Reportazh nga trojet shqiptare- Nëna Terese : ” Virgjëresha, dëshiron katedrale që do të ndërtohet këtu, në këtë vend të bukur ”  , kur ajo më shumë se 23 vjet më pare pati vizituar  qendrën e Tiranës , kryeqyteti i vendit të saj të lindjes/

Nga Tirana Beqir Sina/

TIRANE : “Rrno vetëm për me tregue” një vepër monumental e një prifti shqiptar, që 23 vjetë më parë përjetojë “ikuzicionin” komunist, nuk më hiqet nga mendja në udhëtimin tim të gjatë dhe shumë të bukur nëpër trojet shqiptare. Kudo që të shkelësh këtë tokë të bekuar, më bren pyetja ngashëruese “ah bre!” “Përse nuk u bë Zvicër – vendi i im kur Zvicera e cila ka shumë më pak resuerse natyrore se sa vendi i im?!”

Shqipëria, e cila konsiderohet si vendi që kaloi regjimin më të egër komunist, një vend ky që “burgosi” një popull të tërë, duke e rrethuar me tela me gjemba dhe izoluar totalisht nga bota.

Aqsa edhe u bë vendi i pa fe, ku kleri katolik mbetet të ishte ai që u përndoq dhe u presekutua më shumë se kushdo tjetër.

Dhe këtë më së miri e gjejmë sot tek ao që na la pas At Zef  Pllumi, ku lexuesit e tij thonë se :”A do ta hiqte rrobën e priftit, ai për t’u bërë revolucionar, apo do të zinte sërish një qosh për të vijuar misionin e tij, atë të të jetuarit vetëm për të treguar, me shpresë se dikush do të frymëzohet një ditë dhe do t’i thotë ndal mosndëshkimit të krimeve të Enver Hoxhës dhe bijëve të tij që udhëheqin vendin sot”

Titulli i veprës lapidar të At Zef Pllumit, “Rrno vetëm për me tregue”, gjithmonë më ka bërë përshtypje, në kto reportazhe pa arritur t’a kuptoj, atë, si duhet, megjithëse edhe vetë, natyrisht jo si ai prifti i përndjekur dhe, atë të pushkatuar pa gjyqe, të përndjekur, të burgosur dhe të interrnuar, por si njeri prej atyre mijëra bashkëvuajtësve të mi, i cili ka kaluar kalvarin e vuajtjeve të atij rregjimi, qysh në bark të nënës.

Nuk e kuptoj edhe sot, që po vizitojë vendin tim të dashur, se pse At Zef Pëllumbi zgjodhi këtë titull, e cila vjen si një thirrje solmne, si një betim, ose si një fjalë e fundit para pushkatimit,  deklaratë apo një misioni sublim, pikërisht i këtij prifti që nuk jeton më, dhe e kaloi gjithë jetën e tij i burgosur në qelin e burgut të Spaçit dhe Burrelit, duhej të ekzistonte ende në Shqipërinë  23 viteve të demokracisë.

Një vend ky ndoshta unik në Europën Juglindore,në  ish kampin socialist,(kupto komunist) që nuk ka bërë pothuajse  “kurrëgjë”!, për të gjithë ato familje të ish të pushkatuarve, pa gjyqe, pra të ish burgosurve politik, ish të përndjekurve dhe ineternnuarve.

Dëmshpërblimi, tashmë një shpresë financiare, që do të “ngrohte” sado pak “xhepat e shpuara” të këtyre njerëzve, dhe intergimi i tyre, tashmë është kthyer në një “mission impossibly”, një makth, pa përmendur këtu “Ligjin e Lustracionit” i cili pas 23 Qershorit, është kthyer në “Ligjin e Desertacionit” ose  Ligjin e Tezës së mbrojutur, nga ish bijtë e Bllokut, për tu rikthyer në pushtet.

Mirëpo, megjithë atë sa shkrujata më lart,  një temë tjetër edhe më e gjerë,  e cila kërkon një analizë tjetër, kësaj rradhe po i dedikohem në shkrimin tim “Reportazh nga Trojet Shqiptare”, kryeqyteti të vendit tim Tiranës, metropolit shqiptar, ku po qëndrojë këto ditë vjeshte.

Do të nënëvizoja gjithmonë sipas opinionit tim, se :” Nuk mundet të vizitosh Tiranën, pa vizituar objektet fetare, të cilat sot janë simbolet e presekutimit komunist.Kisha katolike dhe vetë kleri katolik, janë nga më të presekutuarat, në Shqipëri,ashtu si nuk mundet të vizitosh New Yorkun, pa vizituar Katedralen San Patrick në zemër të Manhattanit”.

Andaj, edhe unë vizitën e parë në Tiranë e fillova për shumë arsye në Katedralen Shën Pali në qendër të Tiranës, sepse ajo lidhet edhe me emrin e priftit shqiptaro amerikan – prej nga vijë edhe vetë, të Dom Rrok Kola Mirdita (i lindur më 28 shtator 1939 , Klezna , Mali i Zi ) i cili sot është Arqipeshkvi katolik i Durrës- Tiranë ,primat e Shqipërisë, dhe një amaneti të Nëna Tereses e cila ka thënë se :”Aty duhej ndërtuar një Katedrale”.

Dom Rrok Mirëdita, u shugurua prift më 2 korrik , 1965, në moshën 25 vjeç , dhe shërbeu në famullin etnike shqiptare në Bronx dhe Westchester qarqet e Nju Jorkut, një nga më të mëdhat dhe më të njohurat kisha shqiptare në Amerikë, e cila sot është e pagëzuar me emrin Kisha Katolike Shqiptare Zoja e Shkodrës, që aktualisht udhëhiqet nga një prift i përkushtuar ndaj fesë dhe kombit të tij Dom Pjetër Popaj.

Më 25 dhjetor , 1992, të moshës 53 vejç , Dom Rrok Kol Mirëdita u emërua kryepeshkop i Kryedioqeza katolike romake e Tiranë- Durrës dhe shugurua më 25 prill , 1993 nga Papa Gjon Pali II dhe Cardinals Camillo Ruini dhe Jozef Tomko , së bashku me tre peshkopëve të tjerë ( Zef Simoni , Frano Illia dhe Robert Ashta ) gjatë vizitës baritore e Papës në Shqipëri . Mirdita është Presidenti i Konferencës së Peshkopëve shqiptar dhe Kryetari i Caritas-it Shqiptar.Me iniciativën e tij, dhe amanetin e të lumnueshmes Nëna Terese, Noblesites shqiptare, është ndërtuar në Tiranë katedralia e Shën Palit me një Arkitekturë të saj si trekëndësh , sipas idesë së arqipeshkvit , e cila thotë ai “simbolizon bashkëjetesën e Islamit , Krishtërimi Orthodhoks dhe katolicizmin në Shqipëri” . Mesha e parë e Shenjtë në katedralen e re u kremtua nga kardinali Anxhelo Sodano , Sekretar i Vatikanit i Shtetit dhe Kryepeshkopi Rrok Mirdita më 27 janar, 2002.

Dom Rrok Mirdita është Qytetar Nderi i Tiranës , Shqipëri .

Në një distancë të shkurtër në këmbë nga shetitoria kryesorë i kryeqytetit “Bulevardi Dëshmorët e Kombit” dhe parkut më të madh dhe më të bukur Rinia, ngrihet madhshtore  Katedralja e Shën Palit, e cila  është një ndërtesë massive  fetare , që ngjason nga vendosja e saj me Katedarlen e Shën Patrick në New York, ose me katedralet e famëshme në mes të kryeqyteteve të Europës, Romës, Parsit, Londrës, Bonit, Amsterdamit, Brukselit, apo Madridit .

Tipari më interesant I Katedrales së  Shën Palit  në metropolin shqiptar , veçanërisht, është se menjëherë të  shfaqen dy figurat emblematike të kohës moderrne të krishtëzimit, ajo e Papa Gjon Palin II dhe Nënë Terezës, e cila ndodhet  në të majtë të portës së  përparme, në hyrjen e Katedrales .

Katedralja e Shën Palit, e cila i takon të jetë Kryedioqeza katolike romake e Tiranë- Durrës, vizitohet çdo ditë nga qindra turistë të huaj shumica e tyre nga Europa perendimore, dhe mund të konsiderohet si “Porta Europiane” për të hyrë në Shqipëri.

Kjo katedarle e cila thirret ndryshe dhe Katedralja Shqiptare , është inauguruar më 27 janar 2002, në një  ceremoni të kryesuar nga Sekretari i Shtetit të Vatikanit Anxhelo Sadano. Ndërkohë, që punimet e saj kishin filluar në vitin 1998.  kur  mijëra besimtarë  katolikë të Tiranës, morën  pjesë në festimin e fillimit të punimeve dhe bekimin e punimeve.

Katedralja e Shën Palit në zemër të kryeqytetit të vendit Tiranës,, e cila është projektuar nga arkitekti nga Dortmundi – Gjermani,  Hinz  Winfried , u financua nga Caritas , konferenca të shumta peshkopale , dhe ndihma për të Kishës në Nevojë , e cila ka ndarë më shumë se  600.000 dollarë  për  Dioqezën  Tiranë Durrës.

Sipas një shënimi të ruajtur me kujdes brenda katedrales shkruet se :” Virgjëresha dëshiron katedrale që do të ndërtohet këtu,në këtë vend të bukur “ka  thënë  Nënë Tereza , kur ajo më shumë se 23 vjet më pare pati vizituar  qendrën e Tiranës , kryeqyteti i vendit të saj të lindjes .

Katedralja e Shën Palit me përurimin  zyrtar , në një ceremoni të përurimit qe bër e kryesuar nga kardinali Anxhelo Sodano , sekretar i shtetit të Vatikanit, i cili  mori pjesë si përfaqësues papnor një ditë më pas ka mbajtur aty edhe meshën e parë .

Në këtë meshë  e cila u krye nga Kryepeshkopi i Durrës – Tiranës, Dom Rrrok Mirdita, morën pjesë përveç delegacionit të Vatikanit , edhe Angelo Massafra Arqipeshkëv i Shkodrës, Presidenti i Konferencës Episkopale shqiptare; peshkopët e vendit; dhe priftërinjtë të cilët administrojnë dioqezat në Kosovë dhe Mali i Zi , ku katolikët shqiptarë banojnë, më së shumti.

Në mesin e atyre të cilët në masë të madhe morën pjesë  në këtë moment historik për të krishterët shqiptarë  ishte pjesmarrja edhe  At Segundo Teyado , nga Spanja,  i cili ka punuar në Gadishullin e Ballkanit për 10 vitet e fundit të rënjes së komunizimit .

Vetëm  në 8 vitet e fundit , Katedralja e Shën Palit në Tiranë, nga qeveria e ish Kryeministrit Berisha, për herë të parë u fut në guidën turistike të vendit, dhe u vizitua nga qindramijëra njerëz, kryesisht turistë të huaj të cilët e kanë vizituar kryeqytetin e Shqipërisë – Tiranën, duke hyrë në Shqipëri, pikërisht nëpërmjet “Portës Europiane”. Në këtë katedrale, gjithashtu janë falur dhe kan percjellur lutjet e tyre edhe personalitete të ndryshme nga mbarë bota, që kan vizituar metropolin shqiptarë, si dhe ambasadorët perendimorë,  të cilët kanë pasur  mundësinë e një jete më të denjë këtu ,në Katedralen shqiptare Shën Palin ë Tiranë  .

Shqipëria, ky vend prej 3.5 milion që për 45 vjet ka përjetuar vështirësi të mëdha politike dhe ekonomike , një nga vendet ish komunsite që përjetojë një nga rregjimet më të egra komuniste,  pavarësisht, këto dhe gjenjden e saj në të cilin ajo u gjend në luftën e Kosovës, pothujase çdo shtëpi shqiptari, me atë të pasurën e thejshtë ua hapi dyert dhe zemëren vëllëzërve dhe motarve shqiptar nga Kosova, duke ua lehtësuar atyre sado pak atë dhemibjen e tmerrshme, që kaluan afro 1 milion të larguar me forcë, me pritjen që ju bën në ato moment aq të vështira në Shqipëri.

Kështuqë, pas vështërsive  të shkaktuar nga lufta e vitit 1999 në Kosovë, dhe ardhjen e tyre  në Shqipëri, të afro një milion kosovarve në Shqipëri, rreth  400,000 kosovarë , thuhet se morën ndihmën dhe u vendosën nën kujdesin e drejpërdrejt të Kishës Katolike Shqiptare, dhe organeve ndërkombëtare të krishtera si Karitasi e të tjera që e bënë të mundur më vonë  që  shumica e tyre të kthehen në shtëpit e tyre , në Kosovë.

Ndërkohë, gjatë këtyre 23 vjetëve duhet theksuar se Kisha Katolike Shqiptare, ka luajtur një rolë historik në rikthmin e besimit ndaj Zotit, në Shqipëri, mbas atij presekutimi të pashoqë në të gjithë botën nga regjimi i Enver Hoxhës.

“Sot kudo besimtarët  janë të frymëzuar të fillojnë përsëri për të rindërtuar një strukturë shoqërore shkatërruar nga 45 vitet e komunizmit, në të cilin duhet theksuar se katolikët kan vuajtur persekutimin më  të dhimbëshm, kleri katolik ishte më i presekutuari nga rregjimi komunist në Shqipëri” .

Thuhet sipas At Segundo Teyado , nga Spanja,  i cili ka punuar në Gadishullin e Ballkanit për 10 vitet e fundit të rënjes së komunizimit,dhe ka deklaruar se  ” Dekadat e diktaturës kanë zbrazur këta njerëz në të gjithë përmbajtjen fetare , çmontimin e tyre nga vlerat mbi të cilat është bazuar kultura e tyre , ” ka then  prifti spanjoll , duke shtuar, se gjithashtu ,ardhja e sekteve të shumta fetare, në këtë vend që 45 vjet ishte i “pa fe” i ka hutuar njerëzit dhe çororditur ata pa kutim”.

Mijëra besimtarë muslimanë shqiptarë, e falen në sheshin Skëndërbej sot Kurban Bajramin, një nga ditët me të rëndësishme të fesë islame./

Ne Foto: Falja e Kurban Bajramit ne Tirane/

Nga Tirana BEQIR SINA/

TIRANE : Festa e shenjtë e Kurban Bajramit, e cila  festohet 67 ditë mbas Bajramit të Madh (e martë 15 tetor 2013) në të gjithë Shqipërinë, Kosovë dhe viset shqiptare, u shënua me një lutje të përbashkët për mirësi, paqe dhe bashkëjetes.  Ndërsa, kryetari i Komunitetit Musliman Shqiptarë, Selim Muça, bëri thirrje për më tepër harmoni, gëzim dhe paqe, në këtë ditë të shënuar.

“Kurban Bajrami është festa e sakrificës, e durimit dhe e varfërisë, tha ai duke shtuar se besimtarët të kenë më shumë begati, dashuri dhe harmoni në familje, pasi Kurban Bajrami është edhe festa e sakrifices, mirëkuptimit, faljes dhe bashkimit”, tha Muça, i cili mbajti fjalimin përpara besimtarëve të shumtë në bulevardin e Tiranës, gjatë mëngjesit të sotmë.

Në ndërkohë që mijëra besimtarë u falen në sheshin “Deshmorët e Kombit” në mes të një shiu të dendur, Kurban Bajramin, një nga ditët me të rëndësishme të fesë islame.

Kështu si miliona besmitarë në mbarë botën edhe besimtarët myslimanë shqiptarë më 15 Tetor 2013, në Tiranë, falen në orën 07:32, në Bulevardin “Dëshmorët e Kombit”, festën e tyre Kurban Bajramin ose si njihet ndryshe Bajrami i Vogël dhe zgjatë tre ditë . Në kryeqytetin e shqiptarërve në  Tiranë, u mblodhën  dhjetra mijëra besimtarë myslimanë, ashtu si çdo vit, teksa nisën kremtimet që në orët e para të mëngjesit me faljen e namazit të Kurban Bajramit në bulevardin “Dëshmorët e Kombit”, megjithëse binte shi .

Në faljen e namazit ishte kreu i komunitetit mysliman shqiptar, Selim Muça i cili përcolli urimin e rastit, duke thënë se:” Festimet që i takojnë kësaj dite shënojnë flijimin dhe sakrificën e njeriut në emër të besimit te Zoti dhe në emër të dashurisë për njeriun. Ajo përbën festën e madhe të mëshirës, të faljes, mirëkuptimit, mirësisë, vëllazërimit dhe paqes.”  tha Muça.

Më pasë  në Hutbe, ligjerues ka qenë myftiu i Tiranes Ylli Gurra, i cili  mbajti një ligjeratë të gjatë dhe të thuktë.

Imam Gurra tha se :”Sipas fesë myslimane, riti i faljes së Bajramit të madh konsiston në dy momente; e para është lutja nëpërmjet të cilës shprehet adhurimi për Zotin dhe më pas vjen predikimi. Për këtë ditë të shënuar theret një dash apo një dele e rritur, e cila i dedikohet Zotit. Familja që e ther mund të mbajë aq mish sa i duhet dhe pjesën tjetër duhet ta ndajë me familjet e varfra.”

Ai revokoi gjatë ligjeratës në Hytybe festimin e Kurban Bajramit afro çerek shekulli më par duke thënë: “Disa vite më parë, kur besimi fetar, ishte i ndaluar në Shqipëri,  ritet fetare, kremtoheshin fshehurazi. Ndonëse pa bujë shume familje tradicionale, shqiptarët i kushtonin një fond të veçantë kremtimit të kësaj feste.

Kurse, Kurban Bajrami, tashmë është bërë një ditë feste zyrtare e cila po kremtohet prej vitesh nga të gjithë shqiptarët, pa harruar këtu devotshmërinë e besimtarëve myslimanë në këtë ditë, e cila shënon flijimin dhe sakrificën e njeriut në emër të besimit të zotit, në emër të dashurisë për njeriun.” tha Myftiu i Tiranës Ylli Gurra.

Mbas faljes së Kurban Bajramit kan qenë krerët më të lartë të shtetit që vizituan  sot selinë e Komunitetit Mysliman për të përcjellë urimet me rastin e Kurban Bajramit, përfshirë edhe liderit e opozitës dhe ish kryeministrin Berisha.

Njëhereshit, Kurban Bajrami është duke u përjetuar me gëzim edhe në trojet shqiptare në Kosovë dhe Maqedoni, Mal të Zi, Preshevë, Bujanovc, Medvegje, Çamëri dhe Diasporë. Presidentja e Kosovës, Atifete Jahjaga dhe kryeministri Hashim Thaçi morrën pjesë në kremtimet e mbajtura në xhaminë kryesore të Prishtinës.

Sakaq, në Prishtinë Myftiu i Kosovës, Naim Tërnava, të gjithë besimtarëve mysliman shqiptarë  u ka uruar Kurban – Bajramin, me dëshirat më të mira për shëndetin dhe lumturin në familje. ”Lusim Allahun xh. sh. që të largojë çdo kërcim që e vështirëson sigurinë dhe paqen, dhe në botën mbarë të mbretërojë paqja dhe harmonia mes njerëzve”, tha ia.

Në urimin e myftiut Tërnava thuhej se ”edhe në këtë festë dashuria ndaj Allahut xh. sh. manifestohet përmes Haxhit dhe prerjes së Kurbanit ku Ibrahimi a.s. dhe Ismaili gërshetuan dashurin mes babait dhe të birit e cila u reflektua me bindjen e thellë në Allahun Një dhe porosit e Tij”.

Me rastin e Festës së Kurban Bajramit, urime për besimtarët myslimanë kanë dërguar pothuajse të gjithë politikanët e Kosovës, politikanët shqiptarë në Luginën e Preshevës, Mal të Zi, Maqedoni, diasporë dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Në Shqipëri ka qenë kreu i shtetit Bujar Nishani, ai që i  ka uruar sot të gjithë besimtarët myslimanë me rastin e Kurban Bajramit, me një mesazh të veçantë.Përmes një mesazhi urimi, presidenti Nishani thekson se simbolika e kësaj feste përmban në vetvete progresin njerëzor.

“Gëzuar këtë festë që na sjell çdo herë në vëmendje gjënë më madhore të Jetës; Dashurinë e Zotit ndaj njerëzve, mëshirën e Tij të pakufishme ndaj tyre, si dhe detyrimet që rrjedhin prej kësaj Dashurie dhe asaj mëshire. Kurban Bajrami, kjo festë e bukur myslimane, përcjell shumë mesazhe të epërme përmes një veprimi në dukje të thjeshtë, por jashtëzakonisht të dendur në thellësi; Bërjen Kurban të diçkaje, në emër të arritjes së diçkaje tjetër më të lartë. Akt ky, që, i përsëritur, përmban në vetvete thelbin e progresit njerëzor, hapat e njëpasnjëshëm drejt përsosjes duke sakrifikuar nga pak në çdo hap dhe në çdo rast” thuhet në mesazhin e kreut të shtetit.

Më tej, presidenti Nishani thekson se mposhtja e egoizmit, të kuptuarit e efektit rrënues të mendjemadhësisë, frenimi i materializmit, arritja e vetëkontrollit gjatë udhës plot peripeci dhe plot rreziqe të Jetës, duke synuar në këtë mënyrë gjithmonë barazinë, vëllazërimin, paqen, begatinë, janë në themel të të kuptuarit të Kurban Bajramit.“Kumti madhështor që na sjell Kurban Bajrami na bën ta festojmë çdo herë me më tepër adhurim këtë festë të shenjtë, të cilën edhe një herë ua uroj me gjithë shpirt; Gëzuar!” përfundon mesazhi I urimit I kreut të shtetit.

Sipas fesë myslimane, riti i faljes së Bajramit të madh konsiston në dy momente; e para është lutja nëpërmjet të cilës shprehet adhurimi për Zotin dhe më pas vjen predikimi. Për këtë ditë të shënuar therret një dash apo një dele e rritur, e cila i dedikohet Zotit.

Familja që e therr mund të mbajë aq mish sa i duhet dhe pjesën tjetër duhet ta ndajë me familjet e varfra. Karakteristike e kësaj dite janë dhe ëmbëlsirat dhe zbukurimet. Në çdo familje myslimane gatuhen gjëra të ëmbla, të cilat duhet t’u serviren edhe miqve. Ndërkohë, të gjithë besimtarët si dhe shtëpitë e tyre duhet të stolisen sa më mirë të jetë e mundur.

Nga Korça Beqir Sina/

VOSKOPOJE : Gjatë këtyre ditëve të kësaj vjeshte “pranverore” në udhëtimin tim të gjatë nëpër trojet shqiptare – në Shqipëri, rasti e solli të viizitoj qytetin e “serenadave”  Korçën, e cila gjendet në skajin juglindor të mëmëdhehut të shqiptarëve – Shqipërisë. Një miku im më tha se  “nuk ke parë asgjeë në se shkon në Korçë dhe lë  pa vizituar Voskopojën – qoftë dhe disa orë”. Mbasi sipas tij ky është vendi që i ka dhënë kryeqendrës së juglindjes themeluesit e tij, ndërsa vetë jeton mes të shkuarës së bazilikave dhe kishave magjepëse, shtëpive karakteristike, rrugëve me kalldrëm por dhe një klime të rrallë, që do ta dëshironte çdokush. Sidomos ne që vijmë nga Amerika, dhe e kemi ëndërr një klimë të këtillë kaq të pastër….. 

“Voskopoja, sipas një djali të ri, banorë i këtij fshati, i cili mori rolin e ciceronit, dukë më shpjegur gjithëçka,  thotë se ka ndryshuar shumë, dhe sidomos kur flitet per dekadën e fundit, nga invistetimet që janë bërë nga ish- pushteti qëndror, fondet e ndryshme, të të huajve por edhe vendasit dhe kurbetçinjët të cilët fitimet e tyre i kanë “hedhur” në zhvillimin e këtij fshati alpin që ngjason shumë me bukuritë e rralla të Austrisë, Insburgut, Tirolit, Gracit dhe të tjera.”

 Vizitën në Voskopojë e filluam nga zyra e komunës, ku Kryetari i komunës, zoti Nexhip Bacelli, na priti me plotë respect. Ai tregon se Voskopoja popullohet me rreth 1 mijë banorë, ndërsa fundjava duket se është dhe më e begata pasi më shumë se 300 shtretër të hoteleve dhe turizmi familjar, ka bërë që të zihen nga vizitorët e shumtë që adhurojnë turizmin malor.”Këtë verë tha zoti Bacelli, Voskopojën e kanë vizituar deri tani afro 100 mijë turistë të huaj dhe vendas”

 Kryetari i komunës, zoti Nexhip Bacelli, foli edhe për investimet, të cilat gjatë këtij viti kanë qenë të shumta, ndërsa pas përfundimit të rrugës Korçë-Voskopojë, tha ai tani kemi filluar shtrimin me kalldrëm të rrugëve të qëndrës dhe instalimin e ndriçimit,

 “Ne po kujdesemi për ambientin dhe rregullin e një pastërtie të dëshirueshme nga të gjithë, duke u treguar tejet të kujdesshëm në ndërtimet, që janë të vrullshme, sidomos në këto vitet e fundit.” thotë zoti Bacelli.

 Ndërsa, kaloi kalldrëmeve të rrugëve të Voskopojës, të kënaq aroma e likove të reçelit të ftoit dhe kumbullave, që gratë e fshatit ziejnë së bashku shtëpi më shtëpi….

 Rrugë me emra te Kujteses se Voskopojes…

Voskopoja,  është e mahnitëshme çdo gjë është ndërtuar si në fshatrat alpine. Rrugët janë me sinjalistikë dhe me emra. Voskopja dikur ka qenë një qendër e rëndësishme e Shqipërisë, sot vjen ndryshe me rrugët e tij karakteristike të cilat mbajnë emërtimet e vendosura. Një nismë e veçantë kjo nga komuna, për të mos lënë pas edhe 8 nga 26 kishat e dikurshme.

Të habit fakti se janë më shumë se 14 rrugë që kanë emërtime të figurave të njohura të kujtesës voskopojare. Rruga e vëllezërve Zografi, rruga e David Selenicës, Teodor Kavaljoti etj. Janë shumë por të shoqëruara me sinjalistikën bashkëkohore bëhen edhe më intriguese.

Në këtë vend mes sfidës së historisë dhe rikthimit të një qendre të rëndësishme si shekuj më pare, nuk mund të humbasësh. Rrugët janë ato që të çojnë padyshim në zemër të tij. Por nëse ato shoqërohen me emërtesa që vijnë nga e shkuara e ndritur, çdo ecje në këto kalldrëme të hijshme bëhet gati gati e paharrueshme.

 Historia trashëgimnia natyrore dhe kulturore

 Voskopoja ndodhet rreth 21 kilometra larg Korçës ka pasur lulëzimin e saj në fillimim të shekullit të 18-të kohë në të cilën u ndërtua Akademia e re, biblioteka, shtypshkronja, një spital, një azil për të varfrit etj.Voskopoja ka qenë një vatër e rëndësishme kulturore jo vetëm për Ballkanin, por dhe me gjërë. Shkollate këtij qyteti, biblotekat dhe shtypshkronja ishin institucione të rëndësishme dhe me njohje të gjerë në atë kohë.

Sipas studiesve “Akademia e re” e Voskopojës zinte në atë kohë vendin e dytë në perenadorinë osmane. Ajo I takon viti 1760 dhe në të mësoheshin të gjitha shkencat , ndërkohë që një ndihmë të madhe për themelimin e saj dhe edhe gjuhëtari Kavalioti.

Fshati është bërë I njohur për qytetërimin e tij shumëshekullor, pesiazhin mahnitës, kishat dhe afresket e shumta të cilat bartin në vetvete një trashgimni të çmuar kulturore si dhe dallohet për p[nimet e dorës nga gratë , qendisjet dhe trikotet e leshit me shtiza, ushqimet e gatimet tradicionale të Voskopojës.

Punishtia e “Dorë artave” grave të fshatit, është një vend ku gratë artizane mund të shpalosin talentin e tyre në drejtim të prodhimeve të punëve me dorë dhe gjallërojnë aspekte të traditës dhe kulturës.

Me të cilat Voskopoja tashmë ka bërë një indentitet të plotë të njohur edhe në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar.Voskopoja, kështu është një nga pikat e rëndësishme turistike dhe kulturoretë Korçës. Pozicioni i favorshëm gjeografik, peizazhi përherë mbresëlënës në të gjitha stinët nuk mund të marrin kuptim pa historinë gati legjendare të këtij qyteti të dikurshëm. Voskopoja mendohet të jetë themeluar rreth shekullit të XIV.

Kulmin e lulëzimit të saj e arriti në shekullin XVIII periudhë që pati dhe zhvillimin më të madh tregtar dhe kulturor. Gjatë kësaj kohe ajo renditet si qyteti i dytë më i madh i Perandorisë Otomane pas Stambollit, tregojnë dokumentet e kohës.

Pikërisht në këtë periudhë në të numëroheshin rreth 50 mijë banorë, ndërsa numëroheshin 26 kisha nga të cilat sot kanë mbetur vetëm 8. Qyteti ishte formatuar me rrugë me kalldrëme, trotuare dhe kanalizime. Tregtarët voskopolitë, siç thirreshin asokohe, frekuentonin tregjet e qendrave kryesore të Ballkanit dhe Evropës.

Teodor Kavaljoti, Sevasti Leontiadhi, Mihal Gora, Grigor Moskopoliti janë disa nga personalitetet e shquara të Voskopojës të shekullit XVIII. Fundi i shkëlqimit të saj erdhi së bashku me shkatërrimin total të qytetit gjatë viteve 1769, 1772 e 1789. Por goditjen përfundimtare Voskopoja e mori në vitin 1916 gjatë Luftës së Parë Botërore. Që atëherë ajo pësoi një transformin të dhimbshëm duke u kthyer në një fshat me pak rëndësi nga ana ekonomike.

 Voskopoja, një qytet me shumë famë në mesjete sot është një fshat me 24 kisha. Shumë pasuri ndodhen në këto kisha të dëmtuara rëndë gjatë kohërave, por dëmtimin më të madh e përjetuan gjatë periudhes komuniste, ku Enver Hoxha, i kthue për 45 vjet në depo patatesh dhe prodhimesh të tjera.
Voskopoja është vendbanim shqiptar që ndodhet rreth 21 km larg nga qyteti i Korçës mbi një pllajë 1160 metra mbi nivelin e detit. Voskopoja është një vendbanimmesjetar i hershëm që daton prej vitit 1330. Nga Shën Prodhomi hapet para vizitorit një pamje e mahnitshme nga duken majat e Lënies dhe Ostrovica, me një lartësi prej 2246 metra. Lulëzimin më të madh Voskopoja e ka pasur në vitin 1764, atëherë kur popullsia e saj arriti në rreth 30 mijë banorë. 
Në atë periudhë kishte 25 kisha me afreske nga më të lakmuarat, ndërsa tani nuk kanë mbetur më shumë se 8 kisha. Në të njëjtën periudhë në këtë qytetërim ka pasur Akademi, Bibliotekë, Shtypshkronjë, 1720, artizanat të zhvilluar e tekstile dhe shërbeu si urë lidhëse jo vetëm brenda vendit, por edhe midis vendeve fqinje Greqi e Turqi. 
Shkatërrimin e parë e ka pasur në vitin 1769, të dytin më 1789 dhe të tretin në 1916. Voskopoja ruan vlera të mëdha të artit mesjetar. Zhvillimi në Voskopojë i profesioneve të zejeve të kohës së vet u bë një nxitës real konkurencë në të gjithë Ballkanin duke dhënë shenjat e para të një kulturë paraindustriale që do të sillte padyshim një zhvillim parakapitalist të domosdoshëm për zhvillimin e rajonit. 
Mallrat që prodhoheshin në Voskopojë kanë qenë të famshme dhe ndonjëherë për t’u dalluar mbanin të gdhendur shqiponjën siç ndodhte me sënduqet Sipas Aurel Plasarit, “Në qytet kishte 14 korporata. “Mund të themi pa e zmadhuar, se historia e qytetit është historia e korporatave të saj”. Në një studim gjeografik të botuar në Vjenë nën kujdesin e Daniel Jeronomakut dhe Gregor Jerodjakut pohoet se voskopojarët qenë grupuar në 14 korporata, që përfaqësonin kategoritë e mëdha industriale dhe tregtare; interesante është vërejtja e tyre: “me një fjalë ekziston në Turqi një qytet i pajisur me gjithë sa është pajisur një qytet europian” Por duke pasur parasysh se në Perandorinë otomane, profesioni i tregtarit ishte një profesion të krishterësh dhe ebrenjsh është e kuptueshme që paria e qytetit ishte një pari e krishterë. Elementi më i çuditshëm i Voskopojës ishte standarti demokratik i administrimit. Ajo drejtohej nga borgjezia tregtare dhe zejtare në mënyrë të pavarur nga Porta e Lartë nëpërmjet parimit të votimit. Këtë e konstatojnë shumë studiues të huaj (të cilat citohen edhe në librin “Historia e Perandorisë Osmane” nën drejtimin e Robert Mantranit, f. 314) Voskopoja ishte një qytet autonom brenda Perandorisë Otomane i përbërë nga shqiptarët, grekët dhe vllehët. Po ti referohemi referimeve të studiuesit Aurel Plasari, “Voskopoja nuk ekzistonte as në Suret Defter-in e Sanxhakut Arvanid”,. Nuk përjashtohet mundësia që Voskopoja të jetë trajtuar prej autoriteteve osmane “jashtë Shqipërisë”; rast i ngjashëm do të ishte ai i vilajetit të Përmetit, i vënë në dukje nga vetë Inalciku: ky vilajet “iu dha si shtojcë Jakub Beut, të birit të Teodor Muzakës” dhe si i tillë, “kjo krahinë konsiderohej jashtë Shqipërisë”. i cili i përckton Voskopojën si një qytet “jashtë pushtetit të Portës” i cili në fakt ishte një “qytet tentakular në kuptimin e plotë të fjalës” i cili tërhiqte rreth vetes gjithë sa i vlente: tregtarë, afaristë, intelektualë të kohës, rini të fshatrave”. 
Ky është fakti më kuptimplotë që Voskopoja ishte shqiptare sepse duke qenë një qytet tentakular që thithte mes trojeve shqiptare një popullsi prej dhjetra mijë banorësh, kuptohet që elementi joshqiptar nuk mund të ishte kurrë minorancë. Po ti referohemi dy kronikanëve të besueshëm të kohës, historianit Peyfuss dhe konsullit francez në Perandorinë Otomane, Pouqueville, përcaktimi i popullsisë shkon nga 20.000 në 40,000 banorë madje deri në 60,000 banorë. Po t’i referohemi përsëri Plasarit, mbi hiearkinë urbane të popullsisë, dhe rregullave themeluese të qytetit, sipas studiuesit K.H. Skënderes rritja e popullisë solli krijimin e lagjeve të reja e që përbëheshin nga banorë themelues e të ardhur. 
Patriarkati i vendasve, koxhobashët (paria korporative e banorëve të vjetër) kishin përcaktuar disa rregulla të vështira integrimi për të ardhurit e rinj por duke pasur parasysh numrin e popullsisë dhe rolin tentakular të qytetit është e kuptueshme që kemi të bëjmë me një qytet me mazhorancë shqiptare, fakt i mohuar nga shumë studiues grekë dhe rumunë por jo europianë perëndimorë të kohës. Prof. Aleks Buda shprehet “unë nuk ngurroj ta quaj këtë epokë dhe këtë lëvizje që na jep Voskopoja në fund të shek. XVIII Iluminizëm i hershëm dhe një stad që nuk do të thotë ende rilindje kombëtare, qoftë edhe vetëm në fillimet e saj, por që e përgatit atë me siguri”. 
Sipas Robert Elsie “Akademia e Re ose Hellênikon Frontistêrion ishte një qendër e dijes e themeluar më 1744, e ngjashme me akademitë që dihet se kanë qenë në Bukuresht, Jash, Konstantinopojë, Mecovë, Janinë, në Malin Atos dhe Patmos”. Akademia e Re, Biblioteka dhe e vetmja Shtypshkronjë e Perandorisë së asaj kohe, ka qenë një trekëndësh kulturor unikal në Ballkanin e mesit të shekullit XVIII. Për aq kohë sa Voskopoja lulëzoi, një numër shumë i madh të rinjsh shqiptar, grekë dhe vlleh u shkolluan dhe formuan një identitet europian të mbrujtur me idetë iluministe të dijeve pozitiviste. 
“Diplomantët e atyshëm e siguronin me lehtësi hyrjen në universitetet e kryeqyteteve europiane, kryesisht studimet si mësues, doktorë, ekonomistë, filozofë dhe juristë.” Arti dhe kultura patën një zhvillim të paparashikuar duke e kthyer Shqipërinë në një far që ndriçonte të gjithë Ballkanin otoman. David Selenica, ka qenë artisti më influent i Rilindjes së të gjithë artit ballkanik dhe ndikimi i tij u ndje në të gjithë artin ortodoks të Ballkanit sepse ai dha shenjat e para të kapërcimit të klisheve të pikturës zyrtare të Malit Athos (qëndra e ortodoksisë kishtare të kohës). Në fakt shqiptarët e njohin David Selenicën si piktorin e filmit “Kohë e largët” që e helmoi Mirush Kabashi eremit. 
Por pika më e fortë dhe njëkohësisht më e dobët e Voskopojës ka qenë pa dyshim shtypshkronja e saj. Po ti referohemi studiuesit të mirënjohur Bernard Lewis (“Islami dhe Perëndimi”, f.49), shtypshkronja e Voskopjës ishte e vetmja në të gjithë Perandorinë Otomane sepse shtypshkronja tjetër e Stambollit që u hap nga Said Mehmet Efendiu në 1727, 7 vjet pas Voskopojës, u mbyll që në 1740. Nga të dhënat e copëtuara dhe të keqpërdorura që vijnë sot, rezulton se Voskopoja po projektonte për të parën herë krijimin e një gjuhe të shkruar shqipe. Teodor Kavaljoti (1710 – 11 gusht 1789) ishte shqiptar me origjinë nga Kavaja (siç i referohet prof. Dhimitër Shuteriqi dëshmisë që vjen nga i biri i tij, Anastas Kavaljoti, të cilit i referohet studjuesi i shek. XIX Gjergji Roza), përgatiti të parin alfabet shqip dhe shkroi traktate si “Logjika” (1749), “Frika” (1752) dhe “Metafizika” që janë zhdukur përgjithmonë. “Po t’i referohemi filologu gjerman Von Hahn (Lexicon Tetraglossan), Kavaljoti kishte shpikur një alphabet gërmat e të cilit i cili mund të identifikoheshin si si “analoge me ato të glagolitishtes ilire” (Shqiptarët – Historia e popullit shqiptar nga lashtësia deri në ditët e sotme, Edwin Jacques, f. 315). Ky alfabet që është zhdukur në rrënojat e Voskopojës (apo mbahet i fshehur në ndonjë arkiv grek apo rumun), u kurorëzua me aktin më të rëndësishëm të kohës së vet: përkthimin e të parës Dhjatë të Re nga gjuha greke në gjuhën shqipe (G. Von Hanh v.II, f.320). 
Sipas Prof. Dhimitër Shuteriqi, “Kavaljoti u shqua si perkrahes i ideve iluministe dhe shkroi nje sere veprash, qe per fat te keq jane zhdukur, ku shpreh pikpamjet e veta filozofike. i paisur me kulture te gjere ai u be udheheqesi i levizjes kulturore jo vetem ne Voskopoje por edhe ne krahinat e tjera te Shqiperise se Mesme e te Jugut. Ai eshte nje nga dijetaret shqiptare te kohes qe beri perpjekje per t’i dhene kishes ortodokse te Shqiperise nje karakter shqiptar. Vete Kavaljoti per kete qellim, sikurse thuhet, ndermori perkthimin e ““Dhjates se re” ne shqip”. Gjithashtu edhe Zëvendësrekori i Akademisë së Re, në vitin 1762, Grigor Voskopojari (nga Berati që ka vdekur në 1772), kishte përfunduar shqipërimin e të dyja Dhiatave (të së Vjetrës e të së Resë). “Ishte ky një aksion shumë i madh, që kishte të bënte me përkthimin në gjuhën e vendit të librave bazë të kishës. Liturgjia në kisha pjesërisht thuhej me kohë edhe në shqip. Kjo vazhdoi edhe në shek. XVIII, edhe më pas. Në procesin mësimor të shkollës së drejtuar nga kleri hynte dhe shqipja, së pari përmes teksteve fetare, që zinin vendin më të madh në programet, por edhe përmes lëndëve të tjera. Në tekstin e Theodhor Bogomilit (njohur më shumë si Anonimi i Elbasanit), i shek. XVII, përfshihet edhe një predikim i lirë fetar. Dhaskal Tod’hri na ka lënë edhe një fabul të shqipëruar të Ezopit. Edhe Kostë Ikonomi hartoi tekste tri gjuhësh (në greqishte të vjetër, në atë të re dhe në shqip). Këto tekste i ka përdorur edhe mësuesi vithkuqar Kostë Cepi (shek. XVIII-XIX), prej të cilit i njohim të kopjuara. Ai ka dhënë mësim jo vetëm në vendlindje, por edhe në Elbasan e gjetiu.” Grigor Voskopojari shkruante me një alfabet origjinal, si edhe Bogomili, që e kishte shpikur vetë për shqipen që shkroi. Të njëjtën gjë bëri edhe Dhaskal Todri, ndofta nën ndikimin e Bogomilit, por edhe të Grigorit, të cilin e pati mësues në Voskopojë. Edhe ky përdori një alfabet origjinal, që e shpiku vetë e që u përhap edhe në njerëz të tjerë në Elbasan.”
Kështu, Voskopoja ishte edhe qendër e lëvrimit të shqipes. Këtë gjuhë nuk e shkruanin vetëm Kavaljoti, Adam Haxhiu dhe Grigori, por edhe të tjerë, duke arritur të shqipëroheshin Dhiatat në atë qytet, të përdorej jo vetëm alfabeti grek, por edhe një alfabet i krijuar posaçërisht për shqipen. Kjo do të shërbente pikërisht si bazë për krijimin e identitetit shqiptar dhe bazën për kalimin nga një identitet protonacional drejt një identiteti nacional dhe që do të ndikonte në krijimin e nacionalizmit shqiptar para grekëve, serbëvve dhe bullgarëve. Voskopoja po kthehej kështu pak nga pak në një fanar ndriçues dhe orientues drejt nacionalizmit dhe pavarësisë shqiptare jo vetëm nga Perandoria por edhe nga Patriarkana Helene e Stambollit. Kjo ishte edhe pika e dobët e Voskopojës. Sepse Gjuha shqipe ishte kulmi por edhe vdekja e Voskopojës. Sepse gjuha shqipe e folur në atë kohë deri në rrethinat e Athinës plot xhami (që sot janë zhdukur), po të shkruhej, do të shkruante ndryshe historinë e territoreve të Shqipërisë dhe të Greqisë.

NJË UDHËTIM MAGJEPSËS NË VERIUN E LARGËT (2)*/

Shkruan: SOKOL DEMAKU/
 Në Krahinën Småland një ndër qytetet më të njohura më kohë është qyteti Kalmar. Historia e kësaj krahine daton nga koha romakëve pra diku ne vitin 500 para krisht. Kalmar është qytet mbretëror me kalan e njohur të tij. Ky është një ndër qytetet më të madha të mesjetës të Suedisë, ku tregtarët gjerman vinin dhe bënin eksporte hekuri.  Shumë qytete të kësaj krahine janë shkatërrue në perioda të ndryshme kohore dhe atë krysisht nga fuqia e zjarrit dhe  luftës.

Småland është një peizazh fantastik dhe shumë i pasur për  Suedinë me liqenet që ka e që lë mbresa të pashlyera edhe tek vizitorët të cilët nuk janë të pakët në këto anë.

Ndodhemi në mbretërinë e Crystalit, në mbretërinë ku qelqi është ai i cili zbukron edhe jetën, i jep shpirt punës dhe cdo gjëje këtu. Në këto vise prodhimi i qelqit ka marrë lulëzim që në 1742. Së bashku me dizajnet dhe dizajnerët si dhe me  të fryerit në qelq këtu sfida fillon dhe vazhdimisht është potenciale që suveniret, enët  dhe gjësendet  prej qelqi të jenë atraktive për vizitorët dhe blersit.

Do të jetë një përvojë unike përshkimi i këtij segmenti natyrorë, dhe ajo mund të përjetohet vetëm në këto zona të Mbretërsisë sudeze.
Liqenet, fushatë e gjëra, malet jo të larta por karakteristike për nga përbërja e drunjëve përdoren rëndom dhe shfrytëzohen për turizëm, dhe kjo kthehet në një shëtitje të paharruar. Ju do të mbeteni pa fjalë nga natyra e mrekullueshme, shpatet e veshura me gjelbërim, thyerjet që krijon natyra me ato bukurit e rralla të cilat se vështirë njeriu mund ti përjetoi dikundi.
Ndoshta për banorët vendas që e përshkojnë çdo ditë këtë rrugë dhe janë mësuar me panoramat e shpateve të maleve, nuk është ndonjë ndjesi e veçantë, por për të gjithë ata që nuk kan patur asnjëherë rastin ta vizitojnë këtë krahinë të mrekullueshme, do të ndjejnë një përjetim të paharrueshëm.

Kështjella Mbretërore në qytetin Kalmar një mrekulli rasti për vizitoret në mënyrë që të njihen më të kaluarën e këtij vendi nordik.

Kalaja në Kalmar daton që nga viti 1100. Ajo ishte këtu që nga koha e Unionit të Kalmar që u nënshkrua në vitin 1397 dhe tashmë në kohën e mbretit Vasa në vitin 1500, kalaja mori pamjen e saj aktuale.

*Pjesë në vazhdime nga libri i autorëve ROVENA VATA dhe SOKOL DEMAKU

Në fshatrat e Çamërisë, qendërat kryesore, qyteteve të cilat janë të “rreshtuara” për rreth kufirit, por edhe pak më në thellësi, të Greqisë veriperindimore, janë të rrethuara nga fshatra me emra krejt shqiptarë. Aty thuhet se në shtëpi të vjetrit flasin ende shqip, ndërsa ti je vizitor dhe të bie që veshi të dëgjon të flitet shqip, aty të duket vetja se je në ndonjë zonë të jugut të Shqipërisë./

Nga Gumenica Beqir SINA/

GUMENICE : Arvanitët në Greqi gjenden të vendosur aty ku janë zonat shumë pjellore, jo baltore dhe aty ku janë zonat e antikitetit grek , thonë studiuesit, duke shtuar se ata janë aty dhe dallohen nga zakonet,  veshjet tradicionale e burrave , fustanella dhe vallëja kombëtare, e cila kulmon me – vallen muzikën krahinës së Çamërisë.

Gjatë vizitës time në fshatrat e Çamërisë, më bëri shumë përshtypje se qendërat kryesore, qyteteve të cilat janë të “rreshtuara” për rreth kufirit, por edhe pak më në thellësi, të Greqisë veriperindimore, janë të rrethuara nga fshatra me emra krejt shqiptarë. Aty thuhet se në shtëpi të vjetrit flasin ende shqip, ndërsa ti je vizitor dhe të bie që veshi të dëgjon të flitet shqip, aty të duket vetja se je në ndonjë zonë të jugut të Shqipërisë.

Këto janë qytetet dikur shqiptare të tilla si : Gumenica, e cila ishte e rrethuar nga emra fshatrash shqiptarë, nga Dushku, Grikohori, Salicaj, sikurse është dhe Paramithia, me Globoçarin, Skupica, Sharati, ndërsa Margëlliçi është i rrethuara nga Luarati, Karbunari, dhe Margariti, kurse Filati, nga Shqetaqri, Spatari, dhe Çifligu, Janina nga Koska dhe deri tek një shesh me varrin e Ali Pashë Tepelenës, dhe kështu me rradhë vjen Preveza, por edhe Arta e cila ka në mes të saj Kalanë e Artës e ndërtuar sipas stilit iliro-dardan në shekullin e 13-të, ku një urë e lashtë është përmbi lumë është e ndërtuar si urat e lashtësisë në Shqipëri, ajo e Mesit në Shkodër apo ajo Ura e Hijes së Metës në Gjakovë.

Në ndërkohë të vizitosh cilindo nga këto fshatra, të Greqisë veriperindimore, kur bie darka dhe burrat e fshatit mblidhen në kafenet, dëgjon se shumë të moshuar flasin në mes vetit vetëm gjuhën arvanite-arbërore, pra një shqipe kjo, karakteristike, e kësaj zone – një shqipe që është mjaft e ngjashme me atë të shqiptarëve të vjetër nga këto zona, shqipe, që ka mbetur ashtu “gjysma – gjysma” e pa ruajtur dhe e pa  kultivuar, nga këta banorë bujarë dhe fisnik.

Por se ngaqë largimi i shqiptarëve por edhe asimlimi i “detyryeshem” i tyre, sidmos nga politika ultranacionaliste greke, e ndjekur në mes shekullin e 20-të, ndaj popullsisë autoktone shqiptare duke përfituar edhe prej sundimit komunsit në Shqipëri, ka bërë atë që në këto zona të mos gjeshë më “shqiptarë”, sado që mund t’i kërkosh të bisedosh me ata të mos origjnën e tyre,

Mbasi për fat të keq edhe ndonjë që ka mbetur, ka frikë të fasë shqip dhe të paraqitet si shqiptarë, kjo ka ardhur ngaqë nga kësaj popullsie është ushtruar repression madh dhe ka “një presekutim” të fshehtë që të kujton kohën e përdjekjes në Shqipëri.

Aqsa duhet thënë se në çdo fshat të kësaj zone gjenë shumë pak për të mos thënë aspak, shqiptarë sidomos atyre  të fesë muslimane, të cilët ishin Çamët. Por, edhe Shqiptarët ortodoks që janë banorët e kësaj zone, dhe kan marrë tokat dhe pronat në përdorim dhe jo me tapi, nuk “pranojnë” në asnjë mënyrë të flasin shqip. Bile, kur ti i afrohesh ndonjërit prej tyre dhe i flet ship ata të largohen gjithë frikë, njësojë si në kohën e rregjimit komunist në Shqipëri. kur çamët kishin frikë të deklaroheshin se ishin nga Çamëria.

Një grua shqiptare, nga zonat e jugut të Shqipërisë, e cila punonte në një familje të këtyre fshatrave( emrin dhe fshatin nuk e tregojë sepse ajo i trembej “rrezikut” që sillte) më tregojë se në fikun e shtëpisë, ku ajo ishte e punësuar, kishte gjetur në një pllak drrase të gëdhendura emrat e një çifti shqiptar myslyman – çamë.

Por, sipas studiuesve të çështjes Çame, thuhet se :”Arvanitët ortodoks dhe arvanitët myslimanë (çamët), përbëjnë në vetvete një popoull me një origjinë të përbashkët – Pellazgët e lashtë që i bie se  janë shqiptarët e sotëm” thonë ata.

Të cilët kan gjuhën dhe kulturën e arvanitëve – shqiptarë, por që egzistenca e këtij populli të harruar dhe e lënë pasëdore në drejtim të trashgëmnisë së tyre, si nga sundimi gjysmë shekullor i Enver Hoxhës, dhe atë që është bërë fare shumë pak për ta,  gjatë këtyre 23 vjetëve prej nga koha që ai rregjim u rrëzua, ngelen përsëri sot e kësaj dite “shqiptarët e harruar” e lënë pas dore.Vetëm në kuadrin e një “Traktati Miqësie” me shtetin grek të arritur nga ish Presidenti Berisha,  cili bëri të vetmin hap për hapjen e kësaj çështje mas 50 vjetëve

Asimilmi dhe “harresa” mendohet se ka ardhur edhe ngaqë se ata mund të humbasin përkrahjen e shtetit grek dhe politikave kulturore për minoritetet, megjithëse, arvanitët e quajnë veten autoktonë në Greqi dhe kjo është një pyetje që lë shumë për të diskutuar, dhe që politika e sotme shqiptare mban një barrë të rëndë për t’a zgjidhur atë sidomos kur bie fjala simbas ligjeve dhe koneventave ndërkombëtare.

Megjithëse, nuk a asgjë zyrtare dhe studim të mirëfilltë, por kan mbetur  vetëm shkrime dhe disa reportazhe prej Edit Durhamit, disa studiesve , historianëve dhe gaeztarve e shkrimtarëve shqiptarë, të dekadave të fundit dhe disa dokumenare nga Çamëria, për të treguar se sa shqiptarë ka mbetur në këto zona dhe se sa shqiptare janë këto zona, ka edhe fakte të tilla që mund të tregojnë si ky fakt që mësova gjatë vizitës ime në Çamëri.

Një shqiptarë që kishte emigruar në Gumenicë në vitin 1990, kur u rrëzua komunizimi në Shqipëri, në kushte anonime, tregon se :” Kur u largova nga Shqipëria, dhe u vendosa në Gumenicë, u strehova tek një shtëpi dy katëshe, karakteristike të këtij qyteti që ngjason shumë me Sarandën. Flija,thotë ai në katin e dytë sepse kati i pare ishte dyqan që mblidhte qumështin e mëngjesit, të fshatarve për rreth qytetit të Gumenicës, dhe prodhimeve të fshatit. Të neseremen që isha arratisur nga Shqipëria, fillova të dyshojë, me vetveten nëse e kisha “kaluar kufirin” apo jo!? sepse çdo mëngjes ata flisnin shqip me njeri tjetrin duke bërë pazarin. Por më ka çuditur fakti se as sot e kësaj dite nuk e di se çfarë u bë me këta fshatar, dhe se çfarë ka ndodhur sepse mbas 1993 kur dhe erdhën me shumicë shqiptarët nga Shqipëria, asnjeri prej këtyre, fshatarve kur sillte qumështin dhe prodhimet që kishte mbledhur, nuk fliste më shqip……”.

Dhe kjo më sqaron ai me keqërdhje, ka ardhur si pasojë e asaj poliitike që ka ndjekur “politika dhe shteti grek ndaj atyre shqiptarve, e cila ka qenë konstante……dhe e pa ndryshuar që i ka çuar shqiptarët drejt asimlimit dhe largimit nga këto troje që dikur ishin vetëm shqiptare, por që sot të merr malli të gjeshë një shqiptar.

Nga  Beqir SINA-Reportazh nga Trojet Shqiptare/

 MITROVICË : Në ballafaqimin politik mes Prishtinës e Beogradit se kush e kontrollon dhe qeveris Kosovën në veri të lumit Ibër, qytetarët e Mitrovicës harrohen lehtë. Deri më sot debati mbi Mitrovicën është përqendruar në çdo gjë përveç se në nevojat dhe brengat e përditshme të qytetarëve. Shumë pak dihet për nevojat e përditshme të njerëzve atje dhe sesi realitetet në veri dhe jug të lumit Ibër dallojnë dhe përngjajnë.Për këtë arsye asnjeri deri më tani ka marrë përsipër të identifikojë ‘realitetin’ në terren nëpërmjet analizave skenuese, dhe atyre çfarë ka ndodhur dhe ndodh thuajse në jetën e përditëshme atje.. Ekzistojnë shumë nevoja të përbashkëta që mund të shërbejnë si bazë për një lloj tjetër dialogu mes dy komuniteteve – një dialog që bashkon e jo të jetë ndarës, si ky që është realitet, pavarësishtë asaj “vellos” së propogandës politike, që përdoret e sidomos kur vjen koha e fushatave zgjedhore..Sipas një studimi të një instituti të pavarur thuhet se në Mitrovicë të diplomuarit nga universiteti, të rinjët në përgjethësi duke u ndeshë me papunësinë dhe pakënaqësinë, politike , shoqërore dhe sociale, “nuk gjejnë rrugë tjetër përveçse të ikin nga qyteti i ndarë. Shqiptarët ikin në më së shumti në kurbet – emigrim por edhe zbresin edhe më poshtë në metropolin e Kosovës në Prishtinë në kërkim të një pune dhe një jete më të mirë. Pra në cilindo këndëvështrim, mund të thuhet me “plot gojë” se “Mitrovica po braktiset nga njerëzit që pretendojnë se janë të gatshëm ta mbrojnë atë me jetën e tyre”.Si duket, “armiku” më i madh i Mitrovicës tani për tani është ndarja etnike por edhe papunësia, varfëria, mungesa e perspektivës ekonomike dhe shërbimet e varfëra publike, mes të tjerash. Të gjitha këto së bashku e bëjnë jetën të padurueshme në këtë qytet, dikur qyteti më i industrializuari në Kosovë.  Por, megjithë problemet e sipërpërmendura, qëllimi nuk është të dëshmohet sesi jeta në Mitrovicë është e zymtë dhe e pashpresë…..! Sepse, aty ka jetë dhe gjallëronë, shqiptarët janë të vendosur dhe besojnë tek politkanët, dhe sidomos se qeveria do ta zgjidhë shumë shpejt edhe këtë çështje dhe problem që ka Mitrovica. 

   Dhe që ajo do të frymojë e do të jetë pjesë e gjithë Kosovës, pa asnjë kurr farë ndarje, as me bllokada dhe as me ngritjen e institucioneve paralele qofshin ato legale apo ilegale, as që vihet në dyshim tek qytetarët e saj për ketej lumit Ibër.  Përkundrazi, qëllimi është që të tregohet se për problemet që ekzistojnë, ka edhe zgjidhje përtej politikës dhe retorikës së përditshme sidomos sa herë që ka zgjedhje.Qeveria e Kosovës megjithëse se ka bërë shumë për aq sa ka pasur edhe “kufirin” për të bërë, duhet të jetë më kategorike në trajtimin e nevojave të qytetarëve të Mitrovicës, dhe problemeve të ndarjes së këtej dhe përtej lumit Ibër. BE-ja duhet të tregojë lidership të vendosur dhe të rrisë dukshmërinë e saj në veri.Shqiptarët dhe serbët vazhdojnë të jetojnë të ndarë në këtë qytet që nga tërheqja e forcave serbe nga Kosova dhe vendosja e misionit të OKB-së e forcës paqëruajtëse të NATO-s më 1999.”Kjo për faktin se serbët ende jenë të motivuar, të shtyrë dhe të nxitur nga Beogradi, për arsye se ata besojnë se kanë një përkrahje të fuqishme nga udhëheqësit politik në Beograd, por edhe nga vet Rusia,një shtet slllavo ortodoks që nuk e njeh ende Kosovën për shkak të interesave të saj strategjik me Serbinë”    Simbas të dhënave thuhet se mbi 15 mijë shqiptarë qenë zhvendosur pas luftës nga pjesa veriore e Mitrovicës dhe pronat e tyre janë uzurpuar nga qytetarët serbë, të cilët ishin zhvendosur nga pjesë të ndryshme të Kosovës, përfshirë edhe pjesën jugore të Mitrovicës me shumicë shqiptare.Vitet e fundit shumë pak prej tyre janë kthyer në shtëpitë e tyre. 

     Një qytetar shqiptar, që nuk deshi t’i përmendet emri, thotë se ” ika humbur shpresat se një ditë do të mund të kthehet për të jetuar në pronën e tij në veri të Mitrovicës, të dominuar nga serbët.”Sipas të gjitha gjasave është vështirë të organizohet kthimi jonë në veri, sepse kemi dështuar qe 8 vjet,” thotë ky qytetar i Mitrovicës.

 Situata e sigurisë në Mitrovicë paraqitet e qetë, por ajo që shihet qartë është se si shqiptarët, ashtu edhe serbët, kanë një dozë frike dhe shqetësimi pas disa ngjarjeve që kan ndodhur sidomos ato me vendosjen e ekspolzivit në shtpitë e shqiptarëve në veri, ose si ato të vënjes së zjarrit të pikave doganore dhe bllokadave të viteve të kaluara.

Ndërkohë, Qeveria e Kosovës dhe Misioni i Kombeve të Bashkuara në Kosovë kanë pranuar se në veri të Mitrovicës vazhdojnë të funksionojnë strukturat paralele, por autoritetet thonë se nuk do të lejojnë askend ta marrë ligjin në duart e veta dhe se edhe zgjedhjet lokale do të mbahen simbas ligjeve të përcaktuarar nga Prishtina.

Për të ditur se sa e thellë është ndarja ende në Kosovë, mes serbëve që janë pakicë(minoritet) dhe shqiptarëve që janë shumicë ( diku aty 96 %) ju duhet patjetër të vizitoni dhe të shikoni me syt e tu, vetëm në qytetin e Mitrovicës. Një qytet, ky, karakteristik i Kosovës, qytet, që të paktën sipas regjistrimeve më të fundit i ka 71,601 të banorve, të cilët megjithëse serbët sa “një grusht” i kanë “prerë” në dy pjesë. Ndarje, kjo që nisë në mes të urës ku vendkalimi, aty, është i bllokuar nga një masivë dheu, i përzijerë me zhavorr e gurë, që qëndron si dhe vorri në mes të urës..

  ”Heshtje Varri”,

 ”Heshtja është vdekja” nënkupton veprim, veprim i rezistencës dhe veprimit të daljes nga kjo situatë. Nga ana tjetër, demokracia institucionale, thuhet se krijon një barasvlerën mes heshtjes dhe vdekjes që siguron se ne jemi vazhdimisht, të gjitha, i heshtur dhe i vdekur. Pushteti nuk duhet të jetë i ndarë dhe mëdyshes për t’u mbrojtur nga efektet e fjalës dhe veprimit. Megjithse, ajo “Heshtja” është e shurdhër, dhe gjithnjë e tjetërsuar nga “fjalimi” dhe se nuk është “veprimi”. Çfarë i paraprin çdo gjëje, për të vepruar dhe që është domosdoshmëri për të gjetur të vërtetën, dhe bashkuar pjesën e ndarë, të veriut të Kosovës në kufi me Sërbinë, bllokuar me barrikadat, ngritur me objekte inerte, drunjë, masivë dheu, të përzijerë me zhavorr e gurë .

 Para Luftës së Kosovës të vitit 1999, Mitrovica, megjithë zonat për rreth saj kishte një popullsi të vlerësuar nga OSBE-ja, me 116.500 njerëz. E cila, do të përbëhej nga 81% prej tyre shqiptarë të Kosovës, serbët 10% dhe pjesa tjetër etnive të tjera (kryesisht Roma dhe Boshnjak). Shumica shqiptarëve jetonin brenda në qytetin e Mitrovicës, e cila, ishte atëhere e pandarë, kur vetëm qyteti kishte një popullsi prej 68.000 banorë – 71%, e tyre, ishin shqiptarë të Kosovës, dhe rreth 9.000 njerëz ishin jo shqiptarë, serbë që së bashku me Roma dhe kombësive të tjera, thuhet se përbënin 10,141 njerëz.

Sipas, një qytetari që banonte aty afër urës, i cili nisi të na tregojë, tha se “Shqiptarët e Kosovës kanë jetuar në të gjithë qytetin, ndërkohë, që shumica e serbëve jetonte në anën veriore, të ndarë nga pala shqiptare, kryesisht në jug nga ana e lumit Ibër. Por, theksoi ai mbas luftës aty janë vendosur edhe Sërbet që erdhën nga qytetet e tjera të Kosovës, duke ozurpuar pronat dhe disa shtëpitë e shqiptarëve, të cilët u përzunë me forcë gjatë luftës(mars – qershor 1999)”.

Tani, që Sërbët e Kosovës, kanë marrë tërë kontrollin në anën veriore të lumit Ibër, pjesës së tjetër të qytetit, kur afrohesh aty, sidomos, natën, të “futë – frikën”, ajo të duket si në filmat “Ghost”. Mbasi, në anën tjetër të qytetit, vetëm disa metra larg zhurmës dhe jetës plot frymë të shqiptarëve, mbizotronte një “Heshtje Varri”, në terrin e anës tjetër. Vetëm disa metra larg barrikadës, nuk “pëptinte” asgjë!. Një patrullë policie që qëndronte në anën e shqiptarëve, na tha se “shqiptarët, janë të refuzuar për të u lejuar, për të kaluar urën mbi lumin Ibër”, andaj as ne s’mund të kalonim barrikadat, e ngritura nga Sërbët e anës tjetër.

Mirëpo, Mitrovica, ku më shumë se 99% e tyre janë shqiptarë të Kosovës – të cilët mbas luftës u shpërgulën me forcë dhe dhunë nga policia, dhe ushtria serbe, jeta vazhdon me shqiptarët. Ata janë nga ata shqiptarë, që janë kthyer nga kampet e refugjatëve të Maqedonisë dhe Shqipërisë – dhe janë duke bërë një jetë më se normale. Aty vjen “era” Kosovë …mbasi janë Shqiptarët, ata të cilët i japin jetë qytetit të ndarë, i japin frymë dhe e vitalizojnë atë si gjithë qytetet e tjera të Kosovës.

Një djalë i ri shqiptarë, që na shoqëronte me makinën e tij – na tha se “ana tjetër e qytetit një pjesë e tij është nën kontrollin e K-FOR-it, francez, trupave të cilat vetëm sa bëjnë sehir dhe e pranojnë situatën. Aqsa tha djaloshi nga Kosova, që jetonte së bashku me familjen e tij aty pranë në një fshat përbri qytetiti të ndarë tani, sa “Serbët, kur u kthyen shqiptarët (1999)pasi mbaroi lufta, nuk do të lejonin shqiptarët e Kosovës, edhe për të vizituar, edhe ndonjë të afërmin e tyre në spital, spital ky i cili është në pjesën e tyre të qytetit” tha ai duke treguar me gishtë ndërtesën në anën tjetër.

Mitrovica, e ndarë duket dhe e pa shpresë, ajo është një simbol i pas-luftës në Kosovë., ku Shqiptarët që janë shumicë dhe Sërbët pakicë(minoritet) janë dy komunitetet, në të dyja anët e lumit, që akoma jetojnë të ndarë në frikë të njëri-tjetrit. Ndërkohë, që komuniteti ndërkombëtar, K-FOR-i, dhe EULEX-i, të cilët kan marrë përsipër të vendosin paqen dhe sigurinë, duket të jenë, të paktën deri tani “të dështuar”, në zgjidhjen e këtij problemi. Megjithse, qeveria e Kosovës, është duke punuar, dhe ka bërë disa përpjekje për të bashkuar ato pjesë që Sërbët e ndihmuar nga Beogradi po i mbajnë të ndara.

Por, realiteti është se kurrë nuk mund të jetë e mundur që të qëndrojnë kështu. Po, të kujtojmë edhe ngjarjet e 25 korrikut 2011, kur Kryeministri Thaqi, mori aksionin policorë, për të zhbllokuar veriun e Kosovës dhe ia arriti për momentin. Por, serbët e ndihmuar nga Beogradi, dhe “neglizhenca” e disa trupave ndërkombëtare, e ri-morën kontrollin në pjesën veriore. Duke ngritë menjëherë ato “njollat e zeza” barrikadat, që i ndesh kudo në Veri të Kosovës, ashtu si ajo në urë mbi lumin Ibër, bash në mes të qytetit tashmë të ndarë të Mitrovicës. 

Megjithëse, duhet theksuar se “Qeveria e Kosovës, është këmbëngulëse, dhe nuk po tërhiqet aspak nga qëndrimet dhe vendimet e saj që ka marrë për zgjidhjen e këtij problemi, megjithë marrveshjen e dialogut të fundit. Kjo mbasi Qeveria e Kryeministrit Thaqi, e ka më se të qartë se ky rrezik ende nuk është i evituar”.

Kosova, është përkujtuese e gjallë e shpërbërjes së egër post-komuniste, të asaj që quhej dikur Jugosllavi, e cila, nuk egziston më. Mbasi, dihet që edhe shkërrmoqja e saj e ka pikënisjen e saj pikërishtë nga Kosova. Ishte Kosova, që ajo e cila luftoj dhe sakrifikojë e para për ndarje, nga Jugosllavia, qysh në kohën e Titos. Madje edhe kur ato republika, si Sllovenia, Kroacia, Maqedonia, Bosnja dhe Mali i Zi, që u ndanë më pasë, në domino njëra pastjetrës, “bënin pallë”, dhe ishin të përveligjurat dhe të përkedheluart e Beogradit, ato luanin apo “qeshin” me fatin e shqiptarëve të Kosovës. 

Shqiptarët, dhe ndonjë kombësi tjetër shumë pak, por, absolutisht – jo si shqiptarët, kanë vuajtur më shumë nga diskriminimi i egër, i sundimit të Sërbisë, ndaj Kosovës. Ndaj, atyre vrasjeve, burgosjeve, dhunimeve dhe përdhunimeve, djegëjeve dhe palçkitjve të shtëpive e pronave, dëbimit masive të luftës, dhe tani edhe të “ndërhyrjes” së huaj, pra administratës ndërkombëtare (K-FOR-i, dhe EULEX-i,), të cilat, duket se e kan “pranuar” në heshtje, ndarjen e plotë të veriut dhe polarizimin e Kosovës.

Në mes të bisedimeve për statusin e Kosovës, që nisën 12 vjet më parë në saj të një marrëveshje, në Kosovë, shqiptarët që janë shumicë u dakorduan, me komunitetin ndërkombëtar që Kosova të mos të mbetej e ndarë dhe polarizuar si kurrë më parë, në kohën e të ashtuquajturës që tani po thirret ish Jugosllavi. Shqiptarët, që arritën të bëjnë realitet ëndrrën e tyre, të drejtën e tyre për të jetuar në një shtet të lirë, sovran, e të pavarur të Kosovës, nuk e besonin se serbët e Kosovës, do të mbaheshin “gjallë” me idenë e ashpër të tyre, për t’u bashkuar me Sërbinë, megjithse, ata në bazë të ligjeve ndërkombëtare dhe Kushtetutës së Kosovës, i konsiderojnë, edhe ata si gjithë qytetarët e Kosovës.

 Sërbët ende janë me trup në Kosovë dhe me zëmër e mendje në Sërbi

 Mbas trembëdhjetë viteve të administrimit të drejtpërdrejtë ndërkombëtar, Serbia, e sheh marrëveshjen aktuale me Kosovën, të arritur në mes dialogut mes Beogradit dhe Prishtinës si” të qëndrueshme”, por, edhe si një “mrekulli” nëse Serbia, pas kësaj do të marrë kandidaturën e BE-s. Megjithse, shkruan sot gazeta gjermane ‘Der Tagespiegel ‘ Serbia, nuk duhet që pa plotësimin e kushteve të pranohet në shtëpinë evropiane. Serbia, shkruan kjo gazetë nuk duhet të sjellë në BE, pa u “larë” nga mekatetet dhe kusuret nga e kaluara e saj me Kosovën, shkruan gazeta gjermane ‘Der Tagespiegel ‘. Autorja e komentit mendon se Serbia, nuk duhet që të pranohet në shtëpinë evropiane pa plotësimin e kushteve.Serbia, është e keq-përcaktuar dhe keq-i përgatitur, me Kosovën, përderisa, megjithse ajo po e luan lojën – por nuk pranon rregullat e lojës, teksa ende nuk e njehë Kosovën si shtet të pavarur. Ndërsa, çdo zgjidhje tjetër pavarësisht, si po komentohet dhe shihet nga opozita në Kosovë, Vetë – Vendosja, duhet të dihen, dhe shikuar para së gjithash, se ato janë vetëm si rezultat i një marrëveshje me komponent ndërdërkombëtar, mes serbëve dhe shqiptarëve, që është e vështirë për t’a parë si kompromisë, mbasi kemi dy pamje diametralisht të kundërta, që kurrë nuk mund të pajtohen.

Mirëpo, që në këtë kontekst tensionuar politik, kur Mitrovica, duket dhe sikur” është një qytet i humbur” një qytet simbol i pasluftës që mbetet ende i ndarë; “me një veri serb dhe një pjesë, njëqind për qind shqiptare në jug nga kufiri natyror të lumit Ibër, “lëngon” për t’u bashkuar. Dhe njerëzit duan që të lëvizin lirisht të hiqen “ato grumbuj dheu – që janë si varre të heshtur, edhe në mes të qytetit. Për t’a këthyer sërish atë në një qendër ku jetojnë së bashku shqiptarët dhe sërbët në Kosovë, një qytet model mes serbëve dhe shqiptarëve, popullsisë rome dhe asaj boshnjake.

Mitrovica, dhe ajo pjesë e vogël e veriut të Kosovës, kufiri me Sërbinë, është ende e ndarë, vetem e vetem nga efektet e statusit përfundimtar, të asaj rezolutës 12-44. Qëllimi i Beogradit, tashmë është i dukshëm dhe më se i qartë : mbasi ata i ndihmojnë dhe qëndrojnë pas serbëve të Kosovës, të cilët e shohin atë, pjesë të Kosovës, si bastion të tyre të fundit përkundër shumicës shqiptare.

 Sikurse, edhe komuniteti ndërkombëtar, megjithse e di se shqiptarët janë mbi 96 përqind e popullsisë, së Kosovës, e sheh atë si sfidë, për të bërë sipas tyre “një Kosovë multi-etnike dhe multi-kulturore”, edhe në kurrizë të shqiptarëve. Ashtu si për shqiptarët, Kosova, do të jetë një test nëse komuniteti ndërkombëtar(BE- K-FOR-i, dhe EULEX-i,), mund të kapërcejnë pakënaqësit që sa vijnë e rriten të shqiptarve, që nuk pajtohen me qëndrimet “pro-Sërbe”, të fundit, prej vetë komunitetit ndërkombëtar. Shqiptarët, mund të respektojnë dhe të bashkë-ekzistojnë me serbët, në atë pjesë të Kosovës në veri, por pa përdorur dhunë ose diskriminimin që kan vendosur Sërbët. 

Në ndërkohë, që të gjithë shqiptarët në Kosovë, janë të shqetësuar tmerrësisht dhe të përgatitur për më të keqen … Kosova, s’ka më kthim prapa, pavarësishtë “fusnotave dhe notave” që janë të përgatitura dhe të përcaktuara nga Beogradi

Një ujdhesë e re/

 Ne foto: Ura që lidhë Kalmar me Öland/

NGA ROVENA VATA & SOKOL DEMAKU*/

  Aty afër qyteti Kalmar  por ne det shtrihet ujdhesa Öland…

Öland ndryshe e thërrasin ujdhesa e diellit dhe erës, përndryshe është kjo një rafsh, pra një ujdhesë në rrafsh ku ka erëra të forta dhe me shumë rreze dielli se në çdo pjesë tjetër të vendit. Edhe bregdeti i saj e benë Öland një vend mjaft me popullaritet që njerëzit të kalojnë pushimet e tyre të verës këtu. Është karakteristike se në ishull gjatë sezonës së dimrit jetojnë për afërsisht diku 25 000 banor, ndërsa në sezonë të rendomt vere në ishull mund të ketë diku mbi 2 milion turist.

Në të dy skajet e ishullit ka nga një Fener deti. Ai në veri quhet Feneri i Erikut të gjatë, ndërsa ai në jug quhet feneri i Janit të gjatë.

Në vjeshtë zona ajrore për rreth Fenerit të Janit të gjatë është e populluar me shpendë. Shumë shpend shtegëtare pushojnë këtu para se të marrin rrugën për ne vendet e ngrohta në jug. E njejta gjë ndodhë edhe kur ato kthehen në pranverë në Suedi. Valët e detit hedhin në breg shumë peshq me të cilët do të ushqehen shpendët shtegëtare para se të marrin udhëtimin e gjatë vjeshtor. Era këtu është një motor që ve në levizje shumë çka dhe syri i njeriut has në vdo vend Mulli ere. Njeriu këtu në këto vise të njejtit i ka përdorurë për bluarj drithërash  buke në kohët e shkuara. Krahët gjigant të mullinjëve i vente në lëvizje era e fuqishme dhe ata rrotullonin gurët e mëdhenjë të mullinjëve të cilët thyenin kokrrat e drithërave dhe i bënin miell.

Por sot këtu njerëzit nuk ndërtojnë më mullinjë ere por ata në këtë fushë të gjëre ndërtojnë Centrate elektike me fuqi ere për prodhim të energjisë elektrike në ishull e këtu sot ka mbi 40 sish në veprim.

Öland është e njohur edhe me prodhimin e luleshtrydheve, e këte ia mundëson klima, pra dielli dhe lagështia e bollshme në këtë vend.

Öland është parajsa e Suedisë dhe suedezve. Këtë ishull e bënë të njohur Ura  mbi det, flora dhe fauna e saj, mullijt e erës që ishin atraksion një kohë në këtë vend, qytet e saja të lashta me arkitekturën e tyre, gurët gelqeror në çdo cep të saj, me një karakteristikë të veçant se këta gurë gëlqeror janë përdodurë në ndërtimatri thuajse në gjithë vendin. Me një florë mjaftë të pasur e sidomos me Arkaide të cilat këtu janë ndër lulet më të kërkuara dhe me të pëlqyera. Këtu është edhe Villa Mbretërore e pushimeve verore të familjes Mbretërore suedeze e ngritur në vitin 1906, që eshtë mjaftë e vizituar gjatë gjithë vitit nga turistë. Mullijt e erës të ndertuar nga një still i veçant krysisht me dru janë një atraksion i vertetë i Ölnad edhe sot e që mendohet të jnë diku mbi njëqind sosh në këtë ujdhesë. Qytetet me karakteriste dhe joshëse për vizitoret janë Färjestaden, Borgholm.

Borgholm është qttit i vetëm në ishull, ku pran tij qendrojnë muret e qytetit të lasht mbi 200 vjet, që në atë kohë ishte shkattërua nga zjarri. Në sezonëne  verës në germadhate  qytit antik organizohen koncerte verore. Por nga Borgholm nuk është larg as Rezidenca Mbretërore në Solliden ku Mbreti dhe Mbretëresha kalojnë pushimet verore dhe se kjo rezidencë vizitohet edhe nga turistët të cilët kalojnë pushimet në ishull.
Öland është ishulli i dytë më i madh i Suedisë dhe Provinca më e vogël. Oland është e vendosur në lindje të Detit Baltik dhe krahinës Småland, nga e cila është ndarë nga ngushtica Kalmar. Ishulli është që nga viti 1972 i lidhur me kontinent nëpërmjet Urës Öland. Ndërtimi i urës Oland ka fillua në janar në vitin 1968.
Ura Öland u inaugurua në 30 shtator 1972.

Öland është gjeologjikisht një ishull shumë i ri. Ishulli është i përbërë nga gurë gëlqerorë dhe janë gjeologjikisht aq të ndryshëm nga gjeologjia kontinentale e  Småland. Portet dhe shumica e ndërtesave janë në anën perëndimore të ishullit për disa arsye, duke përfshirë pozitë më të mbrojtur dhe kontakteve me kontinent e me qytetin Kalmar. Fillimisht ka qenë zgjidhja më e rëndësishme përgjatë bregdetit lindor të ishullit, me Köping në anën perëndimore si vendi kryesor gjatë mesjetën e hershme. Banorët e Öland e kishin të ndaluar më vonë që të angazhohen në tregtinë, por e gjithë tregtia e tyre duhet të kalojnë nëpër Kalmar.
Nga 1569-1801, i gjithë ishulli Oland ngritur si kopsh mbretëror dhe u bë  ngritja e parkut të gjuetisë së Mbretërisë suedeze, që është, një park gjuetia mbretërore.
Kur qyteti i Borgholm u ndërtua me dekret mbretëror në 1816, ajo u bë një ringjallje e tregtisë në Öland dhe të lundrimt të anijeve.
Kur Ura mes Kalmar dhe Öland u përurua në vitin 1972 duke i dhënë fund shërbimit të trageteve në mes të qytetit Färjestaden në Öland, me Kalmar.

Në Ölande që ka kohë jeton dhe vepron patrioti, poeti, përkthyesi, shkrimtari, leksikografi i njohur shqiptar sadulla Zendeli Daja, cili me dashamirësi flet dhe thot:

Pas diplomimit të shkollës së lartë të bibliotekarisë, duhej të punësohesha.Si vend për të jetuar zgjodha ishullin Öland. Më tepër e kam zgjedhë si një ishull shqiptar, se kështu e paramendoja. Edhe shenjëtorja Birgita e ka kështjellën këtu. Ajo, kur ka shkuar në Itali, e gjeti një ishull si Ölandin dhe mbeti atje. Përmendorja i është ndërtuar në këtë ishull, aty afër shtëpisë verore, mbretërore. Motivi ka qënë se, duke qenë larg Atdheut, mërgimtarët tanë i pret pashmangshëm asimilimi i pjesëshëm ose ai i plotë. Ajo, që brengosë çdo njeri, në rrethanat e jetës jashtë atdheut, është ruajtja e gjuhës. Mendoja se detyra e seicilit intelektual ishte t´u ndihmonte shqiptarëve në mërgim.

Këtu është një nga urat më të gjata në Europë. Ky ishull më solli frymëzime… Siç e thashë më lart, Ölandin më tepër e kam zgjedhur si një ishull shqiptar. I pata thënë vetës: Unë do të shkoj në një ishull. Deti Balltik është i madh, sigurisht edhe një pikë e këtij deti piqet me detin Adriatik. Kjo ishte ujëdhesa ime dhe e Shqipërisë sime. Ky ishte mendimi im. Dhe këtu më lindën shumë frymëzime… Këtu është jeta ime dhe shtëpia ime, në Fërjestaden. Nuk është vetëm shtëpi e flamurit dhe shqiponjës. Ajo është një bibliotekë e pasur, ku u shkruajtën mijëra fjalë shqip.

Një shtëpi botuese dhe një shtëpi drite në ujdhesë.

Fati më ndihmoi që të ma zbuste këtë dhimbje, duke më çuar në pllajet nordike të Suedisë. Kam prekur tokën e ftohtë, me besimin se ëndërra ime për arsim dhe liria e popullit tim do të realizohen.

Bregdet me rerë të cekët apo vendeve gurore të thella, trotuar gëlqeror ose pyje të dendura e të gjelbërta, arti modern apo klasik, zejtari, këto janë karakteristikat krysore të Öland dhe kësaj oaze magjike e cila shtrihet pra në pjesen jug-lindire te suedisë. Pastaj në fshatrat e këtushme me varre Vikingësh, kopshteve zoologjike ose edhe ambiente joshëse për të huaj dhe turist dhe fëmijë. Pra diçka në  Öland për shijen e të gjithëve. Bimësia në pyje, livadhe dhe në kënetë, shumë tëheqëse për fëmijët që duan të luajnë në breg ose në qoftë se ju doni të hidhen në ujë menjëherë, pastaj arti dhe vepra artizanale për të gjitha shijet, historinë suedeze dhe skandinave dhe argëtuese nga kopshte dhe në klub nate.
Tërë rajoni i Mbretërisë së Krystalt dhe rajoni i qytetit të lasht Kalmar lidhen nëpërmjet urës së bukur në tokat jugore dhe pastaj rruga vazhdon  deri në veri, edhe me provincat lindore të vendit. Dyqanet, kampingjet, hotelet ose bujtinat, në të dy anët e ujdhesës fushatë e rërës, fushat madhështore të golfit, vendet arkeologjike, kalerime me kual të vogjël, patatet karakteristike të ketyre anëve, kjo është e gjitha atje!
Është interesant dhe duhet të thuhet se me siguri edhe dielli ka zgjedhur Öland si në peizazhin e tij të preferuar suedez në nxehtësi dhe me dritë. Këtu është dielli, dhe ditët janë të ngrohta. Këtu rëra është e bardhë dhe deti ka ngjyrë blu që ai i jep një gjallëri jetës, natyrës në Öland, benë këtë vend edhe më tërheqës për vizitorët e sidomos për ata të cilët janë për herë të parë në këtë ujdhesë.

*            Pjesë në vazhdime nga libri i autorëve ROVENA VATA dhe SOKOL DEMAKU

Nga Arjan Th. Kallço/

Kur ke kaluar disa herë në unazën e një qyteti të madh si Sofja, ndoshta mendoje se autobuzi do të hynte në qytet dhe kështu do të krijoje një ide më të qartë për të. Por ndodh që disa rregulla të komunitetit duhen respektuar dhe mjeti i udhëtimit nuk mund të kalonte përmes, pavarësisht dëshirave të zjarrta të udhëtarëve. Ndryshe do të shkelej një normë që do të kishte kosto të shumëfishtë. Por në mendje kisha udhëtimin e dytë, pasi nga dritarja vështroja qytetin e pafund që s’kishte të mbaruar. Të gjitha kryqëzimet të ngjanin me sheshe ku secila bënte jetën e vet, pavarësisht nga sheshi kryesor qëndror. Nuk ka dyshim që ka dallim, por edhe qendrat më të vogla kërkojnë të kenë jetë në ditët apo netët festive, duke e ditur mirë se vëmendja gjithmonë spostohet tek kryesorja. Njëlloj si në dallimet qendër-bazë, ku aksi i filluar nga baza të çon detyrimisht drejt qëndrës. Si kryeqytetet që janë qendra e madhe e gjallimit dhe lëvizjes së një kombi. E kanë këtë përparësi kryeqytetet, prandaj përqëndrimi i mendjes drejtohet për nga qyteti më i rëndësishëm. Nuk ka vend në botë që të mos i bindet kësaj aksome, ndonjëherë edhe pa dëshirë, edhe pse shumë ngjarje në historinë e kombeve mbajnë vulën e qyteteve që kurrë nuk e kanë patur këtë rol. Sofja nuk mund të bëjë përjashtim, prandaj ftesës për një konferencë iu përgjigja pozitivisht, me shpresën se do të realizohej ëndrra e mbetur pezull për një vizitë në të. Përgjigjia vonoi, por më në fund trokiti një mëngjes në adresën time të internetit. Disa gjëra kryesore që lidhen me qytetin ke mundësi t’i zbulosh më parë, duke ua hequr mundësinë surprizave të pakëndshme, veçanërisht kur je në vend të huaj. Ftesa thoshte shprehimisht se në datat 2-3 nëntor do të zhvillohej konferenca me tëmë Rishkrimi dhe variantet, me rastin e 90 vjetorit të krijimit të Katedrës së Romanistikës. Kur ditët e kryen misionin e tyre të afrimit, udhëtimi mori jetë në një itinerar tashmë të njohur për të gjithë shqiptarët: Tushemisht-Ohër e më pas nga Shkupi në Sofje. Tek stacioni i autobuzave të Ohrit mëson se ka linjë direkte deri në Sofje dhe kështu ditën e merr me nge. Disa ditë nëntori me diell dhe temperatura janë të pazakonta për ata që banojnë në zonat malore, prandaj mendova që të merrja linjën direkte, duke shijuar për orë të tëra buzë liqenit kënaqësitë që t’i jep vetëm një qytet bregdetar. Ohri ngjante me një qytet veror ku njerëzit përpiqeshin ta shfrytëzonin në maksimum këtë ditë të dhuruar gjysëmvere. Barkat dhe anijet e vogla nuk rreshtnin së vozituri mbi liqenin e qetë dhe plot shkëlqim. Aty nga ora 17.00 dielli kapërceu malin dhe muzgu po binte ngadalë mbi qytet. Nuk ka trishtim më të madh sesa kur një ditë e mrekullueshme që i drejtohet fundit.

Ora 19.00, autobuzi mori rrugën drejt Shkupit mes natës nën një qiell plot me yje. Qytetet kalonin në radhë njëri pas tjetrit dhe ndalesa e parë në Bigëll, për një pauzë të domsodoshme rigjenerimi. Dikush mori ndonjë kafe, ndonjë tjetër për të ngrënë dhe të tjerë në ritet e tyre të përditëshme, por që nuk ngjajnë kurrë deri në përputhje. Rreth orës 22.00 iu afruam Shkupit dhe të mahnit qëndra e tij historike e ndriçuar si për festë. Në një udhëtim një muaj më parë pashë nga afër të gjithë punën që bëhej për ta shndërruar qytetin në një qendër atraktive për turistët. Them me plot gojë se ia kanë arritur, pasi ngjan me një metropoli të vërtetë. Në qendër gërshetohet bukur në një stil antik historia e njerëzimit. Më kujtohet se në një bisedë me një shqiptar të Shkupit shkëmbyem këto dy fjalë : Ai-kush nuk e ka historinë përpiqet ta ndërtojë! Unë- kush e ka po e shkatërron! Dy fjali që nëse e mendon mirë përmbajnë në vetvete mesazhe të kthjellta për të gjithë.

Pas një qëndrimi të shkurtër edhe aty, më në fund rruga mori drejtimin e pakundërshtueshëm drejt Sofjes. Linja Galeb sillte risinë më të fundit, linjën e internetit në ëf, kështu që nuk ishe vetëm në një udhëtim disi të gjatë. Në doganën maqedonase u krye kontrolli rutinë i dokumentave dhe i bagazheve dhe më pas tek ajo bullgare. Kohëpritja e vendosur kur kalon nga vende të tjera drejt eurozonës u respektua me përpikmëri. Kjo ishte pengesa e fundit dhe më pas rruga kishte vetëm një ritëm. Sado që përpiqesha të flija, ishte e pamundur, sepse kërshëria ishte bashkëudhëtare e pandarë. Atu nga ora 5 e mëngjesit autobuzi u ndal tek stacioni dhe udhëtarët zbritën një e nga një. Në googleearth kisha parë se pranë ndodhej edhe stacioni i trenit dhe qëndra historike shtrihej pas tij. U nisa drejt tij për të pyetur sesi funksiononte trasporti për në qytet, por edhe të kalonin disa orë deri në agim. Në hyrje të tij mbeta i shtangur nga madhështia dhe bukuria e tij, edhe pse bënte pak ftohtë. Në orën 5.30 treni solli njerëz që edhe pse ishte e shtunë, nxitonin drejt punëve të tyre. Më pas nevojiten të holla në monedhën vendase dhe u drejtova për tek stacioni i autobuzave që ishte një tjetër befasi e këndshme: ngrohtë, njerëz, lokale dhe agjensi të shumta për destinacione të ndryshme në Europë.

Mëngjesi trokiti nën një mjegull të bardhë që të dukej se pritja nuk ishte komode. Tek informacioni një mesoburrë, tregoi të gjithë klasin e vet të mirësjelljes që të më ndihmonte. Më vuri përpara një hartë të qytetit dhe më tregoi të gjitha opsionet për të mbërritur tek Universiteti i Sofjes, Shën Klementi i Ohrit. Zgjodha rrugën më këmbë meqë nuk ishte larg: rruga e parë mbante emrin e mbretëreshësh, më pas vazhdonte e ndarë në dy pjesë me një përrua në mes dhe ura disa ura, për të dalë tek rruga e tretë që mbante emrin e një patrioti të madh bullgar. Qyteti dalëngadalë po merrte jetën normale të një dite plot qarkullim. U ndala para godinës së universitetit që të mahniste nga bukuria dhe në takimin e parë me një kolege të italishtes, mësova se kishte qënë rezidenca e carit, por për një çast i thashë se nuk e merritonte askush përveç dijes një ndërtesë të tillë.

Por surprizat nuk kanë fund në këtë fillimmuaji, studentët kishin bllokuar universitetin prej disa ditësh në shenjë proteste, por kishin garantuar një mabrëvajtje të konferencës. Tek dera e hyrjes nxorrën para një listë me disa faqe dhe pasi u thashë emrin, më lejuan që të hyja në territorin e saj. Dukej si një protestë tepër serioze, me një rregull të madh edhe brenda mjediseve të universitetit. Tek dera e dytë e hyrjes përsëri konfirmimi dhe hap pas hapi po zbuloja atë ndërtesë që dikur i përkiste një aristokrati që ishte në krye të vendit. I shoqëruar nga kolegia u ngitëm në sallën e amfiteatrit ku po bëheshin përgatitjet e konferencës. Më prezantoi me organizatoren e konferencës dhe drejtuesen e katedrës së romanistikës, së cilës i dhurova një suvenir me flamurin tonë, meqë jemi në muajin e festave të 28-29 nëntorit. Më pas dolëm për një kafe jashtë territorit të universitetit dhe takuam kolegë të tjerë të ardhur nga Greqia, Spanja, Italia për konferencën. Me të gjithë njihesha, pasi ishim takuar në konferenca të tjera në vende të ndryshme. Është një kënaqësi e madhe tek takohesh e ritakohesh në qytete të ndryshme të Europës dhe të kesh mundësinë të parashtrosh kumtesat dhe të diskutosh për temat në fjalë. Por kisha edhe një kënaqësi tjetër, pasi kisha lexuar se me Bullgarinë që nga koha e Ismalil Qemalit e deri vonë miqësia mes dy kombeve kishte një histori të pasur. Në Bullgari është botuar për herë të parë edhe Himni ynë kombëtar, por kemi qënë edhe miq në fatet tona gjatë viteve të Luftës së parë botërore. Tek Bullgaria shumë shqiptarë kishin gjetur atdheun e dytë si emigrantë politikë.

Festivali i Këngës e Valles Shqiptare në Amerikë – një urë e fortë lidhëse midis vendlindjes dhe diasporës/

Nga BEQIR SINA, Bronx – New York/

 BRONX NY: Festivali i 23 vjetor shqiptar! Mbrëmja me këngët, vallet, kostumet dhe traditat nga të gjitha trevat shqiptare, në Amerikë, nën kujdesin shembullor të Kishës Katolike Shqiptare Zoja e Shkodrës, konsiderohet si festa më e madhe shqiptare e kulturës tonë në diasporë. Festivali gjithëshqiptar! është dita kur shqiptarët e Amerikës, festojnë së bashku kulturën tonë, festojnë trashëgiminë tonë, festojnë atë që na sjell dhe na bënë së bashku ne si një popull edhe në mërgim.

Shqipëria, Kosova, shqiptarët nga Mali i Zi, nga Maqedonia, Presheva, Bujanovci, Medvegja, Çamëria, Arbëreshët dhe Diaspora – këto ishin ngjyrat e pikturës folklorike, që pamë mbrëmjen e 10 nentorit gjatë Festivalit të XXIII Artistik i Këngës e Valles Shqiptare në Amerikë. Festivali organizohet për të njëzetënetretë herë nën patronazhin e Kishës Katolike Shqiptare Zoja e Shkodrës – Qendrës Kulturore “Nëna Tereze”.

Kështu në kulmin e aktiviteteve që po zhvillohen në kuadrin 28 Nëntorit 1912 – Ditës së Flamurit – Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë, New Yorku, mbrëm për tre orë u zhvillua edhe festival që u bë vendtakimi i kulturave të të gjitha trevave shqiptare – brenda dhe jashtë trojeve etnike.

Këngëtarë, muzikantë dhe valltarë “pikturuan” ngjyrat e kulturës së tyre para syve të mërgimtarve shqiptarë në Amerikë, në  Festivalin e XXIII-të Shqiptar, që u zhvillua të djelën në mbrëmje në” Lehman Center for the Performing Arts” në Bedford Park Boulevrad, Bronx, New York, dhe e ndoqën më shumë se 3000 vetë, nga zona e ”Tre Shtetshit”.

Përveç këngëve dhe valleve, kostumeve plot ngjyra, programi i festivalit përfshinte dhe shkollën e këngëve dhe valleve shqiptare, nga Bostoni, Detroiti, Nju Jorku, Nju Xhersi e tjer.. Me valle dhe veshje popullore u prezantuan traditat dhe anët folklorike nga të gjitha trevat prej Grupit “Rozafati”, Kisha Katolike Zoja e Shkodrës,Grupi “Gjergj Kastrioti”, Rochester Hills, Michigan, Grupi “Bashkimi” Boston, Massachusetts, Shoqëria kulturore “Mërgimi”, nga Patersoni, i Nju Jerseyt .

Ndër pjesëmarrësit ishin edhe kongresisti demokrat i Nju Jorkut, Eliot Engel, asambleisiti i Nju Jorkut, Mark Gjonaj, kryetari i Vartës dr. Gjon Buçaj, dhe famullitari Dom Fran Kola, Konsulli i Përgjithëshëm i Kosovës në New York, ambasadori Bekim Sejdiu, Presidenti i KKSHA, zoti Martin Shkreli e të tjer. Në festivalin e XXIII morën pjesë edhe shumë presonalitete, veprimtar dhe lider të komunitetit, afaristë, gazetar, artistë, muzikantë dhe studnetë e stduente. Festivali XXIII Shqiptarë, prezantoi folklorin e bukur shqiptarë, duke u bërë një urë lidhje e fortë me Shqipërinë e të gjitha trevat dhe që në diasporë, që të ruhet muzika, vallja dhe kënga shqiptare në Amerikë.

Në skenë dolën grupe vallëtarësh, këngëtarësh e instrumentistësh nga të gjitha trevat, duke interpretuar sipas programit më se 30 pika të ndryeshme. Festivali, ishte i pasur me këngë e valle, humor e pjes instrumentale, skeçe e parodi, valle e melodi të zgjedhura shqiptare, të të gjitha krahinave dhe trevave shqiptare.

Hapjen e Festivalit të XXIII-të, Shqiptar, në Nju Jork, e bën konferencierët Etrita Ibroçi dhe Kreshnik Zhabjaku.

Ndërsa përshëndetja tradicionale, dhe bekimi i festivalit u krye nga famullitari i Kishës Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës” Dom Pjetër Popaj, i cili ndër të tjera tha se :” Ju sigurojmë se sonte keni për tu ndar shumë të kënaqur me programin e pasur përgaditur për ju. Këngët e vallet tha Popaj në fjalën përshëndetëse, prej trevave të ndryshme shqiptare nga veriu e deri në jug kan për t’ju sjellur shmallim në shijen e këndëshme të arttit tonë muzikor shqiptarë. Çka e bën festivalin edhe më të vlefëshëm dhe domëthënëse dhe është më shumë prej këtyre argëtuese nga të rinj që kanë lindur këtu në Amerikë”

Duke folur për qëllimin e festivalit shqiptar në Amerikë, famullitari dom Pjetër Popaj, theksojë se qëllimi i festivalit nuk është vetëm argëtimi por edhe bashkimi me njëritjetrin. “Ne gjithmonë, tha ai theksojmë gjërat që na bashkojnë e jo gjërat që na ndajnë, pra të bashkuar ruajmë gjuhën, kulturën, traditat e lashta e mbi të gjitha ruajmë veten tonë” tha Popaj.

Më pas ai bëri një lutje duke iu faleminderuar Zotit që ne shqiptarët kemi këtë bashkim me njeri tjetrin, duke ruajtur këtë dhurat njëkohësisht, sipas famullitarit Popaj, ne japim një shembull të mirë, dhe sigurojmë një të ardhme për të rinjt e të rejat e komunitetit tonë, u shpreh Dom Pjetër Popaj.

“Me këtë ne tregojmë se jemi krenar që jemi shqiptarë, vazhdoi Popoaj, duke shtuar se Zoti na ka pasuruar me virtyte të larta sikur janë ; besnikëria, ndershmëria e bujaria,, që gjenden rrall në popujt e tjerë të botës. Në këngët e lavdishme kujtojm edhe etërit tanë që besnikërisht kan ruajtur këto thesare me dinjitet” thekësojë  famullitari i Kishës Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës” Dom Pjetër Popaj,

Festivali i XXIII-të Shqiptar, nderoi me një çertifakt të veçantë asambleistin e parë shqiptarë në Asamblen e Nju Jorkut, nga Distrikti 80-të, në Bronx, zotin Mark Gjonaj.

Festivalin e hapi fragmenti poetik; “Sofra shqiptare”, recituar nga Sebastian Tinaj, shoqëruar me një valle festive e titulluar “Lulet e Festivalit”, lujtur nga Grupi “Rozafati”, i Qëndrës Kulturore “Nëna Tereze’, me udhëheqëse artistike koreografen e njohur Agelina Nika.

Ky festival ishte i ndarë në tre pjesë, ku në pjesa e parë, dolën në skenë e festivalit Grupi “Rozafati”, Hartsdale, New York, me valle me motive mirditore, koreografia nga Angelina Nika, dhe një kolazh me motive nga Kosova, kënduar nga Besim Muriqi .

Të mos harrojmë dhe një ansamabël tjetër shqiptarë në Amerikë –  Shoqata kulturore artistike Grupi “Gjergj Kastrioti”, Rochester Hills, Michigan, i cili  është një ndër mysafirët e dëshiruar dhe pjesëmarrëse e rregullt e çdo festivali.  Grupi “Gjergj Kastrioti”, Rochester Hills, Michigan, pranë Kishës Katolike Shqiptare Shën Pali,”, erdhi në skenën e festivalit me potpurinë “Vallëzojmë dhe gëzojmë në log”  muzika nga Beko Gjelaj dhe Safet Beqaj, koreografia nga Joli Paparisto.

“Delja Rude” dhe kënga e “Imja Shota” kënduar nga Dea Elezaj, shoqëruar në piano Nikollë Tinaj ishte kënga që korri një shumë durtrokitje , kënduar nga talenti Elezaj e cila edhe kësaj rradhe demostroi një vokal të shkëlqyer.

Ansambli “Bashkimi” nga Bostoni prezantoi magjinë e folklorit të Çamërisë

Grupi “Bashkimi” Boston, Massachusetts, edhe kësaj radhe erdhi në këtë festival me “Valle me motive Çame” koreografia nga Bashkim Braho., teksa Grupi “Rozafati”, vazhdoi programin me nje “Valle me motive permetare”, koreografia Angelina Nika

Në pjesën e dytë nga Nju Xhersi fqinjë në festival mbërriti ansambli i shoqatës Patersonit,  Shoqëria kulturore “Mërgimi”, nga Paterson, Nju Jersey , me ”Valle me motive të Drenicës” koreografia nga Xhemal Bekteshi , dhe kënga “Të pandarë Jug e Veri” kënduar nga Adem Kaliqi, të cilat entusiasmuan jashtëzakonisht të tre mijët pjesëmarrësit me mgjyrat floklorike dhe patriotike dhe krjiuan një atmosferë mjat emocionante.

Ndërkohë, që më pasë ata u ndoqën në skenë nga një kolazh me motive nga Malësia, kënduar nga Ylli Sufaj, Liza Nikprelaj dhe Fran Vulaj. Grupi “Gjergj Kastrioti”, nga Rochester Hills - Michigan,  me koreografi të Joli Paparistos, luajti dy pjesë një ”Valle me motive të Shqipërisë së Mesme” dhe vallen “Tirana ime”

Këngën e bukur nga treva me veriore e Shqipërisë, me një kolazh me motive nga Shkodra dhe Ulqini e sollën në këtë festival këngëtarët Haxhi Zeneli, Lab Logu dhe Viktor Hila. Sikurse, me valle nga të gjitha krahinat, ku banojnë shqiptarët erdhi në këtë festival Grupi “Rozafati”, Hartsdale, Nju Jork, i cili vijojë daljen në skenë me “Valle me motive Kosovare”, me koreografi nga Angelina Nika

Pjesa e tretë dhe e fundit ka vazhduar me Shoqërin kulturore artistike Kelmendi, Nju Jork, me drejtues Sokol Smajlaj, me një tuf interpretimesh të cilët dolën në skenën e festivalit mes një “breshërie” duarttrokitjesh dhe thirrjesh entusiaste të spektatorëve.

Ky grup i dalluar për repertorin e tyre të pasur burimor nga kjo krahinë ishte grupi që mori më shumë duartroktitje, duke interpretuar  pjesë të tilla si :  ”Babgjysh merr Lahutën”, me lahutë Martin Smajlaj, – shoqëruar nga fëmijët Nikoll Tinaj dhe Antoneta Nitaj, “Shqipërinë e dua”, kënduar nga Pëllumb Naçaj dhe Bashkim Vushaj, “Shqipe fluturoni” kënduar nga Klaudja Hysaj dhe Grupi, “Një Bylbyl këndon n’mërgim” kënduar nga Ylli Sufaj, Luigj Tinaj, Antonio Vuktilaj dhe grupi.

Në pjesën e tretë Grupi “Rozafa” në fund solli në skenë “Valle me motive nga Malësia” me koreografi të Angelina Nikës, Me këtë rast Festivali i XXII-të Shqiptarë, rezervoi edhe pak humor nga humoristët Tom Smajlaj dhe Luigj Tinaj, me autor teksti të Gjovalin Lumës, me pjesën humoristike “Largëpamësia politike sma do këngën folklorike”.

Kurse, këngëtarët Amarda Arkaxhiu, Edi Duro dhe Indrit Mlika, i “ranë” mes përmes Shqipërisë me këngë popullore, me një kolazh me motive nga Kosova, Mal i Zi, Maqedonia, Shqipëria e Mesme dhe e Jugut”

Kurse e mbylli Festivalin e XXIII-të Shqiptarë, Grupi i Valleve “Bashkimi” nga Bostoni me udhëheqës Bashkim Brahon, me një valle të titulluar”Në një flamur të pandarë” me koreografi nga Donald Braho.

Festivali  XXIII krijoi një urë të fortë midis shqiptarëve të Amerikës, Shqipërisë , Kosovës dhe të gjitha trevave shqiptare.  Kështu edhe sivjet Festivali Shqiptarë në Nju Jork, dha kontributin e vet për ruajtjen e shumëllojshmërisë së kulturës shqiptare në Amerikë.

Festivali i XXIII-të Artistik i Këngës Shqiptare, në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, është një festival madhështor kulturor mbarëkombëtar, në rang komunitar. Festivali Artistik i Këngës e Valles Shqiptare në Amerikë, është manifestimi më i madh kulturorë i botës shqiptare, i organizuar për çdo vit, nga Qendra ” “Nënë Tereza” e Kishës Katolike “Zoja e Shkodrës”. Qysh nga edicioni i tij i parë në vitin 1990 e deri tani janë organizuar 23 edicione. Duke ushtruar një ndikim të madh si brenda dhe jashtë Amerikës, tek shqiptarët. Krahas përhapjes së emrit të këtij festivali në botën shqiptare, në këtë festival janë tërhequr çdo vit më shumë trupa të njohura vallëtarësh, muzikanësh, këngëtarësh e recituesish, edhe nga më të njohurit në bashkësinë shqiptare në Amerikë, por edhe në vendlindjen e tyre.

Ne Foto: Nga e majta-Dine Dine, Jozef Radi, Faslli Haliti, Gezim Hajdari

Nga Dine Dine /New York/

Meqë ishte herët vendosëm të vizitojmë si çdo vit varrezat e prindërve tanë. Kaluam Savrën ku kisha kaluar 20 vjet, u kthyem te Pushimi i Shoferit, kaluam Krutjen, Fier Semanin, Gjazën e famshme, ku edhe aty kisha kaluar 20 vjet të tjera të kalvarit të dënimeve komuniste dhe mbrritëm te varrezat e Ngurrzës, ku prehen edhe sot e kësaj dite njerzit tanë të afërm. Në një ambient të qetë dhe plot gjelbërim u ulëm të heshtur, duke kujtuar ata njerëz që dikur kishin qenë pjestarët më aktivë të familjes, xhaxhain me të shoqen, xhaxhaicën tjetër, nënën dhe djalin tim të parë. Dhe ashtu, të përhumbur ndër kujtime menduam vuajtjet dhe sakrificat e tyre, tensionet, ankthet e gazit të degës që vërshente në çdo kohë për të bërë arrestimet e rradhës… dhe me thënë të drejtën na kapi një lloj trishtimi që çuditërisht pse jo edhe lot ngashërimi dhe dënesa si të ishim fëmi. Kujtime trishtuese, të dhimbëshme, të ëmbla e të hidhura të një kohe që iku përgjithmonë, për mos t’u kthyer më kurrë. Edhe pse varrezat që dikur i kishim bërë vetë me beton, tani krahasuar me të tjerat duken si të dala jashtë mode përsëri ngushllohemi kur shohnim atë pastërti shëmbullore dhe ku dora e dikujt vazhdimisht kujdeset për to. Ishte kujdestari i varrezave që vazhdimisht na thotë, se atë punë e bën për shpirt, por natyrisht që i gëzohet çfarëdo lloj shpërblimi sado të vogël që të jetë, sepse i ndihmon sadopak “kotheres së kalamajve”. Veçanërisht fshatarët kanë mbetur në nivelin e varfërisë. Megjithatë, falë fëmijëve, që shumica kanë çalltisur në perëndim e herëpashere dërgojnë ndonjë ndihmë, kanë mundur të mbijetojnë. S’kishim mbaruar akoma së qari hallet me kujdestarin e varrezave kur ra zilja e celularit. E kishim lënë të hamë një drekë me drejtorin e shkollës “18 Tetori” Skënder Gegën. Kur mbrritëm në Lushnje, shoku im i kahershëm Gëzim Baruti po më priste te rruga. U gëzua pa masë. Ndër mbresat e njerëzve të mi të shtëpisë që vdiqën të helmuar e pa parë kurrfarë gëzimi në jetë, isha përfshirë nga një ndjenjë kotësie e boshllëku dhe të them të drejtën s’kisha dëshirë për asgjë. U sforcova mos ta jap veten, e të dukem disi i gëzuar, por mendja përsëri vërtitej nga vërtitej dhe shkonte te varrezat e Ngurrzës dhe përsëri mendoja se përse duhej patjetër ta kryenim atë formalitet. Përse, pikërisht mua më kish ftuar drejtori për atë drekë?! Për një koinçidencë të keqe, Gëzimin s’e kisha takuar qysh nga koha kur isha larguar për Amerikë.

Në 1998, marr një telefonat nga shoku i cili me një gëzim të papërshkruar më tregon se revista “MEHR LICHT”, duke vazhduar traditën e shkollës serioze të përkthimit, atë vit kish botuar në pesë variante shqipërimi e poezinë e famëshme të Kiplingut “IF”. Për t’u dhënë lexuesve poezinë “IF” revista u mbështet në punën e përkthyesve Fan S. Noli, Vedat Kokona, Robert Shvarc, Ukzenel Buçpapaj dhe Dine Dine. Variantet po i sjellim sipas renditjes së saj… “E mbaj si bibël poshtë jastëkut – më thoshte vazhdimisht në telefon – dhe më duket se të shoh me sy”.

   ***

Sapo futëm këmbët në hyrje të shkollës në një kollonë, me një kornizë me përmasa të mëdha, ish varur përkthimi im i kësaj poezie dhe… në fund autori, ish nxënës u kësaj shkolle… U befasova sapo hyra në korridorin e gjërë, të dekoruar me shumëllojshmëri fotosh, të jetës 50 vjeçare të kësaj shkolle, stenda ekspozitash të viteve të shkuara e të tashme. Diku më tej m’u shfaqën fotografi të viteve të para të këtij gjimnazi e unë njoha veten e të gjithë shokët e shoqet e mia… Në atë shkollë njoha De Radën e Fishtën e fshehur, Konicën e përbuzur e Mavromatin, aspak të zi, madje të kuq, gjenia shpërthyese e të cilit na solli në shqip Shekspirin, Servantesin, Khajamin, Ibsenin, etj. Aty lexova Bajronin, Kardailin, Gëten, Shellin, Dikensin, Saadiun, Khajamin etj. Është e paharrueshme kjo shkollë për mua e shokët e mi. Ndaj ndjej një sëmbim në zemër, e më kujtohet vazhdimisht i vogli Zhan Kristof, heroi i veprës së Romeu Rolandit. …Shoku im e ndjeu ngashërimin tim, më futi krahun dhe u ngjitëm në katin e dytë, ku drejtori i shkollës z. Gega na priti përzemërsisht duke na gostisur sipas zakonit. Pas një bisede të shkurtër doli me premtimin se do të kthehej shpejt. Nuk pata kohë as të kundroja dekorin e zyrës së tij, kur ai qe kthyer përsëri. Na foli për shkollën e re dhe atë të së kaluarës. Fliste thjesht, larg terminologjisë pedagogjike e profesionale (ishte biokimist). Fliste ngadalë. Të shihte ngultas në sy, e ti nuk mund t’i harroje ato çka thoshte. Kordat vokale i ishin tronditur thellë për 40 vjetët e mësuesit asket të fshatrave. Zëri dyngjyrësh ishte një dëshmi sa ai kishte punuar me pasion e përkushtim me nxënësit. Dhe tani, drejtësia e ardhur vonë e kishte vlerësuar punë e tij të gjatë… U njoha me gjëra të reja në shkollën time. Laboratorë kimie të kompletuar, kabineti i fizikës. Nëpër korridore afishohej shkenca e natyra, ilustruar me pamje krejt origjinale. Anshtajni e Frojdi, përkatësisht gjenij të Fizikës e Psikanalizës, zbukuronin një kënd të veçantë. Pak më tej, Lord Bajroni dukej sikur këndonte sërish këngën: “Të rreptë bijt e shqipes…”. Lutja e tij e fshehur (për vetitë e shqiptarëve: “veç të ishin ca më të arrira”) tashmë ishte realizuar… Fishta, i fshehur, i nëmur e i përndjekur nga komunizmi përjetësisht, hijeshonte një kënd me anën tjetër të korridorit. Homeri ynë tashmë, ka zënë vendin e vet për t’u lexuar ëndshëm e pa frikë. Ndjehem i privilegjuar i fatit (të keq a të mirë!…) që pata mundësinë ta lexoja aq herët. Informatika, kompjuterat, biblioteka; të gjitha specialitetet që ushtrohen në jetë, paraqiteshin në këtë shkollë, thjesht, bukur dhe përkushtueshëm shpirtërisht e financiarisht. Vërtetë drejtori e kishte organizuar punë në këtë shkollë, duke e bërë model, por ama edhe stafi i tij ishte treguar i palodhur për t’ja arritur asaj që ne e kundronim me sytë tanë. Ejani, – na tha drejtori. Një auditor ju pret të shpreheni për jetën tuaj këtu e për jetën e re në Amerikë. U befasova sërish… Nuk e kisha menduar se do të flisja para nji auditori të tillë, të rastësishëm, por të përgatitur e që përfaqësonte një brez të ri intelektualësh të të gjitha profesioneve. Ishin ata që premtonin për shtyllat e reja të shtetit të ardhshëm shqiptar, të zhveshur nga ajo ideologji që bën të vuajnë shtetasit e vet, nga ideologjia komuniste, pothuaj e harruar tashmë… Para tyre po fliste një nxënës si ata, i kaluar në moshë e më pak në mendime… Amerika, ju thashë, është e tillë sepse punohet. Nëse shqiptarët punojnë si tek ne në Amerikë, atëherë Shqipëria do të ndriçojë sa që Evropa do ta ketë zili. Pedagogët që asistonin (ishin mjaft nga këta), pohonin njëzëri, duke përçuar tek nxënësit se puna e mendja e urtë e ndrisnin një komb, sado i prapambetur të jetë… Aty takova pedagogë, prindërit e të cilëve, bashkë me mua mësuan në këto banga. Irma Idrizi quhej njëra syresh, mbesë dhe vajzë e poetëve të talentuar Halil e Bexhet Jaçellari. Le të më falin të tjerët, emrat e të cilëve nuk mundem t’i kujtoj!… Pas asaj bisede, e ndjeva veten tamam një nxënës mes shokësh e shoqesh të së njëjtës shkollë. Ndjeva keqardhje që nuk isha moshatar me ta por kënaqësia që më jepte biseda më ngushëllonte, gjithsesi… Qe një bashkëbisedim i mrekullueshëm pedagogë-nxënës. Falenderova drejtorin për auditorin cilësor dhe dola me atë ndjesinë e këndëshme, si një ish nxënës i kësaj shkolle isha bërë i njohur… me një përkthim!! “Kur dua të shmang vulgaren me vartësit e mi kolegë – tha drejtori – u them: Shiko poezinë e Kiplingut; lexoje!… a gjen aty diçka nga vetja jote?!… nëse jo… ke pak kohë të rregullohesh, sepse përkthyesi është një ish nxënës i kësaj shkolle…”. Unë, i nëmuri, i përbuzuri, i përndjekuri zbulova në ish shkollën time se arti i pranimit të diçkaje është thuajse, i barabartë me atë (art) të krijimit të saj, dhe se shija e vërtetë e këtij arti, konsiston në interpretimin e drejtë të domethënies së tij… Kjo poezi – i thashë drejtorit – është një mermer i gdhendur mrekullisht nga Kiplingu, dhe unë veç mund ta kem dëmtuar duke e përkthyer. Më pas u kënaqa me sallën e informatikës. Më shumë se 40 kompjutera servireshin në këtë sallë. Njohuritë mbi internetin ishin përvehtësuar nga të gjithë nxënësit e shkollës. Pra ndryshimet ishin të dukëshme dhe në kahjen e duhur. Nuk pata kohë të vizitoj laboratorë të ndryshëm që përbënin didaktikën, mësimdhënien e kësaj shkolle. Drejtori me një libër në dorë mu drejtua: Merre, është për ty. Ishte një libër me autorë nxënës-pedagogë, nën kujdesin e drejtorit e të gjithë stafit të tij. Ishte një punë e mrekullueshme për pasqyrimin e vitit shkollor 2007-2008. Puna këmbëngulëse e këtij stafi bëri të mundur botimin e tij. Retushimi i librit ishte mjaft cilësor. Pas leximit të shpejtë të një pjese të tij, më bëri përshtypje puna e tyre krijuese, recensionet për një sërë veprash të njohura, si dhe përkthimet e sidomos krijimet e nxënësve në frëngjisht, anglisht, gjermanisht, spanjisht etj. Aty për aty, m’u kujtua James Becker në Tiranë “Liria jep rezultate”. Në një cep pashë të afishuar nga vëllimi poetik: Antologji 2008, vargje nga nxënësit e kësaj shkolle: Izidor Beqiraj, Klaudia Çarçani, Renalda Koduzi, Klelia Mone etj., prozat nga Elis Sholla, Eriola Arapi e Klaudia Shima. Binte në sy një poezi në anglisht, shkruajtur nga nxënsja Klaudia Brahimaj, ndërsa në prozë (në anglisht përsëri) krijimet e F. Gjyla, G. Qorri, I. Haxhiu, e në frengjisht B. Bozo, A. Liko. Krijimet në italisht mbanin emrat e I. Karame, E. Bazi e M. Tabaku etj. të gjithë nxënës të këtij gjimnazi… Krijimi në gjermanisht përfaqësohej nga Esmeralda Zela. U ndjeva krenar që kisha mbaruar mësimet e maturës në këtë gjimnaz që kishte përgatitur kaq krijues të zotë, të një moshe fare të re… Sikur mos të ishte kaq e egër kjo diktaturë 50 vjeçare (a thua se ka diktatura të buta?!), sot do të numroheshin me qindra krijues të moshuar e me siguri të një cilësie të lartë, sepse në atë kohë, etja për dituri e njohuri jashtëshkollore, ishte edhe më e fortë se etja për ujë në një ditë korriku… Në libër kishte recensione për vepra e autorë të njohur vendas e të huaj. Më tërhoqi vëmëndjen, veçanërisht, një recensë psiko-kritike mbi dashurinë në tragjedinë e Shekspirit “Hamleti” shkruajtur nga mësuesja e letërsisë Flora Çarçani. Ishte vërtetë diçka e re për dashurinë e herojve, të kësaj vepre të pavdekshme… Nuk mungonte (përveç mjaft të tjerash) edhe një analizë mbi Mateo Falkonen e Prosper Merimesë, aq shumë i pëlqyer në kohën e studimeve të mia të shkollës së mesme. Libri në fjalë hijeshohej nga një tufë lulesh, apo kurorë vjollcash më mirë të them, të gjitha krijime të stafit pedagogjik e nxënësve të shkollës, më së shumti… Nuk më premton koha të shkruaj për gjithçka shkruhet në këtë libër, por krijime e puna e palodhur e drejorit të gjimnazit z. Skënder Gega dhe stafit të tij, meritojnë të merren në konsideratë dhe unë në një të ardhme jo fort të largët, do të mundohem të shkruaj, anipse pretendimet e mia krijuese s’do të mund të shprehin dot, atë punë të admirueshme artistike të nxënësve të gjimnazit “18 Tetori” Lushnje ku studiova edhe unë gati gjysëm shekulli më parë… I kënaqur që kalova ca kohë në ambientet e pasura të ish shkollës sime të varfër, i kërkova drejtorit të dalim. E kisha jetuar aty, edhe një herë rininë time të hershme kujtimhidhur, paçka se, nën rreze të ngrohta të një dielli në perëndim. …Kjo retrospektivë kishte mbaruar nëse mund të mbarojnë ndonjëherë ato… Dolëm sakaq… Oborri gumëzhinte nga zërat gazmorë. Ishte një gjuhë korale, pothuasje skenike, plot emocione, ku nuk mungonin as përbetimet idilike, rreptësisht të ndaluara në moshën time të shkollës… Opopo! Kështu pse më dilnin para syve papushim?!… O ditët e djalërisë, o moj kohëz e të rit tim?!… …u kujtova dy miqve të mi vargjet e Naimit, e Skënder Gega si për të më ngushulluar, aty për aty, deklamoi: Vërtetë se syri i djalit shkrep xixa, flak e zjarr Po syri i plakut, llaps me dritë të kulluar…

***

Qeshëm çiltas të tre… Hygoi paska pasur të drejtë… Automobili i drejtorit mori rrugën e Beratit. Kaloja për herë të parë në atë rrugë. Lexuesi nuk duhet të habitet për këtë. Pothuajse gjysma e shqiptarëve, nuk lejoheshin të dilnin larg vendbanimeve të tyre para vitit 1990. Pa e kaluar urën e Kuçit, pak djathtas, mes një gjelbërimi të hijshëm e çlodhës, buzë lumit Seman, uji i të cilit ngjan vërtetë si një përzierje ujë çimento, rrëzë një çuke të vogël, plot jeshile e ferra, merr frymë një fshat i vogël, që ekspiron këtë frymë në formë të një tymi kaltërosh. Quhet Çukas. Restoranti nuk të “mbushte” në pamje të parë. Të gjitha tavolinat ishin buzë lumit e të mbuluara me drurë natyralë e gjith blerim. Ishte një vend piktoresk. Romantika s’tundej vendit, dhe pse vizitorët ishin të shumtë. Heminguej, me siguri që do ta kishte hedhur grepin në lumë e do ta harronte gotën e verës… Pula e zogjtë e pulës, patat e rosat me të vegjël e tyre, harabelët në anën tjetër që vërtiteshin të patrazuar, harmonizoheshin me dekorin shumëngjyrësh të pemëve, luleve e jeshillëkut. S’pata kohë të sodis të tërin atë mjedis të mrekullueshëm e çlodhës sepse ia behu kamarieri. Për meze porositëm zogj të pjekur me saç e turshi nga më të ndryshmet, patlixhana, lakra, speca etj, ashtu siç dinë ti qëndisin fshatarët. Pothuaj gjithëkund përdorej saçi. Pilaf orizi me pulë të pjekur në saç, qumështur i pjekur në saç etj. Kur na serviri zogjtë e pjekur, në një tepsi goxha të madhe nuk m’u besua; e kush do t’i hajë të gjithë këto?! Më vjen keq se do të shkojnë dëm!… Për çudinë time vetëm kockat mbetën në tepsi. Drekosëm duke biseduar, Homeri e Virgjili, Tuqididi e Demosteni, si edhe Kotoni e Ciceroni ishin të ftuar tanë të parë. Bëmat e tyre i shtruam në tavolinë, duke korrigjuar njëri tjetrin… Da Vinçi, Pjer Ronsari, Petrarka, Dante si dhe Volteri, Rusoi e Luigji XIV-të ishin një objekt i veçantë për ne. I ngritëm në qiell veprat e tyre. Gjynah veç që s’kishin pirë verë buzë lumit të vendit tim…

LAVDI o Zot, që dhe këtë balsam Që na shëroi e më shëndet na mbushi. Kishte mbërritur Omer Khajami… me një qelq verë, si rubin. Na e la mbi tavolinë e u largua. Folëm për të e për Saadiun. Diskutuam pa rreshtur për këtë poet. Para tavolinës sonë kaloi si në një revistë një qimiter i tërë mbretërish e njerëzish të mëdhenj si Keopsi, Ramsesi, Sardanapali, Jul Qezari, Aleksandri, Kleopatra, Shekspiri, Shatobriani, Shopenhaueri, Napoleoni, Balzaku, Gëtja, Tolstoi, etj. Pastaj u përqëndra tek letrarët e qytetit tonë, Faslli Haliti, Visar Zhiti, Halil Jaçellari, Evgjen Merlika, Izet Shehu, Tahsim Demiraj, etj. Unë veçanërisht fola me superlativa për të gjithë. Faslliut – iu thashë – i shkon për shtat një thënie e Shopenhauerit që pak a shumë thotë se: “jo çdo gjë e thjeshtë është gjeniale, por mund të jetë e thjeshtë e njëkohësisht gjenniale…” të bën përshtypje se me çfarë dhimsurie e pa kurrfarë kompleksesh shkruan për ata që u persekutuan padrejtësisht. Kur, dikur lexova një shkrim për Seit Selfon, të cilin pata fatin ta njoh personalisht, dy tre herë e ndërpreva leximin… sa bukur!… dhe më vinte keq që vetë ne, nuk dimë të shkruajmë aq bukur për persekutimet e vuajtjet e shokëve tanë që i njohim aq mirë sa ç’dimë për veten tonë. Me Faslliun e nja dy poetë të tjerë, para dy vjetësh pata rastin të ha një drekë diku në një fshat (emrin s’ia kujtoj) përballë Hajdaraj. Edhe pse nga natyra një neglizhent i pariparueshëm, nuk ia fala vetes që s’mora mundimin të marr nja dy shënime sa për kujtesë… ishte një drekë e këndëshme me biseda tejet të çiltëra, e pa harruar… Për Visarin folëm gjithashtu gjatë. Dikur shkrova një shkrim për 2 romanet e tij “Rrugët e Ferrit” dhe “Ferri i Çarë” më mbeti peng dhe s’e di si më mbeti pa futur një thënie e Artur Kosteler që thotë: “Shënja kryesore e gjeniut nuk është perfeksioni por origjinaliteti…” i përshtatej më së miri natyrës e shkrimeve të tij. Për shokun e vuajtjeve Evgjenin, u fola ndoshta edhe më shumë se duhej. Një poezi të tij “Muzgu” në dorëshkrim, që mbase edhe ai vetë mund ta ketë harruar, e mbaj si relike, dhe më duket se shuaj mallin, që s’e kam parë prej kohësh, duke e lexuar herë pas here. Gazeta “ILLYRIA” e ka bërë korrespondent të jashtëm. Në një kioskë aty pranë punës, ku shitet gazeta mesi pres, që të vijë e të lexoj ndonjë shkrim nga Evgjeni. Kur s’e shoh emrin e tij më duket se edhe gazeta ka diçka mangut. Bën analiza me një llogjikë të fortë e me kulturë. Për Halil Jaçellarin fola me një pasion të veçantë. Në shkollë të mesme as që e dija që ky njeri të cilin padrejtësitë e bënin të humbiste durimin, e papritmas bëhej agresiv, një ditë do të shfaqej me romanin e tij të parë “Nesër është e djelë” e për çudi në kohën e diktaturës! E lexova me një frymë derisa i dhashë fund dhe u befasova me talentin e tij. Edhe Kadareja dikur ashtu si për Faslliun kish vlerësuar talentin e Halilit. Pastaj diskutuam edhe për tregimet e romanin e tij të fundit… Pasi diskutuam për tregimet e poezitë e Izetit u ndalëm tek artikujt e tij në gazeta. Në një pjesë të madhe të shkrimeve të tij në gazeta dominon “subjekti” Katovician që me të drejtë u bë shkak i fatkeqësisë së tranzicionit në Shqipëri. Malli na kish bërë disi llafazanë, pse jo edhe vera e rakia kishin bërë punën e tyre. Pasi folëm pothuaj për të gjitha talentet e qytetit të Lushnjes, papritmas drejtori shpërtheu: harruam diktatorët, Neroni, Kaligula, Hitleri, Stalini, Polpoti… Mos fol – e ndërpreva, – nuk ia vlen t’i përjetojmë në këtë shkrim… Edhe ato që thamë pak më parë nuk ishin subjekt i këtij shkrimi, lexuesi të na ndjejë. Paguam e dolëm. Dielli kishte marrë të tatëpjetën. Kishte kohë që frynte një erë e mbarë nga ai drejtim. Dëgjohej fërfërima e gjetheve. Edhe pemët i gëzoheshin atij flladi perëndimor..

Manifestimi i dibranëve në “Orion Palace” në qytetin e Brooklynit- Nju Jork, shënoi edhe fillimin e aktiviteteve në zonën e ashtuquajtur e “Tri – Shteteve” me rastin e 28 nëntorit- Ditës së flamurit…../

Nga BEQIR SINA, Brooklyn NY/

BENSONHURST – BROOKLYN NY : Në Nju Jork, ishte Shoqata Atdhetare Dibra, mbrëmë e cila nisi veprimtarit e komunitetit shqiptar me manifestimet për 28 nëntorin Ditën e Flamurit – 101 Vjetorin e Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë. Shqiptarët e Amerikës, nëntorin e shohin si muajin më të rëndësishëm, kudo që janë, pasi është ky muaj dhe kjo ditë e shënuar, ajo, që i bashkon të gjithë shqiptarët, prej nga e kaluara e vuajtjes dhe sakrificës, por edhe deri tani tek shpresat që kan për një të ardhme më të ndritur.

Manifestimi i dibranëve në “Orion Palace” në qytetin e Brooklynit- Nju Jork, i cili shënoi edhe fillimin e aktiviteteve në zonën e ashtuquajtur e “Tri – Shteteve” me rastin e 28 nëntorit- Ditës së flamurit, mblodhi së bashku dhjetra familje dibrane, të cilave iu bashkëngjiten në këtë festë, edhe bashkëatdhetar tanë, miq dhe dashamirë nga Shqipëria, Kosova e viset e tjera shqiptare.

Të pranishmit në fillim të darkës solemne, nderuan me qendrim në këmbë; himnin kombëtar të Shqipërisë e atë të Shteteve të Bashkuara. Himni kombëtar Amerikan u këndua nga tenori i ri i talentuar Bledar Maqellara, ndërsa ai i Shqipërisë, u kënduan nga sopranoja e njohur nga Shkupi, Deshira Ahmeti-Kerliu, ekzekutuar nga orkestra Fisnikët.

Më pas me një minutë heshtje të pranishmit qëndruan në këmbë, në shenjë nderimi për të gjithë ata të rënët, martirët dhe dëshmorët e kombit tonë, ata që dhanë jetën për flamurin kuq e zi me shkabën me dy krena gjatë gjithë historisë tonë shekullore -

Në këtë mbrëmje festive mori pjesë edhe përfaqësuesi shtetit të Kosovës, Konsulli i Përgjithshme i Republikës së Kosovës në Nju Jork, ambasadori Bekim Sejdiu, zoti Michael J. Cusick, një ligjvënës i shtetit të Nju Jorkut, i cili përfaqëson Qarkun 63të, tëKuvendit të Shtetit të New York, distrikt ky që ndodhet në ishullin e “dibranëve” Staten Island, Dr.Skënder Kodra, Kryetar i Akademisë Shqiptaro-Amerikane të Shkencave dhe Artit, zoti  Rrape Ruci, President i Institutit “Gjergj Kastrioti, Skënderbeu”, si dhe veprimtar të tjerë të dalluar të komunitetit.

Manifestim me rastin e 101 vjetorit të pavarësisë së Shqipërisë, e deklaroi të hapur udhëheqësja e kësaj feste, Julinda Daci, e cila kujtojë qysh në fillim të fjalës së saj se së bashku para një viti në mënyrë solmne, në një ambjent tjetër po kaq të bukur, kremtuam jubileun madhështor të njiqind vjetorit të pavarësisë të atdhetut tonë të dashur.

“Ndërkohë, tha ajo sonte rishtazi e kemi për nder të kujtojmë bëmat e rilindasve tonë të shquar edhe në njëqind e një vjetorin e pavarësisë së saj. Të kujtojmë e nderojmë pikërishtë të gjithë ata që frymëzuan masat e gjëra popullore, për një luftë të pa kompromisë ndaj të huajve, të cilët nuk donin vetëm nënshtrimin, si në kohën e turqëve, po më keq se aq: shuarjen e kombit shqiptar, për t’u shtrirë vetë në ato troje”

       Fjalën kryesore në nder të 101 vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë, e mbajti kryetari i Shoqatës Atdhetare Dibra, zoti Musa Paçuku, i cili pasi falenderoj të pranishmit për pjesmarrjen dhe mysafirët e nderuar, dashamirët dhe miqt e shoqatës, mbajti një fjalim mbi rëndësinë dhe vlerat që mbart kjo festë, për të gjithë shqiptarët kudo që janë.

       ”Jemi mbledhur  sot në këtë mbrëmje të bukur festive ashtu si për çdo vjet me këtë ditë të shënuar, që të kujtojmë dhe të festojmë 101 vjetorin e shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë, tha Paçuku, posaçërishtë, atë ditë kur më 28 nëntor të vitit 1912, kur populli shqiptar kurorëzoi ëndërrat dhe aspiratat mijëvjeçare të tij - duke i dhënë fund sundimit më të gjatë në historinë e tij, sundimit osman dhe duke shënuar kështu kthesën rrënjësore dhe historike për fatet e kombit të tij”.

     Gjatë fjalës së tij, ai permendi faktin se Pavarësia mbart sakrificat e shumë brezave, duke u kthyer në një vepër popullore, në themelet e së cilës kishte vënë gurë gjithë Shqipëria.
“Ngaqë, jemi dibranë, theksoi më tej kryetari i kësaj shoqate zoti Musa Paçuku, në këtë ditë të shënuar nuk mund të lë pa permendur rolin dhe kontributin e dibranëve në Pavarësinë e Shqipërisë më 28 Nëntorë 1912. Pra, dëshiroj të potencoj se kontributi dhe lufta e dibranëve, iu bashkëngjitë asaj të gjithë shqiptarëve, prej Kosovës e deri në Çamëri, kudo ku i thonë Shqiptari” permendi Paçuku.
Më pas ai tha se “ky kontribut i dibranëve, ka qenë para dhe pas kësaj periudhe. Mbasi për këtë të shumtë kan qenë  historian, hulumtues dhe studiues të historisë shqiptare vendas dhe të huaj – të cilët mendojë se me fakte dhe dokumente të kohës, kan shkruar shumë për rolin dhe kontributin e shqiptarëve të trevave veri-lindore të Shqipërisë gjatë historisë, ku përfshihen Dibra dhe dibranët të cilët kan një vend historik në rolin dhe kontributin e tyre në Pavarësinë e Shqipërisë më 28 Nëntorë 1912.”
   Në fund të fjalës së tij kreu i dibranëve pohojë;, megjithëse, Shqipëria, është anëtare e NATO-s, Aleancës së Atlantikut të Veriut dhe ndodhet sot shumë afër qëllimit të saj strategjik e kombëtar. dhe ajo po aspiron të bëhet nesër pjesë e asaj së cilës i përket gjeografikisht, Evropës së qytetëruar Bashkimit Europian, dhe Kosova sot është e lirë dhe e pavarur, çështja shqiptare ka avancuar shumë, ne të gjithë shqiptarët, kudo që jemi të ndërgjegjëshëm për të thënë; se çështja jonë ende nuk ka përfunduar. Pra, tek të gjithë shqiptarët mendojë se ka shumë për të bërë:  Eshtë çështja çame që duhet zgjidhur, janë më shumë të drejta për shqiptarët që duhen realizuar që ata të mos driskriminohen në Presheve Bujanovc e Medvegje, si dhe në Mal të Zi, e të tjera”

       Më tej, duke i dhënë fjalën folësit të rradhës moderatoria e festes, tha se ”nuk mundem të le pa permendur dhe miqesinë tonë me popullin amerikanë, të  R. së Shqiperisë me SHBA, përkrahjen që i kan dhënë Shqipërisë, Shtetet e Bashkuara prej presidentit Wilson, Bushi i vjetër me “Vijën e Kuqe’ në prag të Krishtëlindjeve, në 1991, dhe deri tek roli i presidentit Klinton gjatë luftës në Kosovë, dhe ai vendimtarë i Presidentit George W. Bush në pavarësinë e Kosovës, si dhe mbështja e administratës Obama” tha ajo duke ia dhënë fjalën përshëndetëse ligjvënësit të shtetit të Nju Jorkut, zoti  Michael J. Cusick, mikut të shoqatës Dibra në Staten Island. I cili, pos përshëdetjes së rastit duek përcjell urimet më të përzemrta të 28 Nëntorit, tha se jam i impresionuar nga puna dhe kontributi i shqiptarëve në distriktin 63të në ishullin Staten Island.
Manifestim me rastin e 101 vjetorit të pavarësisë së Shqipërisë, e përshëndeti në emër të qeverisë së Kosovës, Konzulli i Pergjithshëm i Republikës së Kosovës në New York , ambasadori Bekim Sejdiu,

Në emër të Republikës së Kosovës dhe në emër tim personal kisha dëshiruar me këtë rast të përshëndes shoqatën Dibra, për ftesën të marë së bashku me ju pjesë në këtë festë të bukur, tha ambasadori Sejdiu.

“Me këtë rastë shpreh gjithashtu në emër të Republikës së Kosovës, të cilën unë e përfaqësojë në SHBA, një falemnderim të veçantë për atë që Dibra dhe dibranët bënë për Kosovën, gjatë momenteve më të vështira të saj – eksodin e madh gjatë luftës së Kosovës - për çlirimin dhe pavarësisnë e Kosovës – mbasi poulli i Kosovës dhe R. e Kosovës nuk do t’a harrojë asnjëherë atë që bëtë ju për Kosovën ”.

Në këtë përvjetor, viojë Konsulli i përgjithëshëm i Kosovës, të madh ne festojmë e kremtojmë edhe të arritura të mëdha, të gjithë së bashku si komb pavarësisht kudo që ndodhemi.

“Dhe si e dini të gjithë, u shpreh zoti Sejdiu, kemi kaluar në beteja të vështira, mirëpo, kemi shënuar fitore të mëdha, dhe si e theksojë më parë kryetari juaj zoti Paçuku, ceku ai të arriturat e kombit shqiptar dekadat e fundti kan qenë të jashtëzakonëshme : Kosova e lirë dhe e pavarur, Shqipëria në Nato, Shqipëria e Kosova, janë për t’u bashkuar fuqimisht, do të thotë në integrimin e tyre në familjen euro-atlantike, Bashkimit Europian. Pra, shtoi ai të arriturat janë të mëdha; por sfidat na mbesin të gjithëve. Nëse shekulli i kaluar ka qenë ai i vuajtjeve dhe sakrificave, por edhe i përpjekjeve titanike dhe mbijetesës së kombit shqiptarë, shekulli në të cilin ndodhemi tash, u shpreh ai do të jetë shekulli i zhvillimit, dhe i përparimit të kombit shqiptar. Dhe, ashtu si kemi punuar së bashku deri tani jam i bindur se do të punojmë së bashku për të arritur qëllimeve madhore që kemi përpara” tha në fjalën e tij përshëndetëse, Ambasadori Sejdiu, Konsulli i Përgjithëshëm i Kosovës.

“Mbremja festive e 101 Vjetorit të Pavarësisë, sipas kryetarit të Shoqatës Atdhetare Dibra, zoti Musa Paçuku, do të bëhet edhe si pikënisje e nje tradite te re -Mbasi  Shoqata Atdhetare Dibra në Staten Island, ku jetojnë e punojnë mbi 15 mijë dibranë, çdo 28 Nëntor, do të nderojë me çertifikatën “Mirënjohje Dibrane”, të gjithë ata dibranë dhe dibrane, që kan kontribuar për komunitetin shqiptarë, veprimtarit dhe aktivitetin e tyre në SHBA, Dibrën – edhe Shoqatën Atdhetare Dibra, si dhe figura dhe veprimtar të dalluara nga Dibra e Madhe”.      Me këtë rast, tha Paçuku, meqenëse, ky është fillimi - kësaj rradhe SHAD, vendosi të nderojë këtë persona me motivacionet përkatëse  : z. Haxhi Maqellara,z. Lavderim Cami,z. Ylber Pilku, Dr. Mensur Klloboçishta, znj. Leunora Abdullahu,z. Murat Mela, dhe znj. Julinda Daci, duke i lënë vedin asaj që në 28 Nëntorin e ardhëshëm, ta vazhdojmë këtë nderim me personalitete të tjera, figurave të njohura, këto veprimtarë te dëshmuar të çështjes kombëtare.

Më pas kryetari i SHAD, zoti Musa Paçuku, u dha një respekt të thellë pas vdekjes në emër të shoqatës, tre ish anëntarëve të saj, që nuk janë më në mesin e tonë: i ndjeri Sami Markja, Rexhep Herbeli dhe Beqir Markja

Mbrëmja festive me rastin e festës së 101 vjetorit të shpalljes së pavarësisë së shtetit shqiptar, në “ishullin” e dibranëve Staten Island – New York, u shoqërua me një program të pasur artistik , përgatitur me mjeshtëri nga “Bilibili i këngës Dibrane” këngëtari  dibranë Haxhi Maqellara.

Programi dhe repertori i pasur artistik, i këngëtarve i dhuruan një atmosferë të mrekullueshme kremtimit të ditës së flamurit dhe të pavarësië - në “Orion Palaca” në Brooklyn – New York . Grupit “Fisnikët” nga Staten Isaland iu bashkangjiten në këtë manifestim edhe  Deshira Ahmeti-Kerliu, Arjan Kerliu dhe Bledar Maqellara dhe këngëtari nga Dibra e Madhe Lundrim Paçuku

Pjesëmarrësit, gjithashtu patën rastin të ndjekin çiftin Deshira Ahmeti-Kerliu – Arijan Kerliu me duetin e talentuar  Bledar Maqellara dhe Lundrim Paçuku, të preformojnë me një mjeshtri të rallë pjesë të muzikës të lehtë, klasike dhe asaj popullore shqiptare. Dy vëllezërit dibranë Maqellara, Haxhi dhe Agron e “ndezën” atmosferën me një kolazh të pasur me këngë, valle e melodi, nga të gjitha zhanret dhe tervat shqiptare.

*Në Jacksonville Florida festohet me madheshti 101 vjetori i Pavarsise së Shqipërise dhe një vjetori i Deges se Federates Pan Shqiptare Vatra./

*Marrin pjese ambasadori i Republikës së Shqipërise zoti Gilbert Galanxhi, kryetari i shoqates Pan Shqiptare Vatra zoti Gjon Buçaj dhe mjaft të ftuar nga New Yorku,Tampo,Fort Launderdale,Naples, Orlando si dhe kanalet televizive Albania Culture e Kelmen TV./
Nga Lek Gjoka /
E shtune 23 Nëntor 2013.Qielli i Jacksonville  Florides duket sikur dashurine dhe ngrohtësinë verore do ta kete të pafundshme.Aroma festive sikur i buzëqesh edhe vetvetes.Qindra e qindra bashkekombas shqiptare kur dielli floridian akoma nuk ia kishte lëshuar rradhen nates po drejtoheshin nga salla e hotelit, dikush kishe ardhur nga New Yorku me avion e te tjeret në një udhëtim disa oresh nga Tampo,Naples,Fort Landerdale, Orlando.Flamuri kuq e zi sa një faqe muri sikur ia kishin shtuar me shume bukurine duke e kthyer kete salle në një copez Shqiperie.Në hyrjë të salles përvec flamurit kuq e zi , ishte pasqyruar një histori e shkurter e 101 vjetorit të Pavarsise së Shqipërise , ku fjalet kuptim plote”Gëzuar 101Vjetorin e Pavarsises se Shqipërise” dhe “Komuniteti shqiptar i Jacksonville Florides” ishin si një zjarr i ndezuar në zemrat e përmalluera te shqiptareve.Pak me poshte flamuri i SH.B.A dhe i Republikes së Shqipërise sikur ishin të përqafuar bashke sepse e tille është dashuria e pavdekshme e diaspores shqiptare të Amerikes qe jo vetem brezi i vjeter por edhe femijet do ti edukoje me një dashuri të shenjte për të dy kombet Ameriken ku kanë lindur dhe Shqipërine prejardhen e gjakut që iu pulson në deje.Në krye te vendit me një ndriçim shpirtëror Heroi ynë kombetar Gjergj Kastrioti-Skenderbeu dhe nëna e të gjithe botes Nene Tereza sikur të uronin mire se ardhen.Pak poshte tyre plaku i urte i Vlores Ismail Qemali i buzëqeshte në krah Isa Boletin dhe trimave te tij.Pak poshte tij strategu i Pavarsise se Shqipërise i denuar pradrejtesisht nga diktatura komuniste që donte ta fshinte nga historia e Pavarsise numrin dy të saj Dom Nikoll Kaçorri sikur krenohej me sternipat e tij qe në Florida e respektojne punen e shenjte te tij në te mirë të kombit shqiptar.Ngjitur më të edhe dy kollosat e letersise se Rilindjes poeti Naim Frasheri i mallit për Memedheun dhe Homeri i kombit shqiptar At Gjergj Fishta edhe ky gjigand e denuar padrejtesisht nga diktatura komuniste në Shqipëri.Deklarata e Pavarsise së Shqipërise me firmat origjinale të të gjitheve bashke më emrat e tyrë sikur e ndriçonte me shume rendesine e kesaj feste të madhe të 101 pervjetorit të Shqipërise.
Përballe saj më një embelsi dhe shikim ndriçuar stenda e Shoqates Pan Shqiptare Vatra iu afronte shqiptareve një realitet të ri.Jo vetem historine shekullore të Vatres se madhe të Nolit dhe Konices por pasqyrimin me foto dhe reportazhe të jetes një vjeçare të deges se Vatres në Jacksonville pasqyruar tek gazeta “Dielli”.
Dalngadale salla u mbush.Televizioni Albania Culture.nga New York City dhe “Kelmen TV” nga Jacksonvilla nisen me plot deshire e pasion filmimet.Spikera Suela Leka me një shqipe të paster dhe plot ëmbelsi hapi siparin ku nder të tjera tha:
Të dashur bashkombas shqiptare në Florida,
I dashur zoti ambasador i Republikes se Shqiperise më SH.B.A zoti Gilbert Galanxhi, sebashku me bashkshortën, i dashur kryetari i shoqates Pan Shqiptare Vatra Gjon Buçaj sebashku me bashkshorten, të dashur miq dhe të ftuar është një nder dhe kenaqesi që në emer të deges se shoqates Pan Shqiptare Vatra ketu më Jacksonville Florida tiu uroj mireseardhjen në keto dy festa , dy gezime në një dite 101 vjetorit të Pavarsise se Shqipërise dhe një vjetorit të themelimit të deges se shoqates Vatra.
Gezuar dhe për shume vjet e mot !..
Me pas ajo ftoi sallen të ngrihet në këmbe dhe të kendojnë hymin e SH.B.A.
Pas një pauze të shkurtër përseri ftoi sallen në kor të këndojnë hymnin e Republikes se Shqipërise hymn qe na gezon dhe na përmallon ne shqiptareve sa here e degjojmë.Salla u ngrit në këmbe dhe të gjithë më zë te larte nen tingujt e muzikes  këndonin hymin e flamurit.
Pas një pauze spikera fton kryetarin e Deges se Shoqates Pan Shqiptare Vatra në Jacksonville Florida që si zoti i  shtepise për të përshendetur i pari.
Kryetari i Deges se Shoqates Pan Shqiptare Vatra në Jacksonville zoti Adriatik Spahiu duke marre fjalen tha:
Të dashur bashkë kombas!
I dashur zoti ambasador i Republikes se Shqipërise në SH.B.A zoti Gilbert Galanxhi
I dashur ktyetari i Shoqates Pan Shqiptare Vatra zoti Gjon Buçaj
Të dashur miq të ftuar shqiptare nga Nju Jorku, Tampo, Fort Landerdale, Naples,Orlanda  dhe ju miq të shqiptare është kënaqesi që sontë ketu në Jacksonville Florida me 23 Nentor 2013 festojmë sëbashku dy festa 101 vjetorin e Pavarsise së Shqipërise ku plaku i urte Ismail Qemali bashkë më patriotet e tjere shqiptare ashtu si pese shekuj para tij heroi yne kombëtar Gjergj Kastrioti-Skenderbeu ngriti flamurin kuq e zi mbi qiellin e Shqipërise ku era e barotit dhe e tragjedise se coptimit të truallit shqiptar nuk dintë të shuhej.Sontë po festojme edhe një ditlindje tjeter, ditlindjen e pare të një shoqate shekullore qe Fan  Noli dhe Faik Konica e pagezuan me emrin me të bukur shqiptar Vatra, vatra e bashkimit të shqiptareve të Amerikes.Në 100 vjetorin e festimit të themelimit te shoqates Pan Shqiptare Vatra në Nju Jork duke thyer edhe rregulloren e festes dola dhe përshendeta në emer të shqiptareve të Jacksonville, gjithashtu iu premtova që sëbashke me shqiptaret me shpirt shqiptari të themelojme degen e shoqates Vatra ketu.Sontë dua të falenderoj grupin nismetar në themelimin e kësaj dege ku të gjithë kanë meritat e tyre e në veçanti Adem Agovin, Rexhep e Aferdita Lla ,Ali Lushnja, Bukurosh Curre, Hasan Hakrama etj.Ndaj sontë ndihem teper i emocionuar kur shikoj kete salle në Marriot Hotel të mbushur plot e për plot me shqiptare qe festojnë një vjetorin e themelimit të Deges.Shoqata Pan Shqiptate e cila nuk është vetem e antareve të saj, Vatra kjo shoqate patriotike është e gjithe diaspores shqiptare të Amerikes pa dallim feje, krahine ideje , arsimi a pasurie.
Në një vit punë dega  jone e Jacksonvilles ka arritur ëndrrat e saja që kur u themelua.Vetem dhjete dite pas themelimit festuam 100 vjetorin e Pavarsise së Shqipërisë që e pasuam me festimin e vitit të ri në një familje të madhë falë deshires se Vatres.

Emri i Vatres dhe i shqiptare të Jacksonvilles filloi dhe i kaloi kufijte e Florides, madje shkoi deri në shtypin shqiptar në Amerike dhe Shqipëri  fale  zotit Lek Gjoka poetit,publicistit  , shkrimtarit, “Penes se Arte” sikur e quajti në festen e Nenave kryetari i shoqates zoti Gjon Buçaj i cili me një korrektese të jashtezakonshme pasqyroi çdo aktivitet tonin ne pasqyrimin e një gazetari realist.Gjithashtu edhe kanali televiziv Kelmen TV  kanal i shqiptareve te Amerikese i zotit Mark Dukaj pasqyroi gjithë veprimtarinë e shoqates sone.

Aktivizetet e deges nga muaji në muaj marrin me teper shije shqiptarie.Në Jacksonville erdhen artistet e famshem të humorit shqiptar Behar Mera, Rita Lati dhe kengetaria Valbona Halili, po në Jacksonville Vatra festoi edhe 8 Marsin ditën e nënave të atyre që janë jeta, gjallëria e familjes.

Dega e Vatres për here të pare solli edhe Naim Frasherin në Florida , ku festuam diten e Naimit duke përkujtuar ketë poet të madh kombëtar si dhe mjaft poete te tjere si dhe  kollosin e letra shqiptare, kandidatin e pare shqiptar për çmimin Nobel në letersi Homerin e Kombit shqiptar At Gjergj Fishten.Në ketë aktivitet ishte edhe bilbili i kënges se tropojes antari i shoqates Vatra kengetari Gezim Nika.

Nga dita në dite dega e Vatres po rritet fale jush fale punes se palodhshme të mjaft antareve të Vatres si : Gjergj Shkurtaj,Indrit Kellezi, Elton Hysesani etj  ndaj gjithkush qe mendon se ka diçka për të dhenë për Shqipërine, për bashkimin e shqiptareve ketu në Florida është me se i mirë pritur dhe që sot mund të behet pjese e kesaj Vatre shqiptare.

Sontë të dashur bashke kombas më deshiren e zjarrte  që serisht në shqiptaret e Jacksonvilles të bashkohemi në një Vater shqiptare iu uroj nga thellesia e shpirtit gëzuar e për shume vjet 101 vjetorin e Pavarsise se Shqiperise dhe një vjetorin e themelimit të deges se shoqates Vatra.
Gëzuar !

Zoti e bekofte Ameriken
Zoti e bekoftë Shqiperine dhe shqiptaret kudo që ndodhen.

Ju faliminderit dhe e kalofshi sa me gëzuar sonte..

Duke marre fjalen ambasadori i Republikes se Shqipërise në SH.B.A zoti Gilbert Galanxhi tha:
Mirë mbrema të gjithevë !..
Gëzuar !..
I nderuar zoti Gjon Buçaj kryetar i shoqates Pan Shqiptare Vatra !..
I nderuar zoti Adriatik Spahiu kryetar i Deges së shoqatës Vatra në Jacksonville !..
Të nderuar miq e të ftuar, motra e vellezer!.
Ju falenderoj për ftesen për të qenë mes jush sontë në kete feste të bukur e kuptimplote të Ditës se Flamurit, të përvjetorit të 101 të Pavarsisë së shtetit shqiptar.
Gëzuar këtë ditë të bekuar për të gjithë shqiptaret kudo që janë në Amerike e Shqipëri, në Kosove e Mal të Zi, në Maqedoni dhe Çamëri.
Zoti e bekofte flamurin tonë kuq e zi që mbledh rreth vetes kedo që i rreh zemra për shqiptarinë.

Sontë në festojmë një vjetorin e njëqind vjeçarit të dytë të Pavarsise por edhe një vjetorin e themelimit të Deges së Vatres nga komuniteti juaj, pra kemi siç do ta dëgjojmë besoj nga këngetari i mirënjohur Petrit Lulo “Dy gezime në një ditë”.Unë ju përgezoj dhe iu uroj Deges suaj shumë suksese dhe jete të gjate pasi Vatra në 101 vitet e ekzistences se saj këtu në SH.B.A ka qenë me të vertete Vatra  patriotike e të gjithë shqiptareve.Aji ka ruajtur dhe vazhdon të ruaj traditat ma të mira patriotike e kulturore, gjuhën dhe zakonat dhe mbi të gjitha dashurinë për Atdhe e flamur.
Gëzuar !..
Të nderuar miq, diaspora e shqiptareve të Amerikes meriton një nderim dhe falenderim të veçante pasi gjithmonë ka nxirre figura patriotike të shquera që kanë mbajtur ndezur shpresen për një Shqiperi demokratike.Ju të gjithë në një mënyrë ose një tjeter keni qene e vazhdoni të jeni ambasadore të Shqiperisë  me punën tuaj,  me djersen tuaj të ndershme  keni bëre që edhe amerikanet ta duan fort dhe ta respektojnë Shqiperinë dhe shqiptatet.Kontributi i diaspores shqiptare të Amerikes e sidomos i atdhetareve të Shoqates Vatra  ka luajtur një rol  vendimtar si për shembjen e diktatures komuniste në Shqiperi ashtu edhe për çlirimin e Pavarsinë e Kosoves heroike.
Ju faliminderit !..
Së fundi me lejoni edhe njëhere tiu uroj suksese , mbarësi e mireqenie në familjet tueja, të komunitetit tuaj, në punën tuaj të përditshme për të mbajtur gjalle zjarrin e Vatres në të mirë të mbare kombit shqiptar.

Zoti e bekofte Shqipërinë dhe popullin shqiptar !..
Zoti e bekofte Ameriken simbolin e Lirisë dhe Demokracise.

Gëzuar festen ë flamurit !..
Ju faliminderit !…

E gezofshim diten e Pavarsise !
E gëzofshi edhe përvjetorin e pare  të themelimit të Deges se Vatres në Jacksonville.

Pasi mori fjalen kyetari i Shoqates Pan Shqiptare Vatra zoti Gjon Buçaj tha :
Mirë mrama !..
Gëzuar , për shume mot !..
Për shumë mot 101 vjetorin e Pavarsise së Shqipërise !.

Për shume mot një vjetorin e themelimit të Deges së Vatres në Jacksonville, të Deges së madhe të Vatres në Jacksonville !..

Në diten e kremtimit të 100 vjetorit të themelimit të Vatres ishte edhe dega e pa themeluar e Vatres, kryetari juaj zoti Adriatik Spahiu u ngrit e përshendeti në emrin tuaj, në emrin e Deges që do të formohet.Ai kishte besimin, kishte vizionin e ri i cili u bë realitet.Formoi një Dege kaq të madhe e cila mbledh në gjirin e saj bashkatdhetaret nga të gjithë trojët Arbnore, nga të gjitha shtresat.Këtu keni njerëz të kultures, keni njerëz të komedise,keni njerezit e shkrimeve, keni njerëz të profesioneve të ndryshme dhe të gjithë keni zemren e madhe.Ndihem shumë i nderuar dhe i gëzuar që gjendem mes jush në ketë Vater e cila ngroh zemrat e tueja.Zëri i saj dëgjohet jo vetem në New York por gjithkund në Amerike dhe jashte Amerikes në Atdheun tonë të dashur.

Ta gëzoni përvjetorin e themelimit të Vatres !..

Vatra u themelua shtatë muaj para Pavarsisë së Shqipërise, punoi për Pavarsine,mbrojtjën e kufijve të Shqipërisë,vazhdoi të mbroje e të punojë për interesat e kombit, për miqesine mes kombit shqiptar dhe Amerikes.Flamuri i madh kombëtar sontë këtu sa balli i murit sikur do të thotë se i ka hapur krahët në Liri, Demokraci në vendin mik të Amerikes,pranë flamurit të Shteteve të Bashkuar  të Amerikes që është simboli i Lirise dhe Demokracise, të ketij Vendi të Bekuar që Shqipërise i doli zot në rastet e në rrethanat më të veshtira të historise së saj.Tani nuk i kemi ato veshtirsi ndaj kemi arsy të kremtojmë e të festojmë.Për shumë vjet gëzuat !..E gëzofshi diten e Pavarsise !..E gëzofshi edhe diten e themelimit të deges se  Vatres !..

Zoti e bekofte Ameriken !
Zoti e bekoftë kombin shqiptar !..

Gjithashtu përshendeti edhe kryetari i Deges se South  Florides zoti Kolec Ndoja.

A kishte “faj” avioni që i solli tre ore me vonese në koncert këngetaret e famshem Irma Libohova dhe Petrit Lulo apo organizatoret që iu prene biletat ?..

Nisja plot entuziazem e festimeve sikur u venit disi.Qindra e qindra pjesmarres prisnin pas fjalimeve që këngëtaret ta digjnin sallen por asgjë.Një thashethemnaja filloi të qarkulloje nëpër salle se kengëtaret nuk do vijne, më pas edhe një tjeter do vijnë vonë.Salles i iku shija e festes.Sigurisht që “faj” ka pak avioni që u nis vone por organizatoret që bëjnë kontrata me këngëtaret duhet të nxierrin mesime sepse para së të mendojnë për fitimet e tyre do të kejne kujdes anën morale te klienteve të cilet kanë paguar një çmim për kete koncert.Ne SH.B.A klienti është i pari dhe nuk ka klient të dores se pare apo të dores se dyte.Por përgjegjsia shtohët dyfish kur bëhet fjalë për 101 vjetorin e Pavarsise se Shqiperisë dhe ku qindra e qindra shqiptare duhet të presin tre ore ardhjen e tyre.Megjithate fale brezit të ri të shqiptareve të Amerikes gjendja ndryshoji.Në Londër nuk arriten dot ta çarmatosin Isa Boletinin kështë që edhe në Jacksonville Florida nuk ju zbeh hijeshia Pavarsise.DJ Serafin Daka nga Jacksonvilla dhe DJ dhe kengetari  Ermal  nga New Yorku e quan sallën peshe.Plasi hareja,dhe vallja veri-jug e tundi vendin.Buzëqeshja mori shijen ë festes.Flamuri kuq e zi dhjetera e dhjetera metra i madh luajti pak kokën në shenjë gezimi.Psheretiu lehte e foli pa ze
o të jene të bashkuar shqiptaret fitojnë çdo dhimbje e çdo beteje.

Irma Libohova dhe Petrit Lulo iu sjellin shqiptareve të Florides një copez shije vendlindje.

“Shija” e hidhur e ardhjes me vonese  të këngëtareve kaloi shpejt fale talentit dhe fjaleve plot patriotizem dhe ngrohtësi të këngëtareve Irma Libohova dhe Petrit Lulo.Këngët për Shqipërine, për Kosoven, Çamerinë martire ia ndryshuan shijen salles.Vallet e Veriut , të Kosoves, Shqipërise se mesme dhe Vallet e Jugut u shkrinë në një.Të gjithë kërcenin , të gjithë këndonin sebashku nga Kosova në Çameri, nga Tuzi në Gjirokaster, nga Konispoli në Vermosh, nga Shkodra në Korçe, nga Shkupi në Permet, nga Lezha në Sarandë, nga Vlora në Mirditë.I gjithë Shqipëria Etnike u bashkua sontë në një trup të vetem në Jacksonville Florida në dy gezime në një ditë në festen e flamurit dhe një vjetorin e Deges se Vatres.Fytyrat e shqiptareve shprehnin një gëzim të papare.Për pak momente aktori i humorit shkodran qe jeton në Florida Sander Ruçi i solli salles plot të qeshura nga loja e tij plot humor.
Kaloi mesi i nates, ora një, dy pas mesnate dhe vallja, kënga nuk dinte të lodhej.Salla ishtë bërë një trup i vetem dhe nuk dontë që kjo feste, kjo copëz Shqipërie të mbaronte.Sigurisht festa nuk ka mbaruar sepse gezimi , festimi i asaj nate të magjishme jeton në shpirtrat e bashkatdhetareve në pritje të 102 vjetorit të Pavarsise së Shqipërise dhe dy vjetorit të Deges se Vatres.

Lek Gjoka
Jacksonville Florida
26 Nentor 2013

Nga Ramiz LUSHAJ/

1.

            Në trevën historike të Hotit të Vendit në juglindje të liqenit të Plavës, në shek. XVIII jetnonin disa vllazni hotjane qëndrestare vitale: Mahmudët e Kurtët e Hotit – derë e hershme, e madhe, e fortë. Gjonët e Hotit – rriten në këtë truall në vargbrezni me dy barqe, të Haxhaj e Sinanaj, dhe nga Haxhajt krijohen degëzime të reja: Mehaj, Hysenaj e Mujaj. Gjokët e Hotit – tevona çvendosen brenda krahinës, në Dosugja të Gucisë, tek pllaja e Dodës, të njoftun edhe si Beqirhotaj apo Gjelaj.

Disa vllazni hotjane shtegtuan pakthim trojenik kryesisht rrjedhave lumore të Limit, Tarës, Valbonës e Moraçës. Markët e Hotit u ngulën me truall e kulla në Rahovecin e sotëm, në Krushë të Madhe e, prej kësaj vllaznie, është politikani martir, filozofi e shkrimtari i shquar, Ukshin Hoti. Gjeloshët e Hotit nga lugina e Jasenicës u  shpërngulën në Sanxhak-Tregu i Ri, ku tashti, në bashkari me hotjanë të tjerë, numërohen mbi 200 shtëpi. Nga vllaznia Sinanaj ka të larguar për në Rrozhajë, të cilët kryebigohen ndërveti me lidhje gjaku tek Gjoni i Hotit. Nga të gjitha vllaznitë e Hotit të Vendit ka të ikun në vise shqiptare nën Malin e Zi, drejt Kosovës, Shqipërisë, Maqedonisë, Bosnje-Hercegovinës, etj.. Në Nju Jork të Amerikës këto pesë dekadat e fundit është formue një komunitet i madh e aktiv etno-kulturor i hotjanëve, një “Hot i Dytë i Plavës”.

Vllaznitë e sotme hotjane në vendlindje, në Hotin e Vendit e në krejt krahinën e Plavë-Gucisë, si edhe në çdo vendbanim tjetër shqiptar e mërgimtar e mbajnë emrin e një paraardhësi të tyre të shquar për mbiemër të vet. Nganjëherë, familje apo individ e mbajnë për mbiemër edhe emrin e fisit të tyre të lashtë, etnik, historik. Mehajt e kanë emblemë të mbiemrit të vet: Mehin, i cili veprimtaroi emërmirë për shtëpinë, fisin e kombin e vet deri në kufijtë e legjendave, deri në ditën e fundme të jetës.

2.

Lindja e Mehi Ujka Haxha i Hotit të Vendit ka mbajamendje, pasi përkon me një ngjarje historike tragjike, me vrasjen e Kara Mahmud Pashës, Vezirit të Shkodrës, në fundshtator 1796, pas një çarje rrethimi në Pipër, teksa u fut në kishën e Palabardhit, gjatë një përballje luftarake për rikthimin gjeo-politik të tri krahinave shqiptare: Kuçi, Pipëri, Palabardhi në juridiksion plotor të Pashallekut të madh të Shkodrës.

Ujka (Ujkani), baba i Mehit, sëbashku me qindra malësorë nga Hoti i Vendit e Plavë-Gucia, mori pjesë në këtë luftë në mbështetje të Vezirit të Shkodrës. Pas tërhjekjes sprapsuese prej kurthit luftarak të betejës, duke luftue në rrethim, bash në Pipër, u vra atdhetari i flaktë Gjyla Begu i Rexhepagajve, sundimtari i pashoq i Plavë-Gucisë. Ky ishte mik i fismë i derës së Kara Mahmud Pashës, i cili ka verue shpesh herë në brigje të liqenit të Plavës, ndaj ende majemali në këtë trevë thirren “Maja e Vezirit”. Këta dy burra të mëdhenj, probatima ndërveti, në këto kohë tepër të vështira, e kanë mbrojt Plavë-Gucinë për mos me u pushtue e aneksue si krahinat e tjera etnike shqiptare në brigje të Moraçës nga Mali i Zi i shovinistit vladika Pjetër I Petroviç-Njegosh.

Ujka Haxha i Hotit të Vendit, baba i Mehit, i mori disa plagë në trup gjatë këtyre luftimeve dhe falë kalit të tij mjaft të stërvitur mundi të tërhiqej nga fronti i përgjakshëm me pjesën e ushtrisë së mbetur, të mundur e në largim. Diku përtej sheshbetejës e kanë marrë me veti hotjanët e Rrafshit, të cilët e kanë njoft me nji të pame me sy. Kah mesi i dimnit ka mujt me ecë në kambët e veta. Në të çelun pranvera me gjethe lisi e lule fushe e kanë ngjit në Hotin e Vendit. Rrnoi disa vite. Mesa dijmë i la mbrapa vedit tre djemë trashëgimtarë: Haxha, Muja, Mehi, të cilët, këta dy të fundit, tevona dolën bark më vete, ndanë toka e ngritën kulla.

Mehi, i pari i Mehjave të derisotëm, ishte ma i madhi ndër tre vëllezërit e tij dhe kishte shumë motra. Kjo, atij, i dha krahë mirësie me i forcue lidhjet e miqësisë me krahina të tjera përrreth Limit, Moraçës e Drinit.  Tek Mehajt traditor nuk ka ndodh me pasë marrje e as dhanie me martesa në Hotin e Vendit.

3.

Kajmekani faqezi i Gucisë, Zija Beg Rexhepagaj, kunat me Hudaverdi Pashën e Mahmudbegollëve të Pejës, pas luftës së gjatë austro-otomane (1683-1699), i shpërnguli përdhunshëm dhjetra familje etnike shqiptare (jo)kryengritëse nga Brezovica, Metehi e deri në afri të Hotit, në luginën e lumit Gjyriq (i thirrun dikur “Lumi i Mirë”). Vendoj në këto territore rreth 241-360 familje nga Moraça, Palabardhi e Ciklina e Çetinës duke iu dhanë toka vrrini si edhe lartësi bjeshktare në Çakorr, Babinë, Bogiqe. U çue në kambë Hoti i Vendit për mos  me i lanë me u shpërngul forcërisht asnjë familje hotjane dhe mos me e lëshue asnjë hap tokë të vet për këta kolonë të rinj, pasi boll ishin rrudhë hotjanët e Plavës me territore etno-historike përgjatë shekujve. I ngjeshën armët. Hipën në kuajt e luftës. Kajmekan Riza, ma i keqi i kazasë së Plavë-Gucisë në dymbëdhjetë breza sundimtarësh nga dera e Rexhepagajve, u nis me të vetët me iu dalë para hotjanëve tek Guri i Gjokës. Ai nuk donte me e mësy trimat e Hotit të Vendit deri tek “Sokaku i Hotit”, tek territori i hershëm i tyre në afri të liqenit të Plavës. Fjala e Hotit shkoi deri në vesh të Zotit. Askush nuk ia shkeli asnjë fije bari kësaj treve etnike historike.

Kit’ histori thuhet se e kishte mjaft për zemër Mehi Ujka Haxha i Hotit të Vendit, ashtu sikurse edhe pasaardhës të tij bio-genetik të Mehajve e të vllaznive hotjane Haxhaj, Sinanaj, Mujaj e Hysenaj. Kjo, qyshse në hershmëri, kallxohej në oda hotjane e në kuvende tek Kodra e Rexhës, tek kisha skej lumit në Jasenicë. Kudo. Edhe kjo histori i ka frymëzue në breza hotjanët e tri luginave të hershme e hotjanët e sotëm në dy faqet e luginës lumore të Hotit, nga Shkambi i Zi deri në bjeshkën e Horolacit tue fillanis vrrinit me 1.050 m e mbrri deri në 2.199 m. lartësi mbidetare në bjeshkë.

Herët, bjeshkët alpine janë kanë me ndore të shtetit otoman. Ato jepeshin me traminë (porestin). Hoti i Vendit bante përjashtim prej kësaj rregullsie shtetërore të kohës. Mirëpo, tregimohet se një ditë Mujë Ujka Haxha, i pari i vllaznisë Mujaj, e pati pa një andërr sikur ua morën bjeshkët “me ba haraç”. I thirri Mehi Ujka Haxhës, të parit të Mehajve, e dolën bashkarisht në Koshuticë të Hotit. Aty panë zyrtarë të qeverisë osmane. Fjalafolën me ta. Po s’u tërhoqën nga marrja e bjeshkës. Ua nisën pushkën. Bjeshka i mbeti prapë Hotit të Vendit. Tashti ata i kanë varret në Koshuticë, në krye të Çardaqeve.

Pas akteve të tilla me shembuj qëndrestarie dekteri në fillime të shek. XX nuk i hyni kush në pjesë toke Hotit të Vendit, veçse kur hotjanët i dhanë ato në raste apo rrethana të caktuara me klering apo valutë të kohës, si fjala vjen ofertuesve Rexhepagaj.

Në kohën e Kraljevinës, në vitin 1924, me të ashtuquajtunen “Reformë Agrare”, iu morën Hotit të Vendit kullota e male nga Jugosllavia e Parë, që iu kanë rikthye veçse një pjesë e vogël 181 hektarëshe tek Koshutica e Hotit. Prapë në kohën e Titos, Jugosllavia e Dytë, me tjetër platformë e praktikë të ashtuquajtun “Nacionalizimi”(1955-1961) ua mori gjithato prona hotjanëve e, prej asaj dite e deri më sot, kanë mbet’ prona shtetërore. Vitet e fundit, ky shteti i Gjukanoviçit, në këtë kohë të riaktivizimit në rrugë diplomatike e politike të ashtuquajtunes “Jugosllavia e Katërt”(!), prapë po synon e sulmon marrjen e tjetërsimin pronësor të tokave të Hotit të Vendit me anë të Parkut Ballkanik të Paqes “Prokletje”(!)

4.

            Gati një çerek mijëvjeçari po kalon nga kohëlindja e Mehi Ujka – i pari i Mehajve dhe, ende hotjanë, plavë-gucias e të tjerë, fjalaflasin me admirim për emrin e bëmat e Mehit aqsa një bashkëvendas i moshuar më pohon krenarisht: “veçse krahët nuk i ka pasë”.

Luftëtari i maleve shqiptare, Mehi Ujka, sëbashku me disa hotjanë të Plavës, patën konflikte të përgjakshme me armë me ekstremistë nga  Vasojeviçi i Epërm (Nahija e Vasojeviçit), krahinë e sapo futun forcërisht nën Sanxhakun e Cerrnagores, në kohën kundërshqiptare të peshkopit-princ Peter I Petroviç-Njegos. Kjo i detyroi përkohor me e lanë Hotin e Vendit dhe me ra në qytetin e Shkodrës, kryeqendrën e Sanxhakut të Shkodrës, kaza e të cilit ishte edhe Gucia me rrethina të hapëta nga ana administrative.

Mehi Ujka i Hotit tue ecë me kusherinjtë e vet nëpër Shkodër ndal tek një dugajë. Hyjnë brenda. I sheh do patkoj të varun aty. Fjalathotë: “Po sa i kie ata patkoj, o dugajxhi, se po më duken pak si të hollë?! Dugajxhia i përgjigjet tue e ndjek terezinë e vet, duke e reklamë mallin e vet. Atëherë, Mehi ia pret: Unë me i kap qitash i thej me dorë, i baj dy copësh! Dugajxhia ia kthen: N’mujsh me i thye, i kie një teste (50 copë) me patkonj dhe për çdo patkue edhe nga nji thumb falas…

Si u tha edhe u ba. Mehi e tereziti mirë patkoin në dorë, i dha vetes kivet e ta këputi në mes. I dha krahut me forcë e ta ngjujti neltas një pjesë të patkoit, i cili u ngul në një tra të tavanit të dugajës. I mori patkonjtë e thumbat e premtuem prej dugajxhisë. Iu dha prej tyre edhe kushërinjve të vet, sepse dihet: hotjanët janë tepër të dhanun pas kuajve, një traditë e kahershme, e mbartun dhe e përcjellë qyshse nga paraardhësit e vet, nga Autariatët ilirianë.

Një ditë tjetër, bash në qendër të (krye)qytetit të Shkodrës, u borokatke një shkodran truplidhun e shtatlartë tue piskatë me ritme daulleje: O në këtë sanxhak, në 12 fise të Malësisë, nuk ka burrë si më del me u ndesh përballë!

Shumkush në Shkodër ia kishte ndie zanin ose pa faktikisht forcën Mehi Ujkës së Hotit të Vendit, prandaj e thirrën një ditë vere me u kap trupas me shkodranin bejlegxhi. Kusherinjtë e vet iu lutën me e hjek “gujen”, veshjen malsorçe, hotjane, po ai iu gjegj atyne me bindje të ngultë: “Gujen nuk e hjeki. Ajo delme që nuk e ban bashkën e vet nuk i duhet gja kujt…”.

Mehi po don me hjek merak për mos me çue në Hotin e Vendit ngatrresa të idhta e as gjakderdhje hakmarrëse, prandaj ia bani me dije paraprakisht shkodranit, i vnon kusht para se me u ndesh ndërveti: O burrë i dheut, në kit Shkodrën tonë, në kit’ ditë, ba me ia thye dorë a kambë njani-tjetrit, me e mbyt shoqi-shoqin, nuk kena fjalë e as pushkë mbrapa? Shkodrani ia dha besën se kurrgja kësosh nuk do të ndodhin në këtë ditë tregu, në këtë ndeshje force mes tyre, në mes farefisnisë së tyre.

Njerëz si bleta ishin mbledhë me plot kureshtje e komente përrreth tyre, në pritje të duelit e të fitimtarit. Një spektakël i tillë force kishte ngjarë shpesh në kryeqëndren e sanxhakut, në ditën e pazarit të madh.

Kur e kapi rrokas po dvet shkodrani: A je kap Mehi? E ky hotjani me urtësi force  ia kthen turrtë: Po, po. Mos kie gajle! Prapë shkodrani në kit ndeshje force po don me e  dit’ me atë kryelartësinë e vet: “A po m’i jep ti para trupit apo unë me t’dhanë ty?” Ia pret Mehi: “Jo, ti epëm mue…!”  Shkodrani boll i dha vetes fuqi po nuk mujti me e luejt Mehin prej vendit. Rrinte si lis bjeshke.

Rradha po i vjen Mehit. I vikati për me ndie edhe të tjerët: “Tashti unë po due me të dhanë ty para! Pritëm mue!”. Ia ngjiti fort, çobanisht. E cingloi prej toke. I lvritshin kambët sikur miut. E gjuejti plastim për tokë. I gufi gjaku prej goje e hundësh. Ia mbyti byrykamen. Shkodrani nuk doli ma në mejdane të tilla.

Atëherë njerëzia, të mbledhun aty, e morën Mehin dhe e ngritën mbi supe, tue ecë një copë kohë e rrugë nëpër pazarin e Shkodrës. Jehonin thirrjet e fuqishme: Mehi! Hoti!… Këtë histori dueli e mori vesh edhe sanxhakbeu i Shkodrës…

Mehi Ujka i Hotit ishte jetëgjatë e fort i mbajtun. Thuhet se e kapërceu qindin tue ecë mbi kali shale për në bjeshkë të Koshuticës. Me pamje nga afër nuk i dallohej mosha e madhe. Ndoshta të gjitha këto e shpjegojnë faktin se Mehi mori pjesë edhe në të madhen e të përgjakshmen “Betejë të Ostrogit” (1853) në krahinën e Bjellopavliçit kundër forcave pushtuese e aneksuese të Malit të Zi të princit shoven Danilo I Petroviç-Njegosh.

Plaku i moçëm Mehi Ujka i Hotit thuhet se e ka varrin e tij në atë të përpjetën ku Jasenica kap prej bjeshke, atje tek Vorret e Vjetra.

5.

Tahir Meha i Hotit të Vendit nuk ishte njeri i pazakontë, trupmadh e muskulfortë si i ati, po nuk i pati lanë gja mangut për nga trimëria e zgjuarësia.

Ai kishte edhe një vlla tjetër disa vjet ma të madh se vetin, Isufin, i cili ishte çoban i zoti dhe pati një vdekje natyrore të parakohshme tue lanë një djalë të vetëm, Sinanin, e katër çika njana pas tjetres.

Luftëtari atdhetar Tahir Meha i Hotit të Vendit shquhet në një nga betejat ma të mëdha e ma të vështira shqiptaro-malazeze, në atë të Grahovës (28 prill–1 maj 1858), si dhe ka marrë pjesë në disa luftëra lokale në mbrojtje të Plavë-Gucisë me rrethina.

6.

Shaban Tahir Meha i Hotit të Vendit duket se i përngau gjyshit të tij, Mehit, pasi ishte një burrë i fuqishëm. Në fletore të shenimeve për Hotin e Vendit disa bashkëbisedues në Plavë-Guci e në Nju Jork-Amerikë ma përshkruajnë si “një trup mjaft leshtor” aqsa edhe dimrave tepër të ftohtë “e mbante vetëm një goxhup”. Ai ishte aq punëtor i rrallë sa edhe toka ia njihte dorën dhe ia ndiente frymën.

Asokohe, Shaba, siç e thirrnin shkurt e me afri, e ngriti një kullë trekatëshe në truallin e vet, sikurse edhe Alush Smajli Haxhaj, Ukshin Arif Sinanaj, Malë Rrustem Hysenaj, Ibër Mustafa Haxhaj (dykatëshe) e, ndonjë tjetër. Këto kulla e banin Hotin e Vendit edhe ma të bukur e ma të lumtur, iu jepnin forcë qëndrese e frymë zhvillimi ekonomik e kulturor hotjanëve. Kur Mali i Zi e pushtoi e aneksoi me gjak e flakë Plavë-Gucinë (1912-nëntor 1913) i dogji edhe kullat e besës e qëndresës të Hotit të Vendit.

Edhe sot e kësaj dite, afër kullës të dikurshme të Shabës trim e gjallnik, gjenden gjurmët e dy furrave gëlqereje që i ka pasë ndërtue në kohën e vet. Këtij vendi, ku e pjeki e nxorri gëlqeren për veti e për treg, i ka mbet’ toponimi i përhershëm: “Qerrshahe e Shab Tahirit të Mehajve”.

Shab Tahiri me djemtë e Mehajve të kohës së vet gjerdanonin në unison me bashkëfistarët e vet hotjanë në Hot, Jasenicë, Zabel, tek “Balli i Gjahut” (kodër thepore, në hymje të Hotit, kah lindja, në të majtë të liqenit të Plavës), tek ngjiteshin e dirgjeshin nga bjeshka, kur merrnin udhë për në tregun e Plavës e atë të Gucisë, kur rrugëtonin për në Pejë apo Shkodër. Këta të tre i jepnin bukuri e krenari vendit e kuvendit, udhëtimit e argëtimit. Burrat e Hotit, edhe brenda krahinës (kaza, kapiteni, komunë) në qytetet Plavë e Guci, binin në bashkari deri në mbi 20-30 vetë, me kuaj shale e armë, të veshur si për ditëmadhe pazari, etj.

7.

4 Dhjetori 1879 i kohës së Lidhjes Shqiptare të Prizrenit është sipari i një prej luftërave kombëtare ma të mëdha në historinë shqiptare: “Lufta e Ultinës së Epërme të Limit “ (Nokshiq, Arzhanicë, Pepaj, Brezovicë…), e cila u përmbyll me gjak e flakë më 11 janar 1880. Kjo luftë njihet ndryshe edhe si “Dy betejat e Nokshiqit” (dhjetor 1879, janar 1880). Mbi të gjitha historiografia shqiptare e vlerëson si një nga faqet e ndritura të “prologut” të Pavarësisë së kryer më 1912 në Vlorën e Ismail Qemalit.

Pak kush e din se heroi i kësaj dite historike, dëshmori i parë i kësaj lufte historike, është një luftëtar i madh, njeriu i thjeshtë, (Murat) Osman Murati i Mahmudëve të Hotit të Vendit, një personazh historik i padalun në dritën e vërtetë të historisë kombëtare, në breza të shuar nëpër luftëra me sllavë të Jugut e otomanë të Lindjes.  Ai i përket një vllaznie të vjetër sa vet Hoti, trime si vet Hoti, ndaj thirrej edhe me emra simbolik: “Mahmud-hoti”,“Murati”. Gjithandej cilësohej si njeri “i lindun me orë”, më fjalathonë Ahmet Murati i Sinanajve, Rexhë Mehmeti i Sinanajve, Sinan Isufi i Mehajve, Halil Ukshini i Sinanajve, Ilmi Murat Mujaj, etj. Boshnjakët e Plavë-Gucisë, ma së forti shqiptarë të asimiluar, thoshin shpesh se nuk ka luftë pa Muratin, e përdornin shprehjen e njohur: “Nema rata bes Murata”. Ky, në syçelje të dritës, në syfyr, lëshoi kushtrimin tek Kodra e Rexhës e dukej se eci ma shpejt se jehona e zanit të tij nëpër luginën e Hotit e të Gjyriqit, trupon urën e Limit, i bie përfund Brezovicës e pa hi në Pepaj i paradalin nja 100 shkije në fushim. Mbante me veti buzdavanin, shpatën e thikat e mprehta. I ka zhdrip kalit të shalës tek grupi ma i parë ulandejas i shkijeve e iu tha: Kam ardh me iu pru i xhevap… E nxori shpatën nga brezi e thuhet se i ka pre 15 krena pushtuesish malazezë. Ai shkoi si hero, e dha jetën si hero, tue e ndez luftën e pashembullt.

Alush Smajl Haxhaj, Dera e Parë e Hotit të Vendit, përcjell jehonën e kushtrimit luftarak e, hypi në kalë të bardhë dhe, sëbashku me vëllezërit e vet: Asllanin, Currin, Medin, Tahirin, Rexhin i cokatin e i ngjeshin armët për luftë kundër ushtrisë malazeze.

Luftëtari trim, Shab Tahiri Mehaj, rreth 30 vjeçar, siç shkruhet tek monografia “Epopeja e Luftës së Nokshiqit” (Zenel R. Haxhaj, USA, 1998) kushtrimon malsorçe “nga shkëmbi i Horllacit, nga Mehajt, rranxë bjeshkëve të hotjanëve” dhe mori pjesë ballas në të dy betejat e Luftës së Nokshiqit, duke marrë edhe një plagë më 11 janar 1880.

Nga Hoti i Vendit, 33 apo 37 ose 43 luftëtarë nga vllaznitë Haxhaj, Sinanaj, Mehaj, Hysenaj, Mujaj e një i Dedushaj, Bajram Musa, ranë tek kulla e Jakup Ferrit në Plavë e, siç më kuvendon në Nju Jork veterani diamantor, Rexhep Gali Balidemaj, “dolën në ballë të luftës në Nokshiq”. Strategjia e luftës së Ultinës së Epërme të Limit (Lufta e Nokshiqit) kishte planet e veta të (pa)shpalosura, po të parët strategë të saj atdhetarë idealistë e luftëtarë të pakompromis ishin hotjanët, që u ndoqën njëherash e përflaktas nga nokshiqasit…e rugovasit… Historia ka fillue me folë…

8.

Isuf Shab Mehaj, i dyti ndër djemtë, ishte e mbetet në kujtesën e vllaznisë së tij e të hotjanëve të Plavës si “sokol djalë”.  Sipas traditës hotjane të lashtë, ishte i dhanun mbas garave me kuaj, biles me kalin e tij të bardhë dilte shpesh i pari ndër të tjerët. Si ai ma, me talent të rrallë e ushtronte currulajen me soha. Ishte shtëpiak, dinte me vnue e me mbajt pasuni. Në “kohën e Krajlit”ka dalë kaçak se e ndiqte shteti jugosllav. Në vitet ’30 i erdhi papritur vdekja natyrale e parakohshme, duke lanë tre djemë: Ramadanin, Bajramin e Sinanin, e, ndër vite, plot nipa e mbesa me vila në vendlindje e në Amerikë.

Djali i tretë i Shab Tahiri Mehaj, Hamza, i shkathët e i zgjuar, e ka humb jetën aksidentalisht në lumin Buna në moshën 18 vjeçare.

Brezi i dytë i Isuf Mehajt, Ramadani, ishte i aktivizuar me forcat nacionaliste antikomuniste, pjestar me djemtë e Haxhajve të Hotit, po aksidentalisht e preu kambën e nuk mujti me shkue me ta në terren. Kryeplaku i fshatit të Hotit të Vendit, Musë Sadiku, i çon fjalë se forca partizane e kanë në shenjestër të hakmarrjes, prandaj për dy metra borë ra në Deçan e, prej andejna, në pranverë, ndejti tek dajtë e vet, tek Mulosmanajt e Krasniqes në Malësinë e Gjakovës.

9.

Sadri Shab Mehaj, i lindur kah fundshekulli XIX, i rritur në një familje me tradita e kontribute atdhetare, që me mend e sakrifica kishte arritë të jetë një nga ma të pasurit në Hotin e Vendit, biles në vitet ’20 deri më ’40 veçohej si një nga pasanikët ma të mëdhenj në krahinën e Plavë-Gucisë. Përveç angazhimit të përditshëm të familjes së vet kishte të punësuar edhe 5-6 punëtorë aktiv, të përhershëm.

Kur ka hy komunizmi në Hotin e Vendit, në kohën e Jugosllavisë së Dytë, Sadri Shab Mehaj, kishte 112 dhenë, rreth 30 lopë, 12 penë kije (qe), të cilat i çoi për dimnim në Kosovë e, me të dalë pranvera, shumicën i përcolli në Shqipëri. Në Gjarpën të Mulosmanajve ia dha Halil Alisë të Llugajve (Tropojë) 112 dhenë përgjysmë për tre vjet e çka të shtohen me i nda përgjysmë ndërveti. Nja 8 lopë i çoi në Selimaj të Valbonës (Tropojë) dhe nja 8 lopë në Lugun e Beranit në Pejë. Kur u interesue për pasurinë e vet të shpërndarë iu dha një përgjigje e njëjtë: Na i kanë marrë komunistat… e Enverit e të Titos! Mazen e bylmetnat ua morën partizanët. Asokohe, edhe një lopë me e pasë duhej me i pague taksimin, përndryshe, “reksvecicia”, një farë politike që e shkretoi Hotin e Vendit.

Sadri Shab Mehaj ishte njeri i ditun, pleqnar, i ndihej dhe i ecte fjala, folke me rend e me vend ne kuvende, i lypej mendimi në odat malësore. Atij i peshonte fjala dhe i ndihej hapi. Ai pati një djalë: Xhemën, që me fëmijët e tij i mbajtën mirë traditat e vllaznisë së vet.

Luftëtari Sadri Shab Mehaj ishte pjesmarrës në Luftën e Dytë Botërore. Kujtime për Sadrinë nga kjo kohë lufte më përcjell edhe 86 vjeçari Halil Ukshin Sinanaj në shtëpinë e tij në Amerikë më 3 shtator 2012. Pas qëndrimit në Shqipëri në vitet 1945-1946, Sadria, me t’u kthye në Hotin e Vendit e prangosen në burg për shtatë muaj proçes hetimor. Kur doli nga burgu jetoi disa vite gjersa ndrroi jetë në vendlindjen e vet.

Hotjanët kanë një betim të moçëm: Pasha Tokë e Qiell! Duket se hotjanët flasin lirisht me Tokën e me Qiellin, pasi në vendlindjen e tyre ende ka ditë me diell…

Nga Rozi Theohari, Boston/

“Kjo çupka e vogël këtu në fotografi jam unë,” – thotë Marilyni me një shqipe të ngadaltë. “Kemi dalë në Uster bashkë me nënën e babanë aty nga fillimi i viteve dyzet të shekullit të kaluar”.

Marilyni është një zonjë rreth të gjashtëdhjetave, por fytyra e saj rrumbullake gjithnjë e qeshur dhe flokët gështenjë të çelur e tregojnë më të re. Buzëqeshja e saj e ëmbël të çon mijëra kilometra larg, aty, në qytetin piktoresk të Korçës, në Korçën e serenatave, në qytetin e vajzave të bukura faqekuqe. “Nëna ime, Eftimi Terova dhe babai Mina Cale, – tregon Marilyni, – erdhën nga Korça në Amerikë më 1921 tok me

motrat e mia. Si fëmijë e fundit, vajza e pestë, u linda dhe rrita në Uster, në ambientin dhe kulturën amerikane, megjithatë, bashkë me qumështin e nënës thitha edhe bekimin e dashurinë për mëmëdheun e lënë pas. Vit pas viti që përkëmbesha shkoja në gjumë me ninullat e bukura shqiptare dhe zgjohesha po

nga fjalët përkëdhelëse të gjuhës së nënës. Kur u rrita, fillova të kuptoja se bota ime e vogël ishte ndarë më dysh, në atë brenda shtëpisë dhe jashtë saj. Jashtë ishte shkolla, anglishtja, emri im amerikan, shoqet e shokët, aktivitetet e ndryshme, etj. Kurse brenda, në gjirin e familjes, unë flisja shqip si prindërit, ushqehesha me gjellët e shijshme korçare, edukohesha me zakonet e traditat e të parëve tanë.”

“Çfarë kujtimesh të kanë lënë mbresa më shumë nga jeta me prindërit?” – e pyes.

“Korça, – përgjigjet ajo. – Nëna e babai nuk e lëshonin nga goja qytetin dhe sokaket e tij.

Unë pyesja, ç’është ky “sokak”?

E ajo, nëna e dashur, m’i përshkruante aq mirë ato rrugët me kalldrëm, të veshura me gurë fiçore të vendosur njëri pranë tjetrit, ngjyrat, trajtat dhe qoshet ku bashkoheshin e ndaheshin sokaket e mëhallës. Më tregonte se si i pastronin gurët e i bënin dritë, pastaj uleshin para portave të shtëpisë, qëndisnin, bisedonin e bënin shaka me fqinjët. Në kokën time të vogël punonte imagjinata, regjistronte çdo bisedë, çdo fjalë, çdo përshkrim, të cilat pastaj, natën i shihja në ëndërr si të gjalla.

Tani po të pyes unë ty, – thotë Marilyni. – “Çfarë kujton nga pamja e nënës sate kur ishte e re?”

“Fytyrën e saj të njomë e të hijshme,” – i përgjigjem unë.

“Ah, po, unë kujtoj edhe diçka tjetër, veshjen e saj!”

Kur kishte ardhur nga Korça në Amerikë, siç tregon Marylini, Eftimia kishte sjellë gjithë garderobën me veshjet e qepura sipas modës franceze. Palltot dhe kostumet e Eftimisë me peliçe origjinale te jaka dhe kapelet e modës, i lanë pa mend gratë amerikane të cilat pyesnin me zili: “Kjo Korça juaj, mos

ndodhet afër Parisit?”

Pas vdekjes së të atit, në Uster, disa vjet më vonë Marilyni u martua e shkoi në Miami, ku mori edhe nënën me vete. Aty lindi një vajzë, Kristinën, e cila u rrit me dashurinë e dy nënave shqiptare. Por vdekja e nënës, Eftimisë, me 1990 shkaktoi dhembje e dëshpërim në zemrën e Marilynit. Me nënën ajo

kishte një lidhje të dyfishtë: atë të prindit dhe të mëmëdheut.

“Tani më dukej se nuk isha më shqiptare”, – psherëtin Marilyni dhe hap çantën e saj. Që andej nxjerr një pasaportë të vjetër shqiptare me datën: Korçë, 29/8/1921 dhe një fotografi të zbardhur nga koha, të nënë Eftimisë dhe të Sofisë së vogël.

“Këtë pasaportë e mbaj me vete kudo që udhëtoj nëpër Amerikë e jashtë saj. Me këtë copë kartë unë vërtetoj kombësinë time shqiptare, buzëqesh ajo. Ndërsa në kuzhinë Marilyni vazhdon të gatuajë gjellë me mish e perime, byrekë e lakrorë si të nënës.

Prej vitit 1988 deri 1998 Kristina vazhdoi karrierën e saj në kompanitë e linjave ajrore. Kjo dhe u bë shkak që Marylini të realizonte atë ç’ka i vlonte prej vitesh në gji: amaneti i palënë I nënë Eftimisë për të vizituar Shqipërinë dhe Korçën e saj të dashur. Me një grup turistësh që vizitonin Greqinë, u nis edhe

Marilyni. Ishte shtatori i 2000-s. Pas qëndrimit në Athinë grupi u nis për në Patra e qëndroi në Korfuz.

“Kur e ndjeva veten kaq pranë brigjeve të Shqipërisë, – thotë Marilyni, – zemra më rrihte, mendja më vinte rrotull dhe faqet me digjnin si prushi. “Do të nisem menjëherë,” – u thashë shoqeve të mia.

“Jo,” – kundërshtuan ato, – “si do të udhëtosh e vetme, në një vend të panjohur!” “Ai është atdheu im” –

këmbëngula unë. “Nuk të inkurajojmë për një udhëtim të tillë,” – më thanë disa punonjës lokalë. Por unë vendosa dhe, gjënë e parë që bëra mora kontakt me një zyrtar të udhëtimeve për në Sarandë.

Udhëtimi i shkurtër me traget la në shpirtin tim mbresa të paharrueshme. Bashkë me mua në bord ndodheshin edhe disa familje shqiptare me fëmijët e tyre. Ata bisedonin me zë të lartë, por unë nuk kuptova asgjë nga ai dialekt. Një farë dyshimi më lindi: si do të merrem vesh me vendasit? Por hutimi im ia la vendin emocionit të parë e të fuqishëm kur në gjysmë të rrugës mbi det, u ndryshuan flamurët dhe flamuri shqiptar filloi të valëvitej në qiellin blu. Deti kishte një ngjyrë të mrekullueshme smeraldi të shkëlqyer dhe valët e vogla që përplaseshin njëra me tjetrën, dukej sikur duartrokisnin e përshëndesnin ardhjen time. Ndjehesha krenare, sigurisht isha e lumtur që më në fund po më plotësohej një ëndërr e thurur gjatë gjithë jetës sime. Kokën e mbaja lart, s’ngopesha dot së pari flamurin. Në këtë udhëtim edhe unë isha veshur me ngjyrat e tij: bluzë të kuqe dhe pantallona të zeza…

- Cilat ishin përshtypjet e para, – e pyes, – kur zbrite në tokën shqiptare?

- “Ishin hapat e parë në Sarandë që më shkaktuan emocione të tjera. Ishin njerëzit… Fillova të takoja racën time, të shkëmbeja fjalët e mirëseardhjes dhe të admiroja natyrën e bukur të qytetit. Sipas programit të udhëtimit, u paraqit para meje I.Myrtaj, i zoti i hotelit ku do të qëndroja. Ai më siguroi për qëndrimin tim në Sarandë, por edhe për udhëtimin me taksi për në Korçë. E çlodhur, e qetësuar dhe e mrekulluar nga

vendi dhe njerëzit e gjakut tim, hëngra një darkë me peshk të freskët dhe sallatë. Pastaj, me një kënaqësi të papërsëritëshme shëtita përgjatë rrugës së bregut të detit, ku u befasova nga një grup i madh banorësh, burra, gra e fëmijë, që shëtisnin si unë buzë ujit. U vura veshin bisedave të të rinjve dhe, kur fillova t’i

dëgjoja e t’i kuptoja aq mirë, m’u bë zemra mal.

- Mezi po pres të më tregosh për Korçën tonë” – i them. “Në udhëtimin tim për në Korçë më shoqëroi çifti Nola e Tani Memushi. Arritëm në qytet përpara mesditës. Korçarët ishin të sjellshëm e të kudondodhur, kështu që nuk harxhova shumë kohë për të gjetur familjen me mbiemër “Terova”. Kur qëndrova para derës ku lexova shkronjat Terova, m’u duk sikur dëgjova zërin e nënës sime që fliste me vëllanë e saj Dhimitraq Terova. Por… imazhi u pre përgjysëm. Pas trokitjes sonë doli një djalë i cili tha se nuk dinte të kishte një teto Eftimi në Amerikë. Megjithatë, ai na priti me mirësjellje. Diçka u thye brenda meje. M’u kujtua se nëna kishte një kohë të gjatë që nuk kishte patur këmbime letrash me vëllanë dhe farefisin në

Korçë. Pra, çdo gjë e kishte mbuluar mjegulla e ftohtë e harrimit.

Kur më panë në atë gjendje të dëshpëruar, korçarët më thane se ka edhe familje të tjera me të njëjtin mbiemër dhe ata shfaqën dëshirën të më ndihmonin…

Por unë i falenderova për gatishmërinë e tyre dhe iu luta të më linin disa çaste vetëm. Duke biseduar shqip me vetveten, fillova të çapitem nëpër sokaket e Korçës. Çdo çap më jepte zemër, çdo prekje guri me këmbë, nganjëherë një shkarje e vogël deri në humbje ekuilibri, filloi të më bindte pak nga pak se

…së fundi unë plotësova një qëllim…, një ëndërr. Unë bëra gjithë atë udhëtim të gjatë për të parë, ku ka shkelur këmba e nënës dhe e babait dhe i shkela ata gurë. Për më tepër, qyteti I Korçës me fushën e tij, kodrat, malet, me stilin e ndërtesave dhe të rrugicave, me traditat dhe kulturën, me krejt mënyrën e

jetesës në përgjithësi, ishte pothuaj ai që unë kisha ndërtuar në imagjinatën time.

- Përveç Korçës, vizitove ndonjë qytet tjetër? – e pyes.

- “Po, gjatë rrugës për në Sarandë pata fatin të vizitoja Gjirokastrën dhe kështjellën e saj, si dhe qytetin antik dhe qendrën e lashtë kulturore të Butrintit që më lanë përshtypje të veçanta. U takova e bisedova me motra e vëllezër të gjakut tim. Gjithë ditën ndjehesha e lumtur, pak e hutuar, por aspak e lodhur. Sepse në mendjen time trokiste laitmotivi “ky udhëtim më ndihmoi të njoh identitetin tim nëpërmjet origjinës së vërtetë prindërore.

- Vizita në vendin e të parëve të mi, me siguri, i qetësoi nënën e babanë aty ku prehen. Sapo mbërrita në Miami, vizitova varrin e nënës dhe ndjeva thellë në shpirt uratat e saj.

Gjeta aty një farë balancimi të ndjenjave të mia, që s’e kasha provuar më parë. Kohë më vonë udhëtova për në Uster, mbasi e ndjeja si detyrë të vizitoja edhe varrin e babait. Dhe atë ditë, lavdi Zotit, u njoha rastësisht me një bashkatadhetar, banor të Usterit, Jani Melka. Kur mori vesh se po shkoja në varreza, ai

më dhuroi një buqetë speciale me lule. Nuk ishin lule të zakonshme: farën e tyre e kishte sjellë nga Shqipëria dhe për herë të parë po lulëzonin në Amerikë.

- I vendosa ato lule te guri i varrit, si për t’u çmallur me mëmëdheun e largët, si një simbol të dashurisë së pashuar që rrjedh nga një brez tek tjetri…

Nga Rafaela Kondi/

Kur nje ngjarje kulturore kthehet ne tradite disavjecare, aty mund te gjesh perseritje te nje platforme te njohur te konceptit teresor edhe segmenteve perberese.  Mirepo ne pervjetorin e 12-te te kesaj sofre letrare u shfaqen natyrshem risi terheqese, per te cilat ia vlen te krenohen komisioni organizues dhe krejt nikoqiret e  Kuvend-it.

Sipas tradites, revista Kuvendi fton autore e letrare nga brenda dhe jashte Miciganit per te qene pjesemarres te nje shkembimi kulturor e shpirteror midis bashkatdhetareve ne Amerike, te njohur tashme si Ditet e Letersise.

Nese e pyesni veten, Pse ne Detroit? Pergjigjen e gjeni ne disa emra te pervecem qe mbajne peshen kryesore te aktivitetit. Por e verteta eshte se emrat si Alfons Grishaj, Kujtim Qafa, Nevruz Nazarko, Pjeter Jaku, Edmond Rakaj perbejne nje bashkim ideal te energjive shpirterore, materiale dhe intelektuale qe rralle perseritet ne komunitetet e tjera shqiptare ne Amerike. Dhe aq me pak te vazhdohet per 12 vjet rrjesht!

Me kete rast Kuvendi mblodhi prane sofres letrare pervec penave te njohura te letrave shqipe, disa debutant dhe letrar te mirepritur. Ne darken ‘jozyrtare’ me 7 dhjetor tek kafe Kuvendi ishin ulur natyrshem ne bisede shkrimtaret Naum Prifti, Fatos Kongoli, Pandeli Simsia nga Nju Jorku, dhe vajza amerikane me ‘zemer shqiptare’, Ashley Wood, se shpjeti autore e nje libri per Shqiperine. Ndersa komunikimi ne tryeze dublohej aty-ketu shqip-anglisht, ishte e qarte se nuk mund kishte pengesa gjuhesore midis artisteve te dy brezave dhe dy kulturave. Dhe vertet drejtuesi spontan i kesaj darke, e cila i paraprinte mbremjes zyrtare  me 8 dhjetor, Alfons Grishaj, e ‘zuri ngusht’ secilin te pranishem qe te thoshte dy fjale pershendetje. Dhe kjo i dha shkas nje parade origjinale te ndjenjave e emocioneve te shprehura nga Elinda Marku, mprehtesise se Gjovalin Lumajt, urtesise se Don Fran Kolajt, humorit te Nevruz Nazarkos, dhe pergezimeve te pjesemarres per sukseset e Kuvendit. Mbi te gjitha verehej vetedija se ate nate secili ndihej pjese e nje dickaje me te madhe. Ky ishte manifestimi i bashkimit kulturor te shqiptareve qe gjeti shprehjen e vet ne forme te nje ‘programi te improvizuar artistik’ me krijime te disa krijuesve te pranishem dhe pastaj ne kenget qe nuk njihnin kufi etnik.

Pjese e tradites eshte ngritja e jurise qe pranon dhe vlereson te gjitha krijimet e paraqitura ne datat e caktuara. Juria e Diteve te Letersise 2013, e perbere nga Gjovalin Lumaj, Ruzhdi Gjokaj dhe Arben Dervishi, u prezantua me shume dinjitet gjate mbremjes. Ne kete feste te leterise, komisioni organizues kishte ftuar ne sallen Gjergji Kastrioti te kishes se Shen Palit ne Detroit, plot veprimtare e krijues, drejtues e anetar te shoqatave patriotike, letrare e kishtare,

Mbremja kishte nje platforme serioze dhe nje program te kombinuar me fjalen e hyrjes se kryetarit te komisionit organizues, Nevruz Nazarko, me pershendetjet nga mysafiret, me recitime nga poetet dhe krijuesit dhe me pika muzikore e interpretime. Mikrofoni kalonte nga duart e drejtuesve tek folesi i radhes, tek autoret e respektuar dhe tek te ftuarit e nderit si Don Ndue Gjergji e z. Reshat Sahitaj dhe pastaj alternohej me poetet dhe kengetaret Hana dhe Kole Prekvulaj. Salla u mbush me ngrohtesi nga interpretimet e Simon Sinishtes e Luigj Gjokajt, nga recitimi mjeshteror i Arben Dervishit dhe nga improvizimet aq te goditura te drejtuesit Ndue Gjekaj.

Ne kete perjetor, ne mesin e letrareve pjesemarres ne konkurs u shfaq nje filiz, vogelushja 8-vjecare Mara Jaku. Me kete debutim, tradita e ketij aktiviteti hodhi hapin drejt ardhmerise. Me siguri nuk ka garanci me te mire per suksesin e metejshem te revistes Kuvendi, qe pas 12 vjeteve do te kaloje nga reviste e shtypur ne format periodik kompjuterik.

Sponsoret e bashkepunetoret e Kuvendit i kultivuan Ditet e Letersise ne gjurmet e parardhesve te tyre me te hershem. Ata jane ‘autoret’ e nje tradite dymbedhjetecare per te cilen hyjne me nderim ne historikun e ri te komunitetit shqiptar ne Amerike. Nga viti ne vit, ata e risjellin tek artdashesit dhe krijuesit nje te perbashket te patjetersueshme te identitetit tone : letersine.

E vecanta shpresedhenese e Diteve te Letersise ne Detroit 2013 ishte freskia e sjelle nga zerat rinor te pasardhesve. Dhe per cdo sfide e gabim qe e kapercejme ne udhen tone, perserisim shprehjen e vjeter me te cilen Don Fran Kolaj pranoi cmimin e akorduar nga Juria per Merita te vecanta ne perkrahjen e vazhdueshme te veprimtarise se revistes : Te gabosh eshte njerezore, te falesh eshte hyjnore !

Ndarja e cmimeve nga juria vijon me poshte :

ÇMIMET E AKORDUARA NGA JURIA,

    NE DITEN E LETERSISE SHQIPE

ORGANIZUAR NGA REVISTA “KUVENDI”

              DETROIT.

I- POEZI

- ÇMIMI I PARE – Mensur Spahiu, me poezine: – Leksione te huaja.

- ÇMIMI “GJRGJ FISHTA” – Ana Toma Agraja me poezine: – Nenes.

- ÇMIMI “MIGJENI”  -      Gjeto Turmalaj me poezine: – Vitet e mia.

II- PROZE

- ÇMIMI I PARE – Agim Dishnica- Poeti i kenges se pa kenduar.

- ÇMIMI “PETRO MARKO” – Vlash Fili- Syte e nenes.

III- HUMOR

- ÇMIMI I PARE- Naum Prifti- Pse qeshim dhe si qeshim. 

IV- PUBLICISTIKE.

- ÇMIMI I PARE- Hatixhe Latifi Popovci- Polarizimi, fenomen shqetesues.

       ÇMIME TE VEÇANTA.

- PER KRIJIMTARINE QE SJELL REALITETIN

        – Gani Vila – Poema- s’eshte vone.

-         ÇMIMI I DHUNTISE 

       - Vogelushja 8 vjeçare- Mara Jaku.

- PER KRIJIMTARI ME FRYMEN E TRADITES-

                Lulash Palushaj – Malesise.

                JURIA – Gjovalin Lumaj

                           - Arben Dervishi

                           - Ruzhdi Gjokaj

               ÇMIME TE AKORDUARA NGA REVISTA

                     ”KUVENDI”

            MIRNJOHJE DHE RESPEKTI PER MERITA

            TE VEÇANTA NE PERKRAHJEN E VZHDUESHME

            TE VEPRIMTARIVE TE REVISTES.

   - FATOS KONGOLI- Shkrimtar- ” Per pjesmarrje ne ditet e letersise Shqipe

                                                      te organizuara nga revista “Kuvendi” vlersimin

                                                      dhe perkrahjen e vazhdushme.

    – DOM. FRAN KOLA- Famulliar i kishes se “Shen’ Palit” Detroit.

                                    Perkrahes dhe dashamires i vazhdueshem

                                    i veprimtarive letraro-artistike.

   - EKREM BARDHA- Konsull nderi, biznesmen.

                                  Perkrahes i vazhdueshem dhe kontribues

                                  ne realizimin e veprimtarive te revstes “Kuvendi”

  - KUJTIM QAFA-      

 Per ndihmen, aktivizimin dhe kontributin e

                                  pa kursyer ne aktivitetin e revistes “Kuvendi”

-RAFAELA KONDI-

Per interpretimin me te realizuar paraqitur ne Konkursin e Revistes “Kuvendi”

Përshtypje udhëtimi, Otava-Dhjetor 2013/

Nga Luan Çipi/

 Ishte e përsëritur dhe këmbëngulëse thirrja e fëmijëve të mi, të përndarë nëpër botë, për t’i vizituar e takuar në një guidë turistike në Holandë, Kanada e Amerikë. Edhe ata e kuptojnë se, pa i pyetur, vitet ikin vrullshëm dhe prindërit e tyre, që kanë hyrë prej kohe në ”moshën e trete”, nuk kanë më kohë për t’u gëzuar e argëtuar, mandej janë drobitur e lodhur, duke numëruar vitet pafundësisht…Pas shumë përsëritjesh me thirrje e porosi në korin e madh me djalë e vajza, nipër e mbesa, më së fundi, më bindën për t’u shkulur e larguar nga Vlora, pasi më premtuan se do mblidhen diku, në një nga shtetet e mëdha, të gjithë së bashku. E cili prind, veçanërisht i moshës tonë, nuk do që t’i mbledhë pasardhësit, si dikur rreth vetes? Po ne, të përkohshëm në këtë jetë, nuk lemë rast festash pa u mbledhur me shokë, miq e farefis, në gëzim të çastit. Unë, kur jam në Vlorë, apo në Tiranë, ku ri i alternuar në stinët e beharit dhe të dimrit përkatësisht nga 6 muaj, çdo ditë mblidhemi e pimë kafe me shokët. Kështu, pse mos “sakrifikoj” dy muaj për t’u takuar me “Barkun e Shën Mërisë”?

Përfundimisht, mora vendim të lëviz jashtë atdheut bashkë me gruan, që nga ana e saj kishte vendosur për këtë, qysh me thirrjen e parë “begenisëse” të sinqertë.

Gjitonët tanë të Tiranës në katin e gjashtë, unik e tjetërsoj të shkueshëm, Fori, Mani dhe Koli familjarisht, të dashur e të veçantë si përherë, si dhe nipi i gruas time Valter Haxhiraj, që banon mbi katin tonë, kur morën vesh se largimi dhe vizita jonë do ishte e shkurtër, peshuan “qarin me zararin”, e pranuan largimin dy mujor dhe me këtë rast më ofruan peshqeshe të çmueshme e ndihmë për transportin deri në Rinas me mjetet e tyre.

Shokët e mi vlonjatë me banim të hershëm në Tiranë, me nismën e akademik Bardhyl Golemit, Niko Gjyzarit, Axhem Gjonajt, Sadedin Gjokes dhe të tjerëve, njëzëri e pa përjashtim, për të  njëjtën arsye, organizuan një darkë përcjellëse me raki, verë  e peshk “Narte”, porositur enkas te “Bar Restorant VLORA”, në Shallvare të Tiranës. Poeti Perparim Hysi, aty për aty me këtë rast thuri dhe poezinë dashamirëse, që e deklamoj po aty, në formë dollie:

Mirë që shkruan, por prapë udhëton
Si udhëtar gjithë botën bredh
Si djalosh në moshë të vonë
E, Luan Çipi! Sheh dhe hedh…

Hedh me shkrime ç’të sheh syri
Je “turist” që ke licencë
Këtu “doli”, atje “hyri”
Jetë e tij: k o n v a l e s h e n c ë…

Duhet të nisesha datë 1 dhjetor 2013, po katër ditë para u shfaq një befasi e llojit specifik Shqiptar: Kompania ajrore “Beller”, ku në mënyrë elektronike fëmijët kishin prere e paguar biletat Tirane-Holandë e kthim, kishte “shpallur falimentin” dhe nuk merrte përsipër as kthimin e shpejt te pagës.“Shkuan për lumë” rreth 600 euro dhe ne, ripaguam bilete me tjetër kompani. Kaluam për Amsterdam, pasi ndërruam avionin në Mynih, duhet thënë në një fluturim të këndshëm dhe pa i prekur bagazhet, detyrë që e kreu Kompania Ajrore serioze “Lufthansa”.

Pasi ndenjëm 7 ditë të gëzuara te vajza e vogël në Holandë në qytetin Krimpton, fare afër Roterdamit, nisemi direkt në udhëtimin me avion nga Amsterdami i Holandës për Toronto të Kanadasë dhe prej andej me automjet ndalojmë afër kryeqytetit Otava, në qytezën Chesterville.

Udhëtimin me avion Amsterdam-Toronto, unë e kam përshkuar edhe tjetër herë, E veçanta e udhëtimit të fundit me Kompaninë Ajrore Mbretërore Holandeze “KLM” ishte, kohëzgjatja 8 orë  dhe udhëtimi komod pa asnjë turbulencë apo tjetër lloj shqetësimi, ku dukej kujdesi dhe shërbimi model i personelit dhe ushqimi disa herë, mjaftë cilësor dhe i bollshëm. Patëm kontroll të imtë në Amsterdam dhe asnjë lloj pengese e ndalese tjetër, një ulje e pa ndjerë e avionit gjigant dhe ne, drejt e te bagazhet. Në dalje na prisnin njerëzit tanë të dashur dhe surpriza e parë ishte: Për nderin tonë me punonjësit e biznesit të vet privat, vajza ime kishte organizuar një takim, ku me rastin e Krishtlindjes jepej një darkë falas si dhe kryhej shpërblim i posaçëm monetar ose dhurata. Ceremonia kaloi me dolli, përshëndetje e falënderime, aq sa ne nuk e ndienim lodhjen dhe nuk e kuptuam si kaluan 3-4 orë në  atë atmosferë gazmore me njerëz të dashur, që na u duk sikur të ishim njohur prej vitesh.

Pasi fjetëm një natë në qytetin Brampton, pranë Aeroportit të Torontos, të nesërmen nisëm të përshkonim autostradën 401, padyshim “halluej” më i gjatë në Kanada. Na duhet të përshkonim  me automjetin tonë komod me shpejtësi 100 km/ore mbi 500 km. Rrugës na u desh të ndalemi  në disa vendpushime tepër të organizuara, të quajtura “Tim Hortons”, me emrin e themeluesit, hokeistit të famshëm për kohën e vet. Tje kishte komoditet dhe ushqim të bollshëm dhe ndërsa jashtë ishte temperatura nën zero, në çdo mjedis kishte ngrohje, ndriçim dhe ajrosje të këndshme.

Në distancën e pafundme të autostradës 401, qëndruam dhe pushuam dy here dhe serish e ngado rrugë të asfaltuara, shtruar me cilësi e me disa korsi.

Nga të dy anët e rrugës bien në sy fusha të pafundme të lëna djerë, pyje gjysmë të zhveshura e të lëna pa kujdes. Rrallë, shfaqen qyteza të reja të ngritura me shtëpi të drunjta të stilit karakteristik kanadez dhe të vret sytë ndonjë fermë e vjetër thuajse e braktisu, me sillosët e lartë dalëboje të drithit dhe stallat e çapëluara të bagëtive apo rrethimet e drunjta të dëmtuara të kuajve. Të krijohet përshtypja e lënies pas dore dhe e largimit të banorëve nga fermat për të gjetur burime më të lehta jetese ndër qytetet e shumtë të shtrirë më shumë në të djathtë të autostradës gjigande, në gjatësinë e pafundme të Liqenit të Madh jetëdhënës. Pak qendra të banuara shtrihen majtas autostradës, po kalimet dhe nënkalimet të lejojnë pa ulur shpejtësinë të futesh në bajpaset përkatëse dhe të kalosh lirshëm nga të dy anët, pa e kufizuar shpejtësinë.

E lamë autostradën e gjatë dhe u kthyem djathtas, duke kaluar në një rrugë të asfaltuar (nuk bëhet fjalë për shtrime rrugësh të llojeve të tjera të rëndomta me gurë e çakëll, po çdo metër traseje është i asfaltuar mirë dhe i mirëmbajtur, pa asnjë gropëzim, apo gungë). Rruga ku u futëm është me dy kalime të vijëzuara, ku nga të dy anët duken qendra të banuara dhe fshatra të mëdhenj e të vegjël, shtëpi  me një, dy e tre kate, hangarë, garazhe, stalla padoqe e depo. Ndërtimet edhe këtu janë me konstruksion të thjeshtë, veshur në lartësi me dërrasë dhe mbuluar me tjegulla kanadeze (letër katrama) dhe më rrallë me llamarinë, çka tregon se kanadezet kudo janë unik dhe kanë zgjedhur konstruksionet që ndërtohen shpejt, lehtë dhe me kosto të ulët. Kudo përdoret energjia elektrike për ndriçim dhe gazi për ngrohje.

Kthehemi në të majtë të rrugës dhe qëndrojmë. Me sa duket më së fundi mbërritëm në destinacion, rreth 40 km. para Ottawës, në qendrën e banuar Chesterville, me rreth 10 mijë banorë, ku të bie në sy një spital i madh rajonal shumëprofilësh..

Dalim nga makina të lodhur, po pamja e mrekullueshme e mjedisit na çlodh si me magji. Para nesh shtëpia dhe qendra e biznesit e dhëndrit tone kanadez, një kompleks i bukur përrallor:

Kur e pash vilën e bukur nga jashtë dhe qendrën e biznesit me tej me depo, zyra e garazhe,

rrethuar me shatërvan me gurë të gdhendur masiv, pemë dekorative e lule të çmueshme, si dhe shtëpizën e posaçme të lojnave të fëmijëve, ndjeva kënaqësi të madhe, për atë që me mund e përpjekje, brenda 13 vjetësh, kishte arritur ime bijë. Kur u futa brenda dhe sodita në të tre katet, disa dhoma gjumi të kompletuara, si dhe dhomën e gatimit me frigoriferë dhe të gjitha pajisjet e kohës, dhomën e bukës me tavolinën e gjate 8 metro, sallonet e pritjes dhe të ndenjes me kolltukë të rehatshëm, të ngritshëm e të lëvizshëm, televizorët e mëdhenj digjital, studion me pajisjet kompjuterike, banjat, dhomën e nikoqires me pajisjet larëse-tharëse, depot e deri sallën e lojnave, bilardon e palestrën, si dhe dhjetëra piktura e portrete në mure, unë vërtet u mrekullova. Në atë çast për të parën herë në jetë përkraha mendimin e emigracionit duke e konsideruar atë si mjet nxitës e përshpejtues për një nivel më të lartë jetese e botëkuptimi dhe si model e faktor zhvillimi të shpejtë dhe për vendin tonë. Aty për aty mendimi më ktheu vite më parë, te Atdheu im nën komunizmin dhe thash, se ish beu, agai dhe pasaniku i asaj kohe, nuk kishte as minimumin e këtij niveli dhe po të dispononte këtë pasuri atje, ime bijë do ishte shpallur “kulake”, do shpronësohej e do persekutohej.

Ime bijë dhe fëmijët e saj, tashmë të rritur e të shkolluar si ajo, në nivel universitar, kishin programuar gjithçka për pritjen tonë dhe që kohën e qëndrimit këtu në Kanada, ta organizonin sa më bukur. Shumë nga pikat e programit për ne,  nuk u deklaruan se ngelen surprizë, por një gjë u bë e qartë: Krishtlindja dhe Viti i Ri këtë radhë do jetë i veçantë dhe do mbahen mënd sa të rrojmë.

Otava-Kanada, 15 dhjetor 2013

Reportazh nga ELIDA BUÇPAPAJ dhe SKËNDER BUÇPAPAJ/

PROLOG /

Udhëtojmë me tren në klasin e parë. Destinacioni ynë Winthertur. Treni do të ketë ndalesë në Aeroportin e Klotenit, Zyrih dhe pas Winthurit do të vazhdojë rrugën për në Konstancë. Është bukur të udhëtosh me tren. Me trenat e Zvicrës. Jo më kot zviceranët bashkë me japonezët janë më të dashuruarit pas udhëtimit me tren. Edhe ne po ashtu. Kur punonim tek Bota Sot, e merrnim trenin çdo ditë. Në tren lexonim shtypin e ditës ose skiconim kolumnat tona. Në Zvicër edhe pa veturë je shumë ok, sepse është një nga vendet me infrastukturën më të zhvilluar në rrang planeti. Shumica preferon mjetet e qarkullimit publik. Kanë shpëtuar nga paranoja e veturës, e cila tek ne shqiptarët ka arritur kulmin, për shkak të izolimit, të kohës kur në rrugët e Tiranës lëviznin vetëm veturat e nomenklaturës komuniste. Ne udhëtojmë zakonisht në klasin e dytë. Por kësaj here My Switzerland, që është mikpritësja dhe e ka ftuar grupin tonë të gazetarëve, na ka dhuruar për dy javë rresht nga një biletë gratis të klasit të parë. Që do të thotë t’i hypësh trenit e të mos ndalesh. Përse jo ! Ja vlen, sepse në çdo udhëtim të ri, ne zbulojmë diçka të re nga Zvicra, paçka se në këtë vend, kemi gati dy dekada që jetojmë dhe mund të ndihemi edhe zviceranë të vërtetë. Mjafton që të respektosh mënyrën e jetës këtu, ku mbretëron shteti ligjor. Ne gazetarëve që jemi me rrënjë nga Ballkani na digjet shpirti për shtetin e së drejtës, sepse në vendet nga vijmë demokracia është e brishtë, ndërsa shteti ligjor është vetëm një ëndërr e shqiptarëve.

WINTHERTUR MBUSH 750 VJET

Sikur në mesnatën ndërmjet 31. 12. 2013 dhe 1.1.14 të ndodheshit në Kirchplatz, në Sheshin e Kishës, në Winterthur (Vintertur), do të ishit të mrekulluarit e botës. Kjo që duket si një ftesë të cilën ne jua bëjmë ne sot, në fakt është një dëshirë e brendshme e vinterturasve. Ata zbresin atë çast me të gjitha familjet e tyre, me të mëdhenj e të vegjël, në sheshin që mban vetëm pesë minuta larg stacionit qendror të trenit (Bahnhofit). Dhe do të donin që nisjen e Vitit të Ri 2014 ta ndanin me gjithë botën. Sepse atë mesnatë të një date të re dhe të një moti të ri, me një instalim të posaçëm zanor, nis një jubile i rrallë ­ 750 vjetori i qytetit të tyre.

Edhe pse jemi në zemër të dimrit, urojmë të mbajë mot sa më i mirë në atë ndërrim të veçantë motesh. Nëse jo, të jeni të sigurt se Wintethuri nuk e zbeh magjinë e bukurisë së tij qoftë në ditën apo natën, në dimër apo verë, në diell apo shi, në borë apo në akull. Nga çdo kënd ta shikosh, nga çdo çast që ta shikosh, kudo të hedhës syrin, kudo të shkrepësh aparatin fotografik, Winterthuri shpalos vetëm bukuri.

APES NË WINTHERTUR

Nëse Zvicra është vendi më fotozhenik i botës, natyrisht Winterthuri është qyteti më fotozhenik i Zvicrës, është vetë fotozhenia zvicerane. Shumë më tepër se një metaforë elegante, kjo që themi ne është një realitet që shpaloset, një dukuri që preket.
Ashtu si u shpalos dhe u dëshmua për ne, familjen e madhe të gazetarëve të APES, tri ditë rresht, fundjavën përmbyllëse të tetorit, të mikpritur nga Swissturism dhe nga dega e tij në këtë qytet, Winterthurturism. U ritakuam me Bobin, Maria Teresa, Marie Noel, Sarën, Gorgui, Tamer, Gabrielën, Jean, Katian, Jurin, Freddyn etj. me të cilët jemi kolegë dhe miq.
Kur flasim për familjen, kësaj here jemi përtej metaforës, në një kuptim konkret, sepse pjesa më e madhe e kolegëve dhe e kolegeve janë të shoqëruar nga bashkëshortet apo bashkëshortët e tyre. Gazetari i Itarr-Tass ishte me nënën dhe djalin e tij të vogël, i cili nuk u lodh asnjëherë. Pjesëmarrja nga mediat më të rëndësishme ­ të shkruara, elektronike apo online ­ nga Evropa e nga pothuaj të të gjitha kontinentet e tjera është e madhe, kjo e bën të domosdoshme që, gjatë vizitave tona, të ndahemi në dy grupe, në atë anglishtfolës dhe në atë frëngjishtfolës, secili grup me udhërrëfyesen e vet.
Grupi i plotë do të takohej kështu vetëm gjatë vakteve të ngrënies, pra mëngjeseve, drekave dhe darkave.

PÉTIT DÉJEUNER ALLA PREVER APO…MÜESLI

Zvicra tregon shumë vemendje ndaj gazetarëve, të cilët ndihen të privilegjuar. Por jo, nuk është privilegj, ky është stili i të jetuarit në Zvicër, që për ne gazetarët e APES këto tri ditë në Winthertur fillon me një mëngjes fantastik në sallën e ngrënies të hotelit, ku gërshetohen të gjitha llojet e mëngjeseve që konsumohen në çdo cep të globit. Dëshiron ta nisësh ditën me një petit déjeuner, si në poezinë Zhak Preverit, me një kafe me qumësht dhe croissant, apo dëshiron të hash një english full breakfast, dëshiron të thyesh sa për fillim dy-tri arra, ku çdo gjë është organike, dhe pastaj të vazhdoshë me proshtutë viçi apo gjeli, e me djathra francezë, apo nëse je vegan të mjaftojnë drithrat dhe lëngjet e frutave që i shtrydh aty për aty. Por mos ikë pa provuar një tas me Müesli, mëngjezin popullor zviceran, që ka për bazë drithra të pazjera, përzierë me fruta të freskëta e të thata, mbi të cilat pastaj hedh qumësht, kos apo lëngje frutash, një traditë e mrekullushme e krijuar në fillim të viteve 1900 nga mjeku zviceran Maximilian Bircher-Benner për pacientët e tij në spital, që tani ka bërë histori sepse është shumë i shëndetshëm. Të gjitha i ke përpara, vetëm zgjidh sipas shijes dhe kulturës. Dhe kështu nis dita e turit tonë mediatik në Winthertur.

MR TOURISMUS ME APES NË WINTHERTUR

Për rëndësinë e veçantë të kësaj veprimtarie treditore flet edhe prania e përhershme e vetë numrit një të turizmit zviceran, Mr.Tourismus, zotëri Federico Sammaruga, një think-tank, talent i padikutueshëm në fushën e tij, një komunikues tejet i përkryer, poligliot dhe një temperament tejet miqësor. Siç do të pohonte vetë, në natyrën e tij solare do të ndikonte gjyshja italiane, ajo që ia ka dhënë edhe emrin.
Data 25 tetor ishte në dipozicionin tonë për të prekur, pra, për të bërë rikonicion, në terrenin ku dy ditët e ardhshme do të zhvillonim hollësisht tematikat e kësaj veprimtarie dhe ku gjatë gjithë kohës grupi i gazetarëve të APES do të ishte me zotërinë Sommaruga.

MINUS LIQENI PLUS SHTATË KODRAT ­ E TË TJERA

Qytet idilik. Ky është një nga karakterizimet e shumta ndaj Winterthurit. Dhe bëhet fjalë për qytetin e gjashtë më të madh të Zvicrës, me 100 mijë banorë, 15 minuta me tren nga Aeroporti i Zyrihut, njërit ndër më të mëdhenjtë dhe më modernët në botë, 20 minuta nga qyteti i Zyrihut, kryemetropolit ekonomik zviceran dhe njërit ndër metropolet më të rëndësishme botërore, njëkohësisht qendër e kantonit ku bën pjesë Winterthuri.

IDILI I WINTHERTUR ME NATYRËN

Idili më i pazakonshëm për një qytet është ai me natyrën. Winterthuri duket se ka pasur një rritje graduale. Pra, nuk ka pasur periudha të rritjeve veçanërisht të vrullshme, ndonëse ka pasur periudha të lulëzimeve të veçanta të vrullshme. Dhe kjo ka ndikuar në ruajtjen dhe pasurimin, pas gati tetë shekujsh, e atyre raporteve që kishte me natyrën para tetë shekujsh, kur ishte fshat dhe romakët e quajtën Vita Durum, ndërkohë që, me kalimin e kohës merrte formën Winterthur, por që nuk ka të bëjë me dimrin. Ndërsa vendësit e thërrasin ëmbëlsisht në formën e shkurtuar Vinti. Dhe veten e thërrasin gjithashtu vinti. Ky është edhe një ndër sqarimet e para që vendësit ua bëjnë miqve.
I themeluar nga romakët si qendër banimi diku një shekull para Krishtit, ndërtimet e para  të mëdha do t’i përkisnin fisit të madh të Habsburgëve, të cilët i kanë rrënjët këtu, por për çka vinterturasit janë indiferentë.
Dhe ankimi i parë e i fundit i vendasve është, pra, ndaj një padrejtësie absurde të natyrës ­ se Winterthuri është një qytet pa liqen. Kjo, madje, duket e pamendueshme dhe e pafalshme për një vend si Zvicra, me dhjetëra liqene të mëdhenj dhe me qindra liqene të vegjël, mes tyre liqene që ndahen me vendet fqinje, si Franca, Italia, Gjermania apo Austria, liqene që ndahen mes disa kantoneve dhe qyteteve, liqene që ndahen mes disa fshatrave, deri tek liqene që, edhe pse vetmitare nëpër alpe dhe pyje, tërheqin turistë pa fund dimër e verë. Por, megjithatë – Wintherturi i ka afër liqenet – siç është Zürisse, Liqeni i Zyrihut apo pak më në veri Liqeni i Kontancës, ujrat e të cilit ndahen midis Zvicrës, Austrisë dhe Gjermanisë.
E, pra, mungesën e një sipërfaqeje të kaltër ujore, Winterthuri e ka përplotësuar me dalldinë e gjelbërimit. Qyteti më i gjelbër i Zvicrës, ai ndodhet në mes të shtatë kodrave të lartuara rreth e rrotull tërësisht të veshura me pyje të gjelbëruara.

ROMA E NDËRTUAR MBI SHTATË KODRA WINTHERTUR E RRETHUAR NGA SHTATË KODRA

Wintheruasve ju pëlqen shpesh të bëjnë krahasimin se Roma ngrihet mbi shtatë kodra dhe Winthertur, qyteti i tyre është i rrethuar prej shtatë të tillash. Edhe arkitektura e qytetit të krijon shijen e stilit antik. Kur përballesh me Statshaus sidomos, bashkinë e qytetit, e cila ka arkitekt të famshmin Gottfried Semper, që ka dizajnuar Operan e Dresdenit, ETH, Universitetin e Zyrihut dhe të paharruarën Ringtrasse të Vienës, të cilën e kishte aq për zemër Sigmund Freud në shëtitjet e tij të përditshme shplodhëse.

Winthertur është qytet i biçikletave ­ me një itinerar 175 kilometrash për çiklizëm, qyteti mbetet më atraktivi për të rinjtë që e kanë pasion sportin e çiklizmit.  Vetë brendësia e qytetit, ndërkohë, ndodhet e zhytur në gjelbërim në të gjitha lagjet, rrugët e rrugicat. Hapësira e gjelbër në përdorim publik shtrihet në 420 000 metra katrorë. Ai që zbret nga stacioni i trenit, më i frekuentuar në gjithë Zvicrën, e ka të pamundur të përfytyrojë se ka para vetes qendrën e një qyteti të madh, të cilin e fsheh gjelbërimi. Prandaj qytetin e parapëlqejnë mesatarisht 28 000 vizitorë në ditë. Kjo është magjia e një qyteti që iu shfaqet sa banorëve të vet dhe mikpritësve të vet nëpërmjet mirazheve të blerta.
Gjithsesi, një magji e mirë, që ofron vetëm ngrohtësi. Dhe mirazhe të kthjellëta e këndellëse. Sa që gjithkush mund të orientohet qysh nga çasti i parë a thua se këtu ka banuar gjithmonë. Për këtë mbetet i parapëlqyer për çiftet e reja, në arratitë e tyre të para dashurore, në muajt e mjaltit, deri tek ata që iu rikthehen nostalgjive të dikurshme. Këtu qëndron edhe një nga arsyet pse shumë nga kompanitë e mëdha botërore me veprim në Zvicër apo në Evropë kanë zgjedhur të kenë selitë e tyre qendrore. (Kujtojmë se këtu veprojnë 4500 kompani dhe punësohen 58000 veta). Pse shumë nga të pasurit e mëdhenj të botës kanë zgjedhur të kenë këtu shtëpitë e tyre private dhe të bëjnë jetën e tyre private. Dhe pse disa nga kryeguzhinierët më të mirë vendës e të huaj, fitues të çmimeve të larta ndërkombëtare, parapëlqejnë të instalohen pikërisht këtu dhe të dëshmojnë ­ edhe ata ­ gjeninë e tyre.

WINTHERTUR QYTETI I 17 MUZEUMEVE TË ARTIT

Po të shkosh në zyrën e Turizmit pranë stacionit të trenit, sa të hapësh fletpalosjen e pare, konstaton se Wintherturi është qyteti i 17 Muzeumeve. Ne startuam dhe na u deshën orë të tëra për të vizituar Muzeumin e Artit (Kunstmuseum), një nga më të pasurit dhe më modernët e Zvicrës. Janë katër arkitektë, të dy brezave të ndryshëm mjaft të largët ata që i kanë vënë vulën e sotme këtij muzeumi. Më 1915 do të ishin Rittmeyer & Furrer, ndërsa më 1995, në pjesën shtesë, do të ishin arkitektët Gigon & Guyer. Kjo e bën të mundur që ndërtesa të shërbejë si muzeum i koleksionit të përheshëm dhe si mikpritës i sallave të përkohshme të ekspozitave, me krijime të autorëve bashkëkohorë dhe i veprimtarive aktuale artistike kushtuar tematikave të ndryshme.
E përbashkëta kryesore në vizionin e arkitektëve të fillim shekullit dhe fundshekullit të kaluar është zgjidhja që ata japin në favor të hapësirës tejet të bollshme të mjediseve dhe ajo e dritës tejet të bollshme natyrale që vjen nga xhamllëqet e shumta anash dhe anashlart. Sa më pak dritë jonatyrale, aq më mirë për ruajtjen sa më gjatë të gjendjes fizike të punimeve të përfshira në muzeum. Prandaj edhe shkrepjet me blic këtu janë rreptësisht të ndaluara. Ne fotografuam pa blice peisazhe të Van Gogut.
Ishte e parashikueshme kjo kohëzgjatje, qoftë për mrekullinë e kryeveprave botërore që përmblidhen këtu, qoftë për diskutimet që lindin përballë këtyre kryeveprave. Do të lindnin diskutime ndaj punimeve të modernitetit klasik, por sidomos të atyre të artit postmodernist, veçanërisht të postmodernizmit të vonë. Sa më i vërtetë të jetë arti, thotë një sentencë e pranuar nga të gjithë, aq më shumë interpretime lindin prej tij.
Diskutimet shpesh dalin përtej objektit të artit. I tillë ishte diskutimi që lindi përballë punimit të Claude Monet me temën e zambakëve të ujit, një nga shumë prej të cilëve ndodhet këtu. Ndryshe nga variantet e tjera, me pamje të gjera nga liqenet me zambakë, me fragmente më të ngushta apo më të gjera nga qielli, këtu Monet ka parapëlqyer të kufizohet në një hapësirë shumë të ngushtë, duke i lënë më shumë veprim fantazisë së shikuesit. Dhe këtu lind mes nesh debati për raportet mes artit dhe realitetit, mes artit dhe natyrës, rolin e artistit në ndërmjetësimin e tij mes natyrës dhe artit, realitetit dhe artit. Shpesh artisti me gjenialitetin e tij si Monet për shembull, e tejkalon natyrën, për nga forca e krijuesit.

INTERMEXO MBROJTËSI I QYTETIT TË WINTHERTUR SHËN ALBANI

Ndërsa po shëtisnim në zonën këmbësore të qytetit, aty ku qyteti i vjetër është bërë pjesë e qendrës të sotme, u ndodhëm në sheshin pranë Bar, Club & Hotel Albanit, një nga klubet më popullore të muzikës në qytet. Ne u bëmë kuriozë për emrin.
“Nuk ka të bëjë me shqiptarët, ka të bëjë me shenjtorin Shën Albani,” na shpjegoi zonja Ursula. Ne natyrisht, e kishim gati kundërshpjegimin tonë. “Shën Albani, gjithsesi, ishte shqiptar.” Dhe udhërrëfyesja gjen rastin këtu të na thotë se 43% e të huajve në qytetin e Winterthurit janë shqiptarë. Duhet të jenë edhe më shumë, se një pjesë e tyre është natyralizuar. Ndërsa Ursula vazhdoi tregimin e saj se Shën Albani është një nga katër shenjtët e qytetit. Festivali më i madh vjetor i Winterturit quhet pikërisht “Albanifest” dhe mbahet në tri ditët e fundit të qershorit. Ndonëse një traditë e vonë, ky festival kremton ditën kur Rudolf von Habsburgh ia dha Winterthurit statusin e qytetit. Kjo ndodhte më 22 qershor të vitit 1264, ditën e Shën Albanit. Më 22 qershor 2014, siç e thamë, qyteti i mbush 750 vjet, ndërsa viti 2014 është shpallur viti i 750 vjetorit të qytetit.

MUZEUMI VILA FLORA

Caku tjetër i rëndësishëm i vizitave tona është muzeumi Vila Flora. Edhe këtu kanë lënë gjurmët e tyre arkitekët e famshëm Ritmeyer & Furrer, të cilët vilën e një çifti koleksionuesish të veprave të artit e kanë shndërruar në një muzeum arti. Deri në vitin 1995, ky koleksion ishte në shërbim për kënaqësi private të miqve të familjes, në nivelin e shoqërisë së lartë të qytetit dhe më gjerë. Pasardhësit e çiftit koleksionist Hedy dhe Arthur Hahnloser­Bühler vendosën që koleksioni të jetë në shërbim publik.
Origjinaliteti i këtij muzeumi qëndron në ndërthurjen e pafund mes pjesës së palëvizshme, pra konstante të tij, e cila përbëhet kryesisht nga piktura frënge të shekujve XIX dhe XX, si dhe pjesës së lëvizshme, e cila ndryshon nga koha në kohë, gjithnjë duke pasur parasysh përbashkësi të koleksioneve të reja me koleksionin klasik. Aktualisht, krahas punimeve të Bonnard, Roussel, Vallotton, Vuillard, Manguin, Matisse, Marquet, Rouault, Cezanne, van Gogh apo Redon, me strehë të përhershme këtu, janë vendosur punime të artit tradicional japonez. Dhe vizitorët kanë mundësi të përqasin, të krahasojnë, të gjejnë përbashkësi mes përdorimit të dritës mes dy koleksioneve.
Vila Flora ka edhe një mjedis natyror tejet të veçantë, ku askush, sidomos ne gazetarët, nuk mund të ndalet pa u fiksuar në foto. As ne nuk mund ta humbnim këtë mundësi.

NGA REVOLUCIONI INDUSTRIAL TEK REVOLUCIONI TURISTIK

“Me syrin e zogut (shikuar nga lart, shënimi ynë) Winterthuri shpalos pamjet që duken si dy vezë të takuara ngjitas. Qyteti i vjetër është veza e pulës, qyteti industrial është veza e rosës, dhe stacioni i trenit është pika ku ato të dyja bashkohen”. Ky është imazhi i qytetit të Wintherturit. Thënë nga Urs Stahel, duke përdorur kështu një krahasim të zgjeruar, në formë shoqërime përfytyrimesh.
Thënia e sapo përmendur, e cila në terma estetikë mund të quhet zbulim artistik, në fakt vetëm sa shpreh në miniaturë shpirtin novator që i ka karakterizuar njerëzit e këtij qyteti brez pas brezi, çka ka ndikuar vendosmërisht në metamorfozat e mëdha që ka përjetuar qyteti. Ky shpirt novator e ka përcaktuar edhe individualitetin që ka krijuar ky qytet përballë sfidave.
Urs Stahel, rreth 20 vjet më parë, ishte themelues i “Fotomuseum Winterthur”, drejtor i të cilit ai është dhe ku ekspozohen vepra të mjeshtrave të së shkuarës dhe yjeve të bashkëkohësisë. Ky muze u vendos në ndërtesën e dikurshme të fabrikës tekstile. Përballë tij, më 2003, u përurua “Fotostiftung Schweiz” ­ Fondacioni Zviceran i Fotografisë, në një tjetër ish fabrikë. Ndërsa ish magazina e qymyrit në Qytetin e Vjetër është shndërruar në një hapësirë për dokumentarët dhe për fotografinë bashkëkohore.
Këto tri institucione e kanë bërë Winterthurin kryeqytetin e fotografisë. Gjithnjë sipas Stahl, janë dy arsye për se ka ndodhur ky zhvillim ­ “një e kaluar industriale që ka lënë pas vetes një hapësirë të madhe të lirë, dhe tradita e pasur për bamirësi.”
Pionierët e zhvillimit industrial të qytetit, si Johan Jakob Sulzer, Johann Jacob Rieter, Charles Brown (themelues të industrisë zvicerane të makinave dhe të lokomativave) dhe Walter Seiner (themelues i industrisë tekstile), janë ata që ngjizën shpirtin novator dhe artist të breznive të industrialistëve. Prandaj, paralel me shndërrimin e ndërtesave industriale në shtëpi banimi, në muzeume, në qendra kulturore, të tjera ndërtime industriale bëhen strehë e projekteve të reja të fuqishme industriale, të cilat nesër mund ta shndërrojnë botën. Për këtë flet edhe vetë fakti që Qendra e vetme e Shkencës në shkallë vendi ndodhet pikërisht në këtë qytet.

INTERMEXO:NË WINTHERTUR LUMI TÖS QË LUAN ME NE KUKAFSHEHTAS

Vetëm falë shpirtit krijues dhe filantropik të bijve të tij, Winterthuri, nga qytet i komplekseve gjigante industriale që lulëzonin në të dyja anët e lumit Tös, do të dinte si të shndërrohej edhe në njërin prej metropoleve kryesore zvicerane të artit, do të dinte të shndërrohej në një nga mrekullitë turistike të Zvicrës.
Udhërrëfyesja jonë tejet e pasionuar Ursula, na tregoi se ne ishim duke shëtitur pikërisht mbi lumin Tös. E ardhmja turistike e qytetit nuk mund të pranonte ta kishte nëpër këmbë më lumin, brigjet e të cilit gjatë Shekullit XIX dhe në fillimet e Shekullit XX populloheshin me ngrehina madhështore industriale. Lumi do të mbulohej dhe kjo do të mundësonte të krijohej një zonë e madhe urbane vetëm për këmbësore, çka do të krijonte kështu edhe një traditë unike.

FAMILJA REINHART INDUSTRIALISTË TË MËDHENJ E MECENATË TË ARTIT

Pikërisht autorët e industrializimit të madh të qytetit shquheshin edhe për dashurinë ndaj artit. Ata ishin ndër koleksionuesit më të mëdhenj të kryeveprave të piktorëve. Një nga familjet që ia ka vënë vulën zhvillimit të qytetit është edhe një ndër përcaktueset kryesore të evoluimit të qytetit drejt fizionomisë së re turistike, pa u shkëputur nga tradita e tij industriale. Vëllezërit Volkart, tregtarë pambuku dhe kafeje, ishin edhe ndër pronarët më të mëdhenj të veprave të artit. Njëri prej tyre, Oskar Reinhart, lindur më 1885, emrin e të cilit mbajnë dy nga muzeumet më të mëdhenj të Wintethurit, ia kushtoi gjithë jetën e tij blerjes së veprave të artit. Kjo familje, në brezin e saj të pestë, nëpërmjet George Reinhart, lindur më 1924, do të ishte një ndër mbështeteset kryesore për krijimin e Muzeut Fotografik.
Ne i vizituam të dy muzeumet e Oskar Reinhartit ­ atë në Stadhaustrasse 6, pesë minuta në këmbë nga stacioni i trenit, si dhe atë në Haldenstrasse 95, ‘Am Römerholtz’ . Si simbole të dashurisë për artin dhe qytetin. E kur do të vijë ajo ditë që kapitalizmi shqiptar të blejë vepra arti me qëllim që të edukojë shijen e të bukurës tek qytetarët e të tërheqë turizmin? Na jepni një datë !
Oskar Reinhart është bir i Theodorit, i një babai që artin e kishte interesin e tij të dytë pas biznesit. Kjo ia mundësoi atij të rritej mes artistëve gjermanë dhe zviceranë, të cilët kishin mecenat pikërisht të jatin e tij. Përkushtimi ndaj artit u shndërrua në ëndërr kryesore të jetës për Reinhartin e ri. Në vitin 1924, kur ai ishte 39 vjeç, ëndrra iu realizua. Ai hoqi dorë nga biznesi i familjes dhe iu kushtua koleksionimit dhe ruajtjes së veprave të artit. Dhe arriti të grumbullojë vepra të disa shekujve, që nga iluminizmi deri tek periudha moderniste dhe postmoderniste.
Shijet artistike të Oscar Reinhart, ashtu si e një pjese të madhe të elitës zvicerane të kohës, u formuan nën ndikimin e mënyrës se si impresionizmi francez u përqafua në Gjermani. Reinhart u magjeps nga përdorimi impresionist i ngjyrës dhe dritës. Prej këndej mori krahë ëndrra e tij për të krijuar një muzeum të veçantë evropian të artit. Natyrisht, ai do t’i kushtonte vëmendje të posaçme impresionizmit francez, por edhe artit të mëhershëm e të mëvonshëm, mjafton që veprat të kenë ngjashmëri të ndryshme në aspektin artistik dhe estetik me impresionizmin. Punimet e grumbulluara janë vepra të rëndësishme që nga neoklasicizmi, tek romantizmi, realizimi, tek vetë impresionzmi dhe post­impresionizmi, duke arritur deri tek kryeveprat e para të Shekullit XX.

INTERMEXO – FËMIJËT SHQIPTARË NË MUZEUMIN E OSKAR REINHARTIT

Në Muzeumin e Oskar Reinhartit ­  në Stadhaustrasse 6 u befasuam nga një sallëz e vogël ku kishin ekspozuar vizatimet e tyre, fëmijë të moshës parashkollore. Në mes të emrave, spikatin edhe plot emra vogëlushësh shqiptarë ­ Ilir, Dardan, Luan, Blerta, Bardha, Liridon. Ne ndalemi të emocionuar përpara vijave, ngjyrave, dritave që kanë dalë drejtpërdrejt nga shpirti i dlirë i artistëve të vegjël, të cilët karrierën e tyre e fillojnë në një nga muzeumet më të famshëm evropianë të artit, falë shansit që ua jep vendi mikpritës, Zvicra.
Drejtori i Muzeut Reinhartit  Dr.Marc Fehlmann, si gazetarë na dhuroi një album, ndërsa ne i premtuam se do t’ja dergonim reportazhin tonë për Wintherturin. Dhe natyrisht që do ta mbajmë fjalën.

PO TË VISH NË WINTHERTUR MOS IKË PA VIZITUAR VILËN AM RÖMERHOLTZ

Ashtu si vepruam edhe ne. Nuk ikëm nga Wintherturi pa vizituar Muzeumin e Artit të Oskar Reihhartit në vilën ‘Am Römerholtz’, ku frymëzimi impresionist përcaktoi vizionin e Reinhartit jo vetëm për artin dhe muzeumet e artit.
Ky frymëzim u bë pjesë themelore e mënyrës së tij të jetesës dhe i vuri në mënyrë vendimtare vulën edhe vetë vizionit modern të qytetit të Winterthurit, marrëdhënieve të tij me artin, me institucionet e artit dhe të kulturës, në bashkëjetesën mes përditshmërisë dhe artit.
Dhe mishërim konkret i rolit që pati ky frymëzim tek Reinhart është vetë vila ‘Am Römerholtz’ ­ ku ai e kaloi një pjesë të madhe të jetës, janë raportet e jashtme të kësaj vile me natyrën, me mjedisin e afërt rrethues të vilës, janë raportet e brendshme të saj, të ndërthurura me ato të jashtme. Vila, e ndërtuar nga arkitekti gjenevas Maurice Turrentini,për një industrialist të madh, pasqyronte prirjen e klasave të larta të kohës për të jetuar në rrethinat e gjelbëra të qyteteve, në lartësitë e kodrave. Me një lluks të pa frenuar, por madhështor.
Më 1925, arkitekti, me kërkesë të pronarit të ri, do t’ia shtonte ndërtesës galerinë për koleksionin artistik dhe Reinhartit do të jetonte deri në ditën e fundit të jetës më 1965 nën shoqërinë e Francisco de Goya, Eugéne Delacroix, Camille Corrot, Honoré Daumier, Gustav Courbet, Edouard Manet, Pierre­Auguste Renoir, Paul Cézanne, Vincent van Gogh, Aristide Maillol e plot e plot të tjerë. I vetëdijshëm se ia kishte lënë qytetit të vet një trashëgimi dhe një vulë të pavdekshme.
Pas vdekjes së të zotit të shtëpisë vila do të përshtatej plotësisht në një muzeum arti.
E rrethuar nga një park i mrekullueshëm me pemë të moshave shekullore dhe skulptura të mrekullueshme të vendosura nëpër lirishtet përqark saj, vila ‘Am Römerholtz’ rrezaton një shkëlqim që nuk njeh zbehje në asnjë stinë e asnjë rrethanë. Drita që vjen nga natyra, përmes sipërfaqeve të mëdha të xhamllëkut, duket e pashkëputur me dritën që i karakterizon punimet e përfshira në këtë muzeum. Kafeja, me një tarracë që ka një vështrim tejet çlodhës drejt pamjeve të papërsëritshme të natyrës, të fton për të krijuar intervale dhe për t’iu rikthyer sallave të muzeut apo kryeveprave të artit, prej të cilave e ke të vështirë të ndahesh edhe pasi i ke kundruar me orë të tëra.
Këtu ia vlen të ndalesh për një gotë verë apo për të drekuar pranë restaurantit që është inkorporuar brënda Muzeumit. Si vepruam edhe ne. Ne ishim dehur edhe pa pirë verë nga mrekullia e kryeveprave të impresionizmit dhe pushteti i artit të madh.
Secili prej dy muzeumeve të tij e ka profilin e vet të veçantë, sikurse i ka lidhjet e veçanta me njeriun që iu dha atyre frymë ­ Oskar Reinhartin. Muzeumi që ndodhet në Stadgarten,i themeluar nga Reinhart më 1951, ndodhet në ndërtesën e gjimnazit të vjetër. Këtu Reinhart grumbulloi vepra të artistëve nga Gjermania, Zvicra dhe nga Austria, të të gjitha rrymave dhe drejtimeve artistike të tre shekujve të fundit. Në këtë muzeum është një nga koleksionet më të pasura të artistëve (piktorë e skulptorë) nga zona gjermanishtfolëse, një koleksion mjaft të pasur nga zona italianofone, si dhe koleksionin më të pasur nga zona frankofone. Viti 2014 do t’iu kushtohet pikërisht këtyre tri koleksioneve. Dhe muzeumi në Stadgarten do të jetë kështu qendër e veprimtarive tejet të rëndësishme. Përshtatja e re që arkitekti Johann Frei ia bëri katit të tretë të ndërtesës më 1995 krijoi hapësirë të re për ekspozita të reja tematike.
Nga 17 muzeume që ka Winterthuri, në tri ditë ne arritëm të vizitojmë vetëm katër prej tyre. U njohëm po ashtu me qendrën e qytetit dhe historinë e tij, me Kishën e Shën Mërisë.
Secili muzeum ka individualitetin e tij krejt të veçantë. Një ndër muzeumet që na ngeli peng më shumë pse nuk e vizituam dot për arsye kohe, është i vetmi lloj muzeumi në botë ku në vend të shprehjes “ju lutem, mos prekni asgjë”, gjendet kudo shprehja “ju lutem, më prek mua, ju lutem, luaj me mua”. Ky është muzeumi i prodhimeve të teknologjive të larta më të fundit. Por ne do të kthehemi prapë në Winthertur, ndërkohë që ju rekomandojmë që të bëheni vizitorë të tij !

DUKE SHIJUAR SHIFRA NGA MISTER TOURISMUS …

Një nga pikat më interesante të programit për gazetarët e APES ishte të shtunën në mbrëmje, më 26 tetor ­ takimi ynë më zotërinë Federico Sommaruga. Mr.Tourismus. Dhe zotërinë Remo Rey, drejtor i Turizmit për qytetin e Wintherturit, të cilit i dedikohet mikpritja e shkëlqyer e Wintherturit ne gazetarëve të APES.
Numri një i turizmit zviceran na bën një pasqyrë të këtij sektori, si dhe shpalos rezultatet më pikante, perspektivat dhe përparësitë e politikës turistike për vitin e ardhshëm e perspektivën më të largët.
Turistët i tërheq në Zvicër klima alpine, pejzazhet mahnitëse, sidomos skjimi dhe alpinizmi. Fillimet e turizmit datojnë nga viti 1811, pikërisht kur alpinistët britanikë shfaqën interes për Alpet Berneze. Gjatë Shekullit XIX dhe pjesës së parë të Shekullit XX Zvicra u parapëlqye për klimën e favorshme për shërimin e sëmundjeve të mushkërive. Ndërkohë ujvarat zvicerane morën famë nga skena e vdekjes së Sherlock Holmes, hetuesit legjendar të trilluar nga Sir Arthur Conan Doyla, më 1893.
Sektori turistik do të jetë pjesë e planifikuar e ekonomisë zvicerane që në vitin 1852, ndërsa nga viti 1934 do të jetë përfundimisht një ndër sektorët më të rëndësishëm të saj. Të ardhurat nga ky sektor përbëjnë rreth 3% të Prodhimit të Brendshëm Bruto të Zvicrës. Më 2010, për shembull, këto të ardhura ishin rreth 15 miliardë franga, ndërkohë që PPB e Zvicrës ishte 555 miliardë franga. Në këtë sektor punësohen rreth 150 mijë veta.
Z. Sommaruga sjell shifra për vendet me përqindjet më të larta të prejardhjes së turistëve, të cilat janë 16.5% Gjermani, 6.3% Britani, 4.8% SHBA, 3.6% Francë, 3.0% Itali. Ndërkohë që tregu priret të zgjerohet me Azinë Juglindore, përveç Japonisë, tashmë edhe Kina, India e tjerë, si dhe në Amerikën Latine, si Meksika dhe Brazili. Gjithsesi, turizmit zviceran i intereson numri i turistëve, por i interesojnë veçanërisht shpenzimet që bëjnë turistët, ku zënë, shpjegon ai, vendet e para turistët nga Arabia.
Pikat kryesore nga vijnë turistët janë aeroporti i Zyrihut, hekurudhat nga drejtimet e Gjenevës, Zyrihut dhe Bazelit, si dhe autostrada e hekurdha përmes Alpeve, nëpërmjet tuneleve të Gotardit.
Ndërsa pikat më tërheqëse për turistët janë, së pari Ujvarat e Rinit, së dyti, Gropa e Arinjve, së treti Zooparku i Bazelit. Ky i fundit është më i frekuentuari me ­ rreth 1,8 milionë bileta priten në vit.
Turizmi është i jashtëm dhe i brëndshëm, ku turistat zviceranë në Zvicër konkurojnë me ata të huaj. Për vitin 2012 në hotelet e Zvicrës kaluan natën 35 milionë vizitorë, nga këta rreth 16 milionë ishin zviceranë dhe 19 milionë të huaj.
Për vitin 2013 nga janari deri në gusht 2013 është shënuar një rritje në total 5%. Dhe deri në këtë periudhë totali i turistëve ka qenë 25 milionë, nga të cilët 11 milionë zviceranë dhe 14 milionë të huaj.
Duke dëgjuar këto shifra, nuk ke si të mos mendosh për turizmin në Shqipëri, që ka burime të pafundme, në çdo stinë të vitit, por që ndërkohë që ka mbetur ende larg zhvillimit. Sepse një nga kushtet që intrigojnë turizmin është shteti ligjor.
Z. Sommaruga na flet edhe për politikën e investimit në turizëm, sidomos në publicitetin ndaj turizmit, ku natyrisht mediat botërore zënë një vend tejet të rëndësishëm. Zvicra, thotë z. Sommaruga, fton rreth 2500 gazetarë në vit nga mbarë bota, duke përballuar të gjitha shpenzimet e udhëtimit dhe të qëndrimit të tyre, pra një investim prej disa milionë frangash në vit.

…DHE VERËN E RE TË NADINE SAXER

Prej këndej me atuobusin shatëll ne do të shkonim të darkonim në restorantin Goldenberg, i cili ndodhet në një ahishtë të dendur, në një nga të shtatë kodrat që e rrethojnë qytetin e Winterthurit. Darka do të niste me një gotë verë e famshme që  mban emrin e një talenti të ri të enologjisë, nga një familjet më të famshme zvicerane të prodhimit të verërave. Që mban firmën e Nadine Saxer.
Krahas emrit të themeluesit të kantinës së verërave nga Nefenbachu i Zyrihut, Jürg Saxer, ju do të gjeni tashmë edhe nistoret NS, të cilat i përkasin pikërisht Nadinës, doktore në enologji. Suksesi i verërave të tyre në treg është një ndërthurje e karakteristikave të veçanta të prodhimit në vreshtën e tyre, për shkak të tokës dhe të mikroklimës, me arritjet më të reja teknologjike të kohës. Vera që po shijojmë ne është një verë Kabernet ­ Pinot Noir, tejet e shijshme, aromatike dhe tejet e lehtë.  Nadine, me të shoqin Stefan, e përkryen traditën e prindërve të saj,Jürg dhe Yvone Saxer. Ata janë prindër të tri vajzave të vogla, Leanas, Noes dhe Alias. Dhe natyrisht do ta përcjellin traditën edhe tek ata.
Nëse vini në Winthertur mos ikni pa pirë një gotë verë të Nadine Saxer.Gjë e papame!
Kjo verë do të jetë përmasë kryesore e atmosferës tejet të ngrohtë dhe tejet gazmore që do të vazhdonte për orë të tëra, deri në prag të mesnatës. Edhe këtu kemi zënë vende në mënyrë spontane. Do të kemi pranë dy zonjushat tejet të çiltëra dhe të shoqërueshme ­ kanadezen Karine Bah Tahe të revistës Brazil Business Reports dhe amerikanen e bukur me flokë biond Holly Berrigan. Ajo është nga Teksasi. Kur ne i treguam se shqiptarët e adhurojnë presidentin Bush, ajo na pyeti, cilin, ne iu përgjigjëm, që të dy, edhe seniorin edhe juniorin, sepse të dy kanë bërë diçka të hatashme për Kosovën e lirë sot. Zonjusha Holly flet për synimet e saj në fushën e diplomacisë. Ne i themi pse të mos jesh ambasadore e ardhshme në Shqipëri. E pranon me shumë dëshirë. Dhe fillon të shpalosë vizionet e saj për diplomacinë moderne. I themi se me këtë paraqitje do të merrje miratimin e menjëhershëm të komisionit të Senatit të SHBA.
Me zonjën Gabriela Sotomayor nga Notimex, agjencia meksikane e lajmeve, dhe të shoqin Luis Viveros (diplomat) flasim për sfidat e shumta të Meksikës e Amerikës Qendrore sa dhe të Shqipërisë dhe të Ballkanit. Flasim për poetin nobelist meksikan Octavio Paz dhe për poezi të veçanta që ne i kemi përkthyer nga italishtja dhe anglishtja. Radha i vjen të flasim edhe për kalendarin Maya, me prejardhje nga rajoni i Jukatanit të Meksikës, si dhe për panikun global që përhapi e ashtuquajtura parathënie e apokalipsit, që do të pritej të ndodhte më 22 dhjetor 2012. Autorja amerikane Anya Schiffrin shkonte një ditë para skadimit të afatit të apokalpistit në provincën e Jukatanit, Meksikë, dikur pjesë e perandorisë Mayane. Prej andej i shkruante “Washington Postit”: “Ndonëse rusët dhe kinezët po dridhen nga fundi i botës i nesërm, këtu në Jukatan nuk ia vërshëllen njeri  interpretimit fatalist të kalendarit Maya.” “Aktivistja kontraverse guatemalase, shkrimtare dhe laureate e çmimit Nobel, Rigoberta Menchu, shkruan Schiffrin, zbarkoi këtu këto ditë dhe i bëri thirrje botës të kuptojë potencialet e kulturës Maya për të ndihmuar ndërtimin e harmonisë globale.” Dhe kolegët meksikanë na tregojnë se me sa humor e përcillnin jukatanasit e tyre atomsferën tragjike që kishte kapluar globin. Dhe është koha për të kujtuar finalen optimiste të një poezie të nobelistit polakoamerikan Ceslav Milosh: “Nuk do të ketë tjetër fund të botës,/ Nuk do të ketë fund tjetër të botës.”
Sërish e sërish vëmendja përqëndrohet tek i zoti i shtëpisë, z. Federico Sommaruga. Me gazmoret e tij, me dollitë që na propozon herë pas here, ai e gjallëron më tej atmosferën tejet familjare që mbretëron këtu.
E diela e 27 tetorit, nuk është një përsëritje e dy ditëve të mëparshme me diell. Bie shi dhe shpesh mjegullat varen mbi qytet, si paralajmërim nostalgjie për qytetin ende pa u larguar prej tij, ende pa e lënë qytetin në vitin e tij të 749­të, për ta gjetur dhe rigjetur sërish e sërish në vitin e tij të 750­të e më vonë. Të paktën sekush nga ne i ka premtuar kështu në heshtje qytetit mikpritës. Ndërsa me zë të lartë, kur ndahemi me kolegët dhe zotëri Sammarugën, për të marrë trenin seicili prej nesh nëpër drejtimet ku banojmë, nuk harrojmë të përshëndetemi në formën tonë tashmë klishe: Mirupafshim herën tjetër! Tschüss bis bald! A bientôt! Till the next time!

Nga Luan Çipi/

Në kryeqyteti Kanadaz, Ottawa,  ku banoja prej gati  një muaji, kisha dëgjuar shpesh të flitej për pikat turistike më interesante për rreth dhe kisha mësuar se vend nderi zinin: “Nodre Dame” (Kisha Katolike më e madhe në vend) dhe “BIODOME”, (qendër muzeore e madhe), të dyja të vendosur në Montreal, Provinca Kebek, në qytetin e dytë më të madh në vend, pas Torontos.

Sa kishim festuar me madhështi “Krishtlindjet” dhe “Vitin e Ri 2014”, pikërisht më  1 janar 2014, ditë e Mërkurë, pasi përshkuam rreth 200 km rrugë, kryesisht në autostradën 417 dhe pas gati 2 ore udhëtim pa trafik të renduar, natyrisht  me shpejtësi marramendëse, mbërritëm në Montreal dhe u akomoduam te Hoteli “Delta”, një hotel me katër yje, në Zonën Qendrore të qytetit.

Të nesërmen, herët në mëngjes, për të arritur te objektivi ynë, na u desh të bënim vetëm pak kilometra rrugë, po në një të ftohtë të pazakontë, sepse jashtë temperatura shënonte -31 gradë C. Pasi parkuam makinat dhe paguam biletat, e pamë veten qysh në fillim të befasuar nga të papriturat e muzeut te madh shumëplanësh, që në të njëjtën kohë ishte bashkim  dhe kombinim akuarium- zoopark- kopsht botanik, në kushte të njëjta natyrore origjinale përkatëse Kanadeze-Amerikane Veri Jug dhe Polare Veri-Jug.

“BIODOME MONTREAL”, ky muze i gjallë gjigand, është vendosur në ish Velodromin e Montrealit, ndërtuar fillimisht si “Qytet Sportiv” në Olimpiadën e Lojnave Verore të Montrealit të vitit 1976, në pjesën përkatëse në një sipërfaqe prej rreth 7000 m2, Objekti me arkitekturë të përshtatur bukur, ishte konvertuar si Muze përfundimisht në vitin 1992, me rastin e 350 vjetorit të themelimit të qytetit Montreal. Inisiator për këtë transformim madhështor të ish Velodromit në Muze shumëprofilësh bionatyror, u bë ish Drejtori i Kopshtit Botanik të Montrealit, z.Pierre Borque, që duhet kujtuar me nderim të posaçëm, për arritjen e tij tepër te suksesshme, origjinale e të dobishme.

Përshtatja u bë në një hapësirë racionale e kryesisht të mbyllur, që tërheq çdo vit rreth një milion vizitorë nga e gjithë bota. E veçanta e këtij muzeu të gjallë peshqish, shpendësh, reptilësh, kafshësh dhe speciesh bimore të origjinave të larguar nga njeri tjetri, është krijimi i kushteve origjinale në katër ekosisteme të ndryshme. Kjo do të thotë përshtatje respektove të njëkohshme në vegjetacion, klimë, dritë, temperaturë, teren me ndryshim e luhatje stinore. Këto ndryshime në hapësirat përkatëse, janë ndërtuar edhe pse të papërputhshme, në një sipërfaqe relativisht të kufizuar, duke përdorur teknika të veçanta ndarëse, izoluese, ngrohëse, ftohëse, lëvizëse, aromatike, ndriçuese errësuese, etj., duke lejuar ndërveprime normale në ndryshimin e mjedisit dhe  në përshtatje të kushteve jetësore të specieve, llojeve dhe varieteteve.

Biodomi i Montrealit mund të soditet bukur ne kohë të mirë edhe nga kulla madhështore e Stadiumit Olimpik të Qytetit Montreal të Provincës Frankofone të Kebekut. Prej andej sheh dhe përfytyron se vizitori ndjek një rrugë vetëm prej 500 ml.: Pasi kalon hyrjen dhe kryen pagesën e vizitës,  ndeshe me bllokimin e parë në formë tuneli, i quajtur “EcoTransit”, i projektuar (si dhe të tjerët që pasojnë) për të ruajtur ndryshimet e temperaturës. Më pas  hyn në paretet e izoluara nga një strukturë xhami për të siguruar në Abitatin “Amerika” lagështinë ajrore prej 75% , që kërko  mjedisi sipas popullimit dhe temperatura në rritje në 28 ° C gjatë gjithë ditës.

Pasi kalon te . EcoTransiti i dytë, ofron qasje në Laurentian Maple Forest , i frymëzuar, freskuar dhe  nga peizazh malor i “Mauricie”, Kanada .

Në një tuneli të dytë, nëpërmjet EcoTransitit përkatës, risigurohet rënie e mjaftueshme dhe e shpejtë në temperaturë para “Gjirit Shën Lawrence”  dhe aty del befasueshëm  dhe shpaloset me madhështi bukuria e një pishinë gjigande.

EcoTransit fundit i jep qasje në një korridor tjetër, kalimit në botën polare veri e jug.

Prezantimet të mëtejshme vënë në dispozicion të vizitorëve pamje po kaq të bukura, në një sipërfaqe madhështore, kombinuar nga autorët artistikisht, të ambjenteve thuajse natyror  me piktura të sajuara të mjediseve përrallore. Tamam këtu vihet  në dispozicion të vizitorëve një amfiteatër tepër panoramik dhe i këndshëm, sidomos për . fëmijët, që mund të luajnë e të kënaqen me pamjen e natyrës thuajse reale, me shpendët, peshqit dhe kafshët  për rreth.

“Biodome Montreal” është një muze madhështor, natyrisht me shpenzime vjetore maksimale për mirëmbajtjen dhe shërbimin e aseteve të tij, për mbarështimin dhe ushqimin e kafshëve, peshqve, reptilëve dhe shpendëve, për kultivimin e bimësisë dhe për harxhimin e energjive përdoruese, në përballim të nevojave të për mbi 4800 kafshëve të 229 llojeve dhe të 750 kultivarëv

bimorë.

Veç kësaj aty bëhet një punë e mirëfilltë studimore e shkencore për mbijetese, riprodhim dhe pasurim sasior e cilësor. Stafi i kualifikuar në nivel të lart shkencor, interesohet tej kufirit rajonal e shtetëror, përshtatur nga një politikë në përputhje me standardet ndërkombëtare të rritjes dhe mbarështimit të kafshëve dhe  kultivimin  e seleksionimin e bimëve.  Veprimet e ruajtjes dhe të shtimit të specieve dhe kultivarëve me tendencë përmirësuese në Biodome,  bëjnë që gjallesat të jetojnë në koleksionet e tyre, por edhe për ruajtjen e përmirësimin e mjedisit natyror..Specialistët e profesioneve përkatëse në Biodome marrin pjesë në disa programe kombëtare e ndërkombëtare të konservimit për të parandaluar humbjen dhe për të promovuar rifutjen e specieve të rrezikuara, në mjediset natyrore përkatëse.

Të nesërmen Kanadaja u bllokua nga bora dhe furtunat, me deri pemë të rrëzuara e ndalim trafiku ajror, tokësor e detar. Pas pak orësh me forca të shumta, shpejt në mbarë vendin, çdo gjë arriti normalitetin.

Largohem për në vendin tim me përshtypjen e një shteti të fuqishëm, duke e ndjerë më të sigurt edhe jetën e pasardhësve të mi, që punojnë e banojnë prej vitesh këtu.

Ottawa Kanada, 05.01.2014

Njëqind vjetori i shkollës së Tërbaçit/

Reportazh nga Eqerem Canaj/Shkrimtar/

Deti paskësh ndërruar shtrat në ato ditë fund dhjetori. Dallgëzimi paskësh përflakur Skelën e hyrë pak nga pak në pallatin “Riviera”, pronësi edhe e tërbaçiotit Flamur Çela: Qendra Tregtare “Riviera” Vlorë.

Kështu mu dukën njerëzit, atë mëngjes dimri me diell, që ta kërkonte shpirti e ta dehte zemrën. Njerëz nga të gjitha moshat, por edhe nga e gjithë treva shqiptare. Qenë njoftuar, ndofta edhe në internet, se tërbaçiotët, ku e nga do qenë, më datën 21, do të festonin, në mënyrën më shëmbullore, njëqind vjetorin e çeljes së Shkollës së Parë Shqipe, në Tërbaçin e Labërisë, që: atje në Tërbaç, ku hedhin rrënjë Malet e Vetëtimës (Akrokeraunet) e tërbaçiotët e të tëra kohërave i presin vetëtimat në kraharor, më vjeshtën e 1913 – s, çelën të parën shkollë, në shqip, atje ku tash e ndërmote, siç thonë, pula ha stërrall, njerëzit bëhen fajkoj e petrita, të tillë, pse sytë i kanë te dielli, këmbët mbështetur fort, në rrënjë, domethënë në monopatet gurë e shkëmb, kraharorin ua pushtojnë erërat që flladitin kah Shushica. Ndaj, thonë, janë e bëhen njerëz të zgjuar, ndaj, sjellin në kujtesë bëmatarë të pashoq, si: Lulo Habaz Mehmeti … “anija që çanë detin” …, “Hysni Kapo sypetrit, gjermanëve në gjuhë u flit”, Halim Xhelo – ideologu revolucionar …, gjer  fëmijët e vegjël tërbaçiotë, të veshur me kostumin lab – karakteristik, të cilët u ngjasojnë një tufe pëllumbash që shkëputen majë maleve e davariten përmbi Shushicën valëzjarrtë, Lumi i Vlorës i thotë populli. Këta lloje pëllumbash kanë zbritur në qytet e, me këngët e tyre labe, këndojnë të kaluarën dhe të tashmen, ata, me zërat e bukur të zogjve i këndojnë njeriut, heroizmit, jetës, shoqërisë njerëzore në rrugën e ndryshimit e të përparimit …

Dhe e kremtojnë, këtu, në Qytetin e Pavarësisë, në thelbin e modernitetit. Sepse, ah, Festa e 100 vjetorit të shkollës së tyre, nuk është e tyrja vetëm, por edhe e Vlorës, e Shqipërisë. Këtë fakt e përmbush ardhja e grupeve nga Tirana; Dr. Selim Beqiri e Hamdi Cane me Ali Bajramin …, nga Durrësi poetesha Flora Gjondeda …, nga Elbasani, Myzeqeja … Po edhe emigrantë të moshuar, si Iliaz Habazaj, me fëmijë, nga Italia, të tjerë e të tjerë. Pa llogaritur vlonjatët, me përfaqësues të tëra shoqatave të Labërisë … Kjo pjesëmarrje e beftë të bind e tundon mendimin se Vlora atë 21 – ësh dhjetorjan 2013, është Tërbaçi e Tërbaçi ishte Vlorë, pra kjo – ky festim modern do të bëhej në Skelë, buzë detit valëkaltër, dallgët e të cilit mu pasqyruan në hollin e “Rivierës”, dyndje njerëzish në argëtim e të mbytur në detin e kujtimeve.

Kapiteni lufton me dallgët, t`i pushtojë e ta drejtojë anijen në breg, ta ankorojë atë në një shkëmb të Akrokerauneve: është moderator i veprimtarisë, poeti Albert Habazaj që, me zërin e tij timbrian vendos qetësinë përmbi zhurmërinë e zakontë e në atë fillim beteje pëshpërima shumëzërëshe, i ngjason zbaticës përmbi rërë. Alberti  inspiron përshëndetjen e mirëseardhjes, për të vazhduar programin pasues. Fenerët, anës detit blu, shenjojnë drejtimin e anijes, pasqyrojnë dritë mbi terr: janë televizionet. Lokale e qendrore, po se po, janë ngritur përmbi zhalionë, kamerat e të cilëve përthithin gjithçka: deti, dashuri, kujtime, mbresa …, ka derdhur perlat përmbi rërë … Si mund t`i shpëtojnë kamerave të “TV 6+1 Vlora”?! Kur çdo gjë është e bukur,  gjer në shkallën e madhërisë s`ka se si t`i mbetet mjegullnajës. Se, 100 vjet plot, mjegullnaja është endur brigjeve pa kufi: ka ngjizur, në barkun mjegullor gjak e djersë e stërmund për ditë të bardha …, këto çka tërbaçiotët shijojnë sot, në 21 – shin e njëqind të së çeljes së parë të shkollës shqip, shkollës që ka dritëruar brezash pa kufi.

Këto kontribute, të cilat përbëjnë thelbin e historisë kombëtare për liri, demokraci e përparim, i thonë lektorët, në kumtesat e shkurtra, si: Prof. Dr. Bardhosh Gaçe “Lëvizja kombëtare në Tërbaç dhe mësuesit shëtitës”, Dr. Selim Beqiri me “Çelja e shkollës së parë shqipe në Tërbaç dhe kontributi i saj në arsimin kombëtar”, Dr. Leka Skëndaj “Shkolla e Tërbaçit – vatër e intelektualëve dhe atdhetarëve të zjarrtë” … Kumtesat përmendnin emra, spikatnin ngjarje, figura, jepnin panorama e freskonin kujtesën e brezave, ndofta me pikësynimin e brezit të tretë, për të fiksuar  ca më mirë, çkangjasat që kanë befasuar nër kohët e zhytura në mjegullnajë, në erë, borë e breshër, tashmë, të mbeteshin kuinta në hapësirat ndërgjegjësore të brezit stafetmbajtës për të përçuar përdrejt ardhmërisë mesazhe edhe më të fuqishme: lumturimin e jetës së njeriut, në përgjithësi e vazhdimisht.

Kjo kuptohet mirëfilli, edhe pa analiza e konkluzione, pse: në vitet 70 – të, mësuesit virtyozë të asaj kohe, si Rexhep Habazaj, Mejdi Skëndaj, Shezai e SiIurian Habazaj e tjerë, krahas mësimit bënin edhe kulturën – kulturë që shënonte hapa cilësorë për kohën e paskohën. P. s. Me inisiativën e tyre, si një kërkesë kualite e kohës, ringritën grupin folklorik të fshatit. Poeti popullor, mësuesi Kujtim Mici thurte tekste këngësh labe që konkuronte në Festivalin Kombëtar të Gjirokastrës, virtyozi Rexhep Habazaj qe kthesi i pazvendësueshëm në grup; thonë, i ngjante shpellës së Somait, apo shpellës së Bilbilenjve, si i thonë ndryshe, gryka e të cilës frynte e shfrynte nër tufane e shqotë, mësuesi i gjuhës Zaim Hoxha korrte sukses në fushën e gjuhësisë në aksionin kombëtar të mbledhjes se fjalëve të rralla, të tjerë e të tjerë, kontribute cilësore nër rrugët e shtruara me kalldrem, rrugë nëpër të cilët udhëtojnë brezat. Dhe ata, padiskutim sot e kësaj dite mbushin hapësirat e mëzgallat e këtij holli stërmadh, mbushin me fjalë, këngë, gaz, mbresa, puthje, përqafime: deti i dashurisë është aty, i kaltër, i thellë, i pa anë; ai të rrëmben në gjirin e tij, të shtrëngon, të tundon, të lumturon.

Ndofta, qe moment organizativ që shënon kulmin, kur e kur, në ballinën me flamurë, dalin një pas një tre të dalluarit tërbaçiotë, të cilët dekorohen “Mirënjohja e Labërisë”: mësuesit Zaim Hoxha e Tofik Deda, si dhe veprimtari Fejzo Rrokaj. Mandej, në tavernë zbret mjeshtri  Jani Gjergji me ansamblin e valleve të fëmijëve të Qendrës Kulturore “Aulona” … Befasia bën të të sjellin parasysh Zanat, zbritur nga majëmalet e Vetëtimës. Gjithsecili kafshon buzë, aparaturat fotografojnë pa pushim mrekullinë e çasteve… Syrja Hodo, këngëtari i grupit folklorik të fshatit, ka përgatitur grupin folklorik të fëmijëve: Endri Hodo, djali i tij, marrësi i devotë, orvatet të konkurojë. Tërbaçiotët dinë të ecin gjithnjë përpara. Dhe, ky sens, është veç  virtyt.

Atëherë, vetëm atëherë më trokitën në kujtesë, këtu e 40 vite shkuar, vargjet e një vjershe të gjatë, kushtuar Halim Xhelos: “Labi i vogël” … “Vargan malesh, qepalla ngritur/ përreth qendrojnë/ në grykën e lashtë të luginës së kuqe, je lartësuar në piedestal/ dhe sqepat e bilbilave këngën tënde thonë/ çdo lastar i ri zgjatet te dora jote/ ngjitet përmbi mal” … (botim Rev. “Nentori”, 1976)

Bilbilat e Maleve të Vetëtimës këndonin melodinë që të drithëronte. Shushica buzëqeshte. Deti i dashurisë kishte nderë veladonin dehës. Dhe unë mendoja se aty ishin të gjithë: edhe Lulo Habaz Mehmeti, Hysni Kapoja, Halimi, Muço Delo, Gani Habazi, edhe Miro Tërbaçi, mendoj se edhe mësuesi Rexhep Habazaj rënë pranë të birit, ka larguar tufën e manushaqeve, rrëzë pllakës së gurtë, ka ngritur kokën të dëgjojë bilbilat e Çikës e, asisoj, të marrë pjesë në festimin e 100 vjetorit të shkollës shqipe në Tërbaç. Dhe, po aq, jam i bindur se shkrimtari, përkthyesi e kritiku Hamdi Çanaj përgatit librin e serisë “Flas”, siç jam i bindur se poetesha nga Durrësi Flora Gjondeda, do ta pasurojë vëllimin poetik me mbresa nga kjo veprimtari. Dhe se Albert Habazi do të përcjellë shumëçka të këtij takimi, përdrejt Amerikës së largë, se “Diellit” i bëjnë mirë rreze dielli nga Labëria. Erjalda Skëndaj dhe Ermal Sika të TV 6+1, fiksojnë momente interesante për t`ua transmetuar qytetarëve. Gjë e bukur, kjo përkujtesë dritërimi.