, si në Zeletinë Rudë, në Qafë Vizitorit etj. Tashmë numri i veruesve në këto bjeshkë është  i pakët. Me nostalgji, më të moshuarit, të flasin gjatë për kohët e shkuara, ku zërat buisnin kudo në këto bjeshkë, kur këmborët e deleve dhe zilet e dhive ishin të shumta, kur dëgjohej melodia me fyell shpat më shpat, kur kënga e çikave ashtu si në legjenda, i thërriste zanat e malit të vinin për të shijuar këtë mrekulli njerëzore. Si një simbol, si një këngë e përjetshme vjen edhe kënga e rapsodit Januz Delajt për këto anë. Vetvetiu largohemi në kohë, e si vegim pranë na vijnë vashat si zana që kërcejnë vallen e bukur shqiptare, të veshura me xhubletën aq të bukur, dhe aq fisnike që është pjesë e etnosit iliro-shqiptar. Vërtet këto lugje, këto rudira qenë me pak bjeshkëtarë në ditët që ishim ne, por ato na çojnë në motin e shkuar që buisnin dhe gjallonin nga banorët e këtyre anëve plot bukuri e nure, siç i ka falë zoti, që rrallë kund i gjen. Meditime dhe emocione të sjellin këto hapësira.

Pikëpjekjet në lartësitë e bjeshkëve tani janë zëvendësuar me Logun e Bjeshkëve në Qafën e Përdelecit në Gerlë në Vuthaj, në logun e Kishës së Shna Ndout në Guci,por zanat e malit janë joshëse e ndjellëse që në të ardhmen këto veprimtari të zhvillohen pikërisht në Zeletin Rude, Qafën e Vizitorit, Bunin e Gurit në Tbanishtë, aty ku e kanë burimin e tyre në mijëvjeçarë:shpirti geni nuk shuhet, por në këtë kohë merr furi të reja që e lartësojnë  trungun iliro-shqiptar. Dëshira e zanave me siguri do të realizohet. Ato pse jo, do të bëhen njësh me bjeshkëtarët dhe do të shpërfaqin vlerat e virtytet e tyre, qoftë qiellore, qoftë tokësore.

Zeletina Rud është nga befasitë e këtyre bjeshkëve për nga bukuritë dhe begatitë e saj, me rudina ku rrallë tek-tuk ndodhet ndonjë pishë, me barë të butë, boronica, shpella me borë, liqej karstik. Relievi është i sheshtë, rrethuar nga të gjitha anët me lartësi të maleve. Këtu janë të përhapura me shumicë gropat, hinkat, dolinat, uvalat. Hinkat dhe vrimat thithëse shkojnë në diametër shtatëdhjetë metra dhe thellësi dyzetë-pesëdhjetë metra.

Ngjitemi në thepin e Majes në pikën më të lartë të kësaj bjeshke. Sheshpamja është shumë e gjerë, marramendëse. Përballë, nga krahu jugor shpaloset çatia e Alpeve Shqiptare, Blloku i Jezercës me Radohimën e Shnikun në perëndim dhe në lindje Papluka, Rosi e Kollata sikur garojnë me njëra tjetrën në lartësi; bornajat shekullore, krepat e honet e thella:Të duket vetja si në ëndërr. Jo, jo…një mrekulli që e ka falë Zoti…Nga kjo çati nisin rrugën tre lumenj, secili më i bukur se tjetri. Valbona dhe Lumi i Shalës, që derdhen në detin Adriatik, ndërsa Limi derdhet në Detin e Zi.Duke lënë Zeletinen Rude, kalojmë një shteg, ku na shpaloset në këtë buzë mbrëmje Gucia, Vuthajt, Doli e Kukajt, me rrjedhën gjarpëruese të lumit Luça, që krijon një kordele kaltëroshe në mes të luginës aq zëmadhe të Plavës e Gucisë.

Në mendje na vijnë vargjet e një prej perlave të krijimtarisë së melosit popullor:

Ka nisë bjeshka me u vetmue/

Nis çetina me lodrue/

Nis perçuku me fishkllue/

Ka nis gjeja me u afrue/

Shkoi te kroni ku kam pushue

/Shkoi te mrizi ku kam mrizue.

Këtë melankoli e këtë mallë për bjeshkën e provon cilido që largohet prej tyre, veçanërisht me ikjen e stinës së verës.

Buzëmbrëmja po afron, konturet e Alpeve Shqiptare të mrekullojnë dhe të fusin thellë në mendime. E thua: këtu është vendi ku jetojnë perënditë!Kjo është mrekullia dhe magjia e bjeshkëve të Martinajve.

- Ky event u organizua nën kujdesin e çiftit Dhimojani – Blättler /

Nga ELIDA BUÇPAPAJ/

  E djela e fundit e shkurtit pati një ngjarje speciale për jetën kulturore të Bernës, kryeqytetit helvetik që përshkohet nga Lumi Aare, kalërohet nga urat e shumta aq të bukura nën pamjen hijerëndë të Alpeve. Katër instrumentistë të shquar shqiptarë dhanë koncert në Katedralen e Bernës, që është zemra e qytetit dhe njëri nga simbolet e tij. Münsteri i Bernës mban në trupin e vet një histori datuar prej fillimit të shekullit XV. Me stilin e përkryer gotik ashtu si simotrat në Këln, Strasbourg, Freiburg  etj.– shfaqet si „ogur i madhështisë dhe delikatesës“ njëkohshëm, nëse do të perifrazonim një varg të Viktor Hygosë, në vend të pohimit se në Katedralen e Bernës më tepër se me vendin e kultit dhe mistikës, ndihemi të përballur me shprehjen e talentit njerëzor, ku arti është përcjellës i civilizimin Perëndimor.

Katedralja e Bernës, më e larta në gjithë Zvicrën, kryevepër e dorës dhe mendjes së njeriut, që të rrok me vete sapo e sheh, ishte vendi ku në mbrëmjen e të djelës së fundit të shkurtit dhanë shfaqjen e tyre tyre artistët Dhurata Lazo, Zija Bushi Bejleri, Klaidi Sahatçi dhe Gjergj Bejko; tre vinin nga Gjermania, ndërsa Klaidi është me qëndrim në Zvicër.

Zvicra ka lidhje shumë të forta me shqiptarët. Të gjithë kokat e Rilindjes kanë kaluar një pjesë të jetës në Zvicër. Faik Konica, Fan Noli, Mit’hat Frashëri, Anton Zako Çajupi, Dora d’Istria… Hasan Prishtina e ëndërronte Shqipërinë një Republikë malore si Zvicra. Për të mos folur pastaj për komunitetin aktual të shqiptarëve që i kalon ndofta gjysmë milioni. Shqiptarë të Kosovës, Maqedonisë, Luginës të Preshevës, Shqipërisë.

Komuniteti i shqiptarëve të ardhur nga Shqipëria është më i vogli në numur, rreth 1500 syresh, por jo më pak i rëndësishëm nga kontributet. Siç është rasti i Zhaklina Dhimojani Blättler e cila, me bashkëshortin e saj, ishin autorët e këtij organizimi të mrekullushëm, për të ftuar e mirëpritur katër instrumentistë brilantë shqiptarë.

Nuk është aspak lehtë, por çifti Blättler ia doli me sukses që t’i sjellë artistët shqiptarë të performojnë në Katedralen berneze, për të shpalosur talentin e tyre nën magjinë gotike të zbukuruar edhe më, ca nga shumëngjyrësia e mozaikëve ca nga prania e bukur e publikut zviceran dhe shqiptar.

Zvicra ka krijuar traditë në mikpritjen e elitës të artistëve shqiptarë, të cilët suksesin e tyre e kanë arritur në skenat e Europës dhe botës. Zvicra i mirëpret Artistët shqiptarë, të cilët ia imponojnë respektin publikut zviceran. Dy prej tyre si Tedi Papavrami dhe Klaidi Sahatçi punojnë e jetojnë këtu. Papavrami njihet edhe si përkthyesi zyrtar i veprave të Ismail Kadaresë.

Ndërsa Klaidi Sahatçi ishte pjesë e katërshes së ftuar në Bernë, bashkë me Dhurata Lazon, Zija Bushi Bejlerin dhe Gjergji Bejkon.

Klaidi Sahatçi, pasi mbaron Liceun e Tiranës vazhdon studimet për violinë në Konservatorin Xhuzeve Verdi Milano, për t’i vijuar pranë’Akademisë “W. Stauffer” në Kremona dhe Lion të Francës. Pasi fiton një vend në Orkestrën Sinfonike të Radio Televizionit Italian, fillon të zhvillojë një jetë shumë të pasur koncertore në teatrot më të mira të Europës. Ka qenë violinë e parë në Teatrin La Skala të Milanos dhe aktualisht është violinë e parë në orkestrën e Zyrihut në Tonhalle me një violin të Antonio Stradivarius, të njohur me emrin “Wieniawsky, Bower“ e krijuar në vitin 1719 që atij ia ka ofruar Mercedes-Benz i qytetit të Zyrihut. Klaidi paralelisht jep mësim në Konservatorin e Zvicerës italiane. Ai ka bërë shumë regjistrime, ku midis tyre bashkë me pianisten Dhurata Lazo, ata regjistruan CD titulluar Albanian Memories, e cila u promovua së fundmi edhe në Tiranë.

Dhurata Lazo ka nisur të interpretojë në piano në moshën 6 vjeçare fillimisht në qytetin e saj të lindjes, të cilin do ta linte për të ndjekur Liceun Jordan Misja dhe Konservatorin. Në qytetin e gurtë ku ka lindur një diktator dhe një shkrimtar gjenial do të kthehej më pastaj vetëm si vizitore, sepse jeta do t’I merrte rrjedhë të tillë. Pasi mbaroi Konservatorin e Tiranës, e mahnitur me pjesët Zadejës, Harapit etj, ajo bashkë me bashkëshortin e saj do të emigronin në Itali. Atje i dedikohet vazhdimit të studimeve në fillim në Konservatorin Xhuzepe Verdi, pastaj në Shkollën e Muzikës për Studime të Avancuara duke ndjekur mësimet e Maestros polak Mika Marian, në Qendrën e Padovës  “Karol Szymanowski”, nga ku jo vetëm u dashurua me Chopenin, por edhe u bë një nga interpretueset e tij më të shkëlqyeraduke vijuar jetën koncertore me bashkëshortin në Europë dhe Shqipëri.

Zija Bushi Bejleri është saksofonisti i talentuar nga të paktit në Shqipëri, të këtij instrumeti të muzikës black, pop e rock si dhe përbërës i muzikës xhaz, baba i të cilës është i famshmi Luis Armstrong. Megjithëse muzika xhaz ishte pothuaj e mallkuar dhe ndaluar në Shqipëri, pasi mbaron Akademinë e Arteve, Zija Bushi Bejleri nis punën si saksofonisti i parë në orkestrën e Teatrit të Operas dhe Baletit, ndërkohë që me përmbysjen e diktaturës bashkë me familjen e tij persekutuar nga regjimi komunist dhe vajzën e tij të zemrës Dhurata Lazon, atë kohë studente pianoje, do emigrojnë në Itali, duke nisur gjithçka nga e para. Nuk është e lehtë. Kush nuk e beson le ta provojë po të dojë. Zija Bushi Bejleri ia doli, me shumë punë, me shumë sakrifica dhe mund si dhe në saj padyshim edhe të talentit. Pasi vijon studimet në Milano dhe Trieste e pastaj për Xhaz-Muzik në Shkollën e Muzikës në Manhatten, SHBA, ai vazhdoi karierën e tij në Itali, si orkestrant dhe mësimdhënës, duke e zgjeruar pastaj më tutje aktivitetin me jetën koncertale në Itali, Gjermani, Luksemburg, Francë shpesh herë edhe në koncerte duo me Dhuratën, ajo në piano dhe ai në saksofon. Diçka vërtetë magjike.

I katërti në grupin e artistëve që performuan në Katedralen e Bernës ishte fëmija 12 vjeçar Gjergji Bejko. Nuk dija asgjë për këtë fëmijë, por kur u ndodhëm përballë interpretimit të tij, na magjepsi menjëherë. Gjergji interpretonte pa parte dhe të gjithë të pranishmit mund të konstatonin spontanitetin e tij sikur pianoja të ishte një lodër për duart e tij prej fëmije. Pastaj lexova se Gjergji kishte marrë disa çmime në Gjermani ku jeton me familjen si l’enfat prodige, fëmijë mrekulli. Por mua, sapo e dëgjova, m’u kujtua ajo historia që tregohet për Moxartin fëmijë, i cili interpretonte në mënyrë aq virtuoze sa krijoi dyshimin se ishte një burrë xhuxh dhe jo fëmijë. E, për ta provuar në ishte fëmijë a jo, ndërsa interpretonte, sollën në skenë një mace dhe Mozarti i vogël e la pianon dhe iu sul maces. Për Gjergjin foli në superlativa edhe Dhurata Lazo, e cila e konsideroi si simbol të muzikantit të ardhshëm. Edhe unë ashtu mendoj. Nuk ka dyshimin më të vogël që Gjergji Bejko do të jetë një Arthur Rubinstein apo Rachmaninov i ardhshëm, por me identitet shqiptar.

Në koncert u interpretua mjeshtërisht muzikë botërore dhe shqiptare. Krahas  tingujve të Mozartit, Beethoven-it, Schubert-it, Donizetit, Bellinit  spektatori në sallë ndoqi me interes të veçantë edhe pjesë nga Aleksandër Peçi dhe Eriona Rushiti. Është diçka e rrallë të jesh një kompozitore grua siç është Eriona, pedagoge dhe njëkohësish krijuese e muzikës, që lind prej bashkimit fantazist të notave. Veprat e Peçit dhe Rushitit qendruan me dinjitet përballë mjeshtrave botërorë, edhe sepse u interpretuan nga instrumentistë virtuozë, të cilët kanë arritur të integrohen në jetën koncertale në Europë falë dimensione të tilla, ndaj të cilave Evropa mban frymën, duartroket dhe u ngre kapelën me respekt.

Ashtu si i duartrokiti edhe në katedralen e Bernës, në një koncert elitar, i cili u bë i mundur falë dashurisë dhe mirësisë së Zhaklina Dhimojanit dhe bashkëshortit të saj zviceran, të cilët sponsorizuan pothuaj gjithçka. Çifti Dhimojani- Blättler ishin ata që i kontribuan një eventi të tillë,për t’iu treguar zviceranëve se shqiptarët janë një komb i talentuar, që lind nga gjiri i tij artistë të kualiteteve të tilla. Zhaklina më tha se për të krijuar edukatën e brezit të ri si dhe për të krijuar imazhin e mirë, nevojiten pika referimi të vërteta. Dhe artistët e vërtetë janë pika referimi. Si edhe në rastin konkret.

Sa i përket publikut shqiptaro-zviceran që mori pjesë në koncert,ai padyshim u ndje i privilegjuar duke u gjendur përballë artistëve të dimensioneve të tilla.Në koncert mori pjesë edhe Ilir Gjoni,ambasadori i sapoardhur i Republikës të Shqipërisë në Bernë. Duke patur parasysh komunitetin e shqiptarëve që jeton në Zvicër do të duhet vazhdimisht që artdashësave shqiptarë t’u krijohen mundësi të tilla.Duhet të tejkalohet edhe ideja e rinisë të shqiptarëve në Zvicrës, në gjeneratën e Secondosave,të cilët besojnë se rruga e vetme e suksesit të tyre është futbolli. Ata kanë si pika referimi Xherdan Shaqirin, Granit Xhakën, Valon Baramin etj, por në fakt rinia shqiptare sot në Zvicër ka plot rrugë të tjera afirmimi. Arti dhe kultura padyshim që është njëra nga këto rrugë.

Organizimi i çiftit Dhimojani-Blättler të një eventi kulturor ishte si një sfidë,bërë padashje komunitetit të shqiptarëve në Zvicër, të ndarë e përçarë nga politika. Ky komunitet, në vend që të tregojë interes dhe të investojë për kulturën dhe vlerat e vërteta, harxhon kohën në shërbim të partive shqiptare në Kosovë, Maqedoni e Shqipëri.

Rinia shqiptare në Zvicër ndodhet në udhëkryq sepse në vend që të mirëorientohet, edhe ajo humb kohën në klube të pështira ku përçundohen vlerat dhe kultura e mirëfilltë.

Kur dy njerëz organizojnë një shfaqje elitare, siç ishte perfomanca e katër artistëve shqiptare, merreni me mend se çfarë mund të bëjnë gjysmë milioni shqiptarë që jetojnë në Zvicër. Padyshim mund të bëjnë mrekullira, nëse do të jenë të organizuar. Po kur do të organizohen, lind pyetja!

Gjithsesi uroj që ky evenimet kulturor, ku u gërshetua në një mënyrë shumë elegante qytetërimi europian i Zvicrës me kulturën shqiptare, të shërbejë si shembull dhe model në të ardhmen e afërt.

Publiku zviceran dhe shqiptar mezi presin shfaqje të tilla. Zhaklina Dhimojani Blättler, e cila mbahet mend për rolin e saj kur ishte fëmijë tek filmi Mimoza Llastica, e ka gati një projekt të ri ku synon organizimin e një koncerti me fëmijët e talentuar shqiptarë që jetojnë në Zvicër dhe jashtë saj. Le t’i urojmë punë të mbarë dhe le të ketë në Zvicër sa më shumë projekte për kulturën, sepse sikur thoshte Albert Camus se “pa kulturën, shoqëria edhe sikur të jetë perfekte është një xhungël.”

*Udhëtim nëpër Eldaradon :  Çikago qyteti i Gradaçeleve ose si i thërrasin amerikanët :”Qiell-gërvishtësit – Skyscrapers”/

NGA BEQIR SINA – Çikago Ilinois/

Arkitektuara deri në re dhe muzetë e klasit botëror të Qytetit të Erës mbizotërojnë Çikagon/

CHICAGI ILLINOI : El Dorado e cila shqiptohet nga spanjisht për ” një të artë ” është një mrekulli më vete, është term i përdorur nga evropianët për të përshkruar një kryetar fisnor të një populli. Më vonë , ai u bë emri i një qyteti legjendar në Amerikën e Jugut i cili ishte i pasur në arë dhe thirrej ” Qyteti i artë ” , i njohur edhe si Manoa , ishte i vendosur me sa duket në Liqenin Parime në malësitë e Guajana , Amerikën e Jugut.Imagjinuar si një vend , El Dorado shkoi nga një emër qyteti në një mbretëri dhe një perandorie të këtij mbreti legjendar të një vendi të artë.

Eldorado, është tani emri i vendeve të shumta , sidomos qytetet e minierave , në Amerikën e Jugut , Shtetet e Bashkuara dhe vende të tjera , si dhe emri i shumë filmave dhe shfaqjeve televizive , pjesë të muzikës , ekipeve sportive, dhe sende të tjera.

Në ndërsa nga popujt e ndryshëm të botës, të cilët kur vinë këtu realizojnë dhe gjejnë ëndrrën Amerikëne, tok me një duk emra të tjerë, ata e thërrasin ose e njohin si : “Toka e Premtuar” – “Vendi i Bekuar, që vetë Perendia e krijojë si një Mrekulli të Botës” – “Vendi Kampion” – “Superfuqia e vetme e Botës” e tjera e tjera.

Kurse, latinët Shtetet e Bashkuara të Amerikës i thërrasin me emrin e artë dhe të bukur Eldorado !
Amerika është vendi i bekuar që të mrekullon ngado që ta shohësh . Nga veriu në jug dhe nga lindja në perendim kudo që ta vizitosh këtë vend me bukuri të rralla natyrore, të ngallëzejnë ndërtimet simetrike dhe ndërtimet gjigande

Aqsa që njeriu mund të arrijë të ndërtojë edhe gjëra të mrekullueshme por të arrijë  deri aty sa të ndërtojë atë që ngjan e pamundur është e papërshkrueshme, vetëm në Amerikë. Vendi që kur  sheh ndërtimet që ka bërë dora njerëzore është e pamundur të mos ngelesh  gojëhapur, sidomos kur arrijnë përmasa kaq të mëdha, siç është aktualisht ndërtesa më e lartë në Amerikë Willis Tower në Chicago (SHBA).
Momentalisht,Willis Tower në Chicago (SHBA), është ndërtesa më e lartë në Amerikë e cila ndodhet në qytetin e Çikagos, ose që quhet kryeqyteti i gradaçieleve. Kjo ndërtesë është momentalisht edhe një ndër 10 ndërtesat më të larta në botë, dhe të bie në sy se pothuajse nga të gjitha, ndërtimet në këtë qytet nga çdo largësi që e vëren këtë qytet . Çikago dhe Nju Jorku janë dy qytet amerikane që dallohen për numërin e madh të Gradaçeleve ose si i thërrasin amerikanët :”Qiell-gërvishtësit – Skyscrapers”
Fjala gradaçele vjen e ka nga një term nautik që i referohet një trekëndëshi lundrues të vendosur në anijen e lundrimit. Ky term për herë të parë u përdor për ndërtesat në fund të shekullit të 19 si rezultat i një surprize ekstreme publike tek ndërtesat e larta që po ndërtoheshin në Çikago dhe Nju Jork Siti. Definicioni tradicional i një gradaceli filloi me “Gradacelin” e pare të Çikagos i cili ishte 10 katesh, i ndërtuar me çelik.

Një gradacel, si një koncept është një produkt i Epokës së industrializuar i cili bëhet i mundur nga energji e lire dhe materiale. Sasia e çelikut, betonit dhe xhamat që nevojiten për ndërtimin e gradacelit është ekstremisht e madhe.

Ky zhvillim solli ne formën e ndërtimit të “skeletit të  Çikagos”.

Arkitektuara deri në re dhe muzetë e klasit botëror të Qytetit të Erës mbizotërojnë qendrën e qytetit, por kënaqësia e vërtetë fillon pasi të keni vizituar kryeveprat e tij.

Ne fillim te viteve 1960 inxhinieri struktural Fazul Khan kuptoi qe skeleti i lëvizshëm i strukturës te çelikut i cili kishte dominuar ne dizenjimin e ndërtesave te larta dhe ndërtimin, nuk ishte i vetmi sistem qe iu përshtatej ndërtesave te larta, duke krijuar fillimin e një epoke te re te revolucionit ne shtimin e sistemit te strukturës. E reja e tij kryesore ne ndërtimin dhe dizenjimin e gradacelave ishte idea e një sistemi strukturor ne forme tubi qe përfshinte kornizën prej tubi dhe bashkimin e tyre me njëra-tjetrën. Keto sisteme lejonin efekt ekonomik me te vogël dhe gjithashtu lejonin gradacela te efektshme te merrnin forma te ndryshme jo me vetëm ne forme kutie. Gjate 15 viteve te ardhshme shume kulla u ndërtuan nga Khan dhe “shkolla e dyte e Çikagos”, duke përfshire masivin 442 m Willis Tower. Çikagoja po shkon drejt një bumi konstruksionesh qe do te shtohen ne vijën qiellore te qytetit. Qe ne vitin 2000, te paktën 40 ndërtesa me minimumin e 50 kateve te larte janë ndërtuar ose planifikuar. Chicago Spire, Trimp International Hotel and Tuwer, Waterview Tower, Mandarin Oriental Tower, Park Michingan dhe Aqua janë disa nga projektet me te dukshme qe po ndërtohen ne qytetin ku u shpik gradaceli.

Kulla Willis: Chicago, Illinois Kulla Sears -: 1.451 feet – 108 kate

Willis Tower e emërtuar më parë dhe ende zakonisht e referuara si Sears Tower, është një 108-katëshe(103 kate për vizitorët), 1451-këmbë (442 m) rrokaqiell tipik amerikan në Çikago, Illinois.Në kohën e përfundimit të saj në vitin 1973, ajo ishte ndërtesë e lartë në botë, duke tejkaluar Qendrën Botërore të Tregtisë në Nju Jork dy Kullat Binajke, dhe ajo mbajti këtë vlersim për gati 25 vjet. Kulla Willis është e dyta-ndërtesë e lartë në Shtetet e Bashkuara dhe i teti-si strukturë më e lartë në në botë. Rrokaqielli është një nga destinacionet turistike më të njohura në Çikago, dhe mbi një milion njerëz vizitojnë katet të saj çdo vit.

Kulla Sears gjatë gjithë historisë së saj, vetëm në vitin 2009 kur u mor nga Grupi Willis iu dha e drejta që të ndërrojë emrin e ndërtesës, si pjesë e qirasë së tyre në një pjesë të zyrave të saj. Më 16 korrik 2009, ndërtesa u quajt zyrtarisht Kulla Willis. Më 13 gusht 2012, United Airlines njoftoi se do të vendoste selinë e saj të korporatës nga 77 Drive West Wacker në Kullën Willis.

Disa fakte për Willis Tower në Chicago

• Përfunduar ndërtimin në vitin 1973

• 108 kate
• Projektuar nga firma arkitektonike Skidmore , Owings & Merrill
• 1,450 metra të lartë ( 443 metra ) ; 1,730 metra të lartë ( 520 metra ) , duke përfshirë antenat binjak
• Ndërtimi i tetë – e lartë në botë , dhe ndërtesa më e lartë në hemisferën Perëndimore
• Ndërtesa më e lartë Botërore deri në vitin 1998
• 1.354 këmbë deri në Skydeck
• Nga maja e kësaj ndërtese ju mund të shihni katër shtete : Illinois , Indiana , Wisconsin dhe Miçigan
• 4,5 milionë metra bruto katrore ( 418.064 metra katror bruto ) e hapësirë ??në tokë , afërsisht sa  101 fusha futbolli prej 3.8 milionë metra katrore rentable
• Peshon 222.500 ton
• Ka 76.000 ton të çelikut – ose çelikut i përshtatur me metoda të ndërtimit bundled – tub
• Mesatarja gjashtë inç ( 152 milimetër ) ndikoj ndërtimi nga qendra e vërtetë , të dizajnuara për t’i bërë ballë deri një lëkundje deri në tre këmbët
• Kjo ndërtesë ka rreth 25.000 vizitorë ditorë ose mbi 1 milion në vitë
• ka të punësuar më shumë se 12.000 punonjës

• Mori më shumë se 2,000 punëtorë për tre vjet për të u ndërtuar
• Përafërsisht ka gjithësejet 16,100 dritare
• 25.000 milje të kabllove elektrike
• 43,000 milje të kabllo telefonike
• Kosto e e saj ka qenë më shumë se 175.000.000 dollar amerikan për të u ndërtuar
• Ka 104 ashensorë lëvizin 1.200 metra për minutë, dhe për 1 sekond kalon tre kate
• Më shumë se 16.000 metra katrore janë vetëm dhomat e konferencave
• Kati i 99- ka një hapësirë të madhe për ??ngjarje të veçanta
• Ka dy hyrjet
• Ka antenat e transmetimeve të stacioneve të radios dhe televizionit nga me të njohurat në SHBA

Çikago, Hong Kong dhe New York City ndryshe te quajtur si tre te mëdhenjtë, janë te njohur ne rrethe arkitekturale si ata qe kane prekur qiellin.
Sot, gradacelat janë ne rritje aty ku toka nuk është e lehte te gjendet dhe te zotërohet si psh. ne qendrat e qyteteve te mëdha, sepse ato sigurojnë një raport te larte te hapësirës qe mund te lëshohet me qera për çdo km katror te tokës. Por ata janë ndërtuar jo vetëm për ekonomi ne sipërfaqe. Ashtu si tempujt dhe pallatet ne te shkuarën gradacelat janë konsideruar si fuqitë ekonomike te një vendi. Ato jo vetëm qe prekin qiellin, ndihmojnë qe te përcaktohet identiteti i qytetit.Në Shtetet e Bashkuara të Amerikës pothuajse nuk ka qytet që nuk ka një gradaçiele

*Shoqata e grave Shqiptaro Amerikane “Motrat Qiriazi” nderoi Meri Kirken si “Gruaja e Vitit”, dhe Drita Gjongecaj “Mesuesja e Vitit”/

* Televizioni”Kultura Shqiptare” shfaqi dokumentarin kushtuar kengetares se madhes Vace Zela/

Nga Ariana Elezaj/

“” Dolëm në lëndina ,brodhëm nëpër faqe ,mblodhëm trëndelina edhe manushaqe.Për ju o nënëza të mira ,gojëëmbla e zemërdlira “. Më kujtohen këto vargje nga fëmijëria sa herë që vjen pranvera e shumëpritur pas një dimri të gjatë e të ashpër.Kjo stinë e bukur  me blerimin,gjallërimin e saj ,gonxhet e mimozave  e cicërimat e zogjve sjell edhe dy festa kuptimplote për kulturën shqiptare. Ditën e mësuesve tanë të respektuar që me durim e pasion na drejtuan në rrugën e bukur të dijes edhe ditën e nënave ,heroinave e zemërbardhave tona. Si përher mundi e përkushtimi I tyre nuk lihet pa u vlerësuar . Shoqata e grave Shqiptaro Amerikane “Motrat Qiriazi” si çdo vit edhe sivjet organizoi aktivitete në nderim të ketyre festave. Siparin e aktiviteteve e hapi takimi dhe prezantimi njohës e informues që kjo organizatë në bashkëpumin me Asembleistin e respektuar ,nderin e krenarinë e shqiptarëve kudo ku janë, të nderuarin Mark Gjonaj organizoi  ditën e Shtunë në 8 Mars në Bronx House.Tema kryesore ishte: “Dallimi i hershëm i Kancerit të gjirit tek gratë edhe masat parandaluese të tij”,cili u paraqit me shumë elokuencë e njohuri  nga Eva Burnazi ,radiokimiste pranë Memorial Hospital .Mbas tij e kishte radhën kënga e vallja ,gëzimi e hareja për të festuar e nderuar së bashku të zgjedhurat e veçanta të këtij viti , Meri Kirka edhe Drita Gjongecaj  e pse jo edhe të madhen e të paarritshmen,nderin e kultures sonë e të kombit Vaçe Zela që u nda nga ne së fundmi.  Dokumentari I shkurtër ,tribute e  nderim për Vaçen I përgatitur me mjeshtëri nga Adem Belliu edhe stafi I emisionit Kultura shqiptare hapi programin . Moj e bukura Arbëri, Valësi I lumturisë, shtëpia jonë e lemza nën tingujt e bukur të muzikës dhe zërit melodioz të Fitore Mamaqit e prunë të gjallë kujtimin e saj në sallë . E pastaj Dr.Anna Kohen president e AAWO u uroi mirëseardhjen të pranishmëve si edhe prezantoi Gruan e vitit  Meri Kirka .

Meri ,e cila siç thuhet edhe në biografinëe e saj të shkurtër është njè grua e mençur ,e zgjuar me karakter të fortë , e sinqert dhe e ndershme në çdo fjalë që thotë e veprim që ndërmerr .Një grua e rrallë me cilësi të veçanta morale e qytetare për tu admiruar.Bijë e një familjeje të respektuar Durrësake e  karakterizuar nga ndershmëria edhe dashuria për punën edhe njerëzit. Meri provoi eksperiencën e hidhur të persekutimit gjatë  regjimit komunist. Martesa me Niko Kirkën ,një demokrat në shpirt dhe bir I Kristo Kirkës ish kryetar I bashkisë së Korçës në kohën e Zogut  e vuri në spovë karakterin e saj. Ajo me devotshmërin edhe kurajon që e karakterizonte u bëri ballë gjithë vështirësive që e  sprovoi  jeta edhe u bë një shembull frymëzimi për familjen, të afërmit si edhe për gjithë komunitetin.”Me humanizmin e saj Meri I ka dhënë më shumë jetë , dashuri e kuptim jetës.”Mjafton të takohesh me Merin dhe të bisedosh me të do të mbetet në mendje fisnikëria edhe fjala e saj e ëmbël e inkurajuese e cila është burim frymëzimi për brezat e ardhshëm.

Beti Beno nënkryetare e shoqatës së grave shqiptaro-amerikane “ Motrat Qiriazi” pati nderin tu paraqiste pjesëmarrsve Drita Gjongecaj, mësuesen e vitit. Drita e lindur në Tropojë edhe e edukuar në vendlindje edhe në Amerikë është një shembull I shkëlqyer I grave intelektuale që me arsim e punë të palodhur arrijnë majat e suksesit . Drita është aktualisht nëndrejtoreshë e shkollës “ Theodore Schonfeld “ në New York. Por gjatë gjithë jetës së saj që nga fillimet si mësuese e gjuhës e letërsisë shqipe ,e më vonë si drejtuese e Bibliotekës shkencore pranë Universitetit Bujqësor të Tiranës në vendlindje Drita është dalluar për nivelet e saj të larta edukative e drejtuese. Jeta në Amerikë nuk mund të ishte ndryshe. Edhe pse në fillim e detyruar të bënte çdo lloj pune të për të përballuar shpenzimet e familjes për tu ambientuar në vendin e ri nuk e ndalën Dritën të vazhdonte studimet dhe  të gjente vendin e merituar në shoqërinë  e re. Drita punon me devotshmëri  dhe pasion duke inkurajuar studentët e saj duke bërë ndryshime në jetën  e tyre. Gjatë gjithë jetës së saj si edukuese e drejtuese Drita ka prekuar qidra zemra e ka drejtuar në rrugën e suksesit shumë të tjera . Ajo në të njëjtën kohë  është një bashkëshorte e shkëlqyer një nënë e gjyshe e mrekullueshme e një djali të vogël .

Mbrëmjen  e përshëndeti edhe asembleisti i distriktit 80 në Bronx Mark Gjonaj i cili shprehu respektin dhe vlerësimin e tij për punën e palodhur të shoqatës”Motrat Qiriazi”  në shërbim të grave shqiptare si edhe shprehu gatishmërin se dera I zyrës së tij është gjithmonë e hapur për të bashkëpunuar në të mirë të komunitetit . Kështu në datën 30 Mars  AAWO me mbështetjen e Shoqatës Italiano-Amerikane për kancerin dhe në bashkëpunim me zyrën e Mark Gjonajt do të organizojnë mamografi falas për të gjitha gratë e interesuara. Kushdo që dëshiron janë të mirëpritur. Regjistrimi paraprak është I nevojshëm.Për regjistrime dhe më shumë informata mund të  drejtoheni tek AAWO në 212-244-8440o e tek Zyra e Asembleistit Mark Gjonaj  347-810-0910.

Nga Ramiz LUSHAJ/

 1. Nderi i Kombit e Pena e Artë,  At Zef Pllumi, frat françeskan, publicist e shkrimtar i mirënjohur, i thirrun “Arkipelagu Gulak” shqiptar, u lind në zabelin e malit të Rencit (Lorencit) të qytetit turistik bregdetar të Shëngjinit , që thuhet se do të jetë “port i Kosovës” e pritet të bahet “port kinez”.

Në fëmijërinë e tij Zefi veronte tek mixha i vet, Pashko Toma, i shkrelas plot mirësi në këto male historike, i cili bjeshknonte vitpasviti në Qafë të Tërthores në hymje të Thethit të Shalës. Në kit’ vis malësie Zefit i patë ra fati me u njoft me At Gjergj Fishën, At Anton Harapin, At Bona Gjeçaj, të cilët ia dritën udhënisjen drejt misionit fetar e letrar të përjetshëm. Në mbi 30 vite Zef Pllumi me formimin e tij klasik në filozofi, teologji e letërsi, njohës e folës i italishtes, latinishtes, frengjishtes, gjermanishtes, greqishtes së vjetër,  ka sherbye si xhakoj, dhjak e meshtar në Shëngjin, Shkodër, Dukagjin (Shalë, Shosh) e në Nikaj-Mërtur, e në vite të demokracisë në Tiranën metropoliane. Diktatura sllavo-komuniste e dënoi dy herë me 26 vite burgim për bindje e veprimtari fetare e demokratike, pasi sistemi i asaj kohe ushtronte genocid ndaj klerit katolik e frymës perëndimore të letërsisë shqipe.

Në kompleksin e bukur “Rafaelo” në Shëngjin teksa Pëllumb Boshi i Shalës më flet me pasion për At Zef Pllumin, për jehonën në Italinë e Berluskonit të veprës “Rrno vetëm për me tregue” më vijnë ndër mend disa listime. Edhe Shala e degëzimi i saj në Valbonë (Rrogami i Shalës) shpesh e përdorin emrin Pllumbi në breznitë e veta si për të tregue bardhësitë e vendlindjes e të shpirtit të vet, për të simbolizue lajme të mira. Rreth njëqind vjet ma herët, shkrimtarja e gazetarja amerikane Rose Wilder Lane (1886-1968) ishte edhe në Dukagjin e me mbresat e saj të jashtëzakonshme botoi në Londër (1922) librin betseller “Peaks of Shala, Being a Record of Certain Wanderings among the Hill-tribes of Albania” (Majat e Shalës: përshkrim i disa rrugëve mes fiseve të Malësisë së Shqipërisë) e një nga këto tetë  maja, atë të Boshit, Pllumbi e mban për mbiemër. Ai ka edhe një biznes të tij në Tiranë e disa rrethe të Shqipërisë, furrat e bukës “Thethi”, emër i kryeqëndres etno-historike e komunare-turistike së fisit të tij të Shalës. Këto fakte janë magji e madhështi njerëzore të kohës së sotme moderne e globale, ku në komunizëm u treguam shumë internacionalistë dhe tani në demokraci po mbingarkohemi me kozmopolitizëm të tepërt në emra e veprimtari.

Nuk është e rastësishme prania e kulturologut e biznesmenit atdhetar Pëllumb Boshi në delegacionin zyrtar ceremonial në senatin italian në fillim marsi 2014 kur u promovue aty madhërishëm vepra e At Zef Pllumbit “Rrno vetëm për me tregue” i botuar në 12 milionë kopje në gjuhën italiane (“Il Sangue di Abele-Vivi per testimoniare”) me parathanie brilante e kujdes atnor të Silvio Berluskonit. Veprimtari shoqëror, Pëllumb Boshi, i cili më paska njohur mue qyshse në Tropojë e më thotë fjalë të mira për shkrimet për Malësinë e Madhe në tre shtete (nën Mal të Zi, Shqipëri, Kosovë) e ka dëshmue genetikisht e mirësisht atë çka thotë Rose Wilder Lane për shaljanët e Thethit me “sjellje princërore”, pasi në vendlindje ka ngritë një muze etnografik në kullën alpine të Lulash Keqi Boshit, një kullë tejet funksionale e me veçanësi mbi një shkamb 9 metra i lartë, ku turistët gjejnë traditën e mikëpritjes e atë të kulturës materiale. Nga kjo kullë iu duarnis me mirënjohje të pa cak kavalierit Silvio Berluskoni një kostum kombëtar malësor i Shalës, që u pëlqye nga miku i madh i shqiptarëve, botuesi e çmuesi i veprës së At Zef Pllumbit të Shëngjinit e Shqiptarisë.

   2.

Kryebashkiaku i Shëngjinit, Salvador Kaçaj e themeloi sëbashku me Universitetin Europian të Tiranës çmimin “At Zef Pllumi”, i cili ndahet prej tre vitesh në këtë qytet portual mjaft i bukur e me ardhmëri në pellgun e Mesdheut.

Ky çmim tashma kombëtar është një piedestal nderi i kryebashkiakut Kaçaj për At Zef Pllumin, veprimtar margaritar i kishës, i Urdhnit Shën Françesku, i letrave shqipe, i Kombit Shqiptar.

Ky nder shpërblyes meritor iu ka fatnue për veprat e tyre të veçanta personaliteteve: Ismail Kadare, Preç Zogaj, Spartak Ngjela, Dom Gjergj Meta, Alfred Lela, Bardhyl Londo, Ridvan Dibra, Zija Çela, Bashkim Shehu. Edhe juria e këtij çmimi është dinjitare, pasi në fundvitin 2013 ajo kishte për kryetar Agron Gjekmarkaj, e antarë Besnik Mustafaj, Bujar Leskaj, Aleksandër Çipa e Parid Teferiçi.

Sivjet, në fillim marsi 2014, ky çmim kapërceu Adriatikun e iu dha me ceremoni klasike kavalierit 78 vjeçar Silvio Berluskoni, ish kryeministër i Italisë, kryetari emblematik i “Forza Italia”, një nga pasanikët ma të mëdhenj të globit me mbi 9 billion USD. Berluskoni njihet ndër shqiptarët jo vetëm për mbështjetjet e tij politike ndaj Shqipërisë e Kosovës, për mirësitë e tij pro-shqiptare, po edhe për famën e ekipit të tij të futbollit “Milano”, për kontributin e dhanë me mediat e tij televizive tue na mësue masivisht italishten e ndriçue me kërkue demokracinë euro-atlantike. Tani, së fundit, e botoi edhe triologjinë e At Zef Pllumit. Mediat italiane i kanë cilësue vepren e At Zef Pllumit e fjalimin e Silvio Berluskonit mbi komunizmin si “kalin e luftës” të Kalavierit dhe “Ëngjelli Blu”, etj.

I madhi Berluskoni mbajti një fjalim të madhërueshëm në atë ceremoni tepër të veçantë ku auditorit të nderuar e botës mesdhetare e ndërplanetare iu drejtua me fjalët margaritare: “Komunizmi ishte një ideologji që parashikohej të bëhej një fuqi ushtarake duke lënë pasdore industrinë në shërbim të popullsisë që jetonte në mjerim. Nuk është vetëm një ideologji, por një sëmundje, një çmenduri e vërtetë, e pa shpresë për t’u realizuar. Në këtë libër janë përshkruar dhunime të një niveli, që unë as mund ta imagjinoja. E lexova këtë libër dhe nuk mund të flija”.

Në eventin e çmimit “At Zef Pllumi” për kavalierin Berluskoni ishte i pranishëm një delegacion zyrtar, simbolik e ceremonial me nismëtarët kryebashkiakun Salvador Kaçaj, deputeti  e kryetari i PDK, Nard Ndoka, apo kujdestarët përkryes: E Ngarkuara me Punë në Vatikan, diplomatja Majlinda Doda, ish ambasadori i Shqipërisë në Romë, Llesh Kola, e nderimtarë të tjerë si  përkthyesja Keida Kaceli, kulturologu Pllumb Boshi.

Kanë kaluar disa ditë nga eventi mesdhetar i promovimit të librit të At Zef Pllumbit e dhaniës të çmimit të madh me emrin e tij edhe në Senatin Italian, po në memorien, në fjalët e në të qeshurën e kulturologut Pëllumb Boshi ende mbetet gjithçka e freskët e domethanëse sikurse në një koktej pas veprimtarisë “Ashti i Kombit” në Shëngjin, më cek humorin e Berluskonit: “Faleminderit, por nuk jam mësuar me çmime, por vetëm me sentencë dënimi”.

3.

Shëngjini me 8 km bregdet mban emrin e shenjtorit Gjin. Njeriu i madh i letrave e revolucionari i hapit të vogël, elitari Fan Noli, me propozim të ambasadorit faik Konica në Ushington ia pat vnue në vitin 1924 qytetit emrin e presidentit amerikan Uilson, engjëlli mbrojtës i shqiptarëve. Këtë emër nuk ia hoqën as zogistët, as fashistët, as nazistët veçse komunistët sapo hypën në (mbi)pushtet.

Edhe qytetit të naftës, Kuçovës, ia banë naftën tue ia ngjit emrin: “Qyteti Stalin”. Gazeta “Zani i Dragobisë”e qarkut të Kukësit dëshmon se më 1945 në qytetin bregdrinas të Kukësit u hoqën emra simbolik të identitetit shqiptar e i pagëzuan me emra kryesisht të heronjëve e dëshmorëve të luftës partizane: Sheshi “Skënderbej” u thirr Avni Rrustemi, ndërsa rrugët nga Lidhja e Prizrenit u kthye në Ibish Milaimi, nga Uillson në Hasan Qarri, nga Haxhi Zeka në Qemal Stafa, nga Ali Pashë Gucia në Meriman Jakupi, nga Sylejman Vokshi në Ibish Shehi, nga Lekë Dukagjini në Myslim Peza, nga Isa Boletini në Sokol Shpendi, etj.

Krejt ndryshe veproi kryebashkiaku i Shëngjinit, Salvador Kaçaj. Prapë, si një amanet nolian, në qershor 2013 ia ktheu prapë truallit të Shëngjinit, sheshit kryesor të qytetit portual, emrin e Uillsonit të madh. Në ceremoninë e përurimit ishte kryeministri Sali Berisha. Kishte ardhë edhe një delegacion i komunës së Gjakovës me kryekomunarin dr. Pal Lekaj.

Kjo e emrit të Uillsonit është një nga ato faktet dëshmuese se figura publike e kryebashkiakut Salvador Kaçaj m’i përnget asaj të Nolit. Përndryshe, nuk e teproj po të them se është një “Fan Noli i Demokracisë”.

4.

Çdokush ndihet i nderuar e lumturuar kur vjen në Shëngjinin me det, mal, pisha, me rërën kurative, me objektet turistike, etj. po më 11 marsin e ditëlindjes së Azem Hajdarit ndihesha  edhe ma i nderuar pasi aty, në lulishten e kompleksit turistik “Rafaelo”,  u tokëm me gjeneralin e luftës e të lirisë dardane, me Ramush Haradinaj, të cilin e kam dy herë “Qytetar Nderi”, të vendorigjinës e të vendlindjes time – komuna Tropojë (Shipshan-Gash i Gurit) e qyteti alpin Bajram Curri.

Mua më dukej dy herë ma i afërt se të tjerët, po në atë tavolinë me fllad deti e erë mali ishte edhe kryebashkiaku  Salvador Kaçaj që e kishte dy herë “Qytetar Nderi”: në Shëngjin e Lezhë. Regjisori Fran Vukaj, bashkudhëtar, valët e zërit të cilit u  ngritën dallgë deti kur recitoi për Azem Hajdarin, dijenon se edhe ai e kishte dy herë “Qytetar Nderi” Ramush Haradinajn, në Pukë prej nga u shpërngul para disa vitesh dhe në banimin e tij të sotëm në qytetin e Kamzës. Ndër të gjithë aty sa ishim në kompleksin “Rafaelo”, poeti e dramaturgu tropojas Azem Baliaj nga Gashi i Gurit e i lindur në B.Curri, me banim të vonshëm në qytetin e Lezhës e çdo vit përkohor, dystinor, në plazhin e mirë të Shëngjinit, e kishte Ramush Haradinaj katër herë të afërt si “Qytetar Nderi”. Biznesmeni e veprimtari Miço Duka i Radikës, i ardhur nga Dibra e Madhe në Shëngjin në promovimin e librit të fundit të Azgan Haklajt na dijenon se Hajadinaj është shpallur “Qytetar Nderi” edhe në Tetovë.

Poeti lab, Luan Y. Memisha–Lepenica, i sapo takuar me mikun e tij të vjetër, gazetarin Preng Baloj, hidhet e thotë se Ramush Haradinaj është “Qytetar Nderi” edhe i qytetit të Flamurit, i qytetit të Vlorës, titull i cili iu dha me meritë e ceremoni në 100 vjetorin e Pavarësisë. Edhe mua m’u kujtua se asokohe, në nëntor 2012, gjenerali i madh ishte i prangosur në Gjykatën Ndërkombëtare të Hagës, ndaj titullin e mori Anita, bashkëshorte fisnike e bashkëluftëtare moderne e tij, e përkushtuara, e sakrifikuara dhe e lumturuara përkrah tij, e cila është çikë e Prizrenit, studente në Tiranë, nuse në Gllogjan të Deçanit, gazetare në Prishtinë, një nga femrat emblematike në historinë e re të Kosovës.

Lideri popullor Ramush Haradinaj që me pafajësinë e tij në Hagë çertifikoi drejtësinë e luftës së UÇK-së në Kosovë, është “Qytetar Nderi” në vendlindjen e Ismail Qemalit, Sali Berishës, Mbretit Leka i Dytë…e të Salvador Kaçajt dhe në mbasditen e 11 marsit 2014, në ditëlindjen e Azem Hajdarit, edhe në qytetin e Kamzës, në bashkinë e gjashtë në Shqipëri për nga madhësia e popullsia e saj.

Këto vlerësime “Qytetar Nderi” janë një tjetër dimension i ri e i madh i legjendarit të gjallë të Luftës, Hagës e Paqes, Ramush Haradinaj, të cilin presidenti i Unionit Artistik të Kombit Shqiptar, Azgan Haklaj e krahasimon si “De Goli shqiptar”.

  5.

Nuk kam folnue ndonjë herë me zotin Kaçaj përtej përshendetjes, po në koft se ndokush prej jush shkon në Shëngjin ka me kujtue se mos Salvadori është i zgjedhur aty kryebashkiak jo nga 8 maji 2011 po prej se nga 6 prilli 1911 i Flamurit të Dedë Gjo’ Lulit.

Në biseda të lira gjatë rrugës autostradore dhe aty në kompleksin e bukur “Rafaelo” skej detit shëngjinas dveta për të disaten herë se cilën forcë politike përfaqëson Salvador Kaçaj. Përgjigjet ishin të atilla që flisnin për një kryebashkiak në pesë parti: PS, PD, LSI, i Demokristianëve, i Aleancës Kombëtare Arbnore. Kjo nuk është një huti politike e imja a dikujt tjetër, po dimension i ri i kryebashkiakut Salvador Kaçaj, një arritje e demokracisë.

Epoka dixhitale hap fletët. KQZ jep të dhana: në zgjedhjet lokale të 8 majit 2011 Salvador Kaçaj ishte kandidat i koalicionit të majtë Aleanca për të Ardhmen, ku fitoi me 10 për qind ma shumë vota se sa ish kryebashkiaku i djathtë, kandidati i Aleancës për Qytetarin. Prandaj edhe në publikime mediatike e quajnë si kryebashkiak i PS. Në fakt kryebashkiaku shëngjinas qënka i PDK (demokristian), forcë politike e cila në elektoriadën e vjetme parlamentare kanë lëviz djathtas, janë në opozitë. Nga ana tjetër, partia udhëheqëse në këshillin bashkiak të Shëngjinit është Aleanca Arbnore Kombëtare e Gjet Ndojit, drejtori i sotëm i Arkivave të Shqipërisë, e cila ka marrë 698 vota, pothuaj ma shumë se dy forcat politike kryesore: PS (405 vota) e PD (347 vota).

Kryebashkiak i Shëngjinit, Salvador Kaçaj po të krahasimohet me votat për këshillin bashkiak  ka marrë 6 herë ma shumë se PS, mbi 23 herë ma shumë se PDK, etj.      Kryeministri Sali Berisha në Shëngjin ka investue shumë si rrallkund edhe në vitet e fundit, pavarësisht se pushtetin lokal në këtë qytet portual ia mori Salvadori me koalicionin e majtë, pavarësisht se ishte në një të ashtuquajturen nga vet Berisha si “darkë e gabuar” ajo  treorëshe në ditëlindjen e 55-të të Zogajt, sëbashku me Frangaj, Fevziun, Ngjelën, Kokëdhimën etj. Kjo përkujdesje e Berishës për Shëngjinin turistik të krijonte imazhin e idenë se kjo bashki bregdetare i përket PD-së, po paska qënë e kundërta, e cila na flet për një tjetër realitet politik e demokratik bashkëkohor. Berisha gjatë qeverisjes së tij i pa me të dy sytë bashkitë e komunat e Shqipërisë e jo njanën me syrin e djathtë e tjetrën me syrin e majtë.

Tashti po i bindem realitetit bashkëkohor: Salvadori paska dalë kryebashkiak prej Salvadorit.

Kryesocialisti Edi Rama veç njëherë publikisht, me ceremoni e para kamerave ia ngriti dorën lart Salvador Kaçajt atë ditë kur fitoi si kryebashkiak demokristian i Shëngjinit. Tashti, nuk e di nëse kryeministri apo ndokush tjetër, po don me ia ulë krahun…(!) Po diçka tjetër mësova në Shëngjin: Salvador Kaçajt nuk i shkojnë aq për shtat kostumet e të tjerëve, aq ma keq një kostum politik i vetëm. Ai, një i tillë si Salvador Kaçaj, që ngren rrugë autostradore për të tjerët nga rranxë malit të gjelbër drejt detit të kaltër, nuk munden ta (peng)ndalin të tjerët në autostradën e tyre, për ma tepër, ma i lanë ata pa korsi apo me i fut në “xhepa” anës saj.

Lezha mesdhetare e qytetërimit ilir, kalasë mesjetare e Beslidhjes Skënderbegiane,  me Shëngjinin portual, në tanësinë e saj territoriale me tokë e ishuj, me det e mal, me rrugë antike e autostrada të reja, ka një sofër të madhe me poetë, gazetarë e shkrimtarë, ka disa pena që i bëjnë nder çdo kohe e treve, si Ndoc Gjetja e Preç  Zogaj, Nikollë Lesi e Aleksandër Frangaj, Rudolf Marku e Agim Isaku, Tonin Çobani e Remzi Lani, Mark Simoni e Pjetër Jaku, Arben Rrozhani e Kujtim Dashi, Silvana Gjebrea e Shpresa Kapisyzi, Gjovalin Gjeloshi, Dashnor Kaloçi, Edmond Kaçeli, Zef Shtjefni, Mirash Marashi, e dhjetra të tjerë.

Në verën e para dy viteve kanë ardhë në Shëngjinin portual mesdhetar tre ish presidentë të rajonit: Moisiu i Shqipërisë, Sejdiu i Kosovës, Mesiç i Kroacisë, të cilët kanë kontribut të përbashkët për paqen e progresin në Ballkan, të cilëve kryebashkiaku Salvador Kaçaj ua ndau me ceremoni titullin “Qytetar Nderi”.

Në Shëngjinin e At Zef Pllumit, më 11 mars 2014, në ditëlindjen e Azem Hajdarit, në kompleksin turistik “Rafaelo”, u përurua vepra e katërt e Azgan Haklajt “Ashti i Kombit”, veprimtari dinjitare e përbashkët e UAKSH e bashkisë së Salvador Kaçajt, ku merrnin pjesë edhe ish kryeministri i Kosovës, Ramush Haradinaj, gjenerali i luftës e i paqes, Edi Paloka, deputetët e kryetar i Grupit Parlamentar të PD, Mbreti Leka II, deputeti Arben Imami, ish ministër i Mbrojtjes, ambasadori i Malit të Zi në Tiranë, e dhjetra personalitete të politikës, letërsisë, gazetarisë e kulturës nga të gjitha trevat shqiptare në Ballkan.

Në këtë botë të vogël globale edhe Shëngjini i At Zef Pllumbit po bahet përditë e ma i madh si qytet elitar i turizmit, i personaliteteve, i kulturës. Sot kur botën e kemi në pëllëmbë të dorës  në celular, kryebashkiaku Salvador Kaçaj me arritjet e veprimtaritë e tij na e sjellë para syve Shëngjinin me të gjitha bukuritë e madhështitë e tij. Ka të drejtë kulturologu Pllumb Boshi i Thethit kur më thoshte se Shëngjini po rrezaton… Vërtet Shëngjini i Shën Gjinit, i At Zef Pllumit e i kryebashkiakut Salvador Kaçaj po rrezaton ashtu si dikur në Antikitet e pas Mesjetës së Vonë kur rrugët niseshin nga limani i tij në thellësi të Alpeve dhe deri në Nish e Shkup, me Beslidhjen e Lezhës të shtetit të Skënderbeut.. Shëngjini po rrezaton edhe në kohën e demokracisë me portin e tij në rritje, me turizmin e tij elitar, me historinë e tij antike e moderne, me kulturën e tij plot gjallëri, risi e jehonë në dy brigjet e Adriatikut.

Nga Miranda Sadiku/.- Muaji mars për çdo qytetar elbasanas mbart brenda tij festën e “Ditës së Verës” e quajtur edhe festa e luleve.Kjo festë tashmë ka marrë përmasa të mëdha në të gjithë vendin, si festa e gjallërimit të natyrës dhe shpirtit, paqes dhe harmonisë, gëzimit dhe dashurisë njerëzore.

Festa zakonisht nis gjallërinë e saj mbrëmjen e 13 marsit, për të vijuar gjithë ditën e datës 14 deri sa dielli nis të perëndojë. Etnologu Thanas Meksi thotë se “festa është me origjinë pagane, një festë ku nuk ndërhyn feja, festojnë të gjithë, është kënaqësia e stinës së pranverës. Në vitet 1920-1940 festimet nisnin në datën 13 mars, kujton studiuesi.
“Amvisat nisnin gatimet për në mbrëmje që në mëngjes, piqej gjeli i detit, më pas me lëngun e tij gatuhej dollma ( përshesh me gjel deti) dhe më pas niste ceremonia e hiseve. Në çdo sahan kishe nga një cop gjel deti, pala fiku, tre – katër kokrra arra, ballakume ose revani, vezë të ziera, gështenja etj”.
Po ndërsa nata e verës festohej në shtëpi, ku mblidheshin tok të afërm dhe darkonin së bashku, amvisat në një shportë, vendosnin rroba të reja për fëmijët e tyre.
Djemtë zakonisht kishin pantallona të shkurtra, ndërsa vajzat rroba të kuqe dhe verore shumëngjyrëshe, që bashkoheshin nga fije shumëngjyrëshe pambuku. Në këtë natë nuk mungonin as këngët, vallet, shakatëm dhe lojwrat. Cast ëmbëlsie dhe shijimi të veçantë ishte edhe ngrënia e ballakumes, që shoqërohej me fjalë të përzemërta nga amvisat, të cilat për qesëndi merrnin vallen popullore “ Bahçe, bahçe me zymbyla”, të shoqëruara nga duartrokitjet e pjesëmarrësve.

“Mëngjesin e 14 marsit, pa lerë akoma mirë dielli, Elbasani është ngritur më shpejt se zakonisht. Të moshuarit sipas zakonit hapin derën rrugës për të hyrë “ e mira” në konak, e për të dalë së andejmi e keqja. Ky zakon kishte edhe një kuptim tjetër, bujari dhe mirësi për mikun që vinte nga larg. Amvisat që në mëngjes lanin hajatin dhe këpusnin nga një tuf bar dhe e vendosnin atë në derë, tek guri i zallit përbri derës, ç’ka sinjifikonte mbarësi dhe gjelbërim në oborrin e shtëpisë së tyre”, vijon etnologu Thanas Meksi.
“Në mëngjes nëna na i lante sytë me ujin që ziente vezën, pasi sinjifikonte higjenë, pastërti, ashtu si është lëvorja e vezëve. E më pas mëngjesin e 14 marsit kryhej rituali “ kama e ditës së verës”, që do të thotë që vishnim pantallonat e shkurtra të reja që i merrnim nga kanistra dhe ne fëmijët dilnim për vizita ku bëshim “ kamë” ( të parët që hynim në derën e vizitorit) dhe me një sahan në dorë shkëmbenim dhuratat e Ditës së Verës. Më e mira ishte që kamë të bënin djemtë, pasi thuhej se viti do të ishte i mbarë.
Brenda në sahane nëna na fuste “ një kokërr ballakume, një vezë të zier, arra, gështenja dhe fruta nëse kishim, kwto i shkëmbenim me dhurata që na jepnin të afërmit që vizitonim”, thotë Shpëtimi.
Por, “Dita e Verës”, kishte edhe të veçantat e veta. Kur vinte dreka të gjithë elbasanllinjtë me torba të mbushura i drejtoheshin pikave turistike, si te “Ulliri i Qejfit”, tek “ Rrapi i Vojvodës”, “ Krasta e Madhe”, lëndinat në Krrabë dhe tek “ Kodrina rreth Teqes”. Këtë ditë vajzat shikoheshin nga djemtë të cilët ishin në moshë për t’u martuar dhe mbas ditës së verës kryheshin shumë fejesa në qytet.
I gjithë vakti i drekës në natyrë shoqërohej me grupe ahengu nga amatorë të ndryshëm, ashtu si Isuf Myzyri dikur që këndonte me grupin e tij, ashtu edhe tradita vazhdonte dhe vazhdon edhe në ditët e sotme.
“Ndoshta në vitet e komunizmit festa pati një “ ndrydhje”, pasi nuk festohej si dikur, por prapë elbasanllinjtë gatuanin ballakumet, bënin kamë dhe drekonin në lëndina”.

Madje në vitet pas demokracisë aktivitetet janë shtuar, karnavalet për fëmijët, krosi në mëngjes, si edhe Dita Poetike, shtojnë larminë e aktiviteteve, duke bërë që festa të përfundojë para se dielli të perëndojë dhe të gjithë elbasanllinjtë përcjellin miqtë e tyre nga vende të ndryshme të Shqipërisë dhe mbyllin kështu një ditë të paharruar për një vit të tërë.

Nga Nikolla Lena/ Kepi i Rodonit është një rrip toke në formë gadishulli që futet në brendësi të detit Adriatik. Ai shtrihet në formë trekëndëshi midis gjirit të Rodonit në veri dhe atij të Lalzit në jug. Në veri të tij derdhet lumi i Ishmit.Kepi i Rodonit është kepi më i madh në vendin tonë, i cili mbyll nga ana e jugut gjirin e Drinit. Paralel me bregun e tij shtrihen kodra argjilore, të cilat dallohen nga format e rrumbullakëta që e rrethojnë krejt kepin. Një pjesë e tyre mbulohen nga pyje të vogla duke krijuar dy ngjyra shplodhëse : të kaltrën e detit dhe të gjelbrën e bregut.

Gojëdhëna

Redoni sipas mitologjisë Ilire ishte hyji i detit, njëlloj si Poseidoni i Grekëve apo Neptuni i Romakëve. Për një kohë të gjatë studiuesit janë përpjekur që të gjejnë elemente që të vërtetojnë se emrin e Redonit e mban sot Kepi i Rodonit. Me këtë problem janë marrë në të kaluarën arkeologët Hasan Ceka dhe Moikom Zeqo.

Sipas këtij të fundit Redoni ka qenë Perëndia kryesore zyrtare e shtetit Ilir.Ai ka qenë i vlerësuar nga Ilirët dhe figura e tij ishte përjetësuar në tempuj, emra njerëzish dhe simbole monedhash, si ato të qytetit të Lisit, të fiseve ilire të Labeatëve, Daorsëve dhe monedhat e mbretit Ilir Gent.

Ndërkohë në traditën tonë popullore nuk ekziston ndonjë e dhënë që të tregojë drejtpërdrejtë që kepi i Rodonit e ka marrë këtë emër nga ndonjë legjendë për perëndinë e detit Redon. Ndoshta emri Redon është përpunuar në Rodon gjatë shekujve, duke na treguar se sipas mitologjisë Kepi lidhej me legjendën e perëndisë Redon, zotit Ilir të deteve.

 Historia

Kalaja e Rodonit u ndërtua nga Skënderbeu rreth viteve 1451-1452 Ndërkohë që punime plotësuese në të u bënë edhe në vitin 1463, kur Skënderbeu solli disa mjeshtra raguzianë të ndërtimit.

Pas vdekjes së Skënderbeut kalaja u mor nën kontroll nga Venediku, i cili në vitet 1500, kur Durrësi nisi të kërcënohej nga osmanët, ndërmorën punime për rindërtimin e saj. Qëllimi I ndërtimit të kësaj kalaje ishte sigurimi i një daljeje komunikimi në bregdet, i cili kontrollohej nga Venecianët, të cilët gjithmonë e shikonin politikën e Skënderbeut me dyshim.

Ndërkohë kalaja do të shfrytëzohej ndoshta edhe si stacion i fundit i Skënderbeut për tu larguar drejt Italisë, në rastin e një sulmi fatal turk. Për këtë qëllim në 22 Janar 1462 në bisedimet e zhvilluara në Raguzë midis Ambasadorit të Skënderbeut Andrea Gazuli dhe Republikës Dalmate, Skënderbeu kërkoi ndihmë detare. Kjo gjë u sigurua në traktatin e 4 Shkurtit1462 ku Raguza në rast lufte do ti vinte në shërbim Skënderbeut limanët dhe flotën e saj për qëllime të luftës kundër turqve.

Vite më vonë pasi u pushtua prej turqve kalaja e Rodonit nuk u shfrytëzua më për qëllime ushtarake. Ajo u la pas dore dhe sot ka mbetur një relike e kohës së shkuar ku shuajnë kureshtjen e tyre historike turistë të shumtë.Vërtet pozicioni i saj ndodhet në një vend piktoresk e rrethuar me det dhe qiell.Në qoftëse dikur atë e shqetësonin gjylet e topave detar,sot ngacmohet nga blicet e aparateve dhe kamerave fotografike.

Ndërtuesit

Mbas kryengritjes Çlirimtare të vitit 1443, Skënderbeu ringriti Principatën e Kastriotëve dhe krijoi lidhjen e Lezhës në 2 Mars 1444. Për tu mbrojtur nga sulmet turke Gjergj Kastrioti nisi ndërtimet mbrojtëse duke riparuar kështjellat ekzistuese, dhe duke vendosur në to reparte të zgjedhura. Gjithashtu ai krijoi edhe një sistem mbrojtës në pjesën lindore të vendit. Më vonë Skënderbeu ndërtoi edhe disa Kështjella sipas interesave strategjike: si ato të Rodonit dhe Modricës, ndërsa kreu ndërtime fortifikuese në Krujë, Petrelë, Gurin e bardhë, Stelush, Balec.

Kështjella u ngrit nga Skënderbeu për të pasur një dalje në det duke mos qënë në varësinë e Venedikut, që kishte nën kontroll bregdetin. Por Skënderbeut i duhej edhe një pikë portuale për të zhvilluar aktivitet tregtar me perëndimin, pasi lufta shqiptaro-turke “gëlltiste” të ardhura të shumta, për të cilat ai kishte shumë nevojë. Dokumentat Venedikase dëshmojnë se edhe gjatë shekullit të XVI-të në Rodon ka ekzistuar një skelë detare e kompletuar që quhej në shumës “Dyert e Redonit”.

Pranë kështjellës së Kepit të Rodonit ndodheshin edhe katër manastire katolike të cilat kanë ekzistuar në këtë vend të vetmuar përpara se të ndërtohej kështjella. Të tilla manastire kanë qënë ai i Shën Anastasisë, Shën Kollit, Shën Mërisë dhe ai i Shën Ndout. Ky i fundit ishte i vetmi objekt që ekzistonte deri përpara disa vjetësh në gjëndje rrënoje.Objekti ishte ndërtuar me një muraturë prej gurësh shtufi dhe tullash të lidhura me llaç gëlqereje, ku është përdorur teknika bizantine e kluasonazhit. Kisha i takon arkitekturës romane-gotike e cila shihet tek harqet e mprehta.

Njëri prej këtyre manastireve përmendet në një document të vitit 1488.Në të thuhet që, Papa Inoçenti VIII-të u lejon Minareve Observante të Dalmacisë të marrin rishtaz nën kujdesin e tyre manastirin e Rodonit pranë Currilave.

Mrekullitë e natyrës

Turistët e huaj shprehen se “Kepi dhe plazhi i Rodonit janë një mrekulli e natyrës shqiptare”. Atje bregdeti përbëhet nga shkëmbej, të cilët krijojnë gjire me rërë të cilat janë në vetvete miniplazhe të një cilësie të lartë, për shkak të pastërtisë së tyre dhe ujit kristal të detit. Deti me përbërje shkëmbore dhe me një florë e faunë nënujore të hatashme përmban pasuri për amatorët e zhytjeve. Ata që e kanë provuar këtë plazh dhe kanë parë bukuritë e Kepit të Rodonit, janë të paktë dhe të rrallë, por ngritja e një infrastrukture bashkëkohore do të krijojë shfrytëzimin masiv të këtij bregdeti.Kepi i Rodonit është futur në guidat turistike të Shqipërisë dhe axhendat e turistëve të huaj nga shumë vende të botës, janë të përherëshme dhe shtohen nga viti në vit.

Vendet e bukura për një biznes të mirëfillt turistik,nuk mungojnë në vendin tonë.Ajo që s’po kuptohet akoma është menaxhimi i këtyre pikave të papërsëritshme si burim fitimi dhe prezantimi në botën shqipëtare dhe jashtë saj.

DITË VERE LUGINËS SË THIVAS…/

Shënime udhëtimi në troje arvanitase/

Nga Abdurrahim ASHIKU/

1. AUTOBUS…/

Të nesërmen e protestës të “furgonave” para Kryeministrisë dhe Kuvendit, më 7 mars, rasti e solli të udhëtoja me autobus  në linjën ndërqytetëse Athinë-Thiva, e më tej në linjën vendore drejt fshatit bregdetar të Sarantit.
Motivi i udhëtimit ishte ti dorëzoja mësuesit Eqerem Elezi certifikatën  “Mësuesi Model”, titull i dhënë nga revista “Mësuesi” për ndihmesën e tij  në mësimin e Gjuhës Shqipe në një fshat të largët të Greqisë. Gjithashtu më duhej të takoja Lamin, arvanitasin 103 vjeç që me atë gjuhën e tij shqipe që vinte nga shekujt më kërkonte të shkoja se… e kishte marrë malli…
Në Kato Patisia bëra vend në autobusin e linjës. Kisha udhëtuar shumë herë në këtë linjë ndërqytetëse ashtu siç kisha udhëtuar edhe në shumë linja këto tetëmbëdhjetë vjet të jetës time në Greqi. Isha mësuar me rregullat dhe me shërbimin e kulturuar,  gjë që njerëzve në udhëtim në shërbimin qytetës e ndërqytetës nuk u bën përshtypje, e quajnë element të zakonshëm të jetës, detyrim e kulturë qytetare.
Nuk do të thellohesha në hollësi sikur, siç shkrova në kryeradhë të këtyre shënimeve, mos të më ngacmonte “protesta e furgonave”…
…Ndërsa autobusi ecte, unë vrapoja…
…Ulur në një ndenjëse të rehatshme, mes një hapësire që ta zgjeronte gjoksin nga frymëmarrja, e përcolla mendjen larg në dheun tim…
…Kohë me diell !
…Ulur në një ndenjëse të rrafshët dyvendëshe, çjerrur nga kushedi ç’thika e hanxharë mesjetarë, ngjeshur me dy të tjerë, duarmbledhur e këmbështrënguar, në hedhje prekjetavani një rruge me gropa, në kërkim të dikujt që do të zinte dy vendet e para bosh që furgonisti nuk la njeri të ulej. Pas një ore pritjeje në mishmashin e furgonëve të linjës së qytetit tim verilindor, ora e bredhjes rrugëve të Bathores mu bë e tmerrshme, ashtu siç mu bë edhe rruga drejt vendlindjes…
…Kohë me shi !
Ndërsa autobusi la rrugët që gëlonin nga lëvizja dhe mori tërmalen në autostradën e veriut, u ktheva në vështrimin e pamjes dhe lëvizjes në kërkim të detajeve të udhëtimit, të autostradës ku mund të hyje dhe dilje nga rrethimi i teltë vetëm në pika të caktuara, e të ndalesave në stacione ku ngjiteshin dhe zbrisnin pasagjerët.
Nuk kisha hypur në autobus në stacionin e Liosionit nga ku nisen të gjithë autobusët e Veriut, kësisoj nuk kisha prerë biletë. Në kilometrin e gjashtëdhjetë u ngjit në autobus një njeri që mbante në dorë një celular dhe në krahun e djathtë, në lartësinë e brezit, një aparat  një gjysmë pëllëmbe të gjatë ku një dritë e kuqe tregonte se për diçka shërbente..
- Biletën ju lutem! – mu drejtua me dashamirësi ndërsa kontrolloi biletat e rradhës së parë.
- Nuk e kam prerë. – i them me të njejtën notë zëri.- Mund të më presësh një gjysmë bilete?
- Pa tjetër, por më parë më jepni një dokument.
Nuk e kisha marrë pasaportën me vete, kisha vetëm fotokopjen e saj. Kisha edhe abonenë mujore për lëvizjen nëpër gjithë Athinën me gjysmë çmimi, një vlerësim ky për të gjithë qytetarët që kanë mbushur moshën 65 vjeç.
Për kopjen e pasaportës sime ngriti supet. Ndërsa matej të pyeste syr i kapi abonenë në të njejtën faqe.
- Faleminderit!- më tha duke e ndalë vështrimin mbi ekranin e celularit. Diçka shtypi dhe nga aparati në lartësinë e mesit rrodhi një letër.
- Urdhëro!- më tha. – Gjysmë çmimi, katër euro!
Ndërsa ai iu drejtua pasagjerëve prapa meje unë e ndala vështrimin mbi biletën ende të ngrohtë të sapodalë nga aparati i vogël.
Në biletë shënoheshin të gjitha të dhënat me datë, orë të prerjes, adresa e stacionit dhe të dhënat financiare…
Autobusi, shumë më i rehatshëm se autobusët e linjave ndërkombëtare Athinë-Tiranë, ndër të tjera kishte edhe dy ekrane, një në ballë të autobusit dhe tjetri në mes, në krah tek porta e dytë e tij. Në ekrane jepeshin të shkruara linjat që zgjasteshin tej Thivas, fshatrave deri në lartësi të maleve. Linja që do të udhëtoja unë, më e largëta, për kohë nisjeje kishte orën 13.45, kohë që do ta arrija duke pritur një orë e gjysmë pas mbërritjes. Duke mos ditur kohëzgjatjen e udhëtimit unë isha nisur një orë më përpara…
Një shesh me autobusë, një sallë e madhe me stola, një bufe, një mjedis i pastër për kryerjen e  nevojave vetjake, një sportel ku priteshin biletat, dy ekrane të mëdhenj që të informonin për oraret e nisjes në rreth tridhjetë fshatra në tërë hapësirën e trevës, nisje në ditët e javës, nga e hëna në të premte dhe veç e veç të shtunat dhe të dielat…
Në orën 13.30 një zë në altoparlant, brenda dhe jashtë sallës, më informoi për numrin dhe vendqëndrimin e autobusit drejt fshatit të Sarantit. Nja 30-40  nxënës të moshës së liceut zbritën nga mikrobusët e shkollave dhe iu drejtuan autobusëve të linjave në tërë hapësirën ku ato banonin. Ora 13.45 ishte koha e nxënësve, piku i nisjeve të autobusëve…
…Fiks në orën 13.45 autobusi i linjës së Sarantit do të shtrinte perimetrin e rrotave në fillim rrugëve të qytetit të Thivas e më tej fshatrave në tërë luginën.
E kisha bërë disa herë këtë rrugë, kisha përshkruar fshatrat njeri pas tjetrit, fshatra që për nga rregulli urbanistik  u ngjanin qyteteve, madje po ti krahasoja me qytetin tim të lindjes, Peshkopinë e sotme, do tu veja notë më të lartë.
Në të gjitha udhëtimet, sa herë kam kaluar mespërmes Liontarit, mendjen e kam ndalë tek biri i këtij fshati, tek Aristidh Kola, Arvanitasi i madh që luftoi në gojën e ujkut për rrënjët shqiptare të arvanitasve. Nuk mund të mos luaja nga vendi, të ngrihesha paksa nga ndenjësja siç ngrihen njerëzit në kthesën e fortë drejt Krujës kur syu fikson teqenë e lashtë bektashiane krutane. Liontari për mua që e kam njohur Aristidh Kolën, madje i kam marrë edhe një intervistë, ndoshta të fundit e jetës së tij, më 9 shkurt 2000, është një vend i shenjtë.
Autobusi ndalej stacioneve nga njera qendër e banuar në tjetrën. Disa zbrisnin, disa ngjiteshin…
Shoferi u uronte natë të mirë atyre që zbrisnin. U buzëqeshte atyre që ngjiteshin duke i ftuar me mirësjellje të merrnin biletën.
Një kuti elektronike me madhësi 30 me 30 centimetra, me bateri, pas shtypjes mbi tastierë, nxirrte për secilin biletën përkatëse me gjysmë vlerë  për të moshuar dhe për nxënës e studentë dhe vlerë të diferencuar për gjatësinë e rrugëtimit të secilit.
Përsëri, edhe unë, megjithëse i huaj, me gjysmë bilete udhëtova. Kështu në vajtje. Kështu në kthim.
Rrugëtimit luginës kësaj rradhe, krahas ngastrave të gjelbruara nga qepa e famshme e Thivas, gruri dhe ugarit në përgatitjet për mbjelljen e pambukut dhe duhanit,  syu m’u fiksua në panelet diellore, panele të vendosura në fushë e në kodra, madje edhe mbi taracat e shtëpive.
I shënova këto hollësi si një mesazh për njerëzit e vendit tim, njerëz në protesta politike me “furgonë”. Në Evropë shkohet me ligje, me rregulla, me shërbim të kulturuar…
Saranti me atë gjirin si nallç kali me atë pamjen e bukur dhe detin e qetë më ftonte ta fiksoja në kujtesën digitale ndërsa autobusi nisi të marrë teposhten drejt tij…

2. NJË “MËSUES MODEL” I SHQIPES NË MËRGIM

Në Saranti më priti Lida. Eqeremi, i shoqi, kishte shkuar diku i detyruar nga rutina e përditëshme e punës së tij pas kthimit nga peshkimi, shpërndarjen e peshkut.
Lida është nënë e tre fëmijëve, dy prej të cilëve, binjakët Dhimitra dhe Jani, kanë lindur e po rriten në fshatin e Sarantit. I madhi, Elisi ka ardhë foshnjë nga Shqipëria për tu rritur e bërë lis në trup e zanatçi në riparimet e motorëve pas mbarimit të liceut, krah i fortë i familjes.
Punëtore e pastërtore si ajo, e përkushtuar për familjen si ajo, e dashur dhe e respektuar si ajo, Lida na udhëheq drejt shtëpisë.
Eqeremi nuk vonon. Nuk vonojnë as fëmijët, nxënësit e Eqeremit…
Kam qenë në Saranti ditën e parë të hapjes së kursit për mësimin e gjuhës shqipe. Kam shpërndarë abetaret të cilat i kisha marrë drejtpërdrejt nga autorja, Mimoza Gjokutaj, kam bërë fotografi një për një nxënësit, dhe me mësuesin bashkë, me detin në sfond. Një kujtim i bukur i 5 majit 2009 që do të pasohej me kujtime e me fotografi të tjera, tashmë jo në një tavernë në pregdet ofruar nga Edi Sula, dibrani nga Ostreni, por në një klasë të vërtetë një fshat më lart, në Ostja.
Kam shkuar e shkruar disa herë mes fëmijëve të shqipes të Sarantit. Janë në faqe gazetash e revistash, janë edhe në dy libra të mi. Ajo që më ka mbetur në mendje është një fragment nga biseda me Eqeremin, fragment që shpalos botën e madhe të mësuesit, dhëmbjen e ikjes nga ora e mësimit dhe detyrimin shpirtëror që këtë orë mos e mbayllte larg, në vendlindje, në malet e Librazhdit por ta merrte e ta sillte në mërgim si një mesazh për të mos e harruar punën fisnike të mësuesit…

 “…Gjithmonë e kam pas brenda vetes. Profesioni i mësuesit më ka pas pëlqyer shumë. Të them të drejtën kur u larguam ato vite, flasim për vitin 1997, unë e quaj si një punë që nuk e çuam në fund, një punë që e lamë përgjysmë. Që të jem i sinqertë, mbase kjo është ajo forca shtytëse më e madhe që më detyron, që më bren se kam lënë diçka pa bërë nga ajo që mundja të bëja.
Nuk flasim vetëm për ëndrra. Flasim këtu se kemi detyrime.
Është ëndërr, por kemi edhe detyrime. Kemi detyrime ndaj Atdheut, në qoftë se do të themi këtë fjalë që sa vjen e nuk po dëgjohet më. Kemi detyrime ndaj atij mjedisi që na përgatiti ne për mësues, që të luanim një rol që duhet të luanim, por siç e thashë e lamë në gjysmë. Shtoj edhe ndaj kërkesës që njeriu ka ndaj vetes. Ajo bile duhet të jetë kërkesa më e lartë: Çfarë kërkesash ke ti ndaj vetes? Këtë e bëj për të shlyer diçka që e kam lënë në gjysmë dhe në rast se do t’ia arrij qëllimit, siç duhet të them sinqerisht, do të ndjehem i lumtur. Është një ëndërr për mua sikur këta të arrijnë të lexojnë dhe të shkruajnë në atë shkallë që dua unë…”
E përcolla furtunën shpirtërore të Eqerem Elezit në një reportazh për revistën “Mësuesi”. Një komision e radhiti midis shtatë mësuesve në shkallë republike si “Mësues Model”. Një nder për të, nder edhe për tërë mësuesit vullnetarë shqiptarë në Greqi, Rilindës të kohës sonë, siç i ka vlerësuar Dritëro Agolli.
Shkova në Saranti pikrisht ditën më të shënuar për gjuhën shqipe, më 7 Mars. Shkova me një certifikatë në dorë për ti përcjellë nderin si “Mësues model”.
Shkova edhe me një brengë. Certifikata nuk ishte origjinale, si të gjashtë certifikatat që u shpërndanë në Shqipëri. Origjinalja shoqërohej me një dhuratë jo thjesht simbolike, me një lap top. Dy vjet kërkime në Ministrinë e Arsimit dhe Shkencës nuk hodhën dritë mbi hajninë. Dikush, në atë institucion të lartë të shtetit kishte vënë dorën e zezë mbi nderimin e një njeriu, një mësuesi që edhe emri “Model” është pak për të dhënë portretin e punës dhe përkushtimit qytetar. Ministria jonë nuk qe në gjendje që ta plotësonte “dosjen” e nderit të mësuesit, të gjente një sponsor (siç gjeti për të shtatët) për ta mbyllur me “dinjitet” turpin e vet…
Ceromoninë modeste, midis familjarëve dhe nxënësve, e kam përshkruar në një kronikë.
Ditën e 7 Marsit 2014 ndjeva në sytë e fëmijëve, në bisedat me ta shqip, kënaqësinë e njeriut që ka vënë një fjalë në themelin e shqipes për fëmijët e një fshati dyqind kilometra larg Athinës, një fshati me dyqind banorë në ditët e verës dhe me gjithnjë e më pak mërgimtarë e fëmijë mërgimtarësh. Kriza i ka larguar shumë familje e bashkë me ta edhe fëmijët. Megjithatë shkolla e vogël e Sarantit vazhdon të jetojë, vazhdon në sajë të mësuesit model Eqerem Elezi.
Do të shkoj përsëri në Saranti. Midis fëmijëve që më përqafojnë me mall e dashuri e ndjej veten të gëzuar…

3. BARBA LAMI,  ARVANITASI 103 VJEÇ…

…Kur e takova për herë të parë dhe i mora zërin në diktofon, më tha në të folmen e nënës së tij: “jam njëqind pa tre vjet”…
…Kur u ngjita në katundin e tij lart në mal, në Kukuri, dhe i dhurova librin “Rilindësit e kohës sonë” ku në disa faqe ishte biseda me të, pashë të përshkonte brazdave të moshës shekullore një rrjedhë loti…
“Unë nuk di të lexoj”- më tha ndërsa pika e parë e rrjedhës ra mbi tavolinë.

…N’atë zë ndjeva një ngashrim shekullor, një brengë të madhe. Ai kishte një shekull që fliste shqipen e  të parëve, e fliste vetë, e flisnin edhe djemtë, edhe nipërit…
…Dy vjet të shkuara, kur u ulëm të derdhim në shpirt fjalën e vjetër arvanitase përcjellë me një gotë verë më tha se “jam njëqind vjet e tre muaj”
…Më 30 nëntor 2013 më mori në telefon. “Më ka marrë malli, më tha, eja të të shoh”.
U ula të shkruaj diçka, vura  një titull dhe formova një fjali… NJË BISEDË MALLI TË SHTUNËN E 30 NËNTORIT  2013…!
Lamin, Barba Lamin, e kishte marrë malli. Kisha që në prillin e vitit të kaluar që nuk…
Nuk e vazhdova. Desha të shkoj ta takoj, ta përafoj si çdo herë, të flas me të, ta dëgjoj tek nxjerr me një dashuri të pashoqe fjalët e shqipes së vjetër të brezave të bjerrur, gjakut të shprishur.
E vonova me sot me nesër. Më pengoi vetvetja por edhe shoku im i viteve të mërgimit, Shpëtimi, rrëfimet e të cilit për Barba Lamin dhe arvanitasit e luginës së Thivas më kishin bërë aq për vete sa shkrova një libër të tërë me 332 faqe, librin “Rrëfimet e komshiut”. Shpëtimi nuk i bënte dy ditë bashkë të lira nga puna. Nuk i bënte dhe nuk i bën, ndaj udhëtimi shtyhej javë pas jave.
Pak kohë më parë Eqeremi, shoku im që banon tash më se një dekadë në Saranti, më tha se Barba Lami është sëmurë, sapo ka dalë prej spitali.
Nuk mund ta shtyja me sot e me nesër udhëtimin.
Më 7 mars isha në Saranti.

Eqeremi më tha se nuk dilte si më parë bregut të detit Barba Lami. Nuk shkonte as në stanet ku dimronin delet. Me to merrej djali dhe nipi. Mbrëmjeve zbriste në lokalin e djalit për tu takuar me njerëzit që e duan dhe e respektojnë jo thjesht për moshën por për zemrën e bardhë dhe dashurinë që përcjell.
E gjetëm në shoqëri me djalin dhe nipin, ulur me një gotë verë në dorë. U përqafuam me mall.
- Sa vjeç u bëre?- e pyes ndërsa bëjmë vend në tavolinë.
- Sa u bëra? I drejtohet djalit.
- Njëqind  edhe tre.- i thotë djali.
- Njëqind edhe tre vjet- përsërit ai.
E zgjasim bisedën. E pyes për shëndetin, për Kukurin, fshatin e tij të lindjes diku majëmalesh ku nuk rritet as ulliri e as agrumet, e ku pleqtë me njeri tjetrin në gjuhën e të parëve merren vesh. E pyes për dashurinë e jetës së tij, delet, sa janë shtuar dhe sa qingja kanë lindur.
Më thotë se janë treqind…
Ishte i lodhur Barba Lami. E kishte lodhur shekulli i viteve, sëmundja por më shumë e kishte lodhur (do ta merrja vesh pasi u ndamë) vdekja e djalit…
Kur u takova për herë të parë me të para gjashtë vjetësh e kishte lodhur vdekja e gruas. Kishte kaluar statëdhjetë vjet me të. E kishin lodhur edhe kujtimet e hershme. Kishte qenë në Shqipëri ushtar në vjeshtën e vitit 1940 dhe mbante në gji shumë kujtime nga mikpritja shqiptare. Kishte dëshirë të shkonte edhe njëherë në ato vende. Nuk e mbështesnin fëmijët, kishin frikë se mos mbetej peng i kujtimeve të largëta.
…U ndava me Barba Lamin duken marrë me vete të fiksuar një fotografi me të.
…U ndava me shpresën që do ta takoj dhe bëj fotografi të tjera në vitet që vijnë.
Barba Lami është një mal midis maleve që mbajnë dhe përcjellin fjalën e bukur arvanite, fjalë që ai e ka ngulitur fort tek bijtë dhe nipërit…

4.  TAQI, NJË LEGJENDË QË KOHA S’TË MJAFTON TA LEXOSH

E kisha takuar edhe një tjetër herë. Në një ngjitje malit me një makinë të vogël që shtërzonte gropave të rrugës e kërcente gurëve të mprehtë shkulur nga shkëmbi e vënë çapraz. Aso kohe, në prill dy vjet të shkuara, me shkencëtarin Andrea Shundi shkonim të kërkonim fjalët e përveçme arvanite për vreshtarinë dhe verëtarinë. E kishim vjelur thjesht siç degustohet rrushi diagonal vreshtit ditë para se të vendosësh ta këpusësh bistakun e ta përcjellësh nëpër dhëmbët e makinës grirëse e shtrydhëse në dilemën e specialistit ta lësh edhe ca ditë sa lëngu të të ngjisë gishtrinjt nga trashësia e sheqerit apo jo.
…Atë ditë kisha bërë disa fotografi fokusuar pastër, i pata stampuar dhe futur në një zarf doja t’ia jepja në sebep të një bisede që më dukej se kishte mbetur në mes. Kjo sepse kur je me miq, ia le vendin atij në zinxhirin e pyetjeve. Për më tepër kur miku kishte kaluar Atlantikun vetëm e vetëm që ta dëgjonte, ta shkruante e ta jetonte fjalën e moçme për hardhinë dhe prodhimet që i vijnë pas.
Taqin ma kishte përshkruar Shpëtimi, komshiu im i tregimeve mbledhur e publikuar në “Rrëfimet e komshiut”. Dhe sa herë takohemi, tek gjerbim qetë kafenë e miqësisë , mes do të na futet Taqi me tërë madhështinë e njeriut që e do me shpirt Shqipërinë dhe shqiptarët, që ka dëshirë të çmendur të flasë e kuvendojë shqip, që t’i numron edhe gropat e rrugës për në Shqipëri në njëqind udhëtimet e tij bamirëse për mërgimtarët.  Tregimet për të, gurë-gurë, po më formojnë një mur legjende arvanite.

…Atë ditë të 8 marsit 2014 ngjitjen nga Saranti në Ostja e përshkova në sediljen e makinës së Eqeremit, i cili, si edhe Shpëtimi e ka në gojë Taqin në tregimet e gjata jetësore, e ka mik ashtu siç e kanë miq të gjithë mërgimtarët e fshatrave në skaj të luginës së bukur të Thivas. Bashkëfshatarët e Taqit, në moshë e në gjuhë të lashtë, përkushtimin e tij e kanë shndërruar në llagap. I thërrasin Taqi i Shqipëtarëve.
Pas kafes u ngushtova në ndenjësen e një kamjoçine me dy diferencialë, apo katër herë katër, siç i thonë rëndom, dhe pasi lam fshatin iu ngjitëm malit në një rrugë malore që ndërsa të lodhëte nga vallja e rrotave herë mbi gurë çakëlli, herë mbi kalldrëm të hedhur mbase pesëdhjetë vjet më parë, mbase edhe më shumë, e herë mbi tokë të butë. I mësuar me rrugët e Dibrës sime që ende janë siç i kam lënë, në gurë e tokë të butë, syun e kisha tek pamja që sa më shumë ngjiteshim aq në pëllëmbë të dorës më vinte, sa doja ta gjerbja me syun e ftohtë të digitalit tim të vogël. Provova ta bëj disa herë por në të gjitha rastet pamja më vinte e shpërfytyruar nga kërcimet e makinës. E lash detin që m’u shfaq  poshtë, fshatin me shtëpitë rradhë-radhë si në një ngastër mbjellë me përpikmërinë e makinave të kohës, luginën e gjelbëruar, kanalin e madh që e merr ujin nga 180 kilometra larg për ta sjellë në gotën time të ujit në Athinë, të pastër e të freskët…
- Këto që sheh, më tha Taqi, gjithë këto kodra të bukura, kanë qenë mbjellë me vreshta.
- Çfarë ndodhi?- e pyes dhe me njohuritë e specialistit vazhdoj: – Mos i zhduku filoksera?
- Jo. I zhduku pleqëria?
- Pleqëria!?- e pyes duke ngritur supet i habitur.
- Jo pleqëria e vreshtit por pleqëria e njerëzëve. Vreshtin mund ta rinosh por njeriun që tërë jetën qe plakur me të nuk e rinon dot. Djemtë morën kurbetin. Rinia mori qytetin. Vreshti,  “nuk rritet me urata, por me shata e lopata”. E kam dëgjuar edhe në Shqipëri këtë. E themi edhe ne.
Kamjoçina vazhdon të kërcejë gropave. Taqi si të dojë t’i imitojë herë hidhet në të kaluarën e herë ndal vështrimin e thotë:
- Këto pemë i kam mbjellë unë. Shikoji cerasjet, dardhëtt, pjeshkët, mollët…Kanë mbushur degët me sythe e shpejt do të nxjerin lule…
- Ky është vreshti që mbolla para dy vjetësh. E mba mend?
- E mbaj, bile e kam edhe në fotografi ku ti ke dalë bashkë me Shpëtimin.
- Sivjet do të marr vilat e para të rrushit…

Ndërkohë kamjoçina ndalet e ne marrim rrugës mes dy ngastrave me vresht, mes hardhive të krasitura me sythat fryrë nga limfa pranverore.
Këtu është perandoria e re e jetës së Taqit. Një ndërtesë që në katin përdhes ka mjetet mekanike të punimit të vreshtit e në katin e sipërm një dhomë me oxhak të mermertë, një dhomë me një divan, një ballkon që ta jep në dorë pamjen, rreshtat e hardhive si në një qëndismë prike të moçme vajzash.
Në krah të saj gica në rritje, lepuj, pula fushe, pula deti… që  lëshojnë zëra të gëzuar tek ndjejnë dorën e kujdesëshme të së shoqes së Taqit që mbush grazhdet me ushqime të koncentruara apo hap dyert e vogla të kotecëve për tu dhënë liri të përkohëshme pulave ku gjeli i madh i detit gugulit duke i hapur krahët pushtetshëm mbi ta.
- Ujin, më thotë Taqi, e kam marrë nga një burim lart në mal. Kam ujë të pastër burimi. Rrymë elektrike nuk kam. Është shumë larg dhe më kushton shumë ta sjell. Do të ve një panel diellor dhe dhe do të ngre lart një elikë për prodhimin e energjisë elektrike.
- Dhe sa të kushton kjo? –e pyes.
- Jo më shumë se pesëmijë euro. Nuk do të paguaj as ujë e as energji elektrike…
Një zjarr në oxhak, flaka dhe prushi i të cilit na ngrohu në një bisedë të gjatë shqip, në shqipen e vjetër arvanitase, në arvanitishten që mbahet gjallë në shpirtin e tij.
Vazhduam gjatë pa e pikasur që shiriti e kishte përfunduar rrugtimin e tij rrotullues. Nuk e dëgjova sinjalin e mbarimit që ta ktheja në anën tjetër…
Ani, një orë e kam zërin e tij shqip mbi shirit. Do ta zbardh për ta futur në zarfin kompjuterik arvanitas për ta përcjellë një ditë për vete dhe për të tjerë që e kanë përjetuar mallin arvanitas shqip.
Zbritjen e bëmë nëpër një rrugë tjetër, rrugë që hidhej e përdridhej mbi një kodër dikur pyll, djekur para një gjysmë shekulli, kodër që mbarte në bark një prej dhjetëra tuneleve të kanalit të madh të Mornosë, konsideruar si vepra më e madhe greke, vepër e viteve tridhjetë të shekullit të kaluar. Për të kam shkruar në një reportazh vite më parë…
Taqi kishte dalë në pension nga puna në këtë vepër të madhe.
Ndërsa makina ecte në rrugën paralele me kanalin në beton dhjetë metro mi kokën tonë, Taqi më tha:
- Kanali sot përcjell njëzet metra kub ujë në sekondë…
Grekët i vunë lumit të Mornosë një digë, krijuan një liqen artificial, e morën ujin nëpër një kanal të betontë mes shkëmbejsh e tunelesh për ti dhënë ujë Athinës dhe të gjithë hapësirës në të 180 kilometrat e rrjedhës së tij…
Sikur…nga liqeni i Shkopetit, fill pasi uji përshkon  turbinat e del i shkumëzuar të bëhej një kanal betoni…uji i pijshëm do të mbyste tërë hapësirën që nga Miloti, Laçi, Fushë-Kruja, Sukthi,  Shijaku, Durrësi, Kavaja…
Sikur … të kishim një shtet me kokë!?

ARVANITISHTJA, GJUHA E LASHTË SHQIPE, ENDE RRËNJËZON

Autobusi erdhi fiks në orën 12.15, pa luajtë sekondin. U përqafova me Taqin dhe me Eqeremin, që i lirë atë ditë nga udhëtimi në det, nuk deshte të më linte pa përqafimin e mallit dhe pa kërkesën e përsëritur sa herë takohemi e sa herë flasim në telefon: “Eja, të pres të vish me Natashën, me Shpëtimin dhe Dhuratën!”. Këtë ma përsëriti edhe Taqi duke shtuar se tërë kati i dytë i shtëpisë së tij është i kompletuar për të qëndruar ditë e netë të tëra.
Para se të ngjitesha në autobus shoferi më tha që çantën ta mbaja me vete sepse rrugae tij ishte e shkurtër, deri në fshatin pesë kilometra larg, në Domvrenjë.
Në të dalë të Ostjes u ngjit në autobus një burrë tek të gjashtëdhjetat. U ul në ndenjësen pas shoferit dhe u shtruan në kuvend.
Ndërsa pamjet ndërroheshin herë ngushticash shtëpishë me kthesa njera pas tjetrës e më tej hapësirës së një rruge të gjerë bashkëkohore që  kryet e lidhte në Ostja, meditimin tim ma bënte copë-copë biseda  e shoferit me pasagjerin. Ishin të njohur të hershëm, mbase të rritur bashkë që në fëmijëri e biseda herë shkulej e ngulej pas në vite, e herë ngulej e bënte rrënjë në të sotmen.
Në një çast, mes greqishtes së tyre mu duk se dëgjova një fjalë shqipe, thjesht fjalë të gjuhës së sotme shqipe …”pastaj”…
E tunda fort kokën për t’i thënë vetes se më bënë veshët.
E ndala edhe vështrimin, edhe dëgjimin mbi ta. Vazhduan të flasin greqisht kur…
- O të piqemi sonte ta pimë një raki?…
Kaq tha shqip dhe vazhdoi përsëri greqisht.
- Arvanitas jeni? Flisni shqip?
Atë çast autobuzi ndali. Para ishte autobuzi tjetër që më priste.
Zbrita duke i përshëndetur e duke marrë për përgjigje një buzëqeshje që u buronte nga shpirti.
Bëra vend në autobuzin e linjës. Mbi furkën e sajuar nga një furdë e nxjerr nga një arrnenë e kujtesës së pyjeve të vendlindjes vura shtëllungën e nxjerrë nga bashka e jetës. Me të djathtën lëviza boshtin e me të majtën nisa të nduk leshin rudë të kohëve. Fija nisi të mbështillet lëmsh…
Shumë furka kanë mbajtë shtëllungat, e duar të kujdesëshme kanë tjerë penjë e mbush boshtin e jetës kësaj treve të moçme ku është folë e kënduar shqip…
Shumë…
Në Saranti një mësues kërkon të lajë një borxh…
Një shekullorë e ka përcjellë fjalën e të parëve tek djali dhe nipi…
Taqi i Shqiptarëve ka zgjuar vreshtarin e moçëm dhe më ngroh me shqipen e tij me sy mbi prushin në oxhak…
Një pasagjer në autobus nuk gjenë fjalë nga gjuha e tij e përditëshme për ta  ftuar mikun veçse në shqipen e moçme, marrë e përcjellë shekujve nga brezi në brez…
- O të piqemi sonte ta pimë një gotë raki?…
Udhëtoj i menduar luginës së Thivas…
Udhëtoj dhe në mendje më vjen thënia vite më parë e një taksixhiu rrugëve të Athinës…
“Na jeshëm skipëtarë një qind për qind po greku na thithi. Nuk na la të vazhdonim skolinë dhe nuk mundëm me mësue dhe me shkrue gluhën tënë. Edhe juve kështu do t’ju ndodhë. Fëmijët tuej nuk e mësojnë gluhën e mëmës, nuk kanë disirë të këthenenë në Skipëri, do bënenë grekër si na…”
Rrugëtoj dhe mendoj për atë që është tretur shekujve…
Udhëtoj dhe mendoj për atë që ka mbetë nga shekujt…
Rrugëtoj dhe tund kokën për atë që po tretet sot…
Për fëmijë që nuk flasin gjuhën e nënës…
Për nëna dhe baballarë që nuk u flasin fëmijëve shqipen e nënës së tyre…
Për presidentë, kryeministra e ministra… që shkojnë e vijnë nga Tirana në Athinë, pa thënë një fjalë shqip për shqipen…
Dhe përsëri më vjen në vesh fjala e taksixhiut…
”Fëmijët tuaj…do bënen grekër si na…”

Mars 2014

Shtypi i Tiranës për protestën e shqiptarëve të Amerikës në mbrojtje të të drejtave të shqiptarëve në Mal të Zi/

Nga Saimir SULAJ/ Washington/

Ne Foto:Autori i shkrimit me një grup vatranësh, pjesmarrës në demonstratë/

Shqiptarët e Amerikës kanë shërbyer prej vitesh si nxitës për një sërë nismash në trojet e vendit amë. Prej viteve të para të shekullit XX, puna e palodhur e atdhetarëve të shquar, si Noli, Konica apo Çekrezi, ndihmoi në kurorëzimin e Shqipërisë së pavarur. Vepra e kësaj shtrese intelektualësh që e donin dhe e çmonin pamasë vendin e tyre, ndoshta ishte vendimtare në pavarësimin e Shqipërisë dhe ruajtjen e integritetit të saj, së paku, në kufijtë e përcaktuar më 1913-ën. Vit pas viti, ndonëse koha kalonte dhe brezat e shqiptarëve në SHBA ndryshonin, një gjë është e sigurt që nuk ka ndryshuar: Dashuria për tokën amë dhe dëshira për zhvillimin e saj. Dhe këtë nuk e thonë vetëm me fjalë,por e tregojnë me vepra.

Në më shumë se një shekull, kontributi i diasporës shqiptare në Amerikë ka qenë i madh. Nga mbledhja e fondeve deri te kërkimi i të drejtave të shqiptarëve në të gjithë trojet ku ndodheshin dhe që diskriminoheshin nga regjime të ndryshme. Nga takimet në dhoma të vogla, e deri te meshat e Nolit në të famshmen katedrale të “Shën Gjergjit”. Aty ku më shumë se shërbesa fetare, predikohej atdhedashuria. Nga tubimet e vogla, deri te demonstratat madhështore. Të gjitha këto, vetëm me një qëllim: Më shumë të drejta, më shumë liri e demokraci, më shumë begati për shqiptarët. Jo për vete. Jo për fëmijët e tyre këtu në SHBA. Më shumë të drejta për shqiptarët në dheun amë.

E tillë ishte edhe përpjekja më e fundit. Më shumë se 300 persona, të organizuar nga 10 shoqata shqiptare në shtete të ndryshme të SHBA-së, u mblodhën për një manifestim në zemër të kryeqendrës së botës së lirë. Shqiptaro-amerikanë të të gjitha moshave, që nga fëmijët e deri te të moshuarit, u grumbulluan shpejt, që prej agimit të një dite të martë përpara Shtëpisë së Bardhë në Uashington. U bashkuan për një qëllim të madh në jetën e tyre, liritë dhe të drejtat e shqiptarëve.

Demonstrata madhështore janë mbajtur vazhdimisht. Në vitet kur Kosova kërkonte çlirimin nga shtypja jugosllave, shqiptarët dhe ngjyrat kuqezi pushtonin “Capitol Hill”-in dhe sheshin para Shtëpisë së Bardhë në Uashington, si dhe “Times Square”-in në Nju Jork.

Tashmë që Kosova është e lirë dhe e pavarur, sfida vazhdon.

Në Malin e Zi, në një tjetër rajon shqiptarësh, mungojnë ende të drejta themelore. Shqiptarëve në këto krahina nuk u lejohet të flasin shqip; nuk u lejohet të kenë universitetin e tyre; nuk u lejohet të ngrenë lart flamurin kombëtar, madje as të mbajnë shqiponjën dykrenore.

I tillë është edhe rasti i njërit prej tyre, Kolë Dedvukaj, cili bëri tre vjet burg, për një shqiponjë të gdhendur në unazën e artë që mbante në gisht. Dënime morën edhe disa nga të afërmit e tij.

Edhe pse janë qytetarë amerikanë, vizita në Malin e Zi e këtyre aktivistëve të njohur shqiptarë, u konsiderua se kishte qëllime terroriste. Pavarësisht se janë liruar, ata janë në listën e zezë të Malit të Zi dhe nuk mund të vizitojnë vendlindjen, pasi do të arrestoheshin sërish.

Por tashmë, shqiptaro-amerikanë nga Mali i Zi, shqiptaro-amerikanë nga Kosova, Shqipëria, Maqedonia, Lugina e Preshevës dhe Çamëria, kërkojnë që kjo shtypje të marrë fund.

Kur në orët e para të mëngjesit shkojmë para një tempulli të demokracisë, Shtëpisë së Bardhë, shohim se si valëviten në qiell flamuj kuqezi, të mbajtur nga disa njerëz të veshur me kostume popullore e qeleshe malësore. Nuk mungojnë as flamujt amerikanë, në shenjë nderimi e respekti për një komb që ka bërë aq shumë për ne, si dhe për të treguar mirënjohjen për vendin që i mban me punë e me bukë këta shqiptarë.

Janë shqiptarët e ardhur nga Detroiti i shtetit të Miçiganit, një prej komuniteteve më të mëdha shqiptare në SHBA, të cilët kanë udhëtuar gjatë gjithë natës, në më shumë se një mijë kilometra, për të qenë në manifestim.

Por atmosfera gjallërohet edhe më shumë kur mbërrijnë qindra vetë, me autobuzë, nga Nju Jorku, nga Bostoni, nga Nju Xhersi, nga Çikago, Virxhinia, si dhe nga vetë kryeqyteti, Uashingtoni. Mbërritja e tyre përkon edhe me çeljen e motit në qiellin e Uashingtonit.

Nga zymtësia e mëngjesit, qielli merr trajtën e tij natyrale, të kaltër. Dielli nis të shndrijë fort.

Sheshi përpara Shtëpisë së Bardhë ngjyroset kuqezi dhe muzika shqiptare “pushton” zonën.

Një atmosferë që në vendin amë, nuk ndihet as në ditët e shënuara, si 28 Nëntori, as kur është ndoshta më pak e nevojshme, siç janë ndeshjet e kombëtares shqiptare të futbollit.

Të gjithë kanë një emërues të përbashkët, dashurinë për atdheun dhe dëshirën që bashkëatdhetarët e tyre të mos jetojnë nën trysninë sllave. Kjo trysni që edhe në vitin 2014 po ndihet në krahinat shqiptare të Malit të Zi.

Kryeministri i Malit të Zi, Milo Gjukanoviç vizitonte Uashingtonin, ku pritej nga zyrtarë të lartë amerikanë. Vizita e tij, zhvillohej në kuadër të takimeve të nivelit të lartë, që Mali i Zi të merrte mbështetjen amerikane për anëtarësimin në NATO, në vjeshtë të këtij viti.

Shqiptarët, nuk janë kundër kësaj, por kërkojnë që anëtarësimi të kushtëzohet me respektimin e të drejtave të shqiptarëve atje.

Këto të drejta u janë premtuar vazhdimisht atyre, që prej 24 vjetësh. Milo Gjukanoviç, njeriu që ka mbizotëruar skenën politike malazeze, shpeshherë është zotuar për ndryshim të situatës,por asgjë konkrete nuk është realizuar.

Në vitin 2006, në referendumin për pavarësinë e Malit të Zi, vota e shqiptare ishte vendimtare për shkëputjen nga Serbia. Por premtimi i Gjukanoviç për të drejtat e tyre, mbeti sërish një fjalë boshe e hedhur në eter.

“Shqiptarët e Malit të Zi kërkojnë  të drejta të barabarta si të gjitha pakicat e tjera” shpjegon  Pashko Gjokaj, kryetar i shoqatës “Malësia e Madhe” në Detroit.

Don Fran Kolaj, famulltar i Kishës së “Shën Palit” në Detroit, u shpreh se shteti malazez, megjithëse premton liritë nacionale, kur vjen puna te çështja e shqiptarëve ai nuk i praktikon dhe nuk i realizon ato me kushtetutën e vet.

Mark Gjonaj, anëtar i asamblesë së Nju Jorkut, është shqiptari i vetëm që përfaqëson komunitetin në një organ të rëndësishëm si asambleja e shtetit.

“Zemra ime është plot kur shikoj kaq shumë shqiptarë nga të gjitha territoret shqiptare të mbledhur bashkë, nga Kosova, nga Shqipëria, nga Mali i Zi,  nga Çamëria, për të diskutuar çështjet e trajtimit të shqiptarëve në Mal të Zi, nuk ndjej veçse gëzim. Ky bashkim në vetvete dërgon një mesazh të fortë jo vetëm për qeverinë e Malit të Zi, por për të gjithë udhëheqësit shqiptarë, se ne jemi këtu për ata, se do të jemi zëri për gjithë shqiptarët në Mal të Zi dhe në të gjitha territoret shqiptare”, garanton Gjonaj.

Në këtë manifestim madhështor, nuk mund të mungonte as federate panshqiptare “Vatra”, vetë historia e shqiptarëve të Amerikës.

“Ne i bëjmë thirrje Gjukanoviçit, por në të njëjtën kohë dhe Shtëpisë së Bardhë (për dijeni), se në qoftë se Mali i Zi e do paqen e bashkëjetesën normale me shqiptarët në trojet e tyre mijëra vjeçare, atëherë autoritetet në Malin e Zi në çdo segment të respektojnë të drejtat dhe liritë themelore të njeriut, Kushtetutën dhe ligjet e vendit të tyre, proporcionalitetin në qeverisje, fonde, buxhet, ushtri, polici, shëndetësi, arsim, drejtësi e kudo. Mos të luajnë me dinjitetin, zakonet, traditat, fenë e institucionet e saj, me tokat, pyjet, kullotat, vendet e shenjta e turistike, bregdetin e pasuritë materiale e shpirtërore të shqiptarëve. Mos t’i fryjnë zjarrit të nacionalizmave malazezo-serbe në dëm të interesave të shqiptarëve dhe të mos bëjnë trysni politike diskriminuese e mafioziste për asimilimin e shqiptarëve”, tha nënkryetari i “Vatrës”, Asllan Bushati.

Veç lirive dhe të drejtave, shqiptarët në Malin e Zi kërkojnë edhe liri politike. Ata shprehen se edhe në këto zona nevojitet krijimi i një bashkësie komunash shqiptare, që të ruajnë një vetëqeverisje, por të varur nga Podgorica zyrtare. Një sistem i ngjashëm me atë që synohet të zbatohet në komunat me shumicë serbe në veri të Kosovës.

Por për këtë, ata kërkojnë që të punohet më shumë atje. Vetë shqiptarët e Malit të Zi, e kanë të pamundur ta arrijnë këtë. Kjo për shkak të presionit të autoriteteve malazeze.

Një gjë e tillë u provua edhe nga një protestë e pak ditëve më parë në Tuz, kur jo më shumë se 50 shqiptarë dolën për të drejtat e tyre. Të tjerët nuk guxonin.

Shqiptarët e SHBA-së gjithnjë kanë guxuar. Prej dekadash kanë kërkuar liri dhe të drejta për shqiptarët kudo që ndodhen, edhe për ata në Mal të Zi. Por nismat e tyre, pavarësisht rolit shumë të fortë në sensibilizimin e komunitetit ndërkombëtar, nuk mjaftojnë.

Kësisoj lind nevoja, që shteti shqiptar, trualli amë, të kërkojë më shumë të drejta për bijtë e tij. Tirana zyrtare, duhet t’i dëgjojë këmbanat e alarmit. Tirana zyrtare nuk duhet të heshtë më, siç ka bërë gjatë gjithë këtyre viteve. Ka ardhur koha, që të veprojë, ashtu siç bën çdo vend tjetër në botën demokratike, për të kërkuar të drejtat që i takojnë popullit të tij.

Dhe për këtë, mjetet demokratike janë.

Shqipëria është vend anëtar i NATO-s me të drejta të plota që prej pesë vjetësh. Shqipëria duhet ta kushtëzojë anëtarësimin e Malit të Zi në Aleancën Veriatlantike, me respektimin e të drejtave dhe lirive të shqiptarëve në këtë shtet. Shqiptarët e Malit të Zi kanë të drejtën e tyre të plotë për ta ngritur flamurin kombëtar kuqezi.

Në qiellin amerikan, një të martë të bukur pranverore, flamuri i Skënderbeut, me shqiponjën e zezë dykrenore në fushën e kuqe, u valëvit i lirë, në sheshin para Shtëpisë së Bardhë. Askush nuk u tremb nga kjo. Ky flamur duhet të valëvitet lirisht nga shqiptarët, kudo që ata ndodhen.

SHBA-ja nuk u cënua nga flamuri kuqezi. Atëherë, përse shtetet fqinje të Shqipërisë, duhet të tremben?

Kortezi:GAZETA”MAPO”

Nga Nikolla Lena/Si një nga perlat e turizmit shqiptar veçohet Himara.Një ditë më parë, u organizua një event i veçantë për këtë qytet.Në një ceremoni festive në qëndër të qytetit të Himarës, u çel sezoni i ri turistik i vitit.Nën tingujt muzikorë dhe pjesmarjes së drejtuesve lokal,qytetarë të shumtë si dhe disa artistë të ardhur nga Tirana,u bë inagurimi i sezonit të ri turistik.
Por Himara ka një origjinë, një histori dhe një legjendë.Emri Himarë e ka origjinën nga fjala e vjetër Shqipe e përdorur në këto anë “Hi(j) Marë”- “Eja Marë”, qe ka të bëje me ftesën që i bëhet një vajze apo fqinje të marrë pjesë në një gëzim familjar apo ti bashkohet një grupi që këndon një kënge shumë-zërëshe.”Marë” është emër i njohur Shqip vajze në Himarë, në jug të Shqipërisë dhe në veri të saj.
E ndërtuar në pjesën jugore të bregdetit shqiptar, qyteza e Himarës ka qenë gjithmonë qendër e një zone që ka përfshirë jo vetëm fshatrat e jugut, por edhe Labërinë e Kurveleshin. Ajo përmendet që në kohët e lashta ku paraardhësit ishin fisi Ilir i Kaonëve, por historia moderne duket se fillon në 1199, kur në qytet u vendos sundimi i Venedikasve. Fqinjet tanë veriorë nuk mundën ta mbanin për shumë kohë dhe në shekullin e XIII zona e Himarës u përfshi nga Karli i Anzhuinëve në atë që ai e quajti Mbretëria e Arbërisë. Zona ka qenë gjithmonë me një popullsi autoktone shqiptare, kryesisht me origjinë nga ajo që sot njihet si zona e Labërisë dhe duke filluar që nga shekulli i XV edhe me të ardhur nga zonat e Mirditës dhe e Krujës pas vdekjes së Skënderbeut.
Më 1431 Himara u përfshi nga Perandoria Turke si një krahinë e Sanxhakut të Shqipërisë. Në 1482 disa familje u larguan nga qyteti për në Sicili, dhe atje u është dhënë tokë në afërsi të qytetit të Palermos.Këtij vendbanimi apo fshati më pas ju dha emri Hora e Arbëreshëve (Qyteti i Shqiptarëve), banorët e të cilit flasin edhe sot gjuhën shqipe (arbërishtjën) dhe mirëmbajn zakonat, veshjet popullore dhe besimin orthodhoks.
Duke filluar që nga shekulli i XVI, si pasojë e disa kryengritjeve, Himara, ashtu si edhe Mirdita, siguroi një sërë privilegjesh dhe një lloj autonomie, që e lejoi të ruante fenë dhe flamurin Shqiptar. Fatkeqësisht, mungesa e rrugëve dhe zona malore krijoi vështirësi në komunikimin e saj me zonat e brendshme të vendit. Perveç gjuhës amtare Shqipe, duke shfrytëzuar detin banorët e këtyre anëve vendosën lidhje tregtare me Greqinë dhe Venedikun e kryesisht me Korfuzin dhe si pasojë e këtyre lidhjeve, filloi të përdorej edhe gjuha Greke e Italiane për qëllime tregtare. Më 1912 Himara ngriti flamurin e pavarësisë dhe dërgoi përfaqësinë e saj në Vlorë.
Qyteti i vjetër i Himarës, ka disa vepra historike dhe kulturore.Kalaja e Himarës është një monument i rëndësishëm historie dhe kulture. Në kështjellë ekzistojnë shenja të pranisë së pandërprerë të banorëve vendorë Iliro-Shqiptarë për më shumë se 3500 vjet. Në këtë kështjellë ka disa objekte kulti si kisha e “Shën Marisë” me ikonën e Shën Marisë që konsiderohet çudibërëse. Në kohë thatësirash ikonën Himarjotët e nxirrnin për litani (lutje) popullore. Populli dikur lutej para saj për të rënë shi. Gojëdhëna thotë se shpeshherë çudia ndodhte.
Kisha Episkopale,një kishë e stilit Bizantin. Para ndërtesës së sotme të kësaj kishe, në portën e saj, ekziston basoreliefi prej mermeri me shqiponjën dykrenare Iliro-Shqiptare. Ndërtesa e Kishës Episkopale i ka themelet mbi një ndërtesë të vjetër që ishte faltorja e Apolonit të Ilirisë.
Kisha e Gjithë Shenjtorëve,ndërtuar më 1775 në hyrje të kalasë. Sot kjo kishë e rindërtuar funksionon si Mitropolia e Himarës.
Manastiri i Shën Marisë,gjendet atje ku fillon rrugën e tij rrëzë malit përroi i Gjipesë, në lindje te fshatit Ilias.Në lashtësi, ne epokën prekristiane, ka qenë një faltore e perëndeshes Artemisi. Atje shkohet vetëm me këmbë nga Iliasi, përgjatë bregut të thatë të përroit të Gjipesë.Manastiri i Shën Theodhorit dhe disa objekte të tjera kulti që vizitori mund ti gjej me lehtësi në Himarë.
Në Jug të Himarës, në një gadishull të vogël, brenda gjirit të sigurtë me të njëjtin emër, ndodhet kështjella e Bukur, e ndërtuar në fillim të shekullit 19të nga Ali Pashai i Janinës dhe që sot ruhet në gjëndje shumë të mirë. Kështjella është ndërtuar në vendin e gërmadhave të një kalaje të vjetër dhe të një manastiri që ekzistonte atje.Në vendin ku gadishulli lidhet me tokën ndodhet kisha e Shën Nikollës, për të cilën ekzistojnë shumë legjenda dhe histori për ndërtimin e kështjellës.
Afër fshatit Borsh, në majën e kodrës, gjënden gërmadhat e kështjellës Shqiptare te Sopotit. Rruga për të vajtur atje është e vështirë dhe shkohet vetëm në këmbë.
Një tjetër histori misterioze gjëndet në veri të Himarës.Anës detit ndodhet një shpellë e madhe, në të cilën mund të hysh vetëm nga deti. Mjedisi është interesant dhe bregu ideal për të bërë banjënë grupe të vogla familjare ose shoqërore.Legjenda flet se kjo shpellë dikur ishte strëhe e piratëve.
Himara mbi të gjitha shquhet për plazhet e saj shumë të bukur, shumica me zalle por edhe me rërë te bardhë e të imët. Spilea, është plazhi qëndror i Himarës, me shumë vizitorë në verë, më tutje janë Prino, Potami, Filikuri, më në Jug Llamana, Qeparoi, Borshi, brigjet e Piqernit (Buneci), Lukova dhe Kakomea.Poshtë kalasë së Himarës ndodhet Livadhi dhe në veri Jali, Fusha, Ziso, Gjipea, Karkaniqi, Dhërmiu, Palasa dhe Dhralea. Në shumë vende në brigjet e Himarës, uji është shumë i ftohtë, për shkak të ujërave nëntokësorë. Po të largohesh disa dhjetra metra nga këto pika temperatura e detit merr vlerat natyrale.Në muajt e verës, Plazhet e Himarës mbipopullohen nga pushuesit.
Himara ka një kulturë të lashtë shqiptare dhe një popullsi autoktone Shqiptare që ruan traditat dhe doket e kësaj ane që nga kohët e hershme. Dallohet sidomos për këngët me shumë zëra (polifonike), për vallet e shtruara dhe veshjet tradicionale në raste gëzimesh.
Himara ka hapur një nga shkollat e para shqipe rreth vitit 1160-1161 dhe më pas duke vijuar më 1660-1661 nga Onufër Kostandini, i shquar në atë kohë, megjithë kushtet e rënda të pushtimit Osman. Përpjekjet për vazhdimësinë e shkollës Shqipe u bartën edhe më tutje nga të tjerë, si Zef Skiro.Dhe përpjekjet për një kulturë kombëtare nuk kanë reshtur asnjëherë në krahinën e Himarës

Nga Gëzim Llojdia/
1.
Laguna e Orikumit një ndër dy lagunat e gjirit të Vlorës po shkon gradualisht drejt origjinës së saj ,kënetizimi i një hapsire ujore që u bonifikua në vitet e socializmit.
Qyteti aktual i Orikumit thuhet në një studim të kyrer nga kjo bashki , është ndërtuar dhe banuar në mes të viteve 1945-1961. Ai është i vendosur në afërsi të qytetit të lashtë të “Orikut”. Ky qytet i lashtë përdorej edhe për komunikimin me Greqinë (Korfuzin) dhe gjithashtu ishte vetëm 40 kilometra nga Italia (Otranto) përtej detit, duke e bërë atë një pikë ndalimi të përshtatshëm për udhëtim në mes të Greqisë dhe Italisë. Burimet e hershme e përshkruajne atë si një Liman, apo port, por në fund ai ka arritur statusin e një qyteti dhe rreth 230-168 p.e.s ku dhe hodhi në përdorim monedhën e vet me legjendën e Orikut.Ai kishte një rëndësi ushtarake nën sundimin romak, duke shërbyer si një bazë gjatë luftërave të Romës me Ilirët dhe me Maqedoninë ishte qyteti i parë që u mor nga Jul Çezari gjatë pushtimit të tij të Epirit dhe është i dokumentuar në luftërat e tij civile. Osmanët e quajtën Orikumin “Pashaliman, Porti i Pashait “, dhe Laguna ende mban këtë emër, si dhe Baza Ushtarake e Marinës Shqiptare.
Një udhëtim i shkurtër, në këtë zonë tregon qartë shenjat në fillesë dhe gjurmët që laguna ka vite që ka hyrë në këtë process ,ndërkohë ka filluar kënetizimi i saj duke vendosur nën pushtetin e ujit cdo ditë sipërfaqe, që dikur ishin të mbrojtur nga masat që zbatoheshin për ruajten e saj.Kanalet qarkulluese të ujrave janë bllokuar dhe kjo situatë ka vijuar që prej viteve’90 duke qenë edhe një prej shkaqeve të kënetizmit të saj.Hidorvori në vitet e fundit ka punuar me një pompë të vetme duke lejuar ujërat të depërtojnë përtej barrierrave duke shtuar kështu sipefaqen që prishej nga bonifikimi drejt kënetizmit.Rruga kryesore që shkon drejt lagunës deri tek kisha është ngrënë vende vende nga uji dhe udhëtimi nëpër të mbetet i frikshëm për shkakun e ujërave që rrisin sipërfaqen dhe pranin e tyre.Mbyllja e dy pikëtakimit të ujërave me detin sic ishte pranë postbllokut të parë dhe tek pastblloku i dytë( u hap tre vjet më parë ),krijuan kushte të favorshme për ta kthyer në një kënetizmi të plotë dhe ti rikthyer lagunës tokat e mara prej saj 25 vjet më parë.
2.
Laguna e Orikumit ,shtrihet ne fundin jugor te gjirit te Dukatit shkruhet në:( Ruajtja e ligatinave dhe ekosistemeve bregdetare ne rajonin e Mesdheut,plan Menaxhimi Kompleksi:LlogoraRreza e Kanalit Dukat, Orikum, Tragjas, Radhime,Karaburun,Drafti perfundimtar Dhjetor, 2004)dhe eshte e lidhur me detin me ane te nje kanali.Ne ditet e sotme kane mbetur vetem 130 ha te lagunes se meparshme te madhe Orikumit (PashaLiman). 25 vjet me pare si rezultat i disa punimeve kulluese dhe ndertimit te nje argjinature u thane rreth 400 ha te lagunes se meparshme.Ne te njejten kohe shpyllezimet intensive kane ndryshuar ne menyre drastike karakterin e zones. Sasia e reshjeve gjithashtu eshte ulur.Shume prej tokave bujqesore aktualisht jane braktisur ose perdoren kullotje jo intensive Rrjedhimisht, vegjetacioni natyror ka pushtuar pjese te konsiderueshme te tokave te meparshme te kultivuara dhe te pyjeve.Rrjedha e ujit te fresket ne lagune si dhe uje kembimi midis detit dhe lagunes eshte reduktuar. Kjo ka ndryshuar hidrologjine e lagunes. Pjesa bregdetare e Lugines se Dukatit, ka nje origjin
aluvionale me nje siperfaqe te perafert prej 1000 ha. Kjo eshte zona, ku eshte e vendosur laguna e Orikumit,130 ha.Cdo qeveria prej viteve ‘90 e ka vendosur në prioritet e saj.Programet duke eshpallur zonë të mbrojtur nuk kanë dhënë rezultat.Asnjë masë nuk është marë për mbrojtjen nga kënetizimi i lagunës.
Sipërfaqja e lagunës së Orikumit normalisht është 105 Ha,thuhet në studimi:Përmirësimi i Mbulimit dhe Efikasitetit të Menaxhimit të Zonave të Mbrojtura Detare dhe Bregdetare (Studim Socio-Ekonomik ) Zona e Mbrojtur Detare dhe Bregdetare ( ZMDB) Karaburun – Sazan, dhe mund të shkojë 115 Ha kur niveli i ujit në lagunë është i lartë e ndikuar nga kushtet klimaterike. Mesatarisht thellësia e lagunës shkon nga2.8 në ne 3.0 metër.
Që prej vitit 2003, laguna administrohet nga një shoqëri private e quajtur “Kthesa”, e cila është e liçensuar për shfrytëzimin e saj dhe është përgjegjëse për mirëmbajtjen e lagunës. Ndërmarrja operon me 2-3 varka të vogla të quajtura “sandale” me përmasat 3.8 – 4.0 ml të gjata. Numri i peshkatarëve që punojnë në lagunë nën menaxhimin e “Kthesës” është 9 (nëntë) në total. Kjo ndërmarrje ka krijuar rregulla me qëllim mbrojtjen e Lagunës. Bazuar në këto rregulla, përgjatë periudhës Shkurt – Maj, peshkimi në lagunë është i ndaluar. Dajlani dhe kanale të tjera komunikuese të lagunës me detin janë të hapura me qëllim qarkullimin e ujit dhe rifreskimin e ujit të Lagunës së Orikumit. Periudha e peshkimit në lagunë është Shtator – Janar. Rrjetat e peshkimit janë të tipit 32 mm dhe 40 mm (madhësia e nyjeve) dhe ata nuk përdorin rrjetat standarte prej 24 mm, me qëllim që të mos peshkojnë peshq të vegjël. Si rrjedhojë peshkimi nga amatorët apo persona të tjerë, me përjashtim të peshkatarëve të “Kthesës” është i ndaluar. Kjo për shkak të përdorimit të dinamitit nga disa persona, vite më parë. Katër lloje peshqish mund të kapen në lagunë: kocja, qejfulli, ngjala dhe levreku. Molusqet e lagunës janë shumë të rëndësishëm në terma ekonomike dhe ekologjike. Rudipates decussatus dhe Venerupis aurea janë dy lloje kryesore në këtë zonë.Prodhimi mesatar vjetor i peshkut në Lagunën Orikum është 100 Kv dhe rreth 15-20 Kv molusqe të cilësisë së lartë dhe shumë të preferuara në treg. Prodhimi vjetor i peshkut është luhatur midis viteve 2003 – 2011. Periudha më e mirë produktive ka qenë në vitet 2003 – 2004, më vonë përgjatë viteve 2005 – 2008, u evidentua një pakësim i prodhimit të peshkut dhe si rrjedhojë dhe pakësimi i të ardhurave të anëtarëve të shoqërisë. Shoqëria “Kthesa i rriti investimet për mirëmbajtjen e lagunës në 2008 në shifren rreth 50,000 dollarë, ndërsa në përgjithësi shpenzimet vjetore janë mesatarisht nga 25,000 deri në 35,000 dollare.

Në vitin 2008, shoqëria investoi në bërjen operacionale të kanalit të dytë komunikues ose siç e quanin peshkatarët “kanali i dytë mbështetës”. Ata kuptuan se pakësimi i peshkut vinte si rrjedhojë e ujit të lagunës. Precipitimi, avullimi dhe hyrja e ujit të fresket kishte ndikuar në natyrën e lagunës. Një kanal komunikimi nuk ishte i mjaftueshëm për sa kohë laguna kishte ndryshuar parametrat e saj fizike dhe kimike. Si rrjedhojë nevojitej një rifreskim apo qarkullim intensiv i ujit.

3.
Laguna e Orikumit okupon pjesen me te ulet te nje fushe me pjerresi te bute dhe eshte vendosur ne rajonin e Vlores prane bazes ushtarke te Pasha Limanit (pjesa perendimore) dhe Bashkise se Orikumit ne Lindje.Pershkrimi i zones:Laguna e Orikumit ne vetvete ze nje siperfaqe prej130 ha ndersa fushat e ulta rrethuese te Dukatit mbulojne rreth 1000 ha. Zona perbehet nga nje fushe e ulet me prejardhje nga material solide te depozituara prej lumit te Dukatit. Laguna ka nje thellesi maksimale prej 3 m dhe lidhet me detin nepermjet nje kanali te vetem me gjatesi 50 m. Laguna rrethohet nga nje dige ne drejtimin Lindje-Jug, ku nje stacion pompimi nuk lejon rrjedhjet e ujerave te embla ne lagune. Ne pjesen Jug-Lindore te lagunes gjendet nje ish-mocalishte e drenazhuar ne trajten e nje toke torfe te pasur. Per arsye te shkembimit te ulet te ujit me detin dhe ri devijimit te lumit te Dukatit (15 vjet me pare), i cili me pare perfundonte ne lagune, i gjithe ekosistemi ka pesuar nje ndryshim te rendesishem te rregjimit te ujit. Pylli original i fushes lymore pothuajse eshte zhdukur.
Mjedisi ligatinor:Laguna e Orikumit eshte ne nje zone ushtarake te kufizuar dhe eshte perhere e lidhur me detin nepermjet nje kanali. Ne pjesen jugore te lagunes, ka nje prurje te kufizuar te ujerave te embla. Llojet e mepareshme te habitateve dhe bimesise se ujerave te embla dhe te kripura jane zevendesuar nga habitate tipike te ujerave te kripura dhe te njelmeta. Laguna eshte e pasur me Cladophora sp. dhe mjaft fitoplanktone qe konsistojne kryesisht ne dyatome (Chaetoceros, Ciclotella, etj) dhe peridine (Prorocentrum). Gjallesat e thellesise jane gaforret (Carcinus aestuarii) dhe molusket (Cerithium vulgatum), (Murex trunculus), (Muricopsis inermis), (Bulla striata), (Venerupis pullastra), Butake (Cardium edule), (C. glaucum). Laguna eshte e prirur ne vitet e fundit ndaj nje rritjeje te vazhdueshme te gaforreve qe bashke me ndryshimin ne bashkesine e algave mund te interpretohet si tregues i zhvendosjes se te gjithe ekosistemit drejt eutrofikimit. Kallamishtet jane mjaft te zhvilluara pergjate pjeses perendimore te lagunes. Ky lloj habitati eshte ruajtur nga prurjet e ujit te embel nga disa burime te vogla sikunder edhe nga nje kanal kullues ne kete pjese te lagunes. Kufijte Jug-Jug perendimore te lagunes jane te formuar nga shoqerime te makieve si Xine , Mersine, Mrete, dhe kufijte Jug-Juglindore kane shoqerime te Kallamishteve, Ambrukut, Kulmakut bregdetar, Xunkthit te bute, Fsheses se rendomte. Gjiri eshte shume i pershtatshem per zogjte migrues, por gjenden vetem pak vende te pershtatshme pushimi per ta. Rezerva e rendesishme e peshkut rrit mundesine per Karabullaket, Cafkat e medhaja te bardha dhe Cafkat gri. Peshkimi dhe rritja e peshkut ne lagune nuk jane shume te rendesishme. Kryesisht peshkohen Ngjalat, Venerupis pullastra dhe Koca.
Mjedisi tokesor:Vlerat e dikurshme biologjike te kesaj zone jane reduktuar ne menyre drastike si rrjedhim i veprave kulluese. Zona ka ruajtur dicka nga rendesia e dikurshme per dimerimin e shpendeve dhe zogjve te ujit.Aktiviteti njerezor:
Pjesa me e mire e zones nuk eshte e arritshme per arsye te nje baze ushtarake detare akoma ne funksion. Toka bujqesore qe e rrethon eshte ne pjesen me te madhe e abandonuar dhe aktualisht perdoret per kullotje jo intensive. Peshkimi ne zone nuk eshte aktivitet i rendesishem.
Turizmi:Zona ofron mundesi te mira per zhvillim ekoturizmi, por deri tani nuk eshte shfrytezuar nje mundesi e tille per arsye te rendit te kesaj zone. Keto mundesi nuk jane vetem per zonat arkeologjike, por gjithashtu per floren dhe faunen shume te pasur te kesaj zone. Mundesi te mira per zhvillimin e turizmit i dedikohen plazhit mjaft te bukur me zall dhe uje te paster. Laguna ka habitat te duhur per zogjte e ujit dhe gjithashtu per specie te tjera. Midis pengesave te mundshme per zhvillimin e turizmit ne kete zone mund te listojme gjithashtu ekzistencen e bazes ushtarake detare (Pasha Limani). Nje aspekt i rendesishem per vlerat e Lagunes se Orikumit eshte prezenca e qytetit te lashte dhe historise se tij. Ngulimi i hershem i Orikumit daton ne Shekullin e 3-te Para Krishtit. Ai u be nje qender e rendesishme tregetare per kohen. Me vone u be nje port i rendesishem Turk (Pasha Limani). Ndermjet gjetjeve te rendesishme arkeologjike ne kete zone mund te permendet nje amfiteater te vogel jo plotesisht te shkallezuar.
Statusi aktual mbrojtje/ruajtje:Zona eshte e vetmja qe nuk perfshihet ne rrjetin e zonave te mbrojtura ne Shqiperi. Ajo mbrohet ne nje fare menyre nga forcat ushtarake prane zones. Drejtoria e Sherbimit Pyjor ne Vlore eshte pergjegjese per administrimin e zones, por duke qene e percaktuar si Park Arkeologjik administrohet gjithashtu edhe nga Ministria e Kultures.

Të gjitha nënave dhe grave pjesëmarrëse, nga një buqet me trandafila të kuq, një kartolinë me plot urime dhe një pako me çokollata, si dhe një çertifikatë mirënjohje me motivacion :”Nëna !- është më e mira e botës”
Nga BEQIR SINA/
BROOKLYN NEW YORK : Dita e Nënës – (Mother’s Day), një festë e cila nderon nënat dhe gratë dhe që shënohet me mënyra të ndryshme në mbarë botën – u festua edhe në lokalin Orion Palazz në Brooklyn, nën kujdesin e Akademisë Shqiptare – Amerikane e Shkencave dhe Arteve.
Mbrëmja argëtuese, u mbajtë me moton:”Festojmë së bashku festën e NENAVE” , duke mbledhur rreth vetes dhjetra nëna dhe gra shqiptare, së bashku me familjet e tyre.
Për argëtimin muzikor të kësaj mbrëmje të bukur festive, u kujdes me mjaft profesionalizëm Grupi Egnatia me këngëtaren e talentuar Elglantina Toska, nga Shqipëria, drejtuar nga violinisti virtuoz profesor Zeqir Sulkuqi – të ardhur posaqërisht në SHBA, për këtë festë dhe koncerte të tjera në disa qytete amerikane.
Ndërsa e drejtuan këtë festë të nënave dhe garve shqiptare, zonjusha Theodhora Rexhepi së bashku me professor Mentor Mata. Kurse, sponsorizues i festës ishte kompania e pijeve energjike Black Eagle, në SHBA, me pronar shqiptarë.
Në hapje të mbrëmjes u intonuan dy Hymnet kombëtare, i SHBA dhe Shqiëprisë. Kurse me një fjalim të shkurtër mirëseardhës në lidhje me evenimentin, një përshëndetje të pranishmeve, ua drejtojë kryetari i Akademisë Shqiptare – Amerikane e Shkencave dhe Arteve, professor Skënder Kodra.
Duke ju falenderuar për pjesemarrjen dhe duke ju uruar mireseardhejn professor Kodra, ju uroja të gjitha nënave dhe motrave tona shqiptare, dhe gjithë nenave te botes : “Gëzuar festën e Nënës, happy Mother’s day! –
“Jemi mbledhur sot në ketë festë të bukur, të organizuar nga Akademia Shqiptare Amerikane e Shkencave dhe Arteve me motivacionin “Të fesojmë së bashku dashurinë për gjënë më të çmuar në botë Nënën” ku mirënjohja dhe dhuratat do të jenë të pranishme për të nderuar duke festuar së bashku Ditën e Nënës” tha Kodra.
Më pasë, një përshëndetje për këtë festë me rastin e Ditës së Nënës, pjesëmarrësve ua drejtoi edhe Shqiptaro Amerikani i parë, i cili kandidon zyrtarisht për në Kongresin Amerikan, distrikti 26-të në Bufallo, Emin Eddie Egriu, sikurse në emër të nënave dhe grave pjesëmarrëse, përshëndeti me një poezi për nënën, poetja dhe shkrimtarja Ilirjana Sulkuqi.
Drjetuesja e kësaj feste, zonjusha Theodhora Rexhepi, lexoi përshëndetjen e kësaj feste, ku thuhej se kjo ditë mbart vetëm respekt, dashuri të pafund,dhe mall për ato që na dhanë gjithçka në këtë jetë, duke e marrë nga jeta e tyre.
“Për ato që natën e bënë ditë, thuhej në përshëndetjen e festës, dhe na mekuan me qumësht nga gjiri i tyre. Për ato që gjenden pranë – sado larg që të jemi , sa herë zemrat tona dëshpërohen, sa herë zemrat tanë miklojnë apo rënkojnë. Për atë krijesë të Zotit, mbushur me kaq dashuri, me kaq mirësi. Ndaj, sot në këtë ditë të shënuar – po mbështes kokën dhe mendimet e mija në prehrin e nënës , gjirin e saj, në trupin e saj – të ëmbël dhe të ngrohtë, ku edhe loti thahet si me magji, dhe brengat dhe trishtimet largohen. Aty ku në zmerën dhe shpirtin e saj – ka vetëm diell, dritë, paqe, lumturi, dhe gëzime, që qofshin përherë tek nënat tona.”
Duke uruar festën zonjusha Rexhepi, tha se le të thërrasëm së bashku fuqishëm në këtë festë – së bashku edhe me zërin tuaj – nëna dhe gra pjesëmarrëse:” Gëzuar festën e Nëna (Mother’s day) ! Gëzuar Nenat tona – Gëzuar të gjitha nënat e botes, ju më të dashurat dhe më të dhembëshurat, më të mirat, dhe me të shtrenjtat e kësaj bote. Zemra e urimeve është e madhe dhe e hapur, sa zemra e saj!
Ngaqë, këto fjalë dalin nga zemra e çdo njerit nga ne ngaqë Ju duam shumë ju Nena – Ju jeni ma të mirat dhe më të dashurat! jeni krijesa e gjithçkaje, Jeni të mrekullueshme ! Zoti ju dhëntë ditë më të bukura dhe më të lumtura, Zoti i bekoftë të gjitha Nënat – Gëzuar Dita e juaj Nëna” u shpreh prezantuesja e kësaj feste duke folur në emër të organizatorit të Ditës së Nënës – Akademisë Shqiptare – Amerikane e Shkencave dhe Arteve .
Dita e Nënës, për të nderuar nënat dhe gra pjesëmarrëse në këtë festë, u shënua me një mënyrë krejt të veçantë, për të cilën ishte kujdesur mjaft mirë organizatori i saj – duke i dhënë kësaj feste më shumë vlera shpirtërore, argëtimi dhe nderime të veçanta për çdo nënë dhe grua pjesëmarrëse.
Në këtë mbrëmje të bukur festive Akademia Shqiptare – Amerikane u dhurojë, gjithashtu, të gjitha nënave dhe grave pjesëmarrëse, nga një buqet me trandafila të kuq, një kartolinë me plot urime dhe një pako me çokollata, si dhe një çertifikatë mirënjohje me motivacion :”Nëna !- është më e mira e botës”.
Ndërsa, ajo që mund të quhet surprisë e këndëshme e kësaj mbrëmje festive kushtuar Ditës së Nënës , ishte për koncidencë, edhe ditëlindja e kryetarit të Akademisë Shqiptare – Amerikane e Shkencave dhe Arteve, professor Skënder Kodra, ideatorit dhe themeluesit të Akademisë Shqiptare Amerkane në SHBA.
Ku në mesin e shumë urimeve dhe një ceremonie tradicionale ditëlindje, nga Prof. Dr. Agron Fico nga Tirana, për Ditën e Nënës ishte bashkëngjitur si një “suprizë” edhe mesazhi përshëndetës për ditëlindjen e kryetarit të Akademisë Shqiptaro Amerikane, Dr. Skënder Kodra
Grupi Egnatia me këngëtare Eglantina Toska dhe udhëheqës artistik violinistin Zeqir Sulkuqi, i cili do të ketë edhe një trune me moton “Udhëtim me muzikë shqiptare në Amerikë”, ishte një model i shfaqjeve dhe veprimtarive, në komunitet. Grupi muzikor Egnatia – pothuajse se çdo pjesë muzikore me shume prefosionalizëm ia kushtojë Nënës, me këngët e kënduar nga këngëtaria e njohur Eglantina Toska, e shoqëruar në violinë nga vilonisti virtuozë Proff Zeqir Sulkuqi.

Nga Nikolla Lena/
Kalaja e vogël është e vendosur në një pozicion mjaft të bukur në një gadishull në gjirin e vogël tektonik të Porto Palermos (në antikitet e njohur si gjiri i Panormes). Kalaja ndodhet jo larg fshatit të Qeparosë dhe ka formë trekëndore. Përmasat e saj janë 150 m x 400 m. Lartësia e mureve arrin në 20 m.
Kalaja e Porto Palermos ndodhet në gjirin me të njëjtin emër në bregun e detit Jon në Shqipërinë e jugut. Kalaja ndodhet mbi një ishull rreth 30 m larg bregut ku rripi i ngushtë ujor midis bregut dhe ishullit është mbushur me dhe e gurë për të realizuar një lidhje tokësore me të. Kalaja ka formë planimetrike trekëndore me tre bastione të fuqishme nëpër qoshet. Hyrja ndodhet në mesin e murit jugor. Nga ana e detit, midis dy bastioneve një sipërfaqe në formë trapezi është rrethuar me mure të pajisura me frëngji. Pjesa tjetër e kështjellës përbëhet nga një numër i madh ambientesh të mbuluara me qemerë të cilat përfundojnë në pjesën e sipërme me një tarracë të përbashkët. Ambientet shërbenin për strehimin e garnizonit, ndërsa njeri prej tyre shërbente si burg.
Kalaja e Porto Palermos është një nga sarajet e shumta të strategut Ali Pashë Tepelena, të cilat ai jo pa qëllim i ndërtonte në pika strategjike. Por kjo kështjellë,qëndron në mes të detit dhe legjendës.Ajo është ndërtuar nga Ali Pasha si një dhuratë për një nga gratë e tij, Vasiliqinë, të cilën, sipas kronikanëve të kohës, Pashai i Janinës e kishte shumë për zemër. Bukuria dhe madhështia e kësaj kështjelle ka zënë vend në shumë libra kushtuar Ali Pashës. Për të, ashtu si dhe shumë të tjerë, ka shkruar dhe AleksandërDyma,autori i Konti Monte Kristos. Por tashmë bukuria e kësaj kështjelle, e ndërtuar rreth dy shekuj më parë, e tëra me konstruksion guri, është një pre interesante për turistët dhe turizmin Shqipëtarë. Ajo ka fituar statusin “Monument Kulture “dhe është nën kujdesin e ainstitutit të Monumenteve të kulturës. Kështjellu u ndërtua nën kujdesin e arkitektit Petro Përmetari dhe të një arkitekti Italian. Sapo kalon Qeparoin ose Himarën, përballesh me një panoramë të mrekullueshme të detit dhe në mes si një ishull i vogël duket vendi ku është ndërtuar kështjella e Porto Palermos. Ky emër i ka mbetur këtij gjiri nga koha e pushtimit të italianëve, të cilëve u kujtonte vendin e tyre, qytetin e Palermos në jug të Italisë. Ajo ndodhet në një gadishull që lidhet nga një rrip i ngushtë shkëmbinjsh e dheu me tokën. Kështjella ngrihet madhështore në ishullin e mbushur me një bimësi të ulët. Një rrugicë e ngushtë, ndërmjet kësaj bimësie të ulët nëpër gurë gëlqerorë,që të shpien në derën e dhuratës së Pashait të Madh për të shoqen.
Dikur aty ka qenë një pllakë guri ku shkruhej:”Unë Pashai i Madh, Aliu e ndërtova këtë kështjellë”. Por sot aty mungon mirëmbajtja dhe kujdesi për këto vepra të pa përsëritëshme të historisë sonë. Forma e dhomave, kolonave mbajtëse me harqe dhe disa kthina të vogla të
bëjnë të kuptosh se dikur ajo ka qënë e banueshme. Tashmë aty asgjë nuk të kujton kohën e Ali Pashë Tepelenës. Në hyrjen e disa prej dhomave kanë mbetur disa mbishkrime, por ato i takojnë
kohës së komunizmit kur kështjella ka shërbyer si repart ushtarak. NAFTË, VAJ, ARMATIME si dhe emra ushtarësh të ndryshëm të gdhendur në muret e brendshme të kështjellës, janë të vetmet shenja që kanë mbetur nga periudha kur saraji i Pashait të Madh ishte repart ushtarak funksional. Në dhomat ku ka dritare drita e diellit të tregon perlat e kështjellës. Ashtu në errësirë me pak imagjinatë mund të hysh në botën antike të Ali Pashë Tepelenës dhe njerëzve të tij. Aty ndodhet dhoma e Vasiliqisë, të shoqes së Ali Pashës, dhoma e vetë pashait por dhe dhomat e njerëzve të tij të afërm. Në krahun e majtë ndodhet dhoma ku një herë e një kohë gjendej pusi.Një burim me ujë të ëmbël ka ekzistuar kohë më parë në këtë kështjellë por tashmë ka mbetur vetëm forma e pusit ku janë thyer disa gurë. Në krah të kësaj dhome ndodhet edhe hyrja për një nga tunelet e nëndhshme ku qëndronin të burgosurit eAli Pashës, mbretit Zog dhe Enver Hoxhës. Nga ana tjetër, janë shkallët për tu ngjitur në bedena, nëpërmjet një rruge të ngushtë nga ku hyn ajri i pastër i detit. Pamja që shfaqet nga bedenat e kështjellës është e rrallë. Prej aty duket i gjithë bregdeti si dhe Gjiri i nuseve, në të cilin, sipas legjendës, lahej nusja e Ali Pashës, Vasiliqia. Forma e tarracës tregon se në atë kohë ajo ishte një vend shumë i mirë për tu mbrojtur nga armiqtë. Aty ndodheshin topat luftarakë të Ali Pashë Tepelenës si dhe
vendet ku qendronin ushtarët. Bedenat bien menjëherë mbi det, si thikë, dhe legjenda thotë se aty përfundonin armiqtë e Pashait të Madh. Dhjetëra burra trima që kishin guxuar të sfidonin Ali Pashë Tepelenën kanë përfunduar në det ose janë përplasur në shkëmbinjtë që ndodhen poshtë bedenave. Forma e tyre tregon se ka qënë shumë e vështirë për ti pushtuar nga ana e detit.
Në pranverë aty çelin lule të ndryshme. Madje në disa vende kanë mbirë edhe bimë shkatërruese për muret siç janë bimët me rrënjë të fuqishme, të cilat vite më pas mund të shkatërrojnë atë që nuk e prishën dot as topat luftarakë. Rrënjët e pemëve kanë hyrë thellë mes gurëve dhe nuk është ndonjë çudi që ti ndajnë ato përgjithmonë dhe të shkatërrojnë ndërtesën 200- vjeçare që Ali Pashë Tepelena ndërtoi për një nga gratë etij Vasiliqinë, aty në mes të detit Jon.
Fillimisht ajo u ngrit si një dhuratë, buzë detit, për të shoqen e Pashait, Vasiliqinë. Më pas ajo u kthye në burg dhe vend internimi. Nën shembullin e mbretit Zog edhe pushteti komunist pas çlirimit e përdori pronën e Vasiliqisë për të izoluar disa nga armiqtë e tij më të rëndësishëm. Që nga ajo kohë dhe deri në vitet 90 kështjella ishte e veshur me mister. Shumë pak njerëz i afroheshin asaj dhe jo për të shijuar bukurinë në mes të detit. E gjithë rruga pranë kështjellës ishte zonë e ndaluar, ndërsa për atë që ndodhte brenda saj zor se merrje vesh
ndonjë gjë. Vendi ku një herë e një kohë Vasiliqia i lutej zotit për fatin e Aliut dhe të vetin,ka një mister.Rreth 300 metra larg kështjellës, në anë të rrugës ndodhet dhe kisha e famshme të cilën Ali Pashë Tepelena e ndërtoi personalisht për Vasiliqinë. Kjo dhuratë simbolike ishte tepër e çmuar për Ali Pashën. Kisha ndodhej jashtë bedenave dhe ajo mund të sulmohej nga armiqtë e tij. Ndaj ndërtimin e saj Pashai i Janinës ia besoi arkitektit italian, i cili e mbaroi brenda një kohe të shkurtër. Kur arkitekti italian i dorëzoi kishën Pashait të Madh dhe i kërkoi paratë për punën e kryer, ky i fundit i propozoi një provë. Ai i tha arkitektit që do ti jepte paratë për punën e kryer vetëm nëse kisha do të ishte e fortë dhe do të duronte goditjet e topave. Pasi mbylli arkitektin italian në kishë, Ali Pashë Tepelena urdhëroi topçinjtë e tij të qëllonin mbi kishën e vogël. Disa gjyle topi ranë mbi kishë, por asaj nuk i lëvizi as edhe një nga gurët që përbënin konstruksionin e saj. Kjo e siguroi Aliun se gruas së tij nuk do ti ndodhte gjë kur të ishte në kishë. Pas kësaj ai i dha paratë arkitektit italian. Edhe pas kaq vitesh kisha nuk ka pësuar ndonjë ndryshim të madh.
Dera e saj qendron e mbyllur.Sot Kalaja,Kisha,bodrumet,vendet e fshehta,realja dhe mistikja,shërbejnë si një vend pelegrinazhi turistik në vijën bregdetare më të bukur të vendit tonë.Kryevepra të tilla të historsë dhe njerëzimit,duan më shumë kujdes e mirëmbajte për të qënë një dëshmi e qartë e historisë tonë por edhe një burim fitimi e produktit turistik.

MADAM CASANOVA: DEMOKRACIA DIREKTE DHE SISTEMI POLITIK BËSHTETUR NË PRINCIPIN E KOLEGJIALITETIT E KULTURËS SË KONSENSUSIT
Nga ELIDA BUÇPAPAJ dhe SKËNDER BUÇPAPAJ/
Viti i tretë që APES mirëpritet nga Madam Corina Casanova, Kancelarja e Konfederatës Helvetike, e cila për nga rëndësia e institucionit që përfaqëson rradhitet bashkë me të shtatë Këshilltarët Federalë. Dhe sa herë që bëhet foto zyrtare e qeverisë zvicerane, ajo është bashkë me ta në foto.
Kësaj here tema e takimit kishte të bënte me “Të drejtat politike në sistemin zviceran të demokracisë direkte“.
APES ishte lajmëruar me kohë për takimin, dhe të paktën një javë përpara aktivitetit ishte dërguar axhenda e vizitës me detajet më të hollësishme, që nga koha kur gazetarët e APES do të merrnin trenin nga Gjeneva, Zürichu, Baseli e deri në kthim.
APES, organizata e vetme në Zvicër e gazetarëve të huaj, shumica rezidentë dhe një pjesë e mirë e natyralizuar, themeluar më 1928, me 120 anëtarë aktivë, përfaqëson mediat nga të gjitha kontinentet e botës me seli në OKB dhe ka një kontakt permanent dhe shumë bashkëpunues me institucionet në Zvicër. Berna mban një komunikim konstant me APES dhe ky komunikim mes tyre është i shkëlqyer.
Zvicra ka në fokus imazhin e Konfederatës Helvetike dhe përcjellësit e këtij imazhi, padyshim që janë gazetarët.
Sipas programit, e morëm trenin në mëngjes, bashkë me disa nga gazetat e ditës të cilat mbanin dy lajme kryesore. Lindjen e binjakëve Leo dhe Lenny të çiftit Mirka dhe Roger Federer si dhe vizitën e Presidentit të Zvicrës, njëherësh edhe kryesues i OSBE-së Z.Didier Burkhalter në Moskë. Roger Federer, që për zviceranët është King Roger, kishte lajmëruar që në mbrëmje në Facebook për gëzimin familjar. «Përsëri binjakë, mrekulli». Pas dy binjakeve vajza. Ndërsa rreth vizitës të Burkhalterit, 20 Minuten, gazeta më e lexuar dhe popullore në Zvicër që shpërndahet gratis pranë stacioneve të tramit, busit e kudo – pyeste që në kryetitullin e faqes të parë «A do të jetë Burkhalteri sot Hero në Moskë». Mision i pamundur, paçka se Putini kishte rënë dakord për shtyrjen e referendumit, pretendimit të tij se i kishte tërhequr trupat nga Ukraina, i përgënjeshtronte menjëherë NATO dhe Pentagoni, ndërsa filorusët nuk e shtynë gjithësesi referendumin. Ukraina pritet të votojë më 25 Maj, një votim shumë i rëndësishëm për demokracinë e këtij vendi.
Kriza në Ukrainë u demonstrua me dy qëndrime: qëndrimi rus që ndërhyn me tanke e ushtri dhe qëndrimi Europian me fjalë, por pa pasur fuqi t’ia ndryshojë mendjen Putinit me anë të retorikës.
Në APES ne jemi gazetarë nga e gjithë bota. Midis nesh kemi edhe kemi kolegë rusë e ukrainas. Presidentja e APES, kolegia jonë e shkëlqyer Emilia Nazarenko është nga Ukraina, Juri është rus; në APES po ashtu ka gazetarë edhe nga ITAR-TASS, jo më kot Gjeneva është një nga metropolet e diplomacisë botërore.
Ndërkohë shteti zviceran ka ndërmarrë sanksione ndaj Rusisë, duke mos lejuar udhëtimin në Zvicër të një numri zyrtarësh rusë, duke pezulluar negociatat për marrëveshjen e tregtisë së lirë, duke suspenduar eksportin e armatimit nga Rusia, si dhe duke bllokuar pasuritë e presidentit të përmbysur të Ukrainës, Viktor Yanukovich si dhe të ndihmësve të tij në bankat zvicerane.

Takimi në Qendrën e Mediave të Pallatit Federal

Kjo qendër shumë moderne është inauguruar në vitin 2006 , si transformim i një ndërtese rikonstruksioni i të cilës ka kushtuar rreth 43 milionë franga zvicerane. Më përpara gazetarët kishin sallën e tyre brenda Parlamentit, pastaj sipas teorisë “Parlamenti për Parlamentarët” u vendos ndarja fizike e deputetëve me gazetarët, që tani e kanë qendrën e tyre shumë pranë Pallatit Federal. Me të gjithë logjistikën e duhur. Ne ju kemi treguar edhe më parë për sallën qendrore në muret e të cilës janë të vizatuar veshë gjigandë. Ne shqiptarëve na kujton proverbën se “edhe muret kanë veshë”, ndërkohë këta veshë hiperbolikë u takojnë pikërisht gazetarëve, të cilët kanë të drejtë të dëgjojnë më tepër se gjithë të tjerët, në emër të opinionit publik, si përfaqësues të pushtetit të katërt, në mbrojtje të shtetit të së drejtës.
Në Shqipëri e Kosovë, me ndikim edhe në diasporë,gazetari është në një shërbim të pështirë klientelist, 180 gradë kundër me misionin që i takon të ketë, prandaj ky tranzicion çerekshekullor në Shqipëri e një dekadë e gjysmë në Kosovë, e ka metamorfizuar sistemin në një hybrid-mostër.
Në Qendrën e Mediave posa hymë na e dha mirëserdhjen vetë mikpritësja, Kancelierja federale Madame Corina Casanova, e cila qëndron në këtë pozitë prej janarit 2008. Me profesion avokate, njohëse e gjashtë gjuhëve, ka një karierë brilante, si president e Gjykatës të Lartë, Tribunali Federal; pastaj e deleguar në Kryqin e Kuq ndërkombëtar me misione në Afrikën e Jugut, Angola, Nikaragua, El Salvador; pastaj kthim në Zvicër në departamentin e Punëve të jashtëme, kur ky department drejtohej nga Flavio Cotti e më pas nga Joseph Deiss. Në 2005 zgjidhet zvkanceliere Federale e pastaj prej dy mandatesh është Kancelierja e Konfederatës Helvetike.
Zonjës Casanova një vit më parë i dhuruam disa nga librat tanë dhe ajo na dërgoi një falënderim shkruar në shqip. Është një dhuratë-kujtim që e ruajmë me shumë kujdes. Edhe kësaj here, kur u takuam folëm pak për Shqipërinë. Implementimi i një sistemi demokratik kërkon kohën e duhur, na tha ajo, duke patur parasysh izolimin dhe diktaturën e egër të Enver Hoxhës.
Në Qendrën e Mediave të Pallatit Federal ne jemi të familjarizuar. Na njohin edhe punonjësit e shërbimit. Aty u ritakuam me kolegët tanë që vinin nga Gjeneva dhe Zürich-u. Kësaj here Bob, gazetari veteran i Reuters nuk kishte ardhur, e ne i dërguam të fala përmes Emilias. U takuam edhe me Jian Chen, një koleg nga Kina, i cili ka vetëm disa muaj që është vendosur në byronë e Gjenevës si korresponent i Economic Day, gazetë e përditëshme me të paktën 20 zyra të saj në vende të ndryshme të botës.
Dhe pas përshëndetjeve, shkëmbimeve të të rejave më të fundit, shoqëruar me një croissant e cafe au lait të nxituar u drejtuam në sallën e takimit.

Referendumi i 9 shkurtit dhe sistemi unik i Zvicrës

Madam Casanova sa e mori fjalën u fokusua menjëherë tek referendumi i 9 shkurtit 2014, ndërsa në dy ekranët e mëdhenj u shfaqën tituj të gazetave kryesore të Gjermanisë, Britanisë të Madhe e Francës, si The Guardian, Bild dhe Le Mond, të kolegëve tanë cilat i bënin jehonë votimit 50.3%, ku populli zviceran, sado me një diferencë të vogël, kishte votuar „Kundër migracionit masiv“.
Madam Casanova shpjegoi se „po“-ja e popullit zviceran habiti botën politike, si Këshillin Federal, ashtu edhe Parlamentin që ishin shprehur kundër iniciativës së partisë SVP, por populli është sovran, shtoi ajo, dhe nuk ka alternativë tjetër. „Tri ditë pas vendimit të 9 shkurtit, Këshilli Federal komunikoi procedurën që do të ndiqej për ta implementuar këtë vendim, me një vonesë 3 vjeçare, ndërsa Zvicra, paralelisht është duke vazhduar komunikimin si me Bashkimin Europian, ashtu edhe me 28 vendet anëtare të tij. Meqë vihet në diskutim qarkullimi i lirë, fillimisht BE reagoi negativisht ndaj verdiktit të popullit zviceran. Në fund të qershorit, Këshilli Federal do të paraqesë një mesazh, ku do të ekspozojë mënyrën se si do ta vejë në jetë iniciativën që u votua më 9 shkurt. Megjithëse kushtet janë komplekse, Zvicra ka një eksperiencë në këtë kuadër“, vuri në dukje madam Casanova rreth kësaj teme. E cila ishte edhe në fokus të gazetarëve gjatë konferencës për shtyp, ku pyetja kryesore lidhej me faktin nëse përmbushja e kësaj inisiative a binte ndesh me ligjet ndërkombëtare. dhe zonja Casanova, e shoqëruar nga zonja Barbara Perriard një eksperte e të drejtave politike dhe Këshilltari i saj për mediat Claude Gerbex, nënvizoi faktin se gjithçka do të kalojë nga Parlamenti me kujdes të veçantë, që mos të cënohet e preket asnjë ligj ndërkombëtar.

Demokracia direkte në Zvicrën multikulturale

Pastaj madam Casanova, iu kthye temës kryesore të takimit, që lidhej me disa veçori tipike të sistemit politik në Zvicër, të instrumentave që e vënë në funksion demokracinë direkte, si dhe rolin e Këshillit Federal.
Përbërësit kryesorë të sistemit politik zviceran, nëse do t’i referoheshim një grupi fjalësh çelës janë: parlamenti me sistem bikameral, Këshilli Nacional ose Dhoma e Popullit, me 200 parlamentarë; Këshilli i Shteteve ose Dhoma e Lartë, me 46 vende që përfaqëson kantonet; shtatë këshilltarë federalë, që përfaqësojnë pesë parti politike ; federalizmi, me 26 kantone dhe 2352 komuna si dhe katër gjuhët që përfaqësojnë multikulturalizmin.
Sa i përket demokracisë direkte, instrumentat e saj janë inisiativat dhe referendumet, që shprehin të drejtat popullore. Duke iu referuar statistikave, prej vitit 1891 kanë kaluar për votim 189 inisiativa popullore, ku nga këto 168 janë hedhur poshtë dhe 21 kanë kaluar, ku përfshihet edhe ajo e 9 shkurtit të këtij viti.
Të gjithë këta elementë përbëjnë demokracinë direkte helvetike, si një sistem politik unik në botë. E gjitha kjo në kontekstin e neutralitetit, me një ekonomi të orientuar nga eksporti, me një monedhë të fortë dhe bashkëpunim bilateral me BE, paçka se Zvicra nuk është anëtare.
Pastaj madam Casanova iu referua qeverisë zvicerane e cila këtu njihet si «Këshilli Federal », duke nënvizuar pozitat e barabarta midis anëtarëve. Paçka se ky institucion është autoriteti suprem drejtues i Konfederatës, Zvicra ka instrumenta të tillë që nuk lejojnë as krijimin e kultit të individit dhe as katapultimin në majë të askujt.
Principi i kolegjialitetit, kultura e konsensusit dhe kalendari i „përjetshëm i votimit“
Madam Casanova në fjalën e saj vendosi në qendër të vemendjes kulturën zvicerane të konsensusit, e cila mbështetet në bindjen se vendimet e rëndësishme nuk kanë jetëgjatësi nëse nuk pranohen jo vetëm nga shumica, por edhe nga pakica. Prandaj vendimet kryesore të Konfederatës janë marrë me konsensus të maxhorancës me minorancën.
Nuk ka si të mos hedhim paralele me Shqipërinë dhe ku jetojnë shqiptarët, ku fati i Sovranit ka mbetur peng dhe shërbëtor i klasës politike që e ka përjashtuar gjuhën e konsensusit, kompromist dhe marrëveshjeve, krejt ndryshe nga zviceranët, të cilët përmes demokracisë direkte përpiqen që ta perfeksionojnë sistemin duke fuqizuar rolin e tyre.
Pikërisht duke vendosur në qendër të vemendjes demokracinë direkte, madam Casanova vuri në dukje se asnjë vend tjetër në botë nuk ka në dispozicion një sistem të drejtash politike si Zvicra. Me anë të iniciativës popullore, mjaftojnë 100 mijë firma për të propozuar një modifikim të Kushtetutës; ndërsa 50 mijë firma mjaftojnë për një referendum fakultativ, ku shkohet në votim kundër një ligji të votuar nga Parlamenti. Ndërsa referendumi i detyruar kërkohet nga Parlamenti në rastin kur ka ndryshim të Kushtetutës, siç ishte për shembull rasti i aderimit të Zvicrës në OKB në vitin 2002 etj.
Në demokracinë direkte përfshihet edhe „Kalendari i përjetshëm i votimit“, një kuriozitet shumë i veçantë, që nuk e hasim askund, ku janë të fiksuara datat fikse të votimeve deri për vitin 2030. I tillë është stabiliteti që ofron sistemi.
Po duke iu referuar demokracisë direkte, madam Casanova e evidentoi si një rekord helvetik të drejtën që i jep mundësi qytetarit zviceran të jetë pjesë aktive e proceseve dhe vendimeve politike, ku fjalën e fundit gjithmonë e thotë populli. Që nga koha e Revolucionit francez, viti 1789, Zvicra ka një rekord universal, ku nga 1645 referendume sa janë mbajtur në gjithë botën, në Zvicër me votimin e 18 majit, bëhen 591 të tilla.
Në lidhje me Këshillin Federal, që është Qeveria e Zvicrës, madam Casanova nënvizoi rolin e këtij Këshilli, i cili e ka si detyrim të informojë qytetaret dhe qytetarët me objektivitet, transparencë dhe në mënyrë proporcionale, detyrim që shprehet edhe me ligjin mbi të drejtat politike të informimit. Këshilli Federal informon, por nuk bën fushatë elektorale në kuptimin e pastër.
Zakonisht çdo këshilltar federal jep shpjegime në radio dhe TV jo më shumë se tre minuta, ndërsa përpara çdo votimi publikohet paraprakisht një broshurë e titulluar „Shpjegimet e Këshillit Federal“, e cila për nga publikimi në 5.2 milionë kopje, përbën një lloj „best-selleri“, që përmban argumentat e Parlamentit dhe Qeverisë dhe ku këshillohet populli të votojë pro ose kundër një inisiative.
Roli i Këshillit Federal është të informojë, por edhe të pranojë rezultatin. Puna e informimit e Këshillit Federal, theksoi madam Casanova, jep përgjithësisht frutet e saj, jo gjithmonë, por shpesh. Duke bërë bilancin e votimeve, prej vitit 2008, populli në më të shumtën e herëve, ka ndjekur rekomandimet e qeverisë, pra Këshillit Federal, por për çerekun e temave, populli ka votuar kundër rekomandimeve, siç ishte edhe rasti i inisiativës të 9 shkurtit.

Dy konkluzionet themelore

„Së pari, sistemi politik i Zvicrës është i bazuar në konsensus dhe pjesmarrje. Së dyti, në këtë sistem politik, vendimet e rëndësishme janë marrë më tepër ndikuar nga qendrimi helvetik pragmatist, sesa nga ai frenetik. Për Këshillin Federal dhe për Parlamentin ushtrimi i demokracisë direkte nuk është gjithmonë i lehtë, siç ishte edhe rasti i inisiativës „Kundër migracionit masiv“, që u votua më 9 shkurt, ku populli votoi kundër rekomandimeve të parlamentit dhe Këshillit federal. Por unë besoj, e përmbylli fjalën e saj zonja Kanceliere e Konfederatës Helvetike, prologu dhe epilogu i fjalës të saj, u lidhën me votimin e 9 shkurtit, „se sistemi politik në Zvicër, është i aftë ta asimilojë mirë vendimet e popullit, edhe kur me vështrimin e parë këto vendime duken si „revolucionere“. Për këtë është roli i autoriteteve, që të kërkojnë zgjidhje, për të vënë në jetë verdiktet popullore. Prandaj Këshilli Federal është në shërbim të popullit, ku përfshihet edhe roli i Kançelarisë Federale, që të mbështesim Këshillin Federal në këtë angazhim, sepse zviceranët janë shumë të lidhur me sistemin e tyre të demokracisë direkte si dhe dhe instrumentat e saj që janë inisiativat popullore dhe referendumet“, përfundoi madam Casanova. Dhe ky fakt i ka bërë që Zvicra të jetë në krye në librin e Guinness World Records.

Reagimi i NUMES

Ndërkohë vota e 9 shkurtit ishte një goditje e rëndë edhe për europeistët në Zvicër, të cilët mesa duket nuk dorëzohen. Sipas njoftimeve më të fundit, që datojnë pas pritjes që zonja Casanova dha për APES, delegatët e NUMES, Lëvizja e Re Evropiane e Zvicrës, e mbledhur në Bernë këtyre ditëve, ka treguar gatishmëri ta mbrojnë në mënyrë edhe më të vendosur politikën bilaterale. Objektivi final i NUMES mbetet anëtarësimi i Zvicrës në BE. Për këtë arsye ka miratuar një rezolutë ku kërkon të rikthimin në votim. Në mënyrë të qartë i kërkohet Parlamentit Kombëtar të “përgatisë një votim të ri popullor që e mundëson Zvicrën të dalë nga situata aktuale“. Të reja të tjera nuk kemi, por e sigurt është se fjalën e fundit e thotë gjithmonë Sovrani.

Vizitë në Parlament

Në programin tonë përveç takimit me Kançelieren e Zvicrësi, ishte paraparë një vizitë në Parlament. Ne e kemi vizituar disa herë Parlamentin Zviceran. Nga Qendra e Mediave parlamenti është dy hapa. Na kishin rezervuar lozhën e diplomatëve dhe filluam të ndiqnim për së drejti një sesion special të Këshillit Nacional. Tema e diskutimit kishte të bënte me antibiotikët që përdoren në veterinari. Ishte fjala për antibiotikët në përdorim për gjënë e gjallë që pastaj përdorent si mish për konsum, ku përdorimi i disa syresh ka efekt negativ tek njeriu, pasi që nuk lejojnë që të kenë efektin e duhur. Mishi zviceran ishte nën kontroll, por njëra palë në parlament kërkonte që të merrej nën kotroll edhe pjesa e mishit që importohet në Zvicër, ndërsa pala tjetër e konsideronte këtë një fenomen global. Po të na pyesnin ne, edhe ne ishim për kontroll edhe të mishit që importohet me që lidhet direkt me shëndetin e qytetarit. Zvicra dallohet nga vendet e para në botë ku sipas statistikave çdo njeri i varion të jetë i sëmurë nga 3-7 ditë në vit.
Në fund të vizitës tonë në prag të largimit na rezervoi një takim të shkurtër por shumë të përzemërt kryetari i Parlamentit të Zvicrës z.Ruedi Lustenberger me të cilin bëmë disa foto në grup.

Bufé në Bernerhof

Kësaj here dreka në formë bufeje ishte organizuar në Bernerhof, ndërtesë qeveritare ndërkohë edhe selia e Departamentit Federal të Financave. Madam Casanova sa herë i fton gazetarët e APES, jo vetëm që paraqet në mënyrë të shkëlqyer temën për të cilën është organizuar takimi, por ajo dhe stafi i saj i kushton rëndësi çdo detaji, me qëllim që t’i bëjë një prezantim sa më të përkryer të imazhit të Zvicrës. Dhe ne gazetarët e APES mezi presim takimin e rradhës.
Bernerhof – ku ishte duke na pritur madam Casanova, është një ndërtesë e pasur me histori. Dikur ka qenë një Hotel superluksos. Në këtë sallë madhështore, ku ne po trokisnim ne gotat e verës, dikur, në vitin 1912 është pritur për shembull gjatë vizitës së tij zyrtare në Zvicër perandori Wilhelm II i Gjermanisë. Por, prej 1923 Bernerhof u kthye në një ndërtesë e administratës dhe kati i tij parterre, pikërisht atje ku u pritëm edhe ne gazetarët e APES, përdoret për pritje qeveritare të nivelit më të lartë. Arkitekt i parë i ndërtesës është Jakob Friedrich Studer, qi cili ka arkitektuar edhe Parlamentin Zvicran, pjesën Perëndimore. Nga pjesa jugore e ndërtesës gjigande, pikërisht nga krahu ku gjenden sallat e pritjes, shtrihet një verandë madhështore e hatashme me pamje nga Alpet dhe Lumi Aare, ku mund të soditësh si në një ballkon mrekullinë që të ofron natyra zvicerane nën perandorinë e gjelbërimit të muajit maj.
Bufeja u parapri nga aperitivi me verëra të zgjedhura, ku Madam Casanova, mikpritësja na uroi mirëseardhjen për t’i hapur rrugë një takim të ngrohtë midis asaj dhe gazetarëve të APES nën shoqërinë një bufeje të përzgjedhur me ushqime tradicionale zvicerane, që kishte ardhur e porositur posaçërisht për ne nga Guzhina e BELLEVUE PALACE Hotel në Bernë. Supra të ftohta, lloje pastash me porcione, jo më shumë se një deri në dy pirunj, salmon, mish, tofu e mbështjellë me salcëra e kështu me rradhë, të cilat na i ofronin disa punonjëse ardhur po nga Bellevue, duke na u lutur që t’i shijonim, për të mos folur pastaj për desertin, i cili ishte i gjithëfarllojshëm, por servirej si nëpër bufé, me nga një 4apë goje, me qëllim që të pranishmit të mos largoheshin pa provuar gjithçka nga gjithë kjo delikatesë që përmbyllej me një kafe ekspress të denjë me pesë yje. Ndërkohë blicat e aparateve dhe celularëve nuk ndaleshin duke u fotografuar ndërsa madam Casanova u jepte intervista gazetarëve të APES. Të cilët, nuk harronin që t‘i shprehinin falenderimet e tyre për takimet speciale që organizon Zonja Kançeliere e Konfederatës Helvetike.
Kështu i thamë edhe ne duke i shtrënguar duart në prag të largimit, se Madame Casanova e paraqet Zvicrën si një „diamant“. Aq më tepër kur ka se me çfarë të krenohet!
Dhe këtu përfundoi edhe kjo vizitë e APES me Kancelieren Federale.
Kur dolëm nga Bernerhof, retë në qiell pikonin shi si me pikatore. Natyrisht Berna nën diell është diellore, por e tillë është edhe nën shi, i cili gjithësesi u tregua me ne shumë i mirësjellë deri në Stacionin Qendror, aty ku morën trenin nëpër drejtime të ndryshme, drejt shtëpive tona, duke mos harruar të përshëndetemi me njëri-tjetrin me mirë u pafshim: Tschüss bis bald ! A bientôt ! Till the next time!

Nga Sali Bollati/ U nevojitën mbi 66 vjet për t’u kthyer në vendlindje, në Paramithi të Çamërisë. Atëhere unë isha vetem 7 vjeç, ndërsa bashkëshortja ime Bule Pronjo 6 muajshe dhe djali i tezes Dr. Tahsin Demi ishte vetem 3 muajsh, kur humbem baballaret tane. Pra unë si më i madhi ende kam të pashuar në mendje vrasjet, masakrat dhe vuajtjet që shovinistat grekë ushtruan mbi gjyshin Muharrem 82 vjeçar, gjyshen-Rukije 72, babain Ibrahim 52, nënën-Betulla 36, vëllezërit Ferhat 13 vjeç Faruk 5 vjeç dhe motrën Makbule 2 vjeçe. Ato bashkë me mbi 600 paramithiotë të tjerë humbën jetën se ishin Shqiptarë. Ndërsa unë me motrën Qerime 10 vjeçare vuajtëm burgun deri në Dhjetor 1944 kur na përzunë me dhunë dhe ushtarët anglezë na transportuan për në Shqipërinë mëmë. Kështu do të përpiqem të tregoj se ku janë tokat ku prindërit tanë kishin ngritur kullat e sarajet e ku kishin lindur
Në Shtator të vitit 2010, vetëm në sajë të pashaportës Amerikane, ngase autoritetet greke nuk lejojnë akoma të marrin viza hyrje ata shqiptarë që kane lindur atje, na u bë e mundur bashkë me time shoqe Bulin të vizitojmë Çamërinë tonë. Me të kaluar Qafën e Botës, me lotë në sy, hymë në Tokën e Bekuar. Përshtypja që të bie menjëherë atje janë ullinjtë e pafund dhe për çudi ato mbanin më shumë kokrra ulliri se sa gjethe. Çamëria është një krahinë aq e pasur dhe bukur sa vetëm kodra të gjelbëra me ullinj e pemë frutore, livadhe ku kullosin bagëtia dhe det me ujë të pastër si kristali të zë syri në Filat, Paramithi, Prevezë, Margëlliç, Pargë, Gumenicë e ngado të shkosh.
Pushimin e parë e bëmë në Filat. Midis shumë shtëpive të porsa ndërtuara sheh shtëpia të vjetra, gjysëm të rrënuara. Aty në qendër, para gjimnazit në një lulishte të bukur ishte një kafene. U përpoqa të flas shqip, por kamarieri na thotë se nuk është vendas. Pastaj vamë në Paramithi. Shtëpia ishin ndertuar shumë, por Kulla e Bollatatëve qëndronte në krye të qytetit. Kjo Kullë mesjetare jo vetem se ishte rimëkëmbur, por është kthyer në Muze të Paramithisë. Fatekeqësisht atë ditë ishte e mbyllur. Pranë saj qëndronte shtëpia ku kam lindur, ende sot e banuar por nga banorë të paligjëshëm. Portali i lartë prej guri i derës së oborrit nuk ekzistonte më. Në vend të tij një derë hekuri e mbyllur me çelës. Asnjeri nuk dukej. Në livadhin ku luanim bashkë me moshatarët Rexhepin, Mitatin, Mihalin e Janin kanë mbirë shkure. Ndërsa ullinjve dhe fiqve të shumtë bashkë me kopshtin e zarzavateve që rrethonin shtëpinë tonë iu mungonte kujdesi dhe duart e ngrohta të dikurshme; janë kthyer në shkurre dhe ndërtesa.
Me Tahsinin shkuam te vendi që ishte shtëpia e lindjes se tij. E mbaj mend se ishte prane konviktit të gjimnazit. Aty dukeshin disa rrënoja murri të trashë, por ishte ngritur një shtepi e re që e zonja e saj na tha se ishte e ardhur në Paramithi e nuk dinte se e kujt ishte toka. Pyeta një plakë se ku banon Lefteri, djali i Spiro Muselimit që në librin e botuar më 1974 dhe 1997 “Vështrim historik nëpër Çamëri (Istoriko peripato ana tis Thesprotia)” shkruan se Dinejtë, Pronjatët, Bollatatët, Manoplejtë dhe Kasimatët në Paramithi ashtu si edhe Caparejtë e Rojbatët në Margëlliç janë familjet më të dëgjuara të bejlerëve dhe agallarëve në Çamëri. Fatkeqësisht edhe ajo plakë e zbritur nga fshatrat malore nuk pranoi të tregonte.
Ndërsa me ime shoqe Bulin kaluam në rrugën që ishin Sarajet e Pronjatëve, ato të Islam Pronjos që kishte luftuar bashkë me Gjo Lekën në malin e Melesinit kundër turqëve duke qenë vëllame dhe mbrojtes i Çamëve Suliotë. Në muret e shtëpive të vjetra që ende qëndrojnë janë të mbështetura ndërtime të reja, por nuk doli njeri për të pyetur. Në British Museum të Londrës para disa vjetësh gjetëm të shfaqura 19 skulptura bronzi të shekullit IV e.s., të cilat shoqëroheshin me fjalët: ”Në vitin 1792, disa fshatarë shqiptarë pranë Paramithisë zbuluan këto skulptura të mahnitshme”. U përpoqem të gjejmë në tokat e Pronjatëve në Libon vendin e quajtur “Gropa” ku ishin zbuluar ato skulptura, por nuk arritëm.
Kryexhelati i masakrave të Çamërisë, Napolon Zerva, kapardisej duke i shkruar më 1953 një bashkëbanditi të tij Niko Danit: “Duhet të krenohemi që zhdukem nga qafa e helenizmoit Shqiptarët moslemanë të Çamërisë”. Vazhda e kesaj ”krenarie” ishte e është zhdukja e gjurmëve dhe heshtja ndaj atij barbarizmi mesjetar. Të gjitha vorrezat e vjetra prane ish 9 xhamive të Paramithise (xhamia e fundit, ajo e Bollatateve është prishur më 1952 – vërteton Spiro Muselimi), janë shkatërruar duke ndërtuar shtëpia dhe rrugë. Ndërsa mbi gropën ku ishin hedhur trupat e mbi 600 viktimave të genocidit grek të Qershorit 1944 është shtruar një fushë basketbolli. Hidhërimi më i madh për njeriun e gjallë është kur nuk gjen vendin e prehjes së të parëve të tij, duke mos patur mundësi të vejë një tufë lule për prinderit e të dashurit që megjithëse të lindur e rritur në shtëpijat dhe pronat e tyre mijravjeçare nuk u lejohet një varr për pushim të përjetshëm. Me këtë brengë të madhe, plagë të pashëruar, u larguam për së dyti herë nga Paramithia jonë!
U nisëm për Pargë. Parga si qytet bregdetar ka një pamje të hatashme. Me shtëpijat ngjitur me njëra tjetrën dhe me rrugicat me kalldrëm nën kalanë e bukur mesjetare është mbushur me njerëz, vendalinj e turista. Darkuam në restorantin e Grigorit që bashke me vellain e tijë Thimion na flisnin shqip. Ashtu si gjuha që bisedonim edhe ushqimet e pijet që na shërbeniun na bënë të harrojmë sado pak Paramithinë e heshtur martire. Janë nga Rrapeza, fshat afër Pargës. Këtu jeta nuk pushon deri orët e para të mëngjesit.
Të nesërmen u ngjitëm pranë Kalasë në të ashtuquajturin Pazari Turk; aty nuk dallohen mirë dyqanet nga shtëpijat dhe njerëzit janë shumë të dashur e mikpritësa. Duke ecur e biseduar na afrohet një burrë i moshuar. “Unë jam Panua nga Shën Djella (sot e quajne Aja Qirjaqi), fshat këtu afër Pargës. U dëgjova që flisni gluhën tënë, e mirë se na keni ardhur”. Ne në fshat të gjithë këtë gluhë flasëm, bile edhe me priftin ashtu meremi vesh. Këtu m’u kujtua se Peshkopi i Çamërisë që më 1877 kishte përkthyer Dhjatën e re në shqip, meqenese të krishterët çamë nuk e kuptonin meshën në greqisht. Faktikisht në Çamëri, ashtu si edhe në krahinat e tjera si moslemanet ashtu edhe të krishterët ishim të gjithë shqiptarë. Bile jo vetëm që ishin shpesh herë vëllamë me njëri tjetrin por edhe martoheshin.
Kur e pyetëm Panon në se e kishte njohur një Veli Manzuranën këtu në Pargë, ai iu drejtua një gruaje edhe ajo e moshuar, në shqip. “Moj Vasilikë pa fole me këta se diçka duan të dijnë”. U afrua Vasilika dhe na përshëndeti. Kur e pyetëm ajo me mallëngjim të madh na u pergjegj: “Ç’më piesni, unë me Hysnijen motrën e Qamilesë, gruas se Veliut, kemi qenë shoqe të ngushta”. Dhe Vasilika na tregojë se si më 1944 Qamileja kishte vajtur dhe nxorri nga burgu i Paramithise dy motrat e saja me të vogla Feton e Dilen, të cilat me vonë u martuan me shqiptarë nga Korça, të ardhur enkas nga Australia. Por Qamileja e varfër, vazhdoi Vasilika, kujtonte gjithëmonë vëllain e shkretë Nelon, që e kishin vrarë grekërit në Paramithi dhe pati lënë nje djalë 3 muajsh. Duke e dëgjuar rrëfimin e Vasilikës, m’u rrënqethën mishtë dhe i tregova asaj se ky doktori i pashem pranë është ai djali 3 muajsh që e ruajti dhe e rriti nëna e tijë shumë e dashur dhe e nderuar, tezja ime Zybideja. U përqafua Tahsini me Vasilikën dhe u shtërnguan fort dhe ne me sytë plotë me lotë vështronim ata të mallëngjyer. Dhe kjo nuk është përrallë, por një e vërtetë që nuk mund të harrohet.
Këtu e kuptuam se “harresa” dhe heshtja në Paramithi nuk mund të jetë e vërtetë. Kujtesa, dashuria dhe respekti popullor, pavarësisht nga zhdukja e varreve, qëndron e gjallë dhe nuk ka sesi të harrohet dhe do të vije koha që një ditë të vendosim edhe ne një tufe me lule për shpirt të prindërve të cilët jo për faj të tyre na lanë jetima rrugëve. Mikëpritja e parganjotëve nuk kishte fund. Duke dëgjuar bisedat, një grua tjetër hapi derën e na ftoi: “Hajdeni brena tu jap një liko që e kam përgatitur vetë me fiq të mirë”. Hymë dhe duke vazhduar bisedën se në fshatin e sajë Rrapëz flasin të gjithe gluhën shqipe, bile ka edhe të moshuar që nuk e kuptojne mirë gërqishten. Bie zilja e telefonit, Dhimitra e ngre dhe fletë: “Çu dive moj Parashqevi, a je me mire sot?” dhe mbasi përfundoi bisedën telefonike na shpjegoi se ishte motra e sajë që fliste nga fshati i tyre. Ajo na tha pak si me ndrojtje se sa mirë do ishte sikur të vinin këtu ndonjë ditë valltare e këngëtare çamë. Se na ka marrë shumë malli të dëgjojmë këngët tona shumë të ëmbëla e aqë më shumë të shihnim ato valle të trimave çamë! Nuk dinim se çfare përgjigje t’i jepnim. Biseda e ëmbël në gluhën e nënës, zgjati edhe ca, mbasi e falenderuam për dashurinë dhe respektin që tregoi ndaj nesh me likon shumë të shijshme, u larguam të mallëngjyer por edhe disi të turpëruar që nuk mundem t’i përgjigjeshim dëshirës së Dhimitrës për këngët e vallet çame.
U ngjitëm në Kalanë e Ali Pashës, siç emërtohet sot. Veç pamjeve mahnitëse tee bregdetit tee Pargees nee Muzeun qee kishin ngritur brenda sajee lashee sheenimin: “Ishte njee kënaqësi e veçantë të shikoje këtu trashëgiminë shqiptare të përfaqësuar edhe nga parganjotja e njohur Elena Gjika ose Dora D’Istria. E nenshkrova Sali Bollati, Paramithioti nga Nju Jorku”.
Duke zbritur një burrë na ndaloi pranë dyqanit të tij. Filloi shqip, por menjëherë e ktheu në greqisht. U përpoq të na bindi se në të vërtetë kemi jetuar pranë njeri tjetrit miqësisht, si vëllezër, veçse disa palo njerëz për të marrë pasuritë e të tjerëve bënë atë kërdi si në Paramithi edhe këtu në Pargë. Zbritëm poshtë dhe notuam në ujrat ngohta e të kristalta të plazhit të Pargës, bile duke “garuar” me njëri tjetrin se kush do ta prekte i pari me dorë gurin e madh të ishullit përballë. U larguam nga Parga mikpritëse me përshtypjet më të mira për në pjesën më jugore të Çamërisë.
Preveza, në gjirin e Artës është një qytet sa i bukur ashtu edhe historik. U përpoqëm të gjenim Sarajet e Dinejve, aty ku me 1879 Abedin Pashë Dino dhe Abdyl Frashëri iu drejtuan Kongresit të Berlinit që vilajeti i Janinës bashkëme gjithë Çamërinë të mos ndaheshin nga trojet e tjera shqiptare. Dhe kjo kërkesëe drejtë në sajë edhe të mbështejes se popullit të armatosur qëndroi në fuqi deri në Mars 1913 kur krahina shqiptare e Çamërisë u pushtua nga Greqia.
Kaluam nga Margelliçi me shumë ndërtesa të vjetra të rrënuara, por për çudi qëndronte vetëm një minare e një xhamije dhe shumë shtëpia të reja pranë sajë. Këtu, Dr. Ingridi, bashkëshortja e Tahsinit, na tregoi se si gjyshi i saj, atdhetari i mirënjohur Rauf Fico, kishte shërbyer si Kajmekan në Margëlliç dhe më vonë në rolin e Ministrit të Jashtëm të Mbretërisë Shqiptare e kishte ngritur dhe mbrojtur denjësisht çeshtjen e Çamërisë. Mbas Mazrekut plotë me ullishta dhe tre fabrika vaji, pimë kafe në Platare. Shkuam në Gumenicë e cila shtrihet e gjatë në bregun e detit ku shumë tragete e lidhin me botën mbarë.
Hypëm bashkë me makinen e Dr. Tahsinit në traget dhe u drejtuam për në Korfuz. Mbas afro dy orësh, duke soditur me mallëngjim nga larg bregdetin e Çamërisë, zbresim në Korfuz. Korfuzi me kalate dhe ndërtimet karakteristike i ngjan me shumë një qyteti europian. Në fakt aty pushojne turista nga e gjithë Europa dhe bota. Në restorantin që drekuam na shërbeu me kënaqësi një djal shqiptar i zgjuar dhe shume i përkushtuar në punën e tij. Të nesërmen, gjatë kthimit për në Gumenicë duke soditur përsëri bregdetin çam, na afrohen disa turistë grekë që kishin ardhur nga Selaniku. Ata me pyesin nga jemi se nuk e kishin dëgjuar ndonjëherë gjuhën që flisnim. Unë i them se jam nga Paramithia dhe jemi duke folur shqip. Njëri nga ata i çuditur thotë se Paramithia ndodhet larg nga kufiri, si është e mundur që flisni gjuhën e Shqipërisë. Mbasi u shpjegoj se jo vetëm Paramithia por e gjithë Çamëria, deri në Prevezë që ndodhet edhe më në jug, u pushtua nga Greqia vetëm më 1913, po ashtu si edhe Selaniku i juaj me 1919. Ata u larguan menjëherë, pa thënë asnjë fjalë. Zbritëm nga trageti dhe morëm rrugën e kthimit.
Nuk më ndaheshin nga mendja ata parganjotë që kërkonin të shihnin, të takonin dhe të gëzoheshin me më shume vellezër shqiptarë. Tregonin se tani që shqiptarët kanë ardhur për punë këtu e ndjejnë vehten më mirë. Bile xha Panua na tha se do ishte shumë e mirë sikur të hapej edhe ndonjë shkollë që fëmijtë të mos e harronin gluhën e perëndisë.(Dielli-arkiv)
Ne Foto: Nje kujtim me Xha Panon ne Parge/