Nga Ajet Nuro/Montreal, Kanada/

Në ditën e Pavarësisë së Shteteve të Bashkuara të Amerikës/Gëzuar festën Amerikë, gëzuar Pavarësinë!/

Unë e dua Shqipërinë, thotë nëna ime, tek e ka lënë mbrapa para rreth 9 muajsh. Pasi ka vizituar Kanadanë, i gjen fjalët më të bukura për t’i bërë elozhe këtij vendi që e ka vizituar të paktën 4 herë. Dhe kuptohet, çfarë mund të thotë për Amerikën?   Nëna ime, dy nga katër djemtë, i ka përtej Atlantikut. Por historia e kalimit të oqeanit Atlantik prej familjarëve të saj fillon një shekull më parë, kur babai i saj me dy vëllezër do të kalonin Oqeanin për shkuar në Amerikën e ëndrrave ku do punonin për vete por sidomos për Shqipërinë. I vendosur në Boston, babai i nënës sime do të bëhej anëtar i VATRËS dhe flamurtar i saj. Madje para disa ditësh, më kontaktoi një i ri tepelenas në facebook dhe ngaqë ishte nga Salaria, i thash se dhe unë jam nip në Dukaj, jam nipi i Jaho Sinanit. –Oh, më tha, – ti qenke nipi i flamurtarit…Ndoshta, paratë që bëri për vete, u harruan, por ajo që gjyshi im bëri për Shqipërinë (ndonëse komunizmi bëri të pamundurën për t’ia mohuar…) nuk u harrua dhe nuk do të harrohet

Nëna ime, shembulli tipik i dashamirësve të Amerikës   Në nëntor me rastin e 100-vjetorit të Pavarësisë, nëna ime u ndodh këtu në Montreal dhe e festuam së bashku festën e madhe. Dhe, kuptohet, atdheu duket ndryshe kur je larg, u dashka edhe më shumë. Ose, largësia dhe malli përzihen në mënyrë të tillë që edhe deklaratat e dashurisë ndaj dheut të mëmës tingëllojnë edhe më të ëmbla se deklaratat e bëra pikërisht në Shqipëri. Nga ky ritual nuk bënë përjashtim as nëna ime.

Por, në datën një korrik është festa e Kanadasë dhe tre ditë më vonë festa e Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Dhe, puna e do të urojmë njëri-tjetrin ne të Amerikës së Veriut. Por nëna ime, si nënë që është, nuk do që t’na e prish qejfin ne të Kanadasë dhe,  pasi na uron për festën, nuk harron të lëvdoj vendin që na është bërë atdhe  i dytë.

Po, Amerikën nuk e do, – e ngacmojmë ne?

-Po si nuk e dua Amerikën, fillon mamaja ime. Po Amerika na ka mbrojtur në ditë të vështira, po në Amerikë po jetojnë e përparojnë kaq e kaq shqiptarë, po nga Amerika merr shembull gjithë bota, po Amerika është vendi i demokracisë. Babai im më tregonte qysh atehere (fillim-shekulli i kaluar…) se sa e zhvilluar ishte Amerika… Dhe tregimet e legjendat për Amerikën dhe ëndrrat që ka ushqyer ky vend emigrantësh nuk mbarojnë. Sepse i madh është ndikimi i Amerikës dhe amerikanëve në jetën e shqiptarëve. Prandaj edhe ata e duan aq shumë sa që një fakt i tillë  cudit edhe tek vet amerikanët.

Pas disa ditësh, nëna ime do të largohet nga Amerika për në Shqipëri. Në ditën e lindjes së Amerikës ajo ndihet e emocionuar që do lëri vendin e  ëndrrave dhe realiteteve të mëdha që për të kanë nisur një shekull më parë dhe që vazhdojnë edhe sot … e që do të vazhdojnë edhe nesër …

Gëzuar festën Amerikë, gëzuar Pavarësinë!(Kortezi:Tribuna)

Reportazh Arjan Th. Kallço/

Kur mendon Vlorën, qyteti që është simboli i stinës së verës, ashtu si dhe disa qytete të tjera detare, mendja të shkon tek e kaluara jo fort e largët, kur për 15 ditë endeshim në krahët e detit, rërës dhe bukurive natyrore të rivierës sonë. Pas disa dekadash në të njëjtën stinë, por në rrugëtim krejt ndryshe, përtej brigjeve shqiptare, në Itali. Rruga për në Vlorë nisi mëngjesin herët të datës 27 qershor nga Korça, në një klimë më shumë vjeshte sesa vere dhe shiu që nga qafa e Pllocës deri në të dalë të Pogradecit, që kishte rënë, ta shtonte bindjen se po na ngatërrohen stinët. Si kudo në orët e para të mëngjesit heshtja është bashkëudhëtarja jote më e mirë. Ngadalë rruga kombëtare po gjallohej dhe deri në Elbasan dita merrte një ngjyrë krejt të dallueshme: nga shiu tek ajo me diell. Tek rrethrrotullimi në afërsi të rrugës për në metalurgjik, fillon pjesa e dytë e rrugës me një pjesë që ende nuk i gëzohet tërësisht kushteve të infrastrukturës sonë. Për çudi është lënë pasdore një aks që është plot trafik në drejtim të jug-perëndimit të vendit. Rruga zgjatet përmes qyteteve, shumë e ngushtë, saqë nëse dikush hap derën për të dalë nga shtëpia, ka rrezik të përplaset me makinat që kalojnë aty. Për të mos folur për kushtet e higjenës, pluhuri është zot i aksit, që me të drejtë lënë për të dëshiruar, për më tepër kur në këtë stinë kërkohet sa më shumë kujdes për ajër të pastër. Pasi kaluam edhe Rrogozhinën rruga kalon në autostradën qëndrore që lidhet me Vlorën. 85 km e fundit dhe udhëtimit po i vinte fundi. Kudo në qytete ndihej ende jehona e zgjedhjeve, pasi reklamat e pafund ende qëndronin në këmbë si për të na thënë se do të duhej edhe pak kohë që vendi të pastrohej prej tyre. Diku pranë portit u ndalëm dhe tashmë Vlora ishte një realitet i prekshëm. Pasi mbarova disa porosi të vogla aty përreth, iu drejtova biletarisë së trageteve që ta merrja në dorë dhe t’i drejtohesha doganës. Agjensitë janë të shumta dhe secila të ofron një çmim të ndryshëm nga konkurrenca. Në hyrje të portit pasi bisedova me disa punonjës, mora rrugën drejt doganës. Përballë anija e ankoruar të jepte përshtypjen se, nga çasti në çast do të nisej. Në terminalin e kalimit kufitar pas ndonjë paqartësie të vogël dhe disa pyetjeve disi të çuditëshme, sapo isha kthyer nga një konferencë në Banja Lukë ku ndodhi të tilla nuk ndodhën, iu drejtova anijes Shuttle që po mbushej me njerëz dhe mjete. Kaluan disa orë të mira në pritje të nisjes dhe rreth orës 16.00 anija u nis nga porti i Vlorës me destinacion Brindizin. Rruga e gjatë pa biseda me njerëzit që ulen rrotull sikur nuk shkon. Pranë kishte pasagjerë të shumtë që po shkonin në Itali për punë dhe halle të ndryshme. Biseda e parë nisi tek dritaret e tragetit me disa vlonjatë ndonjë me origjinë çame, që tek fliste me pasion për detin, të kujtonte peshkatarët e filmave apo këngëve të shumta. Njerëzit e detit – ishte e para këngë që m’u kujtua në atë fill të shkurtër kohe. Bisedat rrodhën me tej tek njerëzit e afërm, tek qytetet nga vinim dhe tek e pashmangshmja, ëmbëlsira e përditëshme, politika. Rezultati i zgjedhjeve duket se kishte marrë konsensusin e të gjithëve të cilët shpreheshin se pas 8 vjetësh, duhej një ndryshim, ndryshe demokracia do të bukosej fare, nuk do të merrte frymë lirisht dhe për të gjithë. Më tej zinxhirri i njohjeve u shtri më tej, me njerëz të pjekur dhe me plot halle që, pavarësisht jetës, u pëlqente ta ruanin atë pakëz humor të përditshëm. Një i ri më tej po shkonte me pushime tek familja e tij diku afër Leçes, por meraku e hante tek dogana italiane, se mos i nxirrnin problem dhe e kthenin prapa. I premtova se në doganë do ta ndihmoja që t’ia përktheja bisedat, pasi nuk e njihte gjuhën. Më tej ndonjë dorë me domino, sikur e shtyu edhe disa kohë udhëtimin. Shprehja thotë se gjuha vete ku dhëmb dhëmbi dhe për disa çamë aty, nuk mund të mos hapej biseda e një pjesë të popullsisë shqiptare që u detyrua të shpërngulej me forcë drejt Shqipërisë. Por pas viteve ’90 përsëri shumë familje morrën rrugën e dhimbshme të kurbetit me shqetësimin e madh se a do të gjente zgjidhje problem i tyre. Mbetëm nga një shtet tek tjetri dhe asgjë nuk e kemi të sigurtë – thoshin ata. Nëse punët nuk do të shkojnë mirë edhe në Itali, kriza po i vinte në vështirësi edhe emigrantët, do të ktheheshin përsëri në Shqipëri, por përsëri do të mbetetn të ardhurit e përjetshëm. Një plagë që rrezikon të mbetet gjithmonë e hapur për një komb që gjatë gjithë historisë së vet nuk iu ndanë padrejtësitë. E natyrisht problemi ekonomik i bën edhe ata që dikur e kishin një shtëpi apo një copë tokë, të mos rrëeshtinin së medituari për të ardhmen e tyre dhe të fëmijëve. Ndonjëherë mundohesh ta kapërcesh situatën edhe me ndonjë batutë që sikur ta lehtëson përsëri dhimbjen, por ajo ka zënë vend thellë në shpirtin e përdhosur të një kombi dhe rrënjët e shtrira larg vendlindjes, nuk do të jenë kurrë të fuqishme që t’i mbajnë të lidhur fort me origjinën. M’u kujtua një fabul e përkthyer disa vite më parë, tek e cila do të gjesh filozofinë e një populli : pse po ikin të gjithë nga ky vend? – ishte pyetja më tragjike e saj. Përgjigjia kishte të sintetizuar mençurinë e kohës : sepse nuk hodhën dot rrënjë. Por historia dihet tashmë dhe në atdheun mëmë, ata e gjetën mikpritjen dhe bashkëjetesën, por në mendjen e tyre është vendlindja e të parëve dhe e pasardhësve. Ballkani është vendi i paradokseve të mëdha të historisë që kurrë nuk morën përgjigjen e duhur dhe të drejtë. Të dorëzuar dukeshin edhe vetë ata që ndoshta nuk do të mund të jetojnë dot më në tokën e të parëve. Gabime fatale, kaos i pandreqshëm ballkanik, dihet se si u gatua në shekuj, që mbajnë vulën e marrëzisë së fuqive të mëdha të kohës së djeshme dhe të sotme.

Nga Arjan Th. Kallço/

Në orën 21.00 trageti mbëriti në portin e Brindizit dhe ngadalë iu afrua molit që të ankorohej. Pasagjerët nisën qysh më parë që të lëviznin drejt derës kryesore të hekurt, me qëllim që të mos vonoheshin në dalje. Bashkë me djalin beratas u gjendëm të parët tek shkallët, pasi në atë orë nuk është e lehtë të gjesh tren apo autobus për të shkuar në Leçe. Dera e tragetit u hap dhe njerëzit vraponin për tek dogana. Tek dera e hyrjes disa policë na ftuan që të prisnim derisa gjithçka të ishte gati. Më pas u gjendëm në brendësi të godinës ku kontrolloheshin dokumentat. Për pak minuta kontrolli përfundoi, ashtu dhe meraku i bashkëudhëtarit tim që në çastin e kontrollit, ia përktheja bisedën midis tij dhe policit. Një lloj konfuzioni i paqtë mbizotëroi disi në kërkim të njerëzve dhe dokumentave përkatëse dhe më pas dolëm për t’u drejtuar tek hyrja e portit ku na priste i vëllai i bashkëudhëtarit. Pasi u prezantuam, më ftuan që ta bëja bashkë me ta rrugën deri në Leçe. Një kortezi që në atë orë të vonë të natës vështirë se e gjen mes qytetarëve të huaj që nuk i ke njohur kurrë. Gjaku nuk bëhet ujë – thonë. Pas nja 45 km mbërritëm në qytetin e Leçes dhe gati në qendër ishte hoteli ku do të qëndronim disa ditë, bashkë me të gjithë anëtarët e tjerë të Shoqatës Ndërkombëtare të Kritikëve Letrarë. Pasi bëra regjistrimin dhe mora celësin, vrapova për në dhomën time ku surprizat nuk mungonin. Hoteli ishte i një klasi të lartë dhe sapo hyra, mbi tryezën e dhomës, një letër që më uronte mirëseardhjen në konferencë. Ndeza televizorin sepse kishte ndeshje, luante Italia dhe Spanja. Pas një dushi të domosdoshëm në ato momente, rruga e gjatë nga Korça deri në Brindizi, sado e lehtë që të jetë, e kërkon një çlodhje dhe nuk ka më mirë sesa një banjë. Kur mbërrin në qytetin për ku je nisur dhe pasi i zgjidh disa probleme emergjente të strehimit dhe akomodimit, edhe mendja sikur qetësohet. Ndjen një relaks të këndshëm, pas stresit të rendjes deri fundin e aventurës së udhëtimit, kur bagazhet pushojnë në një hotel dhe zemra fillon të rrahë normalisht, e lehtësuar nga të papriturat e panjohura të vendit ku ke shkuar.

Të nesërmen në mëngjes, pasi u takova me miqtë e ardhur nga shumë vende dhe pas një mëngjesi bujar në hotel, u drejtuam për në qendrën historike të qytetit, një perlë e gërshetimit të disa kulturave, me emrin Barok,  ku do të zhvillonte punimet konferenca dy ditore me temë : Mesdheu : origjina e letërsisë së udhëtimit. Na pritën drejtues të Agjensisë së Trashëgimisë kulturore euromesdhetare të Leçes, kryetari i Provincës së Leces, zv/kryebashkiakja, zv/rektorja e universitetit e të tjerë. Presidentja e Agjensisë znj. Bortone na uroi mirëseardhjen dhe foli për rëndësinë e këtij bashkëpunimi në evidentimin e traditave të kulturës kombëtare në kuadrin mesdhetar dhe përpjekjet që kultura të jetë urë lidhëse për të gjithë popujt. Më tej u ndal edhe tek bashkëpunimi i disa institucioneve që bëri të mundur realizimin e konferencës. Përshëndetën autoritetet lokale të cilat e vunë përsëri theksin tek roli i madh i kulturës dhe mundësisë që ajo të jetë gjithëpërfshirëse dhe tërheqëse për popujt, si dhe inkuadrimin e politikave të drejta për promovimin e saj. Një përshëndetje e këndshme që dua ta nxjerr në pah, ishte edhe e zv.rektores që e vlerësoi këtë takim, duke theksuar se edhe universiteti që përfaqësonte kishte kontributin e vet.

Por në këtë kohë krize edhe kultura po vuan nga mungesa e fondeve, por gjithësesi duhen gjetur rrugë që promovimi të mos e cënojë apo shkatërrojë ndihmën ndaj saj. Ideja dhe propozimi i zv/kryebashkiakes Tessitore, për një dhuratë, libër, të lënë për miqtë, do të ishte një nismë që mund të shtrihej kudo. Dihet se vera është stina më e mirë për të lexuar, por leximi duhet të jetë pjesë e jetës në të gjitha stinët. Nismë që shumë mirë mund ta adoptojmë edhe tek ne, duke parë rënien e interesit total për leximin. Besoj se avangarda e kësaj nismë kanë qënë dhe do të jenë poetët dhe shkrimtarët të cilët janë dhuruesit më të mirë të librit.

Presidentja e Shoqatës De Giovanni pasi i falenderoi të gjithë faktorët që ndihmuan në organizimin e konferencës, u ndal tek mesazhi që kjo veprimtari përcjell, atë të njohjes së letërsive respektive, të autorëve të Mesdheut, të kulturave që e gjallojnë atë dje dhe sot me të gjitha vargjet e bukura që lexojmë. I falenderoi të gjithë pjesëmarrësit, edhe ata që erdhën nga larg, shumë larg, deri dhe nga Japonia, pasi e tillë është natyra e shoqatës.

Më pas filloi punimet konferenca dy ditore me një temë tepër interesante dhe të gjerë që kishte në qendër detin, udhëtimin, krahinat që lagen nga Mesdheu, autorë dhe autore, epoka, histori, mite. Ditën e dytë të punimeve më takoi të flisja për Letërsinë shqiptare, pikërisht për poezinë që nga viti 1944 e deri në vitin 1990 dhe për autorin dhe lirikun më të madh shqiptar të asaj periudhe, gjeniun dhe mjeshtërin e vargut, Dritëro Agollin. Nuk mund ta ndash atë nga poetët e tjerë të mëdhenj të Mesdheut, nga deti, edhe pse nuk e ka njohur që në vogëli, nga udhëtimi që ka emrin jetë, nga të gjitha udhëtimet që Shqipëria përshkoi në mbi 45 vjet të historisë së saj, nga libri i madh Udhëtoj i menduar, që çdo autor do ta meritonte ta shkruante. Në thelb udhëtimi është një filozofi më vete që, nëse shkenca e mendjes dhe arsyes nuk e ka marrë shumë në konsideratë, janë poetët ata që i japin frymëmarrje gjithë filozofisë së udhëtimit. Konferenca i mbylli punimet në një abaci, kishë, ku ende dukeshin gjurmët e traditave ortodokse të ndërtimit dhe afreskeve. Ndoshta midis piktorëve të asaj kohe ka patur edhe shqiptarë të cilët si kurdoherë kanë lënë gjurmët e tyre të gjalla në kulturën e vendit fqinj.  Në fund një recital me poezi të autorëve pjesëmarrës në konferencë dhe disa çmime për kontributet në kulturë. Gjatë qëndrimit tonë në Leçe patëm mundësi që të shijonim edhe kuzhinën e pasur të Salentos, krahinë që mbi 22 vjet më parë hapi dyert e saj për të pritur me mijëra emigrant Shqiptarë. Asgjë nuk kishte ndryshuar nga mikpritja e tyre fisnike dhe e dashur. Kanë ndryshuar vetëm kohët.

Ditën e dielë 30 qershor rruga e kthimit për në atdhe ndalet në Brindizi, një qytet ku deti është kryefjala e ditës, ku vera edhe pse disi e freskët, kishte hapur zemrën dhe pushues të shumtë shëtisnin mbrëmjeve buzë detit, përgjatë shëtitores së saporestauruar. 5 orë më tutje, drejt lindjes, përballë, ndodhej atdheu im.

Nga njëra Itakë tek tjetra

Ai rrip toke mbi të cilin

Hodha hapat e fundit në tokën amëtare

Për të hipur lart në anijen “Shuttle”,

Po largohej gjithnjë e më shumë

Dhe mjegulltazi po zhdukej në det.

Valët e bardha shkumbonin

Si të zemëruara me ndarjen:

Kush është ai njeri që nuk derdh lot,

Kur diçka të dashur e humbet !…

Nga ROZI THEOHARI/

Kur po uleshim ngadalë në aeroportin Heathrow të Londrës, ndaj të gdhirë, në gjithë gjatësinë e krahut të djathtë të aeroplanit u reflektua një ngjyrë rozë e ndritshme. Ishin rrezet e para të diellit të vakët vjeshtak, pas një udhëtimi të lodhshëm nëpër natën e gjatë atlantike. Pastaj çdo gjë u mbulua nga mjegulla e dendur dhe një shi i imët e I mërzitshëm na dha mirëseardhjen në tokën e anglo-saksonëve.

Të vizitoni Londrën, qytetin metropolit, i vjetër e i ri në të njëjtën kohë, të gjitha shqisat dhe truri juaj kthehen në një aparat të madh regjistrimi. Ju ecni tërë emocion në rrugët ku ka shkelur Shekspiri, Dikensi dhe Çurcilli. Ju mahniteni që nga stolitë e kurorës mbretërore, tek ndërtesat gotike e stilesh të tjera moderne, statujat, teatrot, muzeumet e mëdha etj. Deri tek zhurma e rrëmuja e rrugëve të ngushtuara nga rryma pa fund e makinave dhe e autobuzëve të kuq dykatësh.

E kundërta ndodh kur hyn në Oksford mbas një udhëtimi gadi dy orësh, me autobus nga Londra. Befasohesh nga një qetësi qiellore e të duket sikur ke hipur në makinën e kohës e ke shkuar dhjetëra shekuj prapa. Një ndiesi të tillë e pata qysh orët e para të mbërritjes në Oksford, për të vizituar familjen e vajzës sime aty. Qyteti mban vulën e ndërtesave të vjetra madhështore të stilit gotik, të vendosura në një rregullshmëri të ngurtë gjeometrike duke krijuar imazhin e një amfiteatri gjigand.

Historia e qytetit të Oksfordit fillon në vitin 700 me legjendën e një princeshe saksone e cila, për të shpëtuar nga mbreti lakmiqar, erdhi e u fsheh në një pyll ku dhe ndërtoi një manastir. Një komunitet i vogël filloi të rritet jashtë dyerve të manastirit dhe qyteti filloi të marrë formë e gjallëri, me kishat,tregun, banjat, shëtitoret dhe muret rrethuese që janë ende edhe sot. Por ky qytet i vogël anglez u bë i famshëm qysh në shekullin e dymbëdhjetë kur u ndërtua universiteti i parë në botë në gjuhën anglisht. Gjatë shekujve që pasuan, deri në kohën e sotme, nuk rreshtën së ndërtuari kolegje e biblioteka, qendra kërkimore-shkencore e muzeume etj. nga më të dëgjuarat e më të kërkuarat në botë. Sot numërohen rreth 39 kolegje që I kanë ndërtuar mbretërit, bishopet e kishave dhe pasanikët.

Ndërtesat e stilit gotik quhen “ndërtesa të arta” sepse janë ndërtuar nga gurë të skalisur të verdhë e të fortë që i rezistojnë erozionit dhe kohës. Pothuajse të gjitha ndërtesat ngrihen në formë kështjellash masive oktagonalesh, kupolash dhe kullash me bedena ose me maja të mprehta, sipër të cilave qëndrojnë,sikur ëndërrojnë, kambana, sahatë të rrumbullaktë, zogj metalike, shtiza e shigjeta fluturuese.

Të gjitha këto mrekulli pata fatin t’i admiroj ditëve të ngrohta të shtatorit duke ecur me vështirësi rrugëve me kalldrëm, e shoqëruar nga njerëzit e mi. Dhëndrri im gjerman, doktor I shkencave e studiues në një nga kolegjet e qytetit, gjatë një shëtitjeje, më prezantoi me disa kolegë e profesorë, dy-tre prej tyre emra të dëgjuar në gjithë botën. Sigurisht, në këto situata,njeriu e ndien vehten pak ngushtë, mundohet t’i zgjedhë e t’I mendojë mirë fjalët…Dhe ja… tek afrohet e prezantohet ajo, e thjeshta, e mira, buzëqeshura, shkencëtarja shqiptare Migena Bregu, e cila ma shton më tepër hutimin, por dhe gëzimin. E përqafova si të ishim njohur prej kohësh, e mora mënjanë e I fola me zë të lartë, “Cila qenka kjo bashkëatdhetarja ime që I paska buzëqeshur fati kaq shumë?”

KORÇA – QYTETI I SAJ

 Është Migena. Dhe, si një korçare, s’ka si të mos jetë e gjatë,elegante, me një fytyrë tërheqëse, dy sy gështenjë të mëdhenj, të gjallë e të lëvizshëm. Ndërsa flet të tërheqin vëmendjen buzëqeshja që nuk i ndahet nga fytyra dhe anglishtja e saj me një akcent të admirueshëm.Ecim me Migenën rrugëve të Oksfordit që gëlojnë nga biçikletat, zërat dhe thirrjet e gëzueshme të mijëra studentëve ardhur nga gjithë bota. Pyetjeve të mia të njëpasnjëshme vajza korçare u përgjigjet me modesti ose ndonjëherë ndërron bisedë duke më treguar ndonjë kuriozitet nga qyteti enigmatik I kolegjeve. Ajo ndal hapat para një dyqani të vjetër me mbishkrimin, “Dyqani i Lizës.” “Është fjala për, “Lizën në Botën e Çudirave” thotë ajo. Autori i Lizës, Lewis Carroll, ka qenë matematicien dhe tregtar i dëgjuar në Oksford. Ngjarjet e librit zhvillohen rreth e rrotull Oksfordit. Në këtë dyqan Liza ka psonisur…”

Ajo kujtoi diçka nga fëmijëria e saj. “Isha vajzë e urtë, thotë,pak e mbyllur, por me një dëshirë e kuriozitet për të mësuar. E mbaj mend që fillimin e shkollës e prita me emocion të madh; abetaren e aritmetikën i mbaja tek koka e krevatit, javë përpara se të fillonte shkolla. Shkollën e fillova me një etje për të mësuar çdo gjë. Që në klasën e parë isha e vendosur për të dalë e para e klasës, pasi doja të merrnja pjesë në “mbrëmjet e nxënësve të dalluar” të Korçës, sepse aty jepeshin lodrat më të mira që gjendeshin në Shqipëri. Madje, me naivitetin e fëmijës, e mbaj mend se ndonëse për tre vjet me rradhë dola e para e klasës, mësuesja nuk më propozoi për mbrëmjen e të dalluarve. E zhgënjyer, kur e pyeta mësuesen cila qe arsyeja, ajo m’u përgjigj se prindërit e mi nuk ishin “punëtorë.” Si fëmijë 9-vjeçar që isha, u ktheva në shtëpi duke qarë dhe e indinjuar u thashë prindërve se ishte faji i tyre që mua s’më dërgonin në mbrëmjet festive sepse ata nuk ishin “punëtore”, pra…s’punonin sa duhet! Ky incident ishte përballimi im i parë me doktrinën proletare, kur për herë të parë m’u spjeguan diferencat klasore.”

Prindërit e Migenës jo vetëm që ishin intelektualë, Bahriu, babai,inxhinier topograf në minierë dhe e ëma, Valentina, inxhiniere pyjesh, por familja e tyre ishte përfshirë tragjikisht në vorbullën e luftës së klasave. Qysh prej atij momenti Migenës iu bë e qartë se do t’i duhej të përpiqej të arrinte rezultatet më të larta akademike për të kompensuar mungesën e “biografisë së mire politike.” Në një farë mënyre ky u bë dhe synimi i saj në jetë.

Qysh në shkollën fillore ajo mori pjesë në olimpiadat e matematikës e në konkurset e letërsisë, që organizoheshin nga Shtëpia e pionierit. Me fillimin e shkollës tetëvjeçare dhe studimin e anglishtes si gjuhë të dytë, Migenës iu hapën dyert e bibliotekave për leximin e letërsisë së huaj. Dalëngadalë filloi edhe ambicja për studimet jashtë shtetit në të ardhmen. Dëshirë që i kishte rrënjët në etjen e madhe të të rinjve shqiptarë për të njohur botën e huaj, për të pasur atë eksperiencë që ishte kthyer në ëndërr, për shkak të mohimit. “Kur fillova shkollën e mesme, thotë ajo, i vura vehtes si qëllim që ta mbaroja gjimnazin me ‘Medalje të artë’ pasi kisha mësuar se qeveria jepte bursa për studime jashtë shtetit, për këta nxënës. Gjatë katër viteve të gjimnazit studiova me këmbëngulje jo vetëm për marrjen e notave dhjeta në të gjitha lëndët, por edhe për pjesëmarrjen në olimpiadat e rrethit, të kimisë e biologjisë, pasi një nga kriteret e marrjes së medaljes së arit ishte dhe fitimi i një çmimi kombëtar në olimpiadat. Isha me fat që në gjimnazin “Raqi Qirinxhi” në Korçë, kishim disa pedagogë të cilët ishin të predispozuar për

të krijuar kurse të avancuara jashtë klase, për të inkurajuar nxënësit që kishin interes për të ecur më përpara se programet në tekstet shkollore. Me ndihmën cilësore që mora nga mësuesit arrita që, në vitin 1993, të fitoja Olimpiadën Kombëtare të Biologjisë, si dhe “Medalje ari”, që jepej nga Ministria e Arsimit.”

Mbas gëzimit dhe festimit në familje të plotësimit të ëndrrës së saj, pasoi zhgënjimi, kur Migena mësoi se qeveria shqiptare nuk jepte bursa për jashtë shtetit. E vetmja mundësi ishin disa bursa nga qeveria egjiptiane për të studiuar në një Universitet Fetar, diçka që s’përputhej me aspiratat që vajza i kishte vënë vetes. Atëherë ajo e kuptoi e u bind se duhej të përpiqej vetë për të fituar të drejtën e studimit jashtë. Ajo filloi Fakultetin

Juridik në Tiranë e ndërkohë përpiqej të merrte informacion për studimet universitare në Britani, dëshirë që e kish për arsye të lidhjes me gjuhën e letërsinë angleze.

Fatmirësisht për atë kohë, me revolucionin demokratik, sapo kishin filluar të hynin informacioni, shtypi dhe gazetat e huaja. Migenës i ra në dorë një broshurë me informacion për studimet në Europen Perëndimore dhe filloi t’iu shkruaje institucioneve direkt, për të kërkuar më shumë informacion.

Këtu filloi dhe maratona një vjeçare e aplikimit për në universitetet britanike. Nuk ishte e lehtë; vështirësia qëndronte se korrespondenca duhej bërë përmes letrave, interneti as që njihej në Shqipëri, dhe informacioni ishte shumë i kufizuar.

“Kur më erdhën rezultatet e pranimit nga tri universitete britanike, thotë ajo, me të vërtetë, më dukej e pabesueshme. Zgjodha Universitetin Heriot-Watt në Edinburg për degën Mikrobiologji. Kisha lexuar për kryeqytetin e Skocisë që ishte shumë i bukur prandaj nuk hezitova të zgjidhja Edinburgun. Zgjodha mikrobilogjinë si degën që do të më jepte mundësinë për të eksploruar zhvillimet e fundit në shkencat biologjike.”

EDINBURGU

 Pranimi në këtë universitet ishte vetëm hapi i parë I realizimit të ëndrrës së Migenes, mbasi egzistonte vështirësia e sigurimit të burimeve financiare. Britania, nga vendet e Europës Perëndimore, ka taksat më të shtrenjta universitare. Migena filloi kontaktimin me fondacionet shqiptare kryesisht fondacionin Soros në Tiranë, si dhe me fondacione të tjera në Britani. Fillimi nuk qe shumë premtues, thotë ajo, dhe i dukej

se për mungesë fondesh do ta humbiste këtë shans. Gjithsesi me grantet e fondacioneve si dhe me ndihmen financiare të familjes, ajo arriti të mbulojë financimin për vitin e parë.

“Synimi im ishte sa të filloja universitetin, thotë ajo. Por më vonë i kisha vënë qëllim vetes që të arrija rezultate të larta akademike e t’i kërkoja universitetit ndonjë bursë nderi.” Por pas gjithë këtyre përpjekjeve, pengesa e fundit ishte marrja e vizës. Për shkak të procedurave të tejzgjatura për dhënien e vizave për shtetasit shqiptarë, ajo arriti në Edinburg në tetor të vitit 1994, tri javë me vonesë nga dita e fillimit të simestrit.

“Mbërritja në Edinburg ishte sa mbresëlënës aq dhe e vështirë, thotë Migena. Për herë të parë më duhej të përballoja gjithçka vetë.Vështirësia qëndronte në dy nivele. Së pari, studentët e tjerë kishin krijuar miqësitë dhe për mua ishte e vështirë të depërtoja në rrethet e ngushta studentore. Së dyti, duke humbur pothuaj tri javë leksione kalimi i provimeve ishte jo aq i lehtë. Tri ditë mbas arritjes, pata një takim me koordinuesin e kursit. Ai, duke ditur prejardhjen time nga Shqipëria dhe fillimin me vonesë të universitetit, në mënyre të sjellshme më paralajmëroi se s’duhej të mërzitesha në qoftë se ngelesha në provimet e simestrit të parë, pasi kisha të drejtën e përsëritjes. I jam përgjigjur atij me ngulm, “Unë s’kam ngelur në asnjë provim deri tani dhe nuk mendoj pse duhet të filloj tani.” Që nga kjo bisedë Migena premtoi me vete se do të dilte sa më mirë në provime e t’u tregonte pedagogëve atje, se, në kundërshtim nga paragjykimet, shkolla shqiptare i kishte dhënë asaj formim të kënaqshëm shkencor si dhe ambicien për konkurencë e arritje të larta.

Fillimisht ajo vajti me kasetofon për të regjistruar gjithë leksionin dhe të kishte mundësi ta ripërpunonte gjatë studimit të saj privat. Fatmirësisht në provimet e vitit të pare Migena doli nga të parat e kursit. Pedagoget ishin aq të impresionuar dhe e ndihmuan me referenca të shkëlqyera për aplikimet që ajo bënte për bursë. Në fund të vitit të parë ajo takoi zëvendës principialin e universitetit, Dr.Brown, te cilit i kërkoi anullimin e taksave universitare. Mbështetur në rezultatet e saj akademike si dhe në vështirësitë financiare, Këshilli i Lartë i Universitetit miratoi anullimin e taksave që ishin 8,000 pounds (14,000 $).

Ky ishte lehtësim i madh pasi tani ajo e kishte më të lehtë pagesën për koston e përditshme të jetesës. Si ka studiuar Migena gjatë këtyre katër viteve të universitetit, përpjekjet, këmbëngulja dhe disiplina e hekurt në arritjen e suksesit, e tregojnë provimet e saj përfundimtare,

ku arriti të marrë diplomë të klasit të parë. Gjithashtu ajo doli jo vetëm studentja a parë në kursin e Mikrobiologjisë por edhe studentja e parë në gjithë Fakultetin e Shkencave Biologjike.

Për këtë arsye mori dhe dy çmimet më të larta të nderit dhënë nga Heriot-Watt University. Por Migena është modeste e s’tregon më shumë. Duhet t’ia nxjerrësh fjalët si me darë. Kur u ktheva në Amerikë e u telefonova prindërve të saj që banojnë në Dallas, ata më treguan diçka për vajzën e tyre. Migena kishte ardhur nga Edinburgu me pushime verore pranë familjes dhe një korrespondent i Radio Korçës erdhi në shtëpi e mori në intervistë. Përgjigjet e saj ishin aq të shkurtëra e të thjeshta, sa, korçarët që e dinë mirë ç’janë universitetet britanike, kur e dëgjuan emisionin e radios, nuk u kënaqën.

MIGENA NE BOTEN E OKSFORDIT

 Vajza e Korçës fitoi nga Universiteti Heriot-Watt medaljen, “Watt-Club Medal”—Medalja e argjendit dhënë studentit me rezultatet më të larta në Fakultetin e Biologjisë dhe “Loise- Fletcher Memorial Prize”, çmim i dhënë për studentin me rezultatet më të larta në kursin e ikrobiologjisë.

Ishin këto çmime që e ndihmuan Migenën të fitojë të drejtën për të vazhduar doktoratën në Universitetin e Oksfordit, një ëndërr e objektiv që ajo ia kish vënë vehtes prej kohësh. Pranimi në Oksford ishte për të një gëzim i veçante pasi ajo e kishte admiruar Oksfordin si një nga qendrat ku kishin hedhur rrënjë arsimi dhe kultura europiane. “Të bëhesha pjesë e këtij komuniteti, thotë ajo, ku të kisha mundësi të prezantoja potencialin intelektual shqiptar, ishte një emocion dhe mission i veçantë.”

Oksfordi dhe Kembrixhi janë dy Universitetet që janë ndërtuar, e akoma funksionojnë, mbi bazën e kolegjeve. Kolegjet filluan si manastire, me një organizim të pavarur arsimor e kulturor për aristokracinë britanike. Përmes shekujve, kolegjet e Oksfordit u shtuan e u zgjeruan duke u bërë qendra elitare kulturore në Europë. Sot Universiteti i Oksfordit funksionon mbi bazën e kolegjeve dhe fakulteteve që së bashku koordinojnë mësimdhënien dhe kërkimin shkencor. Në pesë dekadat e fundit Oksfordi ka shtuar fushat e studimeve kërkimore-shkencore duke forcuar e duke i dhënë drejtim të ri rolit tradicional të të mësuarit.

Tradita dhe cilësia akademike janë bazat e Universitetit të Oksfordit. Gjatë historisë Oksfordi ka nxjerrë burra e gra të adhuruar nga çdo sferë e veprimtarisë njerëzore, të cilët kanë studiuar ose kanë dhënë mësim në Universitet. Midis tyre përmenden katër mbretër, 46 fitues të çmimit Nobël, 25 kryeministra, 18 kardinalë etj.

Migena doktoratën në Oksford e kreu në departamentin e Biokimisë në lidhje me Brasenose College. Brasenose College është themeluar në vitin 1509 dhe frekuentohej kryesisht nga fëmijët e pasanikëve. Ndër akademikët e njohur të kolegjit përmendet nobelisti e shkrimtari William Golding. Gjithashtu në këtë kolegj kanë studiuar stërgjyshi i Xhorxh Washingtonit, presidentit të parë të Amerikës, si dhe gjyshi i John Adams,

presidentit të dytë të Amerikës.

Për doktoratën Migena u financua nga Wellcome Trust si dhe fitoi Overseas Student Awards. Është interesante të theksohet se fillimisht në Universitetin e Oksfordit nuk pranoheshin femrat, megjithse qyteti ishte themeluar nga një femër. Gratë u pranuan për herë të parë në Oksford në vitin 1878 por ato nuk kishin të drejtë të diplomoheshin. Në Brasenose College femra e parë është diplomuar në vitin 1974 dhe kjo date koinçidon me vitin kur është lindur Migena.

“Kërkimin shkencor, thotë Migena, e kreva në laboratorin e profesor David Sherratt, geneticist i njohur që ka studiuar rekombinim gjenetik të A D N në bakteria. Studimi im ishte fokusuar në mekanizmat molekulare që kontrollojnë rekombinimet gjenetike në bakterien E.Coli. Mbas tre viteve rezultatet e kërkimit tim shkencor i botuam në një nga revistat më prestigjoze në fushën e biologjisë molekulare. (The EMBO Journal, Vol.21 No 14.)

Pas mbrojtjes me sukses të doktoratës ajo fitoi titullin “Doktor i shkencave,” në korrik 2002. Mbresat e dorëzimit të titullit “Doktor,” atë ditë, i përshkruan Bahriu, babai i Migenës: “Bashkë me gruan, thotë ai, ishim të ftuar në ndërtesën e teatrit te Oksfordit, ku zhvillohej ceremonia. Ne ishim ulur në sallën e madhe tok me prindërit e tjerë kryelartë e krenarë anglezë, por edhe nga vendet e tjera të botës. Përveç emocionit, ishte kënaqësia më e madhe që kam ndier ndonjëherë në jetë. Ç’fat i madh që ndodhesha aty, ku më kishte sjellë vajza ime…”

Por Migena ishte më pak e emocionuar. E mësuar me këto lloj festimesh ajo e kishte mendjen më shumë për planet e së ardhmes. Para saj tani ishin hapur perspektivat dhe rrugët e pa fund të shkencës. “Gjatë doktoratës, thotë ajo, më lindi dëshira që të merresha jo vetëm me kërkimin shkencor në nivelin akademik. Doja që të eksploroja dhe se si zbulimet dhe përparimet shkencore kanë efekt mbi zhvillimin e shoqërisë së

sotme. Për këtë arsye vendosa që, pas doktoratës, të bëja një ‘internship’ për komisionin europian në Europë, në departamentin për shëndetësinë dhe të drejtat e konsumatorit.

Duke shpresuar që së shpejti Shqipëria do të bashkohet me komunitetin europian, kjo mundësi m’u duk ideale për të luajtur në një farë mënyre rolin e ambasadorit jozyrtar. Fillova punën në Bruksel ku kontaktova me komisionin që organizonte raportin mbi asocacionin e Shqipërisë me Europën. Gjatë diskutimit që pata me ta u përpoqa të theksoja nevojën për të analizuar situatën në Shqipëri me spektër të plotë e jo me gjykim

të njëanshëm. Pavarësisht nga situatat e ndera politikoekonimike, Shqipëria ka potencial njerëzor e natyror që mund t’i sjellë kontribut komunitetit europian. Imazhit shqiptar që përfaqësohet nga politikanët e tanishëm i mungon disi serioziteti dhe pjekuria që gjendet midis intelektualëve dhe komunitetit të moderuar shqiptar.”

Mbas mbarimit të internshipit në Bruksel, Migena u kthye për të vazhduar në Universitetin e Oksfordit si punonjëse akademike shkencore në Departamentin e biokimisë. Kërkimin e tanishëm shkencor ajo e ka në vazhdim më të thelluar të arritjeve shkencore të doktoratës, për të zgjeruar kuptimin mbi rregullimin qelizor të rekombinimeve gjenetike.

“URA E PSHERETIMAVE” – BRIDGE OF SIGHS

 Me Migenën vizituam disa nga kolegjet më të vjetra të qytetit. Mjedisi ku qëmdrojnë madhërisht ndërtesat e kolegjeve që formojnë zemrën e Universitetit, sot konsiderohet si grupi më i dalluar, fin, i ndërtesave në Europë. Më tej kalojmë në “Urën e psherëtimave,” një urë e vjetër në hyrje të rrugës së Universitetit. Ura është ndërtuar mbi një hark gurësh mbi rrugë, dhe lidh dy ndërtesa ballë për ballë. Është vazhdim i traditës

që studentët e diplomuar parakalojnë nën këtë urë, ekuivalent i një lloj harku triumfi, të duartrokitur nga banorët e qytetit të cilët qëndrojnë në të dy anët e saj. Nën këtë urë ka parakaluar edhe Migena, midis vargut të gjatë të të diplomuarve, veshur me pelerinën karakteristike të zezë dhe me kapelen e zezë në formë libri. Emërtimi “Ura e psherëtimave” nuk e ka kuptimin romantik të vuajtjes së të dashuruarve, por është simbol i fatit dramatik të studentëve që mbeteshin në provime e i thoshin “lamtumirë” Oksfordit. Ata hipnin mbi këtë urë e derdhnin lotë me psherëtima.

E pyes Migenën: “Ke dëshirë të kalosh edhe njëherë tjetër nën urë?” Me pamjen serioze të fytyrës ajo ma ktheu: “Do të isha e lumtur sikur të shihja të parakalonin aty edhe student të tjerë shqiptarë. Për mua, suksesi i studentëve shqiptarë në nivelet më të larta akademike dhe kulturore shfaq atë potencial të admirueshëm njerëzor që kemi ne si komb. Potencial që në një farë mënyre duhet të jetë burim frymëzimi, vetbesimi e nderi, por që në të njëtën kohë duhet të shihet si përgjegjësi. Përgjegjësi për të nxitur etjen e të rinjve shqiptarë për të studiuar. Përgjegjësi

për të inkurajuar intelektualët shqiptarë të zhvillojnë karrierat profesionale në Shqipëri e për ta pasqyruar pasurinë e potencialin e kombit tonë në botë. Është tragjike të shohësh largimin në masë të intelektualëve shqiptarë. Është tragjike që për brezat e rinj s’ka asnjë stimulim moral ose financiar.”

Migena tregon se si në shtetet e tjera me vështirësi financiare si Brazili, Argjentina, Bullgaria, Rumania, pavarësisht nga krizat financiare, qeveria e institucionet, janë të angazhuar në përkrahjen e nivelit arsimor e shkencor. Vetëm si shembull, për në Oksford, qeveria e Brazilit financon çdo vit disa bursa për studentët, me kusht që me mbarimin e studimeve, të kthehen në Brazil e të kontribuojnë në zhvillimin e vendit për një periudhë minimale prej pesë vjetësh. Një angazhim i tillë deri tani s’është marrë nga qeveria shqiptare. A nuk do të ishte ky një stimulim që do të rizgjonte etjen e të rinjve shqiptarë për të studiuar? A nuk do të ishte më mirë sikur diaspora shqiptare e institucionet private të hiqnin dorë nga financimet e konkurseve të bukurisë dhe të fillonin të investonin e të përkrahnin financiarisht konkurset e olimpiadat shkencore e kulturore?

Ne kemi nevojë për shkencëtarë, artistë e inxhinierë për të ndërtuar vendin në standartet që kërkon koha dhe shoqëria moderne, thotë ajo.

Sipas Migenës, përse historia e kultura shqiptare në botën e huaj, në shumicën e rasteve prezantohet nga analistet e huaj. Ka ardhur koha, thotë ajo, që ne si shtet të investojme në studimet tona historike e kulturore. Ne duhet t’i paraqesim botës bagazhin tonë historik e kulturor përmes studiuesve shqiptarë.

Në këtë aspekt bashkëpunimet me institucionet e huaja kanë avantazhe të disaanshme. Së pari, studiuesve tanë u krijohet mundësia të kryejnë punë cilësore dhe të publikojnë në botime të njohura ndërkombëtare, gjë që do të rrisë njohuritë mbi Shqipërinë në nivelin ndërkombëtar dhe do të nxisë interesin e të huajve mbi çështjet shqiptare. Së dyti, do të ndihmojë studiuesit shqiptarë të sjellin mentalitetin shqiptar e botëror në

linja të përbashkëta. Diçka që do të ishte shumë e dobishme në shkencat politike e diplomatike sepse për momentin, Shqipëria vuan ndjeshëm nga një mospërputhje e gjuhës politike shqiptare me atë europiane. Universiteti i Tiranës në bashkëpunim me Ministrinë e Arsimit duhet të fillojnë projekte konkrete për studime historike, antropologjike e politike të çështjeve delikate për Shqipërinë, duke ofruar mundësi studimi

e bashkëpunimi me universitetet e huaja që kanë experience në këto fusha. “Le të mos e lemë potencialin shqiptar të japë fryte vetëm

në botën e huaj. Le të përkrahim etjen për dituri që ka qenë e mbetet një virtyt i shqiptarit. Shembujt e mirë i kemi, le ta përdorim këtë si inkurajim për të ardhmen.” Ky ishte dhe mesazhi i fundit i intelektuales së shquar shqiptare.

…Kur u largova nga qyteti ndjeva se Oksfordi s’ka nevojë për stinën e ëmbël të pranverës sepse atë ia krijojnë studentët në të gjitha stinët. Janë vetë shkollarët që i japin gjallëri, energji e bukuri ambientit. Një nga këto lule është dhe Migena jonë.

Nga Namik Selmani/

E kisha për herë të parë që shkoja në Prizren .Prej kohësh ai qytet flinte në përfytërimin tim herë kur isha një djalë i shkolluar në bankat e shkollës pedagogjike e herë më vonë. Në Elbasan kishim edhe kujdestarë konvikti nga krahina e Prizrenit. Ata na flisnin pak fshehurazi po përfytërimi ynë ndizej edhe më shumë  Aty kishim në vitin 1967 edhe shumë djem nga Kosova që kishin ardhur fshehurazi apo edhe me detyrim në Shqipëri dhe kishin hyrë në këtë shkolë me tradita të shumta. Vinin nga një shekull i lartgët i mbushur me  gjëmimet e pushkëve  tërë zulm lavdie .me shamatosjen e Evropës e jo më pak edhe tonën Te përfytërimi im që kishte pjesë edhe Çamëria ullinjpërzhitur me varre të panjohur e të hapur fort po mblidhej litari i fjalëve dhe fleta më dukej fort  e vogël dhe e ngushtë për tërë ato mbresa që po më vinin. E nuk isha gjeneral me spaleta të rënda, e nuk isha tupanxhi si i thonë në Prizren për të thirrur të tjerë bashkëkombas në betejat e reja që prisnin të më merrnin edhe mua si ushtar të mirë e modest . E nuk isha një këngëtar që të pushtoja skenat e zhurmshme me drita e pa drita  Ani. Kisha sjellë atë vit të 2003-shit bashkë me këto kujtime që po ndiezeshin fort bukur si  furat e nënave çame apo si gacat e lisave të bjeshkës së Sharrit , të Zymit, të rrethinave një copë  Çamërie. Jo nga ajo copë që fle fort në atë të adoleshencën tënde. Por në atë që fle në vargjet e tua,  Që fle në fjalët e tua të thëna e të pathëna. Jo, kësaj radhe kisha marrë me dhjetra fotografi të mëdha me dramën e bukuruinë e Çamërisë, me piskamën e fortë të halleve të saj. Me gjëmimin e trojeve ende të pushtuara. Me jehonën  e fëshfëritjes së ullinjve e të blegërimave të jetimta të deleve që edhe kokëprera kërkonin barinjtë e dikurshëm .Barinjtë që kishin vdukur udhëve, në brazdat e hapura të tokave të tjera me amanetin e rëndë të një toke që e nuk kalohet lehtë.  Dhe e kisha sjellë këtë ëndërr ende të gjallë bash aty në Prizren, pranë një lumi që garonte me ëndrrën e këtij qyteti e të mbarë shqipfolësve LUMËBARDHI . E kisha sjellë ëndrrën e Çamërisë bash këtu pranë asaj shtëpie madhështore në atë vend që dikur kishte ngjizur ëndrrën e bashkimit atë të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit. E kisha sjellë këtë pranë xhamive të shumta që ia kanë dhënë këtij qyteti pa asnjë mëdyshje emrin “Meka e Ballkanit”  E nënë zë këndoja rrugës prej nga vija një këngë të re tërë lirizëm, tërë ngrohtësi  “Zambaku i Prizrenit”. Dikur e dëgjoja qoftë edhe duke ia vënë veshin pranë të vetmes rqdio të vogël që kishin blerë prindërit e mi  dhe që ishte e vetmja URË që më bashkonte me Kosovën, pse jo edhe me botën shuëm më të madhe se ne e mendonim. “O zambaku i Prizrenit ….

E në këtë gjerdan zambakor, më vinin zërat e Nexhmje Pagarushës që do ta takoja me aq mall vitin e  kaluar, bash në shtëpinë e saj të mbushur me lule e me ëndrra apo me nostalgjinë e së kaluarës. M’u kujtua zëri i Liljana  Çavollit, i Esat Bicurrit . E besomëni, edhe zemra më ishte bërë si një vazo ku kaherë në dimër e pranverë kisha mbjellë një zambak Prizreni duke qenë vetë lulishtyar duke qenë vetë ai që më dhuronin lule të tilla simboli i një qyteti të tërë. E më gazmonin të gjithë trupin, zemrën shpirtin, syrin e mrrolur nga pika e padukshme e lotit të fshehur në vargjet e brishta që hidhja në letër . Kudo… Në atë kohë telagjëmbash që ndante edhe fluturimin e zogjve matanë kufirit ku kishte të njëjtët shkronja e tinguj, ku kishte të njëjtat zakone të vdekjes e dasmës, ku kishte të njëtën fytyrëskuqje të dashurisë së parë, ku kishte të njëjtat lule do të ishin ëndrra më e madhe. Në to e mendoje syrin tënd duke parë Urat e Gurta të Prizrenit, të shihje udhët e tij që i ngjanin Beratit, i ngjanin Krujës, i ngjanin Shkodrës, Korçës,  Elbasanit, pale të këngëve që ishin si dy pika uji me të gjithë këngët e qyteteve tona të këndejkufirit.  E pra, po shkoja atje duke marrë me vete të gjithë ëndrrat e gjyshërve të mirë të Çamërisë që e thithnin edhe më të menduar duhanin e llullave kur kujtonin Kosovën. Kisha dërguar në ato fotografi të mëdha pak shpirt të atyre nënave. E fort po druhsha se a  mund t’i mbaja në shpatullat e mia, paksa të lodhura nga koha, nga zhgënjimet e kohës që po jetoja dhe nga pamundësia e realizimit të ëndrrave ato dëshira të bukura të tragjikta, me një Krye ëndërr si ishte BASHKIMI Mbi të gjitha po dërgoja pak nga dëshira e myslimanëve shqiptarë të Beratit, të Kavajës, të Peqinit, të Tiranës për tërë ato xhami. Dhe në atë orë të atij mëngjesi shtatori kur ezanët e namazit të Bajramit jehonin në një të dhjetën e sekondës nga njëri tjetri. Po krijohej një polifini thirrjesh të rë hyjnizim, të denja që të dërgojnë në atë balafaqim që njeriu e jeton rrallë me veten. Nga më të bukurat që mund të jetojë një qytet besimtarësh, në një ditë të bekuar e të mbarë si është ajo e Bajramit. Ishte shumë e vështirë dhe e pamundur që në atë mëngjes shtatori të mos bëje ritin e faljes së namazit të Bajramit në xhaminë më të madhe të Prizrenit. Ishte obligim besimtari. Ishte mbarësi për të nesërmen. Ishte amaneti për së gjalli për ato që nuk mund të vinin dot këtu në këtë qytet kaq të mbarë e të bekuar nga Zoti e kaq të fuqishëm për të mbijetuar në kohëra me të gjithë përbërësit e jetës së tij urbane, shpirtërore, fetare, ekonomike, kulturore, urbanistike, arsimore, ushtarake.. Vërtet protokolli kishte vetëm ekspozitën me lajëmrimëe të bëra që më oparë , me njoftime në televizionet e qytetit , me lajmin që njëri ua jepte tjetrit,  po shumë herë ato të voglat ngjarje shpesh e bëjnë shumë më të pasur ditën tënde, shumë më emocionuese atë që ti kërkon të bësh kur do të shkosh. Në ta dalë të Hotel “Therandës” të gjithë xhamitë të ftonin dyerhapur atë ditë të bekuar bajrami. Minaret e shumta të qytetit dukeshin si shtiza diellore që, ndryshe nga dielli që i dërgonte shtizat e tij të zjarrta në tokë , ato shihnin nga qielli. Mbase donin të dërgonin forcën e shpirtërave të këtyre njerëzve tashmë të lirë që i kërkonin zotit të kishin sa më shumë mbarësi. Rruga ishte me njerëz që nxitonin drejt xhamive. Nuk e kishe të vështirë që të kuptoje se shumica e tyre po shkonin të falnin namazin e Bajramit. Të veshur bukur, pastër, secili përshëndeste njerëzisht në rrugë, edhe pse mund të mos i njihnin ato që ua drejtonin. “Vëlla, mirëmëngjes e gëzuar Bajramin- iu drejtova një burri pak a shumë moshatar me mua.- Ju lutem, a më tregoni se cila është xhamia më e madhe e Prizrenit – Kam bërë nijet që të fal atje bajramin.|  Prizrenasi i urtë e kuptoi se nuk isha nga ky qytet, se isha nga ata të Shqipërisë si i thonë ata,  e me shumë dashuri ma ktheu: “Po, vëlla, edhe unë atje po shkoj. Hajt ta bajmë rrugën bashkë.”

Nuk kishte gjë më të bukur. Dita e bekuar do më sillte edhe një njohje të re, edhe pse anonime, po që nuk do të më shlyhet nga kujtesa edhe tash 10 vite më vonë . Pse jo edhe në vitet që do të vijnë . Pasi bëmë njohjet e shkurtëra nga ato që njeriu i bën në rrugët rastësore si ishte dhe ajo, më tha: “Te Xhamia që po shkojmë tash ka një histori të veçantë që është përcjellë brez pas brezi. E që ka ndoshur në kohën kur ajo ishte në mesin e punimeve të saj.” Më tej ai nisi një rrëfim që po më bënte shumë të vemendshëm. Natyrisht e kisha të vështirë që të nxirrja një letër e ta shënoja këtë intrigë publicistike e mençurore nga ato që një gazetar apo edhe njeri e gjen rralla në jetën e që ua kalon një mijë citateve  që sheh sot në portalet e interneteve të vendeve të ndryshëm. Në pozicionin e besimtarit po ma bënte dhe më të mbarë ditën e bekuar të asaj feste popullore të Prizrenit, të mbarë kombit apo edhe të mbarë botës myslimane. Ishte dita  kur kombi ynë dhe kombe të tjera luten për mbarësinë e viteve që vijnë dhe për qetësimin e shpirtërave të atyre brezave që lanë pas sa e sa pengje për lirinë, për shkronjën shqipe, për mbarësinë e ugareve të pambjella, për hijet e pyjeve, për djepet që shumë herë na u gjakosën e na mbetën pa fëmijët e së ardhmes, për….Ishte një rrëfim që të godiste ëmbëlsisht. Dikur para gati 500 vjetesh, në një ditë të zakonshme pune të 800 punëtorët ishin ndarë në sa e sa fronte pune që një objekt kulti si xhamia i ka të gjithëfarshme. Në minaret, në portikë, në mafile, në dysheme, në çati, në mure, në mjedise të shumta, në pikturat e mureve, në ndërtimin e çezmeve ku besimtarët do të merrnin avdes, në lulishtoren para saj, etj. Arkitekti i xhamisë, në atë vëzhgim të përditshëm të punëve, këmbët e dërguan në një qoshe muri ku mjeshtër Sabiti po ngrinte murin me gurë që vinin nga një cep pak larg ndërtesës së madhe e të mbushur në të njëtën kohë me djersën e qindra punëtorëve. Në të kishte mjeshtra të ardhur nga e gjithë krahina e  Kosovës nga Dibra, nga Shkodra.  Pranë tij ai kishte edhe një skelëë, të ngritur afër qosheve të murit ku kishte përherë gurë të latuar që ai të punonte vazhdimisht. Si duket secili ndërtues e kishte bërë më së miri detyrën e tij.  I vendosur mes gurëve që kishin ardhur prej shumë larg e të latuar si jo më mirë mjeshtri Sabiti ishte shumë i vemendnshëm për atë punë që kishte. Për çudinë e arkitektit e të gjithë atyre që mund ta shihnin, ai e ngriti një gur dhe në vend që ta vinte në qoshen e murit të xhamisë, e hodhi sërish në skelë. Këtë gjë e bëri edhe me një gur tjetër. Diçka po ndodhte. Asopak e zakonshme për një mjeshtër, por edhe për një njeri tjetër…Arkitekti nuk po e kuptonte këtë gjë .

-       Puna e mbarë, mjeshtër Sabit,- e përshëndeti arkitekti me shumë ngrohtësi.

- Mbarë paç, efendi e mirë se ju solli zoti. Na qoftë e lehtë mundi dhe djersa që po derdhim për këtë ved ku do ulemi në sezhde për t’iu falur Allahut

-Përse nuk e vure gurin në mur po e hodhe përsëri në skelë? – e pyeti shumë qetësisht.

Me një fytyrë paksa të skuqur e që nuk i shkonte dhe aq shumë moshës së tij mjeshtri Sabit ia kthen po kaq miqësisht, ndoshta me sinqeritetin më të madh të jetës së tij si njeri e si profesionist i njohur në të gjithë krahinën.

-       Oh, efendi, jam lodhur shumë e kam droje se mos gurët e latuar nuk vihen në vendin e duhur.

Ishte shumë e qartë si drita e diellit, si këto gurë që mund t’i prekje me dorë që mund t’i merrje në krah që mund t’i latoje, që mund t’i përkedhelje e mes shumë urimesh të zemrës t’i vije në një mur xhamie, në një mur kulle, në një mur shtëpie ku do të jehonin zërat e fëmijëve dhe zërat urtakë të lokeve dhe basacalokëve të thinjur. Ishtre e qartë si ai qieel që ishte kupolë për të gjithë atë ditë shtatori. Kjo xhami po bëhej me njerëz të lodhur. Po e mësontë këtë gjë nga ky mjeshtër. E të bëhej një xhami me njerëz të lodhur nuk ishte punë fort e mirë.  Diçka duhet të bënte.         Të nesërmen iu dha urdhër të gjithë punëtorëve që të zbrisnin nga muret nga skelat, nga minarja, të linin çdo vegël e çdo gjë. Që atë ditë duhet të shkonin për të ndërtuar një hamam pak më larg xhamisë . E kjo nuk vazhdoi pak po rreth 6 muaj . Pasi “u shlodhën” erdhën prapë në këtë xhami që të ndërtonin me atë zell me atë dashuri, me atë seriozitet që kishin, me atë djersitje të ndershme e pas shumë kohësh muret, mafilin, minaret , avdes hanen (vendi ku lahen besimtarët para namazit). Të hapnin dyert për besimtarët e të gjithë moshave. Aty brenda në hapësirat e xhamisë, por edhe jasht te gurët, ku besimtarët që vinin nga fshatrat e afërt të Prizrenit e shtronin postiqet e deleve që kishin bërë kurban në vitet e kaluara, ata bënin ritin e faljes.

Kaluar gati 500 vjet. Janë ndarë nga jeta të gjithë, të gjithë mjeshtra e arkitektë. Të njohur e anonimë. Rojtarë e latues gurësh. Ngritësit e minares e piktorët e mureve të brendshme,  të jashtme. Të gjithë. Ka mbetur e lartë kjo xhami. Një xhami që mund të ishte në të njëjtën kohë me disa emra e Suzuit, e Jakup bej Evrenozit, e Kuklibeut, e Mehmet Pashës, e Muderriz Ali Efendisë, e Haxhi Kasemit, e Tabakhanes, e Sinan pashës, e Sejdi Beut, e Terzive, e Emin Pashës, e Mustafa Pashë Prizrenit, e Kalasë,  e Rmadanit, e Sinan Qatipit,e Budak Hoxhës. Emra që kanë përpara emrin “Haxhi” që kanë emrat Qatip për kulturën e atyre që kanë  qenë ndërtues të tyre, të rrobaqepësve të panumërt të Prizrenit (terzinjtë) të pashallarëve që mbeten në portikët e tyre si të jepnin edhe sot selam për atë që bënë. Janë ndarë nga jeta brezat e muezinëve , të hafëzëve, të myderrizëve, të imamëve që ligjëruan, të ushtarëve dhe gjenaralëve, të udhëtarëve dhe turistëve që u falën në to. Kanë mbetur të panjohur edhe varret e atyre që kanë jetuar në këtë qytet. Mund të ishte kjo fabul edhe për teqetë e këtij qyteti , edhe për kishat që formonin kështu rreth 50 objekte kulti me tolerancën më të madhe fetarë të Ballkanit.

…Prizrenasi u fut në turmën e madhe të heshtur me atë solemnitet të jashtëzakonshëm që e gjeje tek të gjithë . Edhe unë isha mes tyre. Pas namazit u përqafuam si është zakoni me të gjitha ata që kishin ardhur. Shumë pleq kishin vënë në krye plisat e bardhë, të bardhë si bora. Xhamia dukej edhe më e bukur. Mua më vinte ndërmend fytyrëskuqja e mjeshtri Sabit. Ku ta gjej tani Mjeshtrin Sabit? Ku? Doja ta falenderoja jo vetëm për djersën e ndershme, për aftësinë që ai kishte  ndërtuar qoshet e Xhamisë, por sidomos për atë peshë të madhe të mençurisë së tij. Më duket si një purtekë floriri përballë mburravecërisë dhe përballë shamatorëve të pafund që i gjen  në të gjithë trojet tona shqipfolëse. Duke nisur nga tribunat e politikanëve. Duket se fjala e tij ishte po kaq e rëndë sa edhe gurët që ai rreshtonte një nga një në muret e fisme të Xhamisë.  Edhe sot e kësaj dite edhe unë dua të thjem se duhet të kesh atë mençuri që të ndërtosh, por edhe të shkruash. Edhe të medniosh. Mbi të gjitha, të ngresh  Kala Bashkimi që e kemi ëndërruar të gjithë edhe më parë kur telaklonet na gjëmbonin fytyrën, duart, shpirtin, fletën e fletores, por edhe tani kur ai është më afër.e sa herë që mbnetem në udhërkyqin e mëdyshues them me vete: ”Paske patur të drejtë O Mjeshtër i Gurëve të Fjalës së Mençur! Shumë të drejtë paske patur!|”

Shkruan Ramiz Lushaj/
Bajram Haziri (Rrogami), i vllaznisë Gjomakaj (Gjon Maka), u lind më 2 tetor 1885 në Rrogam të Epërm të Kolgecajve, në rreth 300 m. lartësi mbidetare. Trungu i tij familjar ndihet i prejardhun nga Shkreli i Malësisë së Madhe qyshse në shek. XVII. Ndoshta kësaj kohe erdhën vet Gjon Mark Papa me dy djemtë e tij: Markun e Hasanin. Në brezni gjaku, këta Gjonmakajt e Rrogamit, janë kusherinj me Marash Vatën, bajraktarin e Shkrelit, figurë e lavdisë historike. Dera e Madhe e Gjomakajve (Rrogami), tue fillue nga Qerim Zymer Lulashi, njihet si “Oxhak”  i madh, një nga dymbëdhjetë oxhaqet e Malësisë së Gjakovës (Malësisë së Mirë), i cilësuem edhe si ma i pari ndër këta oxhakë të kohës.

Kjo Derë e madhe e burrave të shquar, ky Oxhak i pushkës e i pleqnive, kjo familje e fisme e vitale në breza, krijoi lidhje të gjakut e pragut, miqësi e kumbari, me gjithato shtëpi me emër historik si me Abdullah Hoxhën e Gashit (var nga xhonturqit më 1908 në Gjakovë, sëbashku me Shaban Binak Alinë e Mulosmanëve), Mus Zenel Qelinë (vrarë nga malazezët në luftën e Moraçës), Grosh dhe Shpend Zeqir Haklaj të Gashit (nipa të Hazir Syl Rrogamit), Miftar Matoshin e Leniqit të Bytyçit (vra nga austro-hungarezët në Qafë të Luzhës), Tahir Bek Dini – bajraktari i Shipshanit (Bek Bajraktari – vrarë në Luftën e Nokshiqit), Col Isuf Agaj nga Hasajt e Babinës, Rexhep Uk Hysenaj nga Ahmatajt e Gashit, Elez Hysen Biberaj nga Shoshani i Krasniqes, Nikë Gjonin nga Gjonpepajt e Nikajve (kumar shpie), etj.

Bajram Hazir Rrogami u lind në vit lufte të përflakshme e të përgjakshme, kur në sythim të pranverës të vitit 1885 marshall Vesel Pasha ndërmori një ekspeditë ndëshkimore otomane kundër Malësisë së Gjakovës. Një nga prijësit e formacioneve me rreth 4.000 luftëtarëve aktiv të fiseve të saj ishte edhe Avdyl Qerim Zymeri i Rrogamit, që kishte në krah të tij edhe nipin e vet: Syl Qerim Zymerin, përndryshe: gjyshi i Bajram Hazir Rrogamit. Kontributi i tij luftarak u përjetësue në kangët historike:

Avdyl Rrogami n’armë të bardha,
Vesel Pashës po i del përpara:
-Ndalu Pashë, se k’tu s’ngreh çadra!…
…Avdyl Rrogami trim duhi,
Në nizamë po ban kërdi,
Shumë po i vret, shum’ po i mbyt n’Dri,
Mos me shkel turqit n’Malësi.

Me marrë nizam’, me marrë vergji…
Në këtë vit lufte (1885) otomanët e dogjën kullën e Gjomakajve të Rrogamit, por kësokohe kur zot shtëpie ishte Hazir Syl Qerimi, baba i Bajram Hazirit, kjo u ngrit edhe ma e madhe e ma e bukur, si një kështjellë malësore. Edhe dy herë të tjera u dogj kjo kullë: nga otomanët në vitin 1893 dhe nga sllavët në vjeshtën e vonë të vitit 1913.

Kulla e madhe e Bajram Hazir Rrogamit i ka ruajt në trupin e vet të gurtë gjurmët e predhave të topit të serbëve, që i kanë gjuejt nga Podi i Rasofës (Maja e Dhinë) kah koha e luftërave ballkanike, pasi brenda saj ishin prijtarë e luftëtarë të lirisë e pavarësisë shqiptare si Bajram Curri, Hysni Curri, Sali Man Mulosmani, Rexhep Abdullah Mulosmani, Cen Selimi nga Llugajt e Epërm, Osman Isuf Rrogami, Brahim Sadik Rrogami, Man Rexhep Zekukaj, Sadri dhe Bajrush Musnimanaj etj., të cilët kishin pesë ditë luftë të panderprerë në rrethim, derisa mundën me u tërhjek në drejtim të Shkodrës.

Historia e vlerëson pjesmarrjen e Bajram Hazir Rrogamit në Lidhjen e Dytë të Prizrenit (16-19 shtator 1943) si i vetmi delegat nga Malësia e Gjakovës.

Në dokumente të Kuvendit Themelues të kësaj Lidhjeje të ripërtrime figuron i njëzet e nanti në listën emrore, përkrah Sheh Musa Shehzade i Prizrenit, Rexhep Mitrovica nga Mitrovica, Xhafer Deva (mitrovicas, i ardhun nga Tirana), Lukë Simon Mjeda – delegat i Prizrenit, Asllan Boletini i Mitrovicës, Shemsi Ferri i Plavës – delegat i krahinës së Plavë-Gucisë, Bedri Bej Peja (pejan, me qëndrim në Tiranë),  dr. Xhelal Mitrovica (mitrovicas, i ardhun nga Tirana), Sheh Hasani nga Prizreni, Sylejman Kryeziu i Gjakovës, Maz’har Sopoti (i pranuem si delegat i Tiranës në Shqipërinë Londineze), Mentor Çoku nga Ohri (delegat i Strugës), Qemal Karahoda nga Prizreni, Tahir Zajmi i Gjakovës, Qazim Bllaca i Suharekës, Xhevat Begolli i Pejës, Adem Kurtaga i Rozhajës (sot – komunë në Mal të Zi), Mahmut Shabanpasha i Prishtinës, Mehmet Devaj i Gjilanit, Hasan Dashi i Gjakovës, Bejtullah Haxhiu i Rahovecit, Nuredin Haliti i Suharekës, Rexhë Metë Ulaj i Vuthajve – delegat i Plavë-Gucisë, Bahtjar Qaflleshi i Dragashit, Haxhi Xheledini i Shkupit, Nexhip Basha i Pejës, Jusuf Jahja i Tetovës, Safa Ulqini – delegat i Ulqinit (sot – komunë në Mal të Zi), Bajram Gashi i Pejës – delegat i Istogut, Halim Shuku i Gjakovës – delegat i Ferizaj, Ahmet Lusha i Tetovës, Esad Berisha i Gjilanit, Bedri Gjinaj i Mitrovicës, Shahin Cami i Dibrës, Lutfi Spahiu i Kolesjanit – delegat i Bicaj në Shqipërinë Londineze, Aqif Bluta i Pazarit të Ri – delegat i kryeqëndrës së krahinës të Sanxhakut, Hasan Zvediç nga Senica – delegat i Sanxhakut (krahinë etnike shqiptare, e pushtueme nga Serbia), Vehbi Hamzagaj nga Senica – delegat i Sanxhakut, Remzi Ragibi i Gostivarit, Jusuf Agushi i Prishtinës dhe Rrustem Ymeri i Dibrës.
Bajram Haziri Rrogami e ktheu kullën e tij në bazë të randësishme të LANÇ, pasi aty u strehuan antarët e Shtabit të Kosmetit (Kosovës e Metohisë – Kosovës e Rrafshit të Dukagjinit) si Ymer Pulaj, Mehmet Hoxha, Metush Grezda, Xhevdet Grezda, etj.; luftëtarë nga Shkodra që erdhën partizanë në Malësi të Gjakovës si Fahri Ramadani (Hero i Popullit), Bajram Hebovija,Muho Qamo, Isa Agoviku, etj.; disa partizanë në kohën e Operacionit Armik të Dimrit si Mehmet Dermani nga Vuthajt e Plavë-Gucisë – një nga firmëtarët e Konferencës së Bujanit, mjeku Vojo Kërçiku nga Durrësi, Teofik Meçja nga Pogradeci, etj.

Nga kulla e tij në vitin 1944 u nis çeta me krye aksionin e saj në Qafë të Morinës me Mehmet Mulosmanin, Rexhep Molikën e Gjongecajve (që u plagos në këtë betejë), Ram Qerim Bashkurtin, Bajram Gjonin, Haxhi Nikoçin, Brahim Zeqirin, Ukë Buçaj, Teofik Meçe, dy partizanë malazezë, etj.

Në shtator 1943 Bajram Hazir Rrogami e çoi djalin e tij, Rrustemin, partizan në batalionin “Bajram Curri”, “Rinia”, brigadën XXV-S, brigadën VII-S , duke luftue deri në trevat shqiptare në Maqedoninë Perëndimore, ku titullohet oficer (1944) dhe pas çlirimit (pushtimit komunist) kryen detyra të randësishme ushtarake në Korçë, etj. dhe nderohet me dekorata të larta.

Në maj të vitit 1953 forcat e sigurimit të shtetit komunist shqiptar e arrestojnë Bajram Hazir Rrogamin në kullën e tij, çka i befasoi të gjithë malësorët e Tropojës, pasi njihej në popull si luftëtar i lirisë dhe i pavarësisë kombëtare shqiptare. Tre ditë pas arrestimit, rreth 30 forca policore me toger Ramadan Gjokën, kryejnë përmbysje e bastisje në kullën e tij në Rrogam dhe ia marrin pjestarët e familjes dhe ia çojnë në kambë deri në DPB në Bajram Curri, ku i burgosin përkohësisht gruan e tij, Shemen dhe vajzën 18 vjeçare, Rushën. Ato lirohen prej andej vetëm kur e vrasin pa gjyq Bajram Hazir Rrogamin, të cilit ende edhe sot nuk iu ka gjet varri. Mbi familjen e tij dhe pasardhësit fillon persekutimi komunist, gjersa duan t’i internojnë për në Tepelenë, bashkë me familjen dymbëdhjetë antarëshe të mikut të tij, Sali Tahir Bajraktarin e Kasajve, një familje me histori epokale që mbajti lart në shekuj bajrakun e Shipshanit.

Nga ROZI THEOHARI, Boston/

Ajri me shijen e kripës së oqeanit, rëra e imët, e bardhë si miell, që të futet midis gishtërinjve, dielli që ngrihet ngadalë në kupë të qiellit…grataçelë të panumërta ndërtuar në vijë të drejtë mbi rërën e plazhit. Ju ecni si në ëndërr duke kundruar njerëzit që piqen në diell nga njëra anë dhe një vello të lehtë mjegulle të tejdukshme që ka mbuluar ndërtesat gjigante në anën tjetër. Kjo është Florida. Jo e gjitha. Përtej plazhit, para e pas lumit që ecën ngadalë paralel me oqeanin, merr frymë, pulson e gelon parajsa tropikale. Aty shpaloset magjishem toka bujare e portokajve, palmave, bananeve, leandrove dhe luleve të rralla tropikale. Nëpër qytetet turistike,në çdo qoshk do të gjesh informacion të pasur që ju fton të

vizitoni kudo në gadishull muzeumet e artit e të shkencës, salla koncertesh ndërkombëtare, motorsportet etj. “The Walt Disney World”— ëndrra jo vetëm e fëmijëve amerikanë, por edhe te të gjithë botës, ndodhet në jugperëndim të Orlandos. Lodrat e fëmijëve dhe aventurat i ndjekin edhe prindërit e tyre.

Lundrimi me cruise—për të shijuar bukuritë e natyrës ujore e bimore dhe peshqit e delfinët zbavitës. Vizita në “Kenedy Space Center”—prej nga nisen drejt hapësirës heronjtë austronautë.

Mikpritja e amerikanojugorëve—si traditë e vjetër e tyre nëpër familjet me shtepitë karakteristike jugore ose në “Bed &Breakfast,” ku në secilën mëson nga një histori të paharrueshme nga e kaluara… Kur udhëton nëpër Florida, çdo çast është një mbresë që të fiksohet në kujtesë përjetë…

NJE TAKIM I RASTIT

 Pushimet verore po i kaloja me të afërmit e mi në Daytona Beach, në veri të Floridës, gjatë ditëve të nxehta të korrikut.Përveç frekuentimit të plazhit bënim edhe shëtitje të gjata me makinë duke u ndalur aty këtu nëpër ekspozita, vende historike apo në dyqanet e vogla të shumëllojshme pranë rrugës së oqeanit.

Një ditë, mbesës sime të vogël iu tek për pica e këmbënguli aq shumë, sa ne u detyruam të ndaleshim në dyqanin e parë të picave që na doli. Dyqani ishte i freskët, i paster dhe seç vinte një erë e mirë, aromë e njohur byrekësh. Ktheva kokën me furi nga banaku dhe papritur dallova fytyrën e bashkëfshatarit tim Pandi Tollko. Ai dhe e shoqja e tij Elena, sa më panë, lëshuan thirrma habie e u ndodhen sakaq pranë nesh.

Ishte një takim me të vërtetë sa i gëzuar aq edhe kujtimsjellës pas kaq vitesh. Pandi futi në furrë picën të piqej dhe erdhi u ul në tryezë, ndërsa Elena po u shërbente klientëve. Biznesmeni shqiptaro-amerikan Pandi Tollko, një mesoburrë me një trup të hollë e muskuloz, ka filluar biznesin e restorantit që para më shumë se tridhjetë vjetësh. Ai së bashku me familjen e tij është pronari i dy picerive, njëra “Neighbor’s Pizza” në qytetin Holly Hill që drejtohet nga vajza e tij, Aleksandra dhe tjetra “Ormond House of Pizza” në Ormond Beach, gati një minutë larg oqeanit, që drejtohet nga djali i tij, Jani. Në të dyja dyqanet ka punëtorë dhe shpërndarës të picave nëpër banesat e klientëve. Dyqani I Ormondit është më i rënduar në shpërndarjen e picave dhe gatimeve të tjera të kuzhinës nëpër hotelet e plazhit për porositë nga turistët si dhe nga shkollat që ndodhen në atë mjedis. Ky dyqan që ka pothuajse madhësinë e një restoranti, frekuentohet vazhdimisht nga skuadrat sportive të të rinjve dhe nga familjet që festojnë ditëlindjet e fëmijëve. Familja Tollko është gjithashu pronare e gjashtë dyqaneve të mëdha që i ka lëshuar me qira.

Duke dëgjuar nga goja e Pandit për sukseset e tij në fushën e biznesit, më erdhi në kokë një mendim për të shkruar diçka rreth jetës së tij, gjë që e fillova të nesërmen, kur ata të dy, burrë e grua, më ftuan në vilën e tyre të mrekullueshme buzë

oqeanit. Ishte një shtëpi njëkatëshe, por e shtrirë në gjerësi, ashtu siç janë zakonisht ndërtesat e Floridës. Oborri me lule shumëngjyrëshe dhe bahçja me pishinën e madhe prapa hijeshonin së tepërmi mjediset e brendshme që ishin të

rrethuara me xhamllëk.

Ulemi në karriget pranë pishinës. Një shatërvan i vogël zhurmon ëmbël, diku, mbi kokat tona. Elena, një grua nikoqire me origjinë greke, na qeras me gurabije që i ka gatuar vetë dhe me pije freskuese. Të nxjerrësh bllokun e shënimeve në një cast të tillë e të bësh pyetje, sikur s’ka lezet, ndaj, ia hedh sytë here oborrit, herë çiftit që më rri përballë. Pandi ka një fytyrë të hequr, pakëz të zbehtë, me dy sy shprehës e të rrudhur pak në cepa, që duken gjithnjë sikur qeshin.

“Pamja jote më kujton fytyrën e babait tënd, xha Janit,” – I them.

Ndërsa gurët e shtruar poshtë këmbëve tona më kujtuan

oborrin e madh me plloça në shtëpinë e Pandit në Dardhë, kur

isha vajzë e vogël e luanim “petash” me motrat e tij. Siç mora

vesh më vonë, Pandi e kishte stisur vetë atë oborr për t’i ngjarë

sado pak shtëpisë prindërore në fshatin e lindjes.

“Të kujtohet edhe nëna ime?” – pyet ai pas një heshtjeje,

duke i mbajtur sytë përdhe.

“ Si jo!” – i them dhe i tregoj se si ne vajzat e fshatit dhe te

motrat festonim Ditën e Pranverës në shtëpinë e madhe të

Tollkos. Teto Sanoja (quhej Aleksandra) na priste me fjalë të

ëmbla, buzëqeshje e shakara e na gostiste me petulla të

shijshme e mollë starkinka.

“ Ishin mollët e bahçes sonë,” – thotë Pandi duke kujtuar e

duke shkuar me mendje e me zemër dekada të tëra mbrapa,

në fëmijërinë e tij, në Dardhën e dashur.

LOST & FOUND – I HUMBUR E I GJETUR

Ai ishte vetëm tetë vjeç kur mësoi të ngarkonte e të

shkarkonte mushkën me drutë e sjella nga pylli. Bashkë me

babanë ngriheshin që me natë e ngjitnin të përpjetën e malit.

Po me babanë mbrenin mushkën në parmendë e lëronin arat.

Pandi i vogël tërhiqte kafshën për kapistalli dhe ecte me kujdes

nëpër brazdat e hapura. Brazda që shtriheshin paralele para

tij si rrugë të çelura pa fund, që e ftonin të rrugëtonte drejt

tyre. Ai ëndërronte makinat, jo parmendat e rënda prej druri

që e lodhnin babanë. Vite më vonë dëshira e tij do të realizohej

kur u regjistrua në politeknikumin “7 Nëntori” në Tiranë. Çdo

verë kthehej në shtëpi i gëzuar dhe ndihmonte me tërë energjitë

e tij familjen në punët bujqësore. Në bahçen e mollëve kishte

ndërtuar një kolibe të vogël, ku rrinte me orë të tëra pas punës,

çlodhej e thurte plane për t’u shkolluar më tej…në të ardhmen.

Me mbarimin e shkollës u emërua mekanik në ofiçinën e qytetit

të Korçës ku punoi vetëm gjashtë muaj. “Ishin ditët me bereqet

të jetës sime që sapo kishte filluar, – thotë Pandi, – isha i pavarur

nga familja, por njëkohësisht e ndihmoja me kursimet që

mblidhja dhe ndjehesha i lumtur.”

Por kishte dalë “orientimi i ri”:…djemtë e fshatarëve që

kishin mbaruar shkollat e mesme profesionale, duhet të

ktheheshin detyrimisht në fshatrat e tyre. Pandi u pushua nga

puna e u dërgua në Dardhë. Ditët e para u mbyll në kasollen e

tij e nuk donte të takonte njeri. Shok me të u bë edhe i kushëriri,

me të njëjtat probleme. Kthesa e papritur e fatit kishte lënduar

pamëshirshëm ndjenjat e tyre…, kishte këputur në mes ëndrrat.

Ishte vera e vitit 1964. Netëve pa gjumë, në koliben e vogël,

larg kontrollit të prindërve, me kokëkrisjen e tyre djaloshare

prej nëntëmbëdhjetë – vjeçari, ata morën një vendim të

shpejtë…Fshati Dardhë ndodhet pranë kufirit me Greqinë.

“A nuk hidhemi “andej?” – propozoi Pandi.

“Me gjithë mend e ke?” – iu përgjigj kushëriri.

“ Toke dorën këtu, — i thotë Pandi.—Besa besë e mos i

trego kurrkujt!”

Ata morën fshehurazi nga një torbë me plaçka e ushqime…,

pritën sa të vinte nata dhe u nisën në drejtim të kufirit midis

fshatit Arëzë e Nikolicë. Ishte një natë e errët me shi të dendur

dhe lumi që rridhte pranë kufirit, ishte fryrë nga uji i turbullt,

duke u bërë tepër i rrezikshëm për t’u kaluar. Të dy e hodhën

vaun duke notuar e duke ndihmuar njëri- tjetrin e dolën në buzë

të një mali. “Ecnim, – thotë Pandi,- këmbadorazi duke shpërndarë

degët e thata të pishave për të mos shkaktuar zhurmë.”

Kur u bindën se e kishin kaluar kufirin, ia dhanë vrapit

duke kapërcyer çuka, selishte e kodra, të lagur deri në palcë, të

uritur e të baltosur, përveç frikës e llahtares që i ndiqte nga

prapa si hije e zezë. “Ndaj të gdhirë, – vazhdon Pandi, – nga

maja e malit dalluam poshtë një fshat gjysmë të shkatërruar,

me çatitë të mbuluara me plloça guri ashtu si shtëpitë e fshatit

tonë. Nga një oxhak po dilte tym. U drejtuam tek ajo shtëpi,

ku na priti një plakë që fliste shqip. “Ku janë të tjerët, vetëm ju

jeni?” – pyeti ajo, e mësuar nga këto lloj kalimesh…”

Në kohën kur djemtë po ndërronin rrobat e lagura e po

pinin çajin e ngrohtë në fshatin grek Janoven, babai i Pandit,

xha Jani, në Dardhë, hyri në kasollen mollëve t’i thoshte të

birit “mirëmëngjes.” Por kasollja ishte bosh. Në murin me

gëlqere Pandi kishte shkruar: “Baba, na falni që po shkojmë…,

nuk dimë a do të na zënë…Perëndia me ne…”

Këtu Pandi e ndërpret bisedën dhe vështron orën. Është

koha për ata të dy të shkojnë në dyqanin e picerisë. Pas tyre

edhe unë. Jam kurioze të ndjek aventurën e dy djelmoshave, e

cila, vite me radhë, u kthye në legjendë për të rinjtë e fshatrave

të Devollit dhe Korçës.

Duke trazuar salcën e picave me një luge të gjatë druri, Pandi

vijon: “Plaka që dinte shqip, na tha: —Do të vijnë burrat të

ngarkojnë me mushka lesh dhie e shqerrkash…Do të shkoni edhe

ju me ta.”—U nisëm e arritëm në Kostur, u dorëzuam në policinë

greke. Gjënë e parë, ata na konsideruan si spiunë dhe na izoluan

për dyzet ditë, duke na mbajtur vazhdimisht nën tensionin e

pyetjeve të panumërta…Ne mundoheshim t’i bindnim se ikëm

me qëllim që të shkojmë në Amerikë, ku kemi dy tetot tona…Ne

donim të vazhdonim shkollën ose, të paktën, të punonim në

zanatin që kishim mësuar…Ne nuk e dinim se tezja e kushëririt

tim ato ditë kishte ardhur si turiste nga Amerika në Dardhë dhe

autoritetet shqiptare e kishin përzënë…”

Dy djemte e rinj kaluan një kalvar mundimesh, rropatjesh

e burokracish duke kaluar nga një kamp në tjetrin në Korfuz,

Selanik, Janinë, Athinë, për gati një vit e gjysmë. Së fundi, të

ndihmuar nga shqiptarë vendës që punonin në zyra me rëndësi,

arritën të siguronin dokumentet për të ardhur në Amerikë.

“Kur u nisa nga Pireu, – thotë Pandi, – për herë të parë në

ata muaj ankthi e frike e ndjeva veten të lirë, me krahë, mora

frymë thellë e falenderova Zotin që më kishte ndihmuar.

Udhëtimi ishte i gjatë, Greqi-Itali-Kanada-Nju-Jork-Boston. Isha

i ri, deti më dukej fushë me lule, ndërsa Amerika, parajsa që

më priste krahëhapur. Por nuk ishte plotësisht ashtu. Sapo

mbërrita në qytetin Newtoun të shtetit Massachusetts dhe trokita

në derën e teto Ollgës, e vetmja shpresë që më kishte mbetur,

tetoja më priti me këmbët e para e gati sa nuk ulëriti: “ E solle

kokën? Më mirë të mos kishe ardhur!…Ti u bëre sebep që të

mos shkoj kurrë në Shqipëri!…”

Atë natë pa gjumë ndoshta u plaka dhjetë vjet. Jeta ime më

dilte lakuriq para syve: pa punë, pa strehë, pa një qindarkë në

xhep. Sytë më lotonin kur mendoja se ç’e keqe duhej t’i kishte

zënë babanë, nënën e motrat për shkakun tim. Në ç’humbëtirë,

vallë, i kishin degdisur? A ishin të gjithë gjallë e me shëndet?

Dhe mora një premtim, një premtim që s’do ta trettë as

dheu…Do të punoja kudo, qoftë argat, qoftë hamall…vetëm

të fitoja ç’të fitoja sa për të ngritur familjen time e më pas, të

ndihmoja edhe ata në Shqipëri. Ëndrrat që kisha thurur për të

vazhduar universitetin, u tretën që me rrezet e para të diellit të

ditës pasardhëse. Fatmirësisht, anëtarët e tjerë të familjes së

teto Ollgës më pritën me njerëzi e u përpoqën të më ndihmonin

sa mundnin.”

Bie telefoni, porositën tetë pica nga turistët e hotelit

pranë.Pandi ma tund dorën nga banaku se s’mund të

vazhdojmë më bisedën. Pasi i poqi picat i ngarkoi në minivan

dhe po bëhej gati të nisej.

“Po ti ke punëtor – deliver,”- i them.

“Ka ikur në shpërndarje, – thotë ai,- nuk mund t’i lemë

klientët të presin gjatë.”

HAPAT E PARE

“Pa hë, – thotë Elena, – se mund të të ndihmoj unë tani. Ku

keni mbetur?”

“Te dita e parë në Amerikë, – them unë, – duke pare me

mosbesim tek bashkëshortja joshqiptare e Pandit.

“Dhëndri i teto Ollgës, – thotë ajo, – e ndihmoi Pandin të

punonte në një fabrikë për prodhimin e kompjuterëve. Pandi

kishte njohuri të mira në fushën e mekanikës, kështu që e

përvetësoi zanatin shpejt. Punoi aty pesë vjet, ndërsa natën

vazhdonte shkollën për të mësuar gjuhën angleze.”

Elena shtron e shtrin brumin e picave nëpër tava me

madhësi të ndryshme, duke i vënë rresht njëra mbi tjetrën. Në

të njëjtën kohë ndjek edhe lëvizjen e brumatriçes, u përgjigjet

telefonave ose plotëson kërkesat e klientëve të shumtë. Sot vajza

e tyre, Aleksandra, nuk punon, kështu që ata të dy duhet ta

përballojnë punën vetë. Duke i bashkuar copat e shkëputura

të bisedës së asaj gruaje të palodhur, mësova se Pandi, u

punësua në një kompani tjetër kompjuterësh, sepse aty fitonte

më shumë. Bosi i dytë e transferoi në Detroit e më vonë në

Cikago, por muaj më vonë kompania falimentoi e Pandi mbeti

pa punë. Pas përpjekjesh të dështuara për të gjetur punë të re,

ai filloi si kuzhinier në një mëngjesore dhe pas- dite e natën

punonte në një restorant francez. Çdo ditë katërmbëdhjetë orë

në punën e vështirë e të lodhshme të restoranteve. Atëherë

edhe u njoh e u fejua me Elenën, e cila punonte rrobaqepëse

në një fabrikë manifakture. Kunati, i vëllai i Elenës, ishte pronar

i një picerie dhe ai i propozoi Pandit të bëheshin bashkëpronarë

duke i paguar pjesërisht gjysmën e vlerës së dyqanit. Çifti i ri

Tollko, sapo u martua hyri në borxh e filloi ca nga ca të futet në

biznesin e picave. Pas një viti e shlyen borxhin e filluan t’i fitonin

paratë për veten e tyre. Hapën një piceri të re, pronë të tyre, ku

punonin edhe 2-3 punëtorë. Pasi blenë edhe një shtëpi, u lindën

njëri pas tjetrit dy fëmijë, Aleksandra e Jani.

Ishte viti 1981.Pas disa vitesh pune të pandërprerë e lodhjeje,

çifti Tollko bashkë me fëmijët udhëtuan drejt Floridës për

pushime. Por pushime u thënçin, sepse Pandi, me nuhatjen që

kishte për tregti, kuptoi se ç’do të thotë të kesh një biznes

restoranti në Floridën turistike. Ai shiti dyqanin dhe shtëpinë në

Boston dhe u vendos në Ormond Beach ku bleu një shtëpi dhe

hapi një piceri në Daytona Beach. Më vonë bleu edhe një piceri

tjetër në Holly Hill ku bleu edhe gjashtë dyqanet e tjera të

ndertesës e i lëshoi me qira. Gjatë aktivitetit, Tollkot shitën e blenë

disa herë piceri e shtëpi dhe kjo rrugë u solli fitime të mëdha.

Kur u kthye Pandi në dyqan, Elena kishte pjekur edhe katër

pica të tjera që prisnin për deliver. Ishte 4 Korrik, ora pesë

pasdite. Kudo në Amerikë festohej. Përpara shtëpise- muze të

pasanikut Rokfeler në buzë të lumit Halifax në Daytona Beach,

ku ishin mbledhur një mizeri njerëzish, po shpërndaheshin

flamurë të vegjël amerikanë… Ndërsa familja Tollko

shpërndante gatimet e shijshme të kuzhinës së saj për të

kënaqur klientët e rregullt të dyqanit në këtë dite feste.

FAMILJA

“Në bahçen time kishte bërë folenë një çift pëllumbash, -

tregon Pandi. – Kur vezët çelën zogjtë, prindërit i mësonin ata

të fluturonin dhe të ktheheshin në fole. Një ditë nuk u kthyen.

Në Amerikë fëmijët u ngjajnë zogjve. Kur mësojnë të jetojnë

më vete, fillojnë jetë të re.”

Këtë qëllim i vuri vetes çifti Tollko.Qysh në vogëli Jani dhe

Aleksandra u mësuan me ndjenjën e punës, seriozitetit dhe

përgjegjësisë. Pasi ktheheshin nga shkolla, përgatitnin mësimet

pasditeve e punonin në dyqan bashkë me prindërit.Ata u rritën

duke përdredhur me duart e tyre të vogla brumin, i jepnin

formë e luanin me të si të ishte lodër.

“Një ditë, – thotë Pandi, – u vonova të shkoj në bankë të

derdh paratë dhe i prura ato në shtëpi. Kur i panë fëmijët

vandakët me dollarë mbi tryezë u avitën aty e filluan t’i

numëronin.” E shikoni? – u thashë fëmijëve, puna dhe vetëm

puna sjell para të madhe. Një ditë edhe ju do të fitoni kështu

po punuat si unë e mami. Por nuk mjafton vetëm puna, i

këshilloi Pandi fëmijët, duhet të jeni edhe të

ndershëm…përndryshe s’kini për të bërë kurrë prokopi.”

Të rritur e të edukuar në një mjedis të tillë familjar, sot Jani

e Aleksandra drejtojnë secili më vete biznesin e tyre, i cili u

sjell fitime çdo ditë. Ata kanë punësuar disa punëtorë të cilët

vetëm sa ndihmojnë, sepse aktivitetin kryesor të dyqanit e

kryejnë vetë.

“O Zot, Jani punon si një zhongler me brumin,”- thotë një

djalë i ri amerikan që punon në dyqan, – ne nuk mund ta arrijmë

kurrë atë!”

Jo vetëm punëtore e nikoqirë, por fëmijët Tollko janë edhe

të dashur, buzëqeshur e mikpritës si jugorët. Prandaj dhe

klientela rritet.

“ Ne vijmë këtu çdo ditë, jo vetëm për të ngrënë racionin, -

thotë një plak i moshuar, – ne vijmë këtu për të harruar vetminë.

Këtu ndjehemi si në shtëpinë tonë. – Hello, Pit!—i thërret ai

Pandit, – ku ke qenë që s’të kemi parë këto ditë?”

Pandi dhe Elena tani janë mysafirë te fëmijët. Ata shkojnë

herë te njëri, herë te tjetri për t’i ndihmuar e për t’i lehtësuar

sado pak në punët e lodhshme e për t’u dhënë mundësinë të

çlodhen pak.

RECETA E PICES — SEKRET I FAMILJES

Me këtë titull është botuar një artikull në gazetën lokale të

Daytona Beach për picerin e Janit. Sigurisht, familja Tollko, me

një përvojë tridhjetëvjeçare, tani ka krijuar recetat e veta duke

filluar që nga mënyra e përgatitjes së brumit, gatimit disa stilesh

të salcës, kombinimit të disa lloje djathëra dhe teknikës së

pjekjes. Në menunë e varur në mur do të gjesh një listë të pasur

asortimentesh: disa lloje gatimi picash, si pica e bardhë, pica

me mish, me salçiçe, pepperoni, ullinj, kërpudha etj. Janë të

pëlqyeshme edhe byrekët me spinaq ose me domate e qepë.

Çdo ditë përgatiten rreth gjashtëmbëdhjetë lloje subs si dhe

darka me lazanja, spageti me qofte e salcë, mish pule, viçi etj.

Në fund serviret bakllavaja karakteristike shqiptare dhe

cizkeku vendali. Aleksandra tregon se dyqani i saj dhe ai i të

vëllait në një javë shesin mesatarisht njëmijë pica, njëmijë

sanduiçë, njëqind pjata spageti, pesëdhjetë lazanja, njëmijë

subs, treqind sallata etj.

“Konsumatori është më i zgjuar se i zoti i dyqanit,”- thotë

Jani duke buzëqeshur. – Këtë na e ka mësuar babai. Prandaj

përpiqemi të gatuajmë ushqim me cilësi të lartë dhe porcion të

madh, që të ngop syrin dhe stomakun. Gjithashtu përdorim

lloj- lloj erëzash që nuk i kanë dyqanet e tjera. Shija e ushqimit

tonë i mban klientët tanë të përhershëm.”

Një zile e vogël fshati e varur te dera tringëllin sapo një

klient futet brenda. “Mirë-se-ardhët, – përshëndet Jani buzagas

dhe i flet miqësisht, – nëm porosinë, zgjidh një pije të ftohtë

nga frigoriferi dhe pjesa tjetër e punës na mbetet neve…”

VENDLINDJA

Edhe kur mbushte xhepin me dollarë ose kur i përkëdhelte

fëmijët e tij, Pandin e ndiqte gjithnjë nga prapa kujtimi i atdheut

të largët, fati i prindërve, motrave dhe farefisit. Me ndjenjen e

fajit të djalit plangprishës mundohej të shkruante letra prekëse

e malli për prindërit në Dardhë të cilat disa herë nuk u binin

në dorë. Për fat, njerëzit e tij nuk pësuan gjë pas arratisjes,

sepse ishin familje dëshmori.

Pandi gjithnjë nderoi njerëzit e gjakut të tij dhe shprehu

respekt për prindërit duke u vënë emrin e tyre, Jani e

Aleksandra, fëmijëve gjysmë shqiptarë. Atij i mbeti peng që

nuk i pa më kurrë prindërit gjallë. Ishte një nga shkaqet për të

cilin ai udhëtoi drejt vendlindjes pasi kishte fituar demokracia

në Shqipëri. Bashkëfshatarët e pritën me dhembshuri prindërore

duke e kthyer në festë ditën e mbërritjes së tij. Pasi vizitoi varret,

u çmall me motrat e me familjet e tyre të reja që kishin ngritur,

Pandi iu përvesh meremetimit të shtëpisë së vjetër. Së fundi ai

plotësoi një dëshirë që e mbante peng shpirtin e tij prej kohësh.

Babanë, që kishte vdekur në Korçë në kohë dimri, e solli në

Dardhë dhe e varrosi pranë nënës. Ishte shërbimi i fundit që ai

kryente për të nderuar e respektuar prindërit.

Në fillim të viteve 90-të në zonën e Bostonit filluan të vinin

familjet e para dardhare. Ishte një ditë vere e vitit’ 94, kur Pandi

dhe Elena mbërritën nga Florida në Massachusetts dhe shtruan

një darkë mirëseardhjeje në “Pier 4”, në restorantin e famshëm

të Anton Athanasit në Boston. U ftuan të gjithë dardharët nga

rrethinat e Bostonit. Mbaj mend, isha edhe unë me burrin. I

ftuar nderi ishte bashkëfshatari ynë Teodor Laço, që u ndodh

rastësisht në Amerikë. Pandi, me sy të përlotur, i malluar e i

gëzuar, por edhe i pikëlluar, kishte marrë pamjen e atij djaloshit

ëndërrimtar që vraponte dikur rrugicave me kalldrëm të

Dardhës. Bisedoi shtruar me të sapoardhurit në kontinentin e

ri, duke u munduar të ndihmonte me këshillat dhe përvojën e

tij. Kur mbaroi dreka e u përshëndetëm, çifti Tollko na ftoi të

gjithë ta vizitonim në shtëpinë e tij në Florida. “Shtëpia ime

është e hapur për të gjithë,”- tha Pandi. “Po më parë do të vish

ti tek ne, thanë dardharët e Usterit dhe e ftuan po atë natë në

festën e ditëlindjes së mbesës së vogël të familjes Konda. Pandi

i tha Elenës me shaka: “Ti shko te vëllezërit e tu grekë, unë po

shkoj te vëllezërit e mi dardharë…”

Nuk do të harrohet martesa e Aleksandrës në Florida.

Familja Tollko ftoi tërë dardharët e Amerikës duke u paguar

një pjesë të shpenzimeve. “Dëshiroj që në këtë gëzim të madh

të jem i rrethuar nga dardharët, të cilët do të zëvendësojnë

mungesën e të afërmve të mi,”- u shkruante ai

bashkëfshatarëve. Dhe ata shkuan të gjithë. Dardhari Jani

Melka tregon: “Ishte e shtuna e dasmës dhe Pandi punonte

akoma në dyqan. Shtëpia e tij gjëmonte nga zërat e dasmorëve

dhe të ftuarve. Pandi më telefonon e më thotë: “Jani, nuk mund

ta le dot dyqanin, kam shumë punë. Ty të kam caktuar

qilarxhinë e dasmës. Zgjidh llojet e verërave që pëlqejnë dhe

shtroje muhabetin deri sa të vij unë.” Kënga dhe vallja dardhare

vazhduan deri në mëngjes.

…Ulur në sallon me familjen Tollko kalojmë nëpër duar disa

fotografi nga dasma ose ditë festash familjare.

“Ja këtu, – thotë Aleksandra, – kam dalë në garën për

peshkim me varka. Çdo vit dyzet varka me vajza e gra të reja

dalin në oqean për peshkim.Unë fitova vendin e tretë me

peshkun tridhjetë e dy paund që kapa.”

Në një foto të vjetër bardhë e zi kanë pozuar xha Jani, teto

Sanoja, Pandi dhe motrat, në oborrin e shtëpisë së fshatit.

“Ke ndonjë plan për të shkuar në Shqipëri?” e pyes Pandin.

“ Po…vitin që vjen…Do të shkoj në Dardhë e do të

investoj…Do të bëj një dhuratë për dardharët, ndonjë ujësjellës

apo çfarë tjetër kanë nevojë.”

“Ndoshta i shoqëruar edhe nga fëmijet kësaj radhe,”- i

propozoj unë.

“Po, po…”- tund kokën ai dhe vështron në drejtim të tyre.

“Dini ndonjë fjalë shqip?”- e pyes Janin.

“Di…”qorr.” Kur isha i vogël e humbja ndonjë send e s’e

gjeja babai më tallte kështu. Por unë jam tamam “qorr”

kundrejt gjuhës shqipe e vendlindjes së babait. Nuk dua të

mbetem kështu,”- thotë ai serioz.

Kur e pyes Aleksandrën, ajo më thotë se kupton diçka me

të dëgjuar, por nuk di asnjë fjalë shqip.

“Ja ku po të mësoj unë një, – i them. – Ndersa yt vëlla di

fjalën “qorr”, ti mësoje fjalën “sy.” Shko shikoje Shqipërinë.

Ndoshta aty nuk ka gjëra kaq të bukura sa në Florida, por aty

do të gjesh një gjë të rrallë e të vyer që s’e gjen dot në Amerikë,

do të shohësh shtëpinë ku ka jetuar dhe ka gatuar byrekë e

lakrorë gjyshja jote Aleksandra, së cilës i ke trashëguar emrin…

Në Foto:Ambasadori i Shqipërisë në Bosnje, Flamur Gashi/

Nga Ylli POLOVINA*/

Më 30 korrik, ora 15.30, takimi i ambasadorit shqiptar në Sarajevë, Flamur Gashi, me Pane Shkërbiç, president i Agjencisë për Zgjedhjen dhe Promovimin e Menaxherëve të Bosnjë-Hercegovinës dhe të Europës Juglindore e Qendrore, zgjati afro tridhjetë minuta. Kur më në fund i porsaardhuri nisi të zbriste shkallët për të ikur dhe në oborrin e ambasadës kreu ceremoninë e fundit të protokollit, një foto të përbashkët dhe shtrëngimin e duarve, pikërisht kur bashkë me dy shoqëruesit e bashkëpunëtorët e tij u drejtua për te makina, papritur ktheu rrugë dhe na u riafrua. I gjendur pothuaj rastësisht në atë ngjarje dhe i befasuar nga ajo që pashë gjatë gjysmës së orës së takimit, në fund të bisedës së tij me ambasadorin i pata thënë se për çfarë u bëra dëshmitar, kur të kthehesha në Tiranë, do të shkruaja diçka për gazetën e shumëlexuar “Shqip”. Tashmë, siç duket me një peng për diçka ende të pathënë, Pane Shkërbiç na hodhi të dyve duart në shpatulla dhe mua më tha: “Të lutem një gjë duhet ta thuash nga ana ime për gazetën. Në qoftë se dikush do të më merrte dhe do të më hidhte nga aeroplani me parashutë në Shqipëri, duke mos e ditur ku jam dhe se ku po bie, me atë që pashë gjatë vizitës sime atje, do të thosha se jam ose në Amerikë ose në një shtet perëndimor të Europës”. Pastaj, pa e fshehur emocionin, shqiptoi: “Ta dish, unë e dua shumë sinqerisht Shqipërinë dhe më është krijuar një bindje e jashtëzakonshme për ata njerëz dhe atë vend”.

Dhe, për t’i përcjellë lexuesit jo thjesht një informacion, nënshtetasi boshnjak Pane Shkërbiç është me origjinë serbe. Kur gjatë takimit të tij me ambasadorin e pata pyetur nëse ishte dakord me pavarësimin e Kosovës, më ishte përgjigjur pa mbajtur pezull asnjë rrokje: “Pa dyshim, Kosova e meriton të jetë shtet më vete”. Zoti Shkërbiç para viteve nëntëdhjetë kishte qenë për të gjithë Bosnjë-Hercegovinën shefi i redaksisë së gazetës jugosllave me tirazh të lartë “Osllobozhdenije”. Agjencia që ai tashmë drejton, është një mekanizëm i madh përzgjedhjeje dhe promovimi i nxitësve të biznesit në të gjithë Ballkanin dhe po ashtu të një pjese të madhe të kontinentit. Grupet e saj të punës vëzhgojnë në këto hapësira dhe kanë të regjistruar si kandidatë për t’u seleksionuar dhe vlerësuar me çmime të posaçme plot tre mijë personalitete të këtij profili. Këtë vit, në edicionin e njëzetetetë, i cili u mbajt më 4 korrik, ora 18.00, në hotelin e madh “Holiday” në Sarajevë, ku gjendeshin për t’i bërë jehonë edhe dyqind gazetarë të akredituar në BH, si edhe gjashtë televizione e transmetuan live në të gjithë territorin e ish-Jugosllavisë, u shpallën fitues edhe shqiptarët Flamur Gashi (iu dha titulli “Ambasadori më i mirë”), kryebashkiaku i Prishtinës, akademik Isa Mustafa (si kryetari i bashkisë së kryeqytetit më të mirë për inkurajimin e biznesit) dhe Enver Ferizaj, president i Këshillit të Agrobiznesit Shqiptar. Ky vlerësim i qartë për çfarë përfaqësojmë të spikatur në Ballkan e përtej, përveç të tjerash do të thotë që në një album tepër luksoz të botuar së shpejti nga agjencia e drejtuar prej Pane Shkërbiç dhe bashkëpunëtorëve të tij, i shpërndarë kudo nëpër qendrat e zhvillimit ekonomik të Europës, në një nga faqet hyrëse do të ketë të rreshtuar edhe flamujt e Shqipërisë dhe të Kosovës. Agjencia për Zgjedhjen e Promovimin e Menaxherëve të Bosnjë-Hercegovinës dhe Europës Juglindore dhe Qendrore, e cila e peshon forcën ndikuese dhe autoritetin e saj edhe prej numrit përherë e më të madh të sipërmarrësve, që në edicionet e saj të përvitshme të ndarjes së çmimeve vijnë me avionë privatë, mbulon 40 shtete të kontinentit, përfshi deri tani Gjermaninë, Hungarinë, Austrinë dhe Francën. Si personalitete të vitit, gjithnjë për aftësi të spikatur në nxitjen e klimës favorizuese për biznesin, kanë marrë çmime edhe presidenti malazez, si edhe ai kroat.

Episodi i mësipërm në Bosnjë-Hercegovinë nuk është as i vetmi dhe as më përfaqësuesi i një të vërtete, të cilën jo të gjithë bashkëkombësit tanë e dinë: në këtë vend shqiptarët i çmojnë shumë. Fillimisht je i sigurt se për këtë lidhje të veçantë ka luajtur rol të parë historia e më tej se një mijëvjeçari, pastaj, ndoshta, edhe një fill i lehtë përbashkues i besimit fetar mysliman, patjetër edhe lufta heroike, por edhe e tmerrshme, kundër sulmit serb, në vitet 1992-1995. Dëshmori i parë i saj është inxhinieri Bajram Zenuni, i cili në ditën e fillimit të agresionit, më 2 maj, ndërsa ishte për punën e zakonshme në stacionin e antenave të radiotelevizionit të Sarajevës, mes shpërthimit të papritur të predhave armike që po e goditnin tërbimshëm, u telefonoi eprorëve brenda në qytetin tashmë të tronditur nga nisja e kësaj lufte që do të zgjaste pesë vite dhe me kronikat e saj të dhimbshme do të trondiste tërë botën, duke u thënë se nuk do të lëshonte asnjë centimetër territor nga stacioni. “Jam shqiptar, kishte deklaruar, dhe si i tillë, po të jetë nevoja, do të vdes këtu”. Dhe që po atë ditë ra në mbrojtje të Sarajevës.

Por ajo që na u duk se kishte ushtruar ndikim të posaçëm në këtë imazh mjaft pozitiv tonin në BH, ishte pasviti nëntëdhjetë. Kjo Shqipëri e mbas diktaturës, të cilën ne nga brenda e njohim për problemet që ka në themel, atje ishte adhurim. Të gjithë me të cilët biseduam, sarajevas të thjeshtë apo profesorë, veprimtarë politikë ose fetarë, sipërmarrës apo drejtues të agjencive të njohura turistike, admironin ritmin e lartë të ndryshimit tonë. U dukej si një revolucion zhvillimi, i cili që prej dy dekadash e sidomos dhjetë vitet e fundit, vraponte përpara e nuk donte të lodhej, të ndalte. “Gjithçka ju e kini transformuar, këmbëngulnin ata, e kini përmbysur për mirë”. I habiste energjia e shqiptarëve, lëvizshmëria dhe temperamenti i tyre, prirja drejt modernes, fryma proeuropiane, sensi i paepur kombëtar. Të zënë në befasi nga ky kult shqiptar, përpiqeshim t’u thoshim se vuajmë nga jo pak të meta, se në vendin e tyre, për shembull, vepronte aq fort ligji sa kush nuk i paguante taksat deri ditën e caktuar si kufi mujor, e shembnin ndëshkime të rënda. U kujtonim se në linjën e tramvajit të tyre, ku bileta ishte një markë e gjysmë vendase, kontrollorët po të të kapnin pa biletë të dënonin me një gjobë njëqind markëshe dhe guxoje, po deshe, të mos e shlyeje! Megjithatë sarajevasit nuk jepeshin, Shqipëria u dukej bukuria e dheut, ca më shumë kur në mes futej edhe bregu i pafund i dy deteve tanë të ngrohtë, si edhe ushqimi i shijshëm.

Imazhi ynë i mirë, si një vend me njerëz të zotë, u rrit edhe më 25 korrik, kur në mbrëmje, në stadiumin e Sarajevës, skuadra futbollistike e Kukësit, nëpërmjet ruajtjes taktike të një barazimi, fitoi mbi vendasen. Për fat isha aty në këtë çudi. Kam fiksuar gjithçka, që nga siluetat në fushë dhe loja shumë elegante e ekipit kuksian, deri tek inteligjenca e grupit të tij stërvitës, po ashtu edhe fizionomia tepër pasionante, e përkushtuar dhe e sinqertë e presidentit të klubit, Safet Gjici. Një qytet i vogël shqiptar të mposhte Sarajevën e famshme treçerek milionëshe mu në zemër të Ballkanit! Ishte si në eposin e Mujit dhe të Halilit.

Këto ditë pritet që tenderin e uniformave të policisë së Bosnjë-Hercegovinës ta fitojë një kandidat me ofertën më të mirë. Ai është një shqiptar nga Tirana. Dyqind biznesmenë nga BH ka dërguar deri tani ambasada jonë, në bashkëpunim me autoritetet vendase, në Shqipëri. Në vitin 2010, kur për herë të parë, në muajin gusht, nisi punën në Sarajevë përfaqësia jonë diplomatike, nga 6700 turistë të këtij vendi, të vetëdeklaruar se patën shkuar në vendin tonë, vitin e kaluar shifra kërcyese shkoi në 31 800.

Pamja jonë në “pasqyrën e Sarajevës”, ndërsa kemi boll të meta, por edhe ndaj nesh prej disa mjediseve të huaja ngulmojnë me tendencë jodashamirëse paragjykime negative, mbase na bën mirë. Një vetëvlerësim, qoftë edhe psikologjikisht, na nxit dhe jep besim. Për fat jemi më të mbarë nga sa të prapë mbahemi apo e dimë veten. Sidomos jemi më pozitivë nga sa na vizaton politika jonë me mënyrën dekurajuese se si ajo e zhvillon së brendshmi luftën e saj për rivalitet e kontroll të pushtetit mbi territor. Edhe pse kur qeverisin kanë merak ta zhvillojnë vendin e tyre, në polemikën e përditshme verbale, me gjuhën që përdorin, ta mërzitin Shqipërinë.

Gjatë disa ditëve të qëndrimit në Sarajevë, aty ishte edhe një ekip nga “Top Channel”. Ishte ai i Marin Memës, i emisionit “Shqipëria tjetër”. Nuk e di çfarë theksi do t’i vendosë kur ta shfaqë, në vjeshtë, por edhe ata qenë një risi e bukur. Trupë xhirimi me ritëm e shije perëndimore. Ndërsa Marini vërtiste kudo, për të gjetur detaje, sytë e tij vetëtitës dhe Edmond Sevi i pafjalë rendte pa pushim për ta fiksuar nëpër vapë kamerën e rëndë, shoferi i tyre, Dashnor Koroni, një çast, me një dinjitet të hijshëm, nxori nga xhepi dhe na tregoi teserën e Partisë Demokratike. Marin Mema, kritikues, për shkak të profesionit, i kësaj qeverie tashmë në ciklin e ndërrimit, tek e shihte këtë skenë, e shkëndijonte vështrimin me krenari.

Shqipëria nuk është e bukura e dheut, por aspak edhe e sëmura e Ballkanit. Ajo është e shëndetshmja e gadishullit, më ambiciozja për ndryshim, me sa duket edhe më realizuesja. Por duhet të shkosh në Sarajevë për ta kuptuar dhe ndier këtë.
*(Botuar në gazetën “Shqip” më 5 gusht 2013)

Nga Tomë Mrijaj/

Detroit (MI). Në një ambient festiv shqiptar dhe intim familjar, dy të rinj shqiptaro-amerikanë kurorëzuan fejesën, në prani të shumë miqve, shokëve, që kishin ardhur për të ndarë gëzimin me çiftin e ri. Më 10 gusht 2013, në mjediset komode të Kishës Katolike Shqiptare Shën Pali në Detroit (MI), u zhvillua ceremonia e fejesës së Robert Përlleshit me Valdete Dema.

Makinat varg njëra mbas tjetrës ndalojnë përpara Kishës së madhe, që ndodhet në Rochester Hills, Detroit. Sapo hyn në oborrin e madh të Kishës, të duket vetja sikur je në Kalanë e Krujës apo në Sheshin Skënderbeu në Tiranë e Prishtinë, ku, busti i Heroit Kombëtar Gjergj Kastritoti, të bën që t’a ndjesh vetën krenarë se jemi shqiptarë. Përpara të shfaqet një vepër madhështore kulti e stilit modern, ku, mjeshtërisht janë ndërthurur klasikja e ritit roman katolik me vlerat e çmueshme të traditës së pasur shqiptare.

Në hyrje gjendet Kisha me rreth 1875 ulëse, e cila është ndërtuar e re në vitin 2002. Historia e lavdishme mbi 2000-vjeçare e Krishtërimit në trojet Ilire deri në ditët tona, është e pasqyruar në pikturat me tematikë patriotike, realizuar mjeshtërisht nga një piktor shqiptar, nën përkujdesin e përkushtuar të ideatorit dhe misionarit të palodhur për Fe e Atdhe, një ndër liderët e shquar atdhedashës të komunitetit shqiptar në Amerikë, I Përndershmi Dom Anton Kçira.

Emocionet të pushtojnë gjithë trupin, tek sheh se Atdheu në Kishën e Shën Palit në Detroit, është më pranë, ndonëse jemi mijëra milje larg vendlindjes. Në hollin e saj në faqet e murëve, gjenden pikturuarat me veshjet apo kostumet me larushin shumëngjyrëshe popullore, duke e sjellë në Amerikë Nënën Shqipëri dhe trojet e tjera etnike shqiptare në miniaturë…

Tek afrohesh i mbushur me gëzim bisedon lirshëm me njerëzit, që gjenden në ambintet e ndryshme të Kishës, të gjithë të flasin shqip dhe të urojnë mirëseardhjen në gjuhën e bukur amtare. Buzë klasave komode, ku, mësohet çdo ditë gjuha dhe historia shqipe, sheh mësimdhënës mërgimtarë.

Në hyrje të minishkollës, gjendet përjetimi i emërit të Poetit Komëbtar ‘At Gjergj Fishta’ dhe pak më tutje një bibliotekë e pasur me tituj të autorëve shqiptarë, që jetojnë e punojnë në Amerikë dhe shumë vepra të ardhura nga trojet shqiptare.

Për të gjithë ato, që jetojnë dhe punojnë në SHBA dhe trojet etnike, njihet kontributi i madh e i vijueshëm, që ka dhënë për disa dekada Kisha Katolike Shqiptare e Shën Palit në Rochester Hills (Detroit, MI), nën udhëheqjen e bariut shpirtëror I Përndershmi Don Anton Kçira, për çështjen shqiptare në Kosovë dhe mbas rifitimit të lirisë dhe demokracisë së fesë në Shqipëri mbas vitet 1990.

Sa herë që bashkëatdhetarët tanë mblidhen, në gëzime pranë sallës së mëdha komode të Kishës më të madhe të botës shqiptare të Amerikës e gjtkë, gjithnjë me nderim dhe respekt, kujtohet me nostalgji, roli kryesor që ka luajtur udhëheqsi shpirtëror dhe aktivisti i palodhur e i kudondodhur atdhetari i shquar I Përndershmi Dom Anton Kçira…

Këtë sipas traditës së krijuar nga I Përnmdershmi Dom Anton Kçira, në sallën e madhe me 1200 vende e rrethuar me piktura e vepra arti të mirëfillta kombëtare, zhvillohen aktivitete kulturore, si: festivale, manifestime të ndryshme kombëtare, takime me personalitete të shquar të botës shqiptare nga trojet etnike, dasma dhe fejesa, duke e kthyer atë në një Qendër të madhe të botës shqiptare në shtetin e Michagan-it.

Ishte një gëzim, që do të ruhet gjatë në kujtesën e të pranishme. Të rinjtë intelektualë Robert & Valdete, mes një atmosfere festive muzikore, shkëmbyen unazat e fejesës.

Gëzimi dhe lumturia, lexohej fare lehtë në sytë e dy të sapofejuarëve, dhe në buzëqeshjen e çiltër të kryefamiljarëve të tyre Hilë Përlleshi, pinjoll i familjes së Ndue Përlleshit dhe pedagogu i Universitetit të Prishtinës Prof. Dr. Marjan Dema, pinjoll i familjes zëmadhe të Shaban Demës, që sot me anë të kësaj fejese, u përforcuan miqsitë mes dy familjeve të mirënjohura në Kosovë, New York dhe Detroit, Përlleshi & Demaj.

Këto dy familje të njohura në historinë e Kosovës, shumë dekada më parë, kanë qenë pjesëmarrëse aktive në levizjet nacionaliste liridashëse antisllave serbo-komuniste në trojet e Kosovës.

Pak minuta para orës 12:00 në mesditë, në sallën komode, filloi vallëzimi, ku, dy të rinjtë buzagaz, ishin të parët që nisën të vallëzojnë nën tingujt e muzikës së lëhtë me esencën embëlsisë së dashurisë së tyre…

Sapo mbaroi vallëzimi, i riu Robert Pelleshi, me një buzëqeshje fisnike i afrohet Valdetes, ku, ulet në gjunj e i merr dorën e njomë, duke i vendosur plot gëzim unazën e fejesës. Ishin vertetë momente emocionuese dhe shumë të gëzueshme, për të gjithë të pranishmit dhe veçanërisht për prindërit e gëzuar të të dy të rinjve.

Pedagogu i Universitetit të Prishtinës Prof. Dr. Marjan Dema, i shoqëruar nga tingujt e muzikës shqiptare, merr mikrofonin dhe uron miqsinë e përtërirë mes dy familjeve mike Dema & Përlleshi. Ai, i emocionuar nga gëzimi, u uron fejesën dy të rinjve, ku, thotë ndër të tjera, se: “Ju Robert & Valdete, me fejesën tuaj sot, i vendoset vulën themeleve të miqsisë tonë të hershme prej shumë dekadash.”

Më pas në emër të familjes Përlleshi, fejesën dhe miqsinë e hershme e përshendeti me fjale të përzgjedhura Prof. Ndue Përlleshi i Riu, i cili, foli gjatë me fakte dhe argumente historike mbi historinë e parardhësve: luanin e Kosovës koamdantin Ndue Përlleshi (1908-1949) dhe bashkëluftëarin e çetës së tij nacionaliste, deshmorin e Shqipërisë Etnike Shaban Demën (1919-1948).

Përlleshajt & Demajt, kanë një histori të gjatë miqsie

Ndoshta, për lexuesit e kohës sonë, është mirë të thuhet pak rreshta në këtë shkrim-reportazh, mbi historinë e dy parardhësve të  çifitit të ri të porsafejuar në Detroit, Ndue Përlleshi e Shaban Dema, që me gjakun e tyre për liri, skaliten emërat në altarin e lavdishëm të historisë.

Historia e Kosovës, është e mbushur me ngjarje, data dhe figura të rëndësishme, që bënë historinë e saj ndër shekuj, duke shënuar kësisoj faqet e lavdishme të historisë martire të popullit dardan.

Familjet Përlleshi & Dema

Ndue Përlleshi, lindi në Paskalicë, fshat në Lug të Drinit, më 1908. Ishte biri i Gjonit nga Paskalica dhe Prenës nga Nepolja e Lugut të Baranit. Shkrim e lexim mësoi në Zllakuqan, në shkollën e Kishës të hapur asokohe (1897) nga Atë Shtjefën Gjeçovi. Thuhej se mësuesi i tij ishte Ndue Vorfi.

Edhe pse s’kishte kryer ndonjë shkollë të lartë, ai qysh në ditët e hershme të fëminisë së tij, kishte mësuar mjaft në odën e burrave të familjes së tij, të pajisur me tradita burrërie, nderi e trimërie.

Ndou, ishte aktiv në jetën politike të kohës. Që nga viti 1939, kur Shqipëria u pushtua nga Italia fashiste (për herë të parë u hap kufiri shqiptar Kosovë-Shqipëri).

Ministri i Brendshëm i Shqipërisë asokohe Dr. Kapidan Mark Gjon Marku, duke parë kontributin dhe seriozitetin e të riut Ndue Përlleshi, e emëroi Kryetar Komune në Vogovë të Hasit, që gjendej në vijën kufitare Kosovë-Shqipëri.

Kjo pozitë drejtuese, që iu dha Ndout të ri, bëri që ai të njihej për s’afërmi me personalitetet e jetës politike dhe luftarake. Më vonë Ndue Përlleshin e shohim kryetar në komunën e Becit.  Ai deri në fund të vitit 1944, ishte kryetar në Komunën e Budisalcit. Në këtë kohë vjen brigada e VII partizane me komandant Shaban Haxhiun, i cili e njihte shumë mirë aktivitetin e Ndue Përlleshit.  Në malet e Dollcit, u takua me çetën e Ukë Sadikut. Me çetën e Ndout ishte Prof. Ymer Berisha, Marije Shllaku, sëbashku me vëllezërit e tij Zefin, Hilin dhe bashkëluftëtarët besnik Ndrecë Nikollën, Shaban Demën, Zef Sokolin e shumë të tjerë.

Çeta e Ndue Përlleshit, kishte mbetur të veprojë thuajse e vetme, me pak luftëtarë dhe ishte gjithnjë e ndjekur nga OZN-a. Më 8 shkurt të vitit 1948, sëbashku me dy shokët e tij, Ndrecë Nikollën e Shaban Demën, u rrethuan nga OZN-a në Mal të Bokshiqit.

Mbas disa orë luftimesh, mbetën të vrarë dy shokët e tij Ndrecë Nikolla dhe Shaban Dema, ndërsa Ndou i plagosur qëndroi në mesin e pyllit deri në orët e para të mëngjesit, ku, me një breshëri plumbash çan rrethimin, duke lënë në fushë të betejës shumë të vrarë e të plagosur nga forcat e ndjekjes partizane (komuniste) dhe vullnetarët e rekrutuar me dhunë.

Ndou, me plagë të rënda arrin në shtëpinë e tij. Kur po i mjekonin plagët, aty vjen kryetari i komunës së Jagodës, Jank Boriçi, i cili, hedh një bombë brenda në shtëpi. Ndou me shpejtësi e kap dhe ia kthen mbrapsht. Bomba pëlcet dhe plagoset rëndë Janku.

Sipas disa shënimeve të botuar në “Shejzat” e Prof. Ernest Koliqit në Romë dhe në ‘Albanien Liber’, shkruhej: “Ndue Përlleshi sëbashku me Ndoc Mirakën dhe Ndue Fushën, u vra nga forcat partizane të Shqipërisë në Bjeshkët e Iballes, në vendin e quajtur Boset, me datën 29 gusht të vitit 1949, ku edhe sot nuk i dihet varri..”

Deshmori i kombit Shaban Dema (1919-1948)

Shaban Dema, ishte dhe mbeti dëshmori i lirisë. Ai u lind në vitin 1919, në një familje me tradita patriotike, në fshatin Stupë.

Qysh në fëmijëri u rrit në fushat e fshatrat e Lugut të Drinit. Më vonë, ai u njoh me krerë të dalluar të çështjes kombëtare, si: komandantin sypatrembur Ndue Përlleshin, Prof. Ymer Berishën, Marie Shllakun, Shaban Polluzhën etj.

Aktivitetin patriotik Shaban Dema, e filloi në moshë të re sapo kishte mbushur 20 pranvera. Ai, në fillim ushtroi detyrën e oficerit të Batalionit të kapiten Rudit.

Më vonë, behet pjesëmarrës aktiv në luftën e njohur të Drenicës, e udhëhequr nga trimi i maleve Shaban Polluzha. Shaban Dema, mbante titullin major në ushtri dhe shquhej si një strateg, në luftë kundër serbo-sllavo komunistëve.

Kështu, në luftën e përgjakshme të Drenicës, ai mori plagë të rënda dhe një ditë kapet rob nga UDB-ja jugosllave, ku, e dërgojnë në Burgun e Pejës në Kullën e Sheremetit. Mbas një viti e gjysëm, ai arrin me sukses të arratiset nga  burgu…

Një ditë dimëri Dema, i bashkohet Çetës së komandantit Ndue Pëlleshi, të cilit, nuk iu nda deri sa ra deshmor në fushën e nderit, në mbrotje të Shqipërisë etnike, kundër hordhive sllavo-komuniste dhe komunistëve shqiptarë.

Mbas shuarjes së rezistencës së Drenicës, Shaban Dema, nuk u dorëzua. Luftëtari i shquar për lirinë e Kosovës, Shaban Dema kishte moral të lartë kombëtar dhe modesti shpirti si bashkëluftëtar i vendosur i komandantit Ndue Përlleshi deri në vdekje.

Çeta e Ndue Përlleshit, ndiqej kemba-këmbës nga ushtria partizano-çetnike, pjesëtarët e OZN-ës dhe vullnetarët e rekrutuar me forcë. Luftëtari i vendosur Shaban Dema dhe Ndrecë Nikolla, u vranë heroikisht në luftën e Bokshiqit, më 8 shkurt të vitit 1948.

Me të drejtë, ai sot është përjetuar me një monument historik, në fshatin Stupë, ndërsa më nderime të larta eshtrat e tij u rivarrosen në fshatin Budislac (afër vendlindjes).

Copëza  fundgushti, pikturuar në sytë e Verës/

 -Rrugëtim në fund të stinës-/

Shkruan:   DRITA LUSHI/                                           

 Edhe kur datat me “kryeneçësi” na kujtojnë se fundi i stinës së kaltër është duke përfunduar, ditët e ngrohta të ftojnë përsëri buzë detit, për të mbledhur ndjesi të bukura, si start për tu hedhur në vjeshtën e artë. Të shkelësh më këmbë bukurinë e Rivierës e plazhet, është si të marrësh pak bukuri dhe vetë, të ndihesh det, dallgë, të ndihesh e kaltër dhe e ngrohtë.

E më mirë se në fundgusht nuk mund t’i ndiesh këto.Ditet kanë ulur tempin e zhegut, e nata të ofron ëndërra e romantizëm, e nën zhurmën e dallgëve, të duket  se dëgjon fjalët e të dashuruarve, që deti në shekuj ruan thellësive të tij, dashuritë pasionate, puthjet e bukura verore, përqafimet e freskëta,vështrimet e horizonteve, që të mbledhura ndër shekuj, krijojnë sinfoni, arie e opereta Jete,që janë të pa arkivuara, të papromovuara, por aq të lira e të virgjëra në gjithësinë tonë.

Shpesh pushimet i çlodhin, por dhe i lodhin njerëzit.

Që nga mendimi se ku do pushojnë, bagazhet, veshjet dhe sendet e domosdoshme janë një stres parapushimor.

Gjithmonë harroet diçka, sadoqë  përpiqesh ti marrësh të gjitha. Kur arrin  në vendpushim e kupton këtë.”Ngulja” në një vend, në det apo mal, të krijon monotoni, dhe madje aty nga fundi i pushimeve,njerëzit numurojnë ditët se kur do mbarojnë e ti rikthehen shtëpisë.

Andaj, duke kaluar këtë përvojë njerëzore vendosa diçka ndryshe, të nisesha e të mos qëndroja në një vend,por të ecja e të vizitoja sa më shume vende, duke zgjedhur pikërisht Rivierën Shqiptare.

Një kafe në një  bar afër Sheshit të Flamurit në Vlorë,nje vizitë në Shtëpinë ku u ngrit Flamuri,një foto pranë Isa Boletinit ishte fillimi i udhëtimit tonë.

Ndalesa e parë në Plazhin e Rradhimës, ishte si fillim e bisedim me detin, për vazhdimin e rrugëtimit.

Pamje të bukura, ujë i kristaltë,vend i qetë,mëngjese e darka të lehta, perëndime që të nguleshin jo vetëm në mendje,por doje ti merrje dhe në celuloid, “biseda” me  mëngjeset e paqta ,detin e qetë, ose të zemëruar, “pakte” me diellin, përqafimi me  hënën e yjet.

Plazh vërtet  i mrekullueshëm,dhe mjaft i pastër.

I mirëmbajtur dhe i rregullt, me investime serioze nga banorët e zonës, bën  të ndihesh e të pushosh mirë.

Të nesërmen lëmë në krah Orikumin e fillojmë ngjitjen për LLogara,duke përshëndetur Tragjasin e nën vështrimin e Dukatit të heshtur, marrim të përpjetat për të prekur majën më të lartë.

Restorante turistike shtriheshin në të dy anët e rrugës gjarpëruese,por ne ndalojmë pikërisht në parkun e Llogarasë.

Majë asaj qafe, të shtrihet parasysh një bukuri  shumëdimensionale.

Një park ku gjelbërimi, pemët,trungjet e prerë që krijojnë forma artistike të bukura,drerët miqësorë me pulla e brirë të gjatë na lejonin ti përkëdhelnim e tu afroheshim.

Të zgjeroheshin mushkëritë. Nuk ngopeshe me atë vend.

Fëmijët ndihen të lumtur se i gëzohen çdo gjëje.Mjaft të veprojmë dhe ne, lirshëm dhe natyrshëm si të vegjëlit, të shijojmë e ta shohim bukur çdo gjë, dhe natyrisht nuk ka si të mos shkojnë mbarë dhe pushimet.

Vilat e drunjta që shtriheshin në dy anët e parkut, turistët e huaj dhe ata shqiptarë i jepnin gjallëri asaj qafe mali, e të dukej si një oaz i blertë,  zbuluar papritur në atë vend.

Hoteli dhe pishina brenda tij, të ftonin pa mëdyshje të haje mëngjesin e të pije kafenë aty.

Kënde dhe improvizime të ndryshme  brenda parkut e shtonin argëtimim e turistëve ditorë, të kalimtarëve apo të pushuesve që kishin zgjedhur pikërisht këtë vend për të lënë disa ditë vere, e për të marrë imazhe qetësie e butësie në vazhdmësinë e ditëve.

Vazhdojmë ngjitjen.

Afër Qafës së Llogarasë takohen drurë me forma kurorash mjaft interesante në të cilat ndihet ndikimi i korenteve, dhe erërave që fryjnë në atë qafë.

Një mjegull e papritur e disa pika shiu, një erë e ftohtë që fillon të fryjë na “ndrydh” pak, por gjithsesi s’mund të rrija pa zbritur pa pare nga afër “Pishën Flamur” e pa i bërë disa foto.
E kthyer e gjitha në një anë sipas erërave që fryjnë, ajo të jepte përshtypjen e një flamuri që valevitej, por me gjyrë të blertë.

Te dukej se mjegulla herë të “prekte” mbi supe, herë si pelerinë e hirte u mbulonte maleve kreshpat, e here, herë sikur ua zbukuronte  si vello ato.

Mjegulla vazhdon të na shoqërojë e hirtë e heshtur, e kur ndalojmë në atë që quhet” Ballkon i Llogarasë”  s’mundëm të dallonim detin që binte “thikë” nën shkëmb.

Gjithsesi u mundova ta “imagjinoj”sepse aparati s’mund të fotografonte të padukëshmen.

Megjithatë pikerisht në atë vend, munda të fotografoj një pllakatë  gjys’ të prishur me mbishkrimin 1920, çka tregon se pikërisht aty mund te ishte zhvilluar ndonjë ngjarje historike.

Rruga bie thike, një lartësi që të shkakton një ndjenjë boshllëku.Shumicën e fotove i bëj nga dritarja e makinës, të cilën e drejton bashkëshorti dhe bashkëudhëtari im në këtë rrugëtim të bukur.

Mjegulla davaritet dhe mund te duket deti më qartë, bregu, gjiret e pastra e të virgjëra.

Rruga kalon në një terren malor, shkëmbor  dhe gjarpëron në kthesa të forta e të rrezikëshme.Natyrisht me rrip sigurimi mundohem të fotografoj, e më vonë  ndalem në një vend, ku deti duket qartë nga nje lartësi mbi 1000 m, ku blej dy tufa çaj të freskët mali dhe sherebelë nga një fshatar që si epej asaj lartësie. Ndjesi të bukura, teksa prek me vështrim nga  ato lartësi, detin Jon.

Ai terren malor e aq i ashpër e bri tij deti blu,më bën tu jap te drejtë vlonjatëve për natyrën e tyre burrërore mjaft të shprehur.Njerëzit kudo, janë  mjaft të sjellshëm .

Pasi përshendesim Dhërmiun,dua të takoj patjetër Jalën  e bukur, e ndonëse vapë dhe mesditë, zbresim e pijmë një pije freskuese.

Zbarkimin e dytë e bëjme në Himarë.

Një shtëpi e thjeshtë me oborr, ku rritej që nga rrushi e domatja e freskët, do ishte shtrati ynë dy ditor.

E zonja e shtëpise ishte me sy blu.

Mendova përnjëhere:” Epo të lindësh buzë detit…”- e vura buzën në gaz.

Të marrësh çantat e të nisesh pa prenotuar, është një eksperiencë e bukur, pa parashikuar asgjë, e aq më shumë bujtja larg salltanete e hoteleve luksoze  por në shtëpi të thjeshta, ku mund të dalësh në kopsht, të bisedosh lirshëm me të zotin e shtëpisë, të marrësh një kokërr domate në kopsht, janë këto eksperinca që të kalisin, të rrisin kuriozitetin, të mësojnë të reja, dhe të mbajnë larg mërzisë e monotonisë.

Në Himare atë natë këndonin, Endri dhe Stefi, dy vëllezërit korçarë  dhe kalimi i mbrëmjes nën shoqërine  e zërit të tyre ishte kënaqësia tjetër e ditës.

Mëngjesi pak i vrenjtur, bëri që ta marrim shtruar ditën, pas kafesë dhe mëngjesit tradicional shqiptar,një byrek me një gotë dhallë, menduam të marrim  rrugën drejt Borshit për të parë e prekur qerpikun tjetër të Jonit.

Gjire të bukura, aq sa s’mund të rrija pa ndalur makinën e të bëja foto.Formëzoheshin aq bukur, e futeshin si gjymtyrë në det, sa s’më besohej që i shihja.

Aty pashë dhe “të përfolurin” Gjirin e Kakomesë.

Ngjisim rrugën e shohim së pari Qeparoin, e ndalesën e bëjmë në Borsh.

Plazhi me gurë të vegjël të bardhë, ishte karakteristika e tij.

Koha vrenjëtej e vetëtimat na shoqëronin herë pas here, megjithatë ne e prekëm detin, e pa kaluar as nje orë filloi një shi i papërmbajtshëm me erë, që na bëri të nxitonim në makinë.

Shiu binte  edhe në Himarë ku fjetëm dhe natën e dytë.

Dukej sikur moti, lozte me ne,herë shi e herë diell.Por kjo s’na mërziti aspak.

Ndoshta dielli,e pa që s’mund të na merrte qetësinë dhe vendosi të çeli blunë dhe në qiell,pas grisë me shi të papërmbajtshëm.

Pasdite koha u qetësua.Një shëtitje buzë detit në mbrëmjen himarjote do të mbyllte dhe siparin e asaj dite rrugëtim- pushimi.

Të nesëmen destinacioni ishte Saranda.Udha ishte e mrekullueshme, mes kodrinave të mbushura me ullinj, e kthesave gjarpëruese mbusheshe me frymë.Në Lukovë qëndruam për një kafe, dëshira për të parë dhe biseduar me çdokënd që takoja nga ato vende, bënte të ndalonim shpesh.

Në orën 11 mbërrijmë në Sarandë.

Fotot e para i bëra nga pika më e larte brenda qytetit. Pedonalja shtruar butë e hijshëm të ftonte t’i hidhje hapat e sigurtë e me besim,se aty do kaloje bukur.

Nje kafe, një akullore dhe pas hotelit,ende pa “marrë frymë”, tek plazhi “PASQYRAT”.

Pas një rruge (jo shumë e gjatë)të keqe ,që të prishte vertet humorin, ai plazh , ishte mrekullia vetë.Nuk kisha parë atë lojë dallgësh, ngjyrash, zhurme të fortë si oshëtimë, e ato guva të mrekullushme që ishin krijuar nga përplasja e ujit në shkëmbinj.

Çudi si, ai plazh i vogël, ishte plot me turistë.

Ngjyra mes blusë e jeshiles, ndërfuteshin  tek njëra tjetra për të arritur bregun duke shkumëzuare dallgezuar. Ishte një  lojë e bukur, ngjyra të thella e të bukura, breg i shkumëzuar, e njerëz të mrekulluar me aparate fotografike për të fiksuar këtë lojë të çuditëshme, që ndoshta luhej veç aty.

Me fjalë është vështirë të arrihet përshkrimi,e celuloidi gjithashtu s’mund të zbulojë gjer në detaje atë mrekulli natyrore.

Dallgët ngadalë  pushtuan bregun dhe plazhistët nisën te zhvendoseshin më sipër.

Ndërsa ne, u zvendosëm për në Ksamil e andej në Butrint, ku lodhja harrohej para asaj mrekullie që na u shfaq para sysh.

E zbuluar nga gërmimet arkeologjike ajo të mahnit me lashtësinë e saj, por nga mbishkrimet, pikturat e gdhendura me gurë, statujat e çdo gjë tjetër të bën të besosh në një qytetërim të vërtetë.

Muret rrethuese, daljet sekrete, amfiteatri e arena, tregon se banorët kanë qenë mjaft aktivë, dhe ndeshjet apo shfaqjet kanë qenë të pranishme dhe të zhvilluara.

Liqeni blu që e rrethon i japin asaj një pamje hyjnore e misterioze, e papritur duke lexuar pllakatat, futesh në meditime  të largëta, që shkojnë deri në vitet para Krishtit.

Ndjen, që historia të merr në vorbull e harrohesh duke parë çdo imtësi.

Ke dëshirë të jesh spektatore, herë në arenë e herë thjesht ”vëzhguese” imagjinare e atyre paraardhësve të stërlargët ,që  kanë frymuar, jetuar e luftuar , brënda këtyre mureve.

Ngadalë bie mbrëmja dhe ne duam ta shijojmë në bulevardin mbushur plot me njerëz.

Muzika live mbush shëtitoren, paçka se fundsezoni.

Nje valle aty, pse jo.

Përshihemi bashke me të tjerët në kërcim,në barin me muzikë, duke mbyllur një ditë të lodhëshme  por të bukur.

Të nesërmen vendosëm të qetësohemi e të bëjme plazh në qytet.

Pasdite, desinacioni ynë ishte Kalaja e Lëkursit.

Një pamje që s’e arrijnë dot fjalët.

Një e përpjetë  ku shoferi duhet të ishte i kujdesshëm, por ne arritëm në majë.

Ndonjëherë gjërat që i kemi afër, s’i shohim, s’i kuptojmë dhe s’i ndiejmë.

Saranda nga Kalaja e Lëkursit ishte një Perlë.

Perëndimi na zuri për kafenë e mbrëmjes në këtë  lartësi ku të dukej se prekje me gishta Sarandën.

Të dukej vetja si një princeshë e kohëve të lashta.

Turistët e huaj nuk mungonin  as aty.

Se imagjinoj dot, të vish deri në Sarandë dhe të mos futesh në lashtësinë e Butrintit, apo të mos shkelësh Kalanë e Lëkursit.

Mrekullitë s’janë ato që njohim, por ato, të cilat s’kemi parë akoma, s’i kemi prekur dhe s’i  kemi shkelur.

E mbushur me ndjesi të zjarrta e të arta  të atij perëndimi të datës 30 gusht 2013, marrim rrugën e kthimit për në Sarandë.

Të nesërmen do përshkonim qindra kilometra deri në kthimin në shtëpi.

Duhej të pushonim pak.

Nisemi nga ora 8 e mëngjesit, duke lënë pas dhe Sarandën, por duke marre në memorje imazhe e mbresa të bukura verore.

Gjatë kthimit,qëndrojmë tek “Syri i Kaltër”.

Një kombinim ngjyrash që edhe një piktor do ta kish “zili” natyrën si kish’ arritur të krijonte atë perfeksion. Ngjyra jeshile, pemë të ndërthurura si kurorë mbi kokë,ku,  tek –tuk ndihej vjeshta me një të verdhë të lehtë e mes kësaj,një Sy uji blu, si një bekim për atë vend dhe për ne vizitorët,që kemi nevojë për pamje e pushime të tilla, pranë natyrës, detit e njerëzve, per tu ndierë në frymëmarrjen tonë në sinkron me jetën.Marrim rrugën e kthimit, nga “Qafë Muzina” drejt Gjirokastrës, Tepelenës e duke udhëtuar e njëkohësisht të “humbur” në mendime pozitive e verore, për atë rrugëtim.

@ Drita Lushi

shtator 2013

Reportazh nga Kozeta Zavalani/

 E ftuar nga Federata Universale e Paqes dhe Federata e Familjes për Paqe Botërore mora pjesë në Konferencën Ndërkombëtare të Lidershipit “Ndërtimi i një kombi të Paqes” që u zhvillua në  Seoul, të Koresë këtë fundgushti.                 
Tisi i hirtë i qiellit u zhvendos e para syve shtrihej qetësisht Seuli, metropoli më i madh dhe kryeqyteti i Koresë  Jugut,  me një popullsi prej më shumë se 10 milionë,  qyteti më i madh në botën e OECD së zhvilluar. Zona që  përfshin metropolin përreth aeroportit Incheon, është zona e dytë më e madhe metropolitane në botë me mbi 25.600.000 njerëz.
Dielli me sa dukej, ishte në të perënduar dhe ato pak rreze, që arrinin të depërtonin mes reve, të cilat pluskonin, duke shtyrë njëra-tjetrën  mbi horizont, hidhnin një si refleks të verdhë, në të kuqërremtë, nga ushtria e reve të lindjes dhe pallatet shumëkatëshe, që zotëronin hapësirën, që shtrihej aq paqësisht mbi glob. Kjo ngjyrë ndërthurej magjishëm me grinë e reve mbi Seul, që i jepnin pamjes një hije madhështore. Populli puntor duarartë e mendjendritur i Koresë së Jugut ndonëse ngrohet nga i njejti diell, mbi të njëjtën tokë, është sa i ndryshëm aq edhe i njëjtë me ne. Me të njëjtën histori 50 vjecare pas daljes nga lufta, por sa shumë përpara kanë ecur ata…dhe sa shume pasterti ne cdo mjedis.
 Seuli është konsideruar qyteti kryesor dhe me shpejtësi në rritje globale, që rezulton nga një bum në rritje ekonomike, të  njohur si mrekullia mbi lumin Han, i cili e transformoi atë nga hiri i luftës së Koresë në ekonominë e katërt më të madhe metropolitane  në botë me një GDP-i  773.900.000.000  USA$ në vitin 2012, pas Tokios, Nju Jork dhe Los Anxheles.  Seuli është një udhëheqës botëror teknologji shpërndarës dhe  krenohet, që ka numrin e gjashtë më të madh në botë nga 500 shumëkombëshet të tilla si Samsung, LG dhe Hyundai-Kia, duke u renditur i gjashti në indeksin e qytetit global të energjisë. 
Metropoli ushtron një ndikim të madh në mes çështjeve globale, si një nga pesë mikpritësit kryesorë të konferencave botërore, ku merrnim pjesë edhe ne nga Shqipëria, në Konferencën si ajo për Lidershipin me temë  ”Ndërtimi i një kombi të Paqes”. Ishim nisur në ora 20 e 45 min nga aeroporti Nënë Tereza i Tiranës së bashku me Gani Roshin Presidentin e Federatës se Familjes për Paqe dhe ciftin Eva e Kreshnik Cipi, në udhëtimin me Turkish Airline dhe mbrritëm në Seul të nesërmen afër mbrëmjes.

Nga aeroporti ndërkombëtar Incheon ku na prisnin përfaqësues nga Federata Universale per Paqen, u nisëm me autobuzat komode VIP Limouzine dhe pasi kaluam nga autostrada, mbrritëm në  Hotel Sheraton Grande  Walkerhill. Më kënaqej syri tek shihja ndërtimet arkitekturore të urave me disa kate, që kishin shfrytëzuar edhe vendin poshtë tyre, me ndërtimin e parqeve sportive. Gjithcka ishte e mrekullueshme, në perfeksion.

Qëndruam dhe u akomoduam në  Walkerhill Grande Sheraton,   vendosur në verilindje të Seulit, i rrethuar nga lumi Han dhe Malet Acha, në njërën faqe të të cilit sheh një kala antike, e cila daton në Dinastinë Shilla (57 pes). Hoteli është mjaft larg nga qendra e qytetit, por gëzojmë ajër të pastër, të freskët dhe pritje të ngrohtë mes një qëndrimi të rehatshëm në një mjedis fantastik në  Walkerhill Sheraton Grande.

Në  ceremoninë  e mirëseardhjes, u takova me zonjën Tomiko Duggan, Drejtore e Marrëdhënive me Publikun në  zyrat e FPU-së  në   Washington DC  dhe Presidentin e UPF International Dr. Tomas G. Walsh. Në  celjen e Konferencës Presidenti i UPF International Dr. Tomas G. Walsh,  ftoi në  panel  8 përfaqësues të komuniteteve fetare nga vende të  ndryshme të  botës. Shumë  mbresë lënëse ishte ceremonia e ndezjes së  8 qirinjve të  paqes nga përfaqësues të  gjithë  besimeve fetare në  botë  e konkretisht, nga Budistët, Kristianët Katolikë, Kristianët Baptistë, Konfucianzmi, Honduizmi, Islamizmi dhe feja Shinto.    Midis fjalimeve më impresionoi fjala e Dr. Chang Shik Yang dhe Dr. Lan Young Moon, Presidente e Federatës së  Grave për Paqe Botërore, me mesazhin për bashkimin e Koresë së Veriut dhe të Jugut.

Isha një prej 300 pjesëmarrësve që erdhën në Seul te Korese se Jugut nga 80 kombe te ndryshme, për Konferencën e Lidershipit Ndërkombëtar, sponsorizuar nga UPF , në bashkëpunim me Federatën e Familjes për Paqe Botërore dhe Bashkim dhe Federata e Grave për Paqe Botërore.

 Pas duave nga tetë udhëheqësit e besimeve fetare, u prezantua nga Rev Moon  Kwon Jin, fjala përshëndetëse në emër të nënës së tij Dr Hak Ja Han Moon dhe bashkëshortes se Rev Moon prej më shumë se 50 vjet. Prej saj duhet theksuar se “paqja e qëndrueshme kërkon harmoni dhe bashkëpunim ndërmjet feve .Besimtarët e të gjitha traditave fetare duhet të punojnë së bashku në dashuri dhe respekt , për hir të përmbushjes së vullnetit të Perëndisë.”
Dr Chang Yang Shik , Kryetar i komitetit të organizimit të konferencës dhe president i Federatës Familjes për Paqen Botërore në Kore, tha se: ” Ati Moon ishte një lider dinamik dhe se Nëna Moon kishte qenë në anën e burrit të saj për më shumë se pesë dekada të martesës së tyre . Pa marrë parasysh se çfarë sfidash ata përballën , ajo ishte gjithmonë aty . ” Gjysma më e mirë ” e tij është me ne , dhe ajo na çon me urtësi të madhe dhe forcë. 
Shumë nga pjesëmarrësit në konferencë ardhur nga 43 kombe, kishin zgjedhur nga Nëna Moon  për një fushatë shtatë -vjeçare deri ne 2020 ne Vizion te kombeve per promovimin e paqes. Folësit nga shumë kultura dhe sfera te ndryshme të jetës, ofruan mendime për jetën, mësimet dhe trashëgiminë e birit të fermerëve Korean, që si një refugjat lufte filloi predikimin për paqe në një kasolle kartoni dhe që kaloi në botën shpirterore në moshën 92 vjecare.
“Para takimit tim me Rev Moon, aspirata ime, si një mjek dhe politikan, ishte për të kontribuar për paqen , ” tha Hon.Jin Hinokida. ”Kjo ishte pjesërisht për shkak se unë isha lindur dhe rritur në Hiroshima, që kishte qenë shkatërruar nga bomba atomike.  Duke qenë angazhuar për paqen, kur  takova Rev Moon për herë të parë, unë isha tronditur thellësisht jo vetëm nga ideologjia e tij për paqe, por nga fakti se ai e kishte vënë atë në praktikë në të gjithë jetën e tij të vërtetë.

Dr. Thomas Walsh, President i Federatës Universale të Paqes dha një pasqyrë të parimeve thelbësore udhëzuese të të gjitha ndërmarrjeve të themeluara nga  ati dhe mëma Moon, duke u ndalur në parimet hyjnore:
Ne jemi një familje njerëzore e krijuar nga Perëndia.
Cilësitë më të larta të qenies njerëzore janë shpirtërore dhe morale.
Familja është shkolla e dashurisë dhe paqes.
Paqja vjen përmes bashkëpunimit përtej kufijve të etnisë, fesë dhe kombësisë, dhe parimi -Të jetosh për hir të të tjerëve.
Z.Mark Brann, Sekretari i Përgjithshëm i UPF –Evropë dhe Dr. Michael Balcomb, presidenti i Federatës Familjes për Paqe Botërore në SHBA,  transmetuan një pasqyrë të kursit të jetës së Rev.Moon.
Hon. Gina de Venecia , anëtare e Dhomës së Përfaqësuesve të Filipineve , e përshkroi humbjen shkatërruese të vajzës së tyre, që vdiq në një zjarr në shtëpinë e tyre . Nëna dhe Babai Moon do të ndryshonin jetën e tyre përgjithmonë, sepse kishin dëgjuar këshillën e tyre të mençur…
Folësit nderuan Atin Moon për “krijimin e një urë e dashurisë dhe të paqes mes kombeve, duke u treguar njerëzve një rrugë dhe një kredo praktike, se si të jetojnë jetën në paqe dhe harmoni “.

Programi i konferencës përfshiu një pasqyrë të aktiviteteve UPF -së në vitin 2013 dhe disa nga iniciativat e paqes rajonale. Me shumë interes u ndoqën temat  “Rëndësia e Familjes, martesa dhe bekimi”, “Rëndësia e Arsimit dhe Media” si dhe “Fuqizimi i Grave”, drejtuar me mjeshteri e profesionalizem nga Carolyn Handschin, zv presidente e Federates Nderkombetare te Grave per Paqe Boterore dhe nen drejtore ne OKB. Ati Mun e ka quajtur shekullin 21″epoka e grave” dhe burrave që punojnë krah për krah për paqe, ashtu si ai dhe gruaja e tij kishte bërë.  Federata e Grave për Paqe Botërore përshkroi punën e grave edukative dhe humanitare frymëzuar nga babai dhe nëna Moon, sidomos me gratë e Koresë së Veriut.  Udhëheqësit e ndërmarrjeve të tjera që  Ati Moon kishte themeluar, shprehën përkushtimin e tyre për të vazhduar trashëgiminë e tij.  Kryetari i Washington Times, Z. Thomas McDevitt, përshkroi tre- dekada të angazhimit të gazetës së SHBA-së në besim, familje dhe liri, si vlerat thelbësore të mbrojtura prej tij.

E paharruar do të mbetet shërbesa në nderim të njëvjetorit të ndarjes nga jeta të Rev.Moon, që u mbajt në Qendrën Botërore të Paqes dhe në kompleksin e kishës në provincën e Çonpiongut, rreth 50 km në verilindje të Seulit.  Ceremonia përkujtimore Seonghwa në Gapyeong, ishte një shfaqje e mrekullueshme Gala ku Mother Moon kendoi se bashku me dhjetra niper e mbesa te familjes Moon dhe u lexua poezia hymn, “Crown of Glory”-”Kurora e Lavdisë”. Këngëtarja e mrekullueshme, mikja ime Gloria del Paraguaj dha një performancë solo me zërin e saj të vecante. Pastaj aktorja e famshme koreane Hye Seon Jeong lexoi poemën përkujtimore “Një letër Atit tim”, që na emocionoi të gjithëve. Anëtarët e Federatës së Familjes për Paqe dhe Bashkim Botëror ( FFWPU )  të cilët fizikisht nuk mundën të marin pjesë në këtë ngjarje në Kore, morën pjesë me anë të transmetimit në internet live, i cili u dërgua jashtë për 193 kombe.

Dëshiroj të theksoj pengun tim, që nuk munda ti dhuroj librin tim me poezi “Porta e shpirtit” përkthyer ne disa gjuhe, midis tyre edhe ne gjuhen koreane, qe te mund ta lexonte edhe Nena Moon. E kisha kaq prane, tek buzeqeshte me embelsine e thjeshtesine e saj, ashtu si ne shtator te 2005 ne Pallatin e Kongreseve ne Tirane, por nuk munda ta takoja, per shkak te protokollit… Vleresoj faktin qe në fjalimin e saj Dr Hak Ja Han Mun na falënderoj që morrëm pjesë në këtë konferencë shumë të rëndësishme. Midis të tjerash ajo theksoi: “Bota është një vend dhe një kohë për ne, që të përgatitemi për jetën tonë të përjetshme. Secili prej nesh do të ngjitet një ditë në botën e shpirtit. Çdo moment është aq i çmuar, dhe pafundësisht domethënës. Ati Moon jetoi jetën e tij në mënyrë, të tillë uke punuar 24 orë në ditë. Atë rrallëherë e zuri gjumi. Ai gjithmonë jetoi çdo moment e çdo ditë me një vetëdije të tillë intensive e jo vetëm me vuajtjet njerëzore. Çdo person që ai  takoi, pa marrë parasysh kohën apo vendin, e stimuluan atë  për të dhënë gjithçka ai kishte, për të sjellë atë person më afër Zotit. Burri im vazhdimisht mësoi se devotshmëria në jetën tonë është besimi. Asgjë nuk mund të krahasohet me vlerën e dashurisë së vërtetë. Ajo ka fuqinë për të shpërndarë barrierat që njerëzit kanë krijuar, duke përfshirë kufijtë kombëtarë dhe barrierat e racës dhe madje edhe të fesë “.

Reverend Dr. Sun Myung Moon dhe Dr. Hak Ja Han Mun punuan  tërë jetën, për të ndërtuar një botë universale të paqes , një familje globale nën Perëndinë. Bazuar në një marrëdhënie të thellë dhe të dashur me Perëndinë, ai ka zhvilluar të kuptuarit shpirtëror, që ka transformuar jetën e miliona njerëzve në mbarë botën, me vizion për të gjitha fushat e veprimtarisë njerëzore , duke përfshirë;  familjen , shoqëri në, qeveri të, biznesin, akademi të, artet dhe sportet, me vëmendje të veçantë për  ndërtimin e një “kombi të paqes “, përmes familjeve të mira , qytetarisë, qeverisjes së mire dhe bashkëpunimit ndërfetar .

E themeluar nga Dr Reverend Mun Sun Myung dhe Dr Hak Ja Han Mun, Federata e Familjes për Paqe Botërore dhe Bashkim përpiqet të mishërojnë idealin e dashurisë së vërtetë dhe për të  krijuar një botë të paqes dhe unitetit midis të gjithë popujve, racave, dhe feve.

Federata e Paqes Universale është një rrjet global i individëve dhe organizatave të dedikuara për ndërtimin e një bote të paqes, në të cilën të gjithë mund të jetojnë në liri, harmoni, bashkëpunim dhe prosperiteti.  UPF zbaton programe përmes rrjetit global të Ambasadorëve për Paqe.

Federata e Grave për Paqe Botërore është një organizatë jo-fitimprurëse e përbërë  nga të gjitha pjesët e shoqërisë, bazuar në vizionin  “Njerëzimi është një familje globale në një botë paqësore nën Perëndinë.”

Ditën e fundit, ne të katërt shoqëruar nga Rev.Shin, i dërguari special për Shqipërinë,  vizituam një pjesë të Seulit.

Ndërtuar mbi lumin Han, historia Seulit shtrihet më shumë se 2.000 vjet kur ajo u themelua në vitin 18 pes nga Baekje, një nga tre mbretëritë e Koresë. Zona metropolitane  e Seulit përmban katër Site të Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s.: Changdeok Palace, Hëaseong Kalaja, Jongmyo Shrine dhe varret mbretërore të dinastisë Joseon.  Seul është e rrethuar me male të lartë si  Bukhan, më i vizituar në botë si park kombëtar. Monumentet Moderne mbajnë Rekorde Guinness  Botërore.

 Në vitin 2012, cilësia e jetës në Seul është gjetur të jetë më e lartë se New York City, Londër ose Melbourne, por pak më e ulët se Tokio dhe Paris, sipas Kombeve të Bashkuara.

Seul ka një infrastrukturë shumë të avancuar teknologjikisht. Ajo ka penetrimin më të lartë botëror të fibrave-optike broadband, duke rezultuar në lidhjet më të shpejta në botë, të  internetit me shpejtësi deri në 1 Gbps, 170 herë më i shpejtë se interneti im. Terminali i hekurudhës KTX me shpejtësi të lartë dhe metro Seul është rrjeti më i madh në botë metro nga gjatësia dhe është konsideruar metroja më e mirë në botë.

Insadong është tregu kulturor, me punime koreane tradicionale dhe moderne,  që përfaqësohet nga punime të tilla si piktura, skulptura dhe kaligrafi. Shkuam edhe në tregun elektronik Yongsan, që  është tregu më i madh elektronik në Azi. Më bëri përshtypje fakti që, ndonëse në njësi tregëtare moderne shumëkatëshe në Seul, mund të negocioje për cmimet, njëlloj si në tezgat e Stambollit, ndoshta kjo një karakteristikë e popujve të lindjes, që nuk ndodh në perëndim…

Pasi hëngrëm së bashku një drekë të vecantë me gatime tipike koreane, vizituam kullën më e lartë në qytet 73-katëshe, Seul Tower. Ndërtuar në vitin 1969, dhe me një kosto prej rreth $ 2,5 milion kulla u hap për publikun në vitin 1980. Që atëherë, kulla ka qenë një pikë referimi e Seul, 1,574 ft mbi nivelin e detit. Kulla e Seulit ofron pamjet më  të mëdha panoramike e qytetit dhe ka qenë e mbetet simbol i Seul që nga viti 1980 që tërheq një numër të madh të vizitorëve çdo ditë.

Monumentet kryesore moderne në Seul përvec Seul Tower, janë Qendra Botërore e Tregtisë dhe shtatë-rrokaqiellet që, dominojnë horizontin e qytetit, duke përfshirë një qendër 640-metër të biznesit, Digital Media 523-meter  dhe Lotte Botërore me 2 kulla në Jamsil Songpa dhe Gangdong.

U ndjeva sikur kisha udhëtuar mbrapa në kohë dhe ndjeva cka dukej të ishte një udhetim i mrekullueshëm dhe i paharrueshëm midis popullit korean… Më shumë se 300 delegatë, që përfaqësonin 80 vende, me një shumëllojshmëri të gjerë të fushave profesionale, dhe të gjitha traditat e mëdha të besimit, ishin së bashku në atë mjedis të pasur dhe stimulus, jashtëzakonisht pozitiv dhe inkurajues. Ne të gjithë tashmë shohim përpara, për bashkëpunimin tonë të vazhdueshëm për hir të paqes dhe zhvillimit njerëzor, me vështrimin qe rrezaton paqe mbi Seul.

Nga Rozi Theohari, Boston/

Në adresë të emailit tim gjeta një foto dërguar nga kirurgia duarartë shqiptare Lindita Çoku. Ne fotografi paraqitej një krevat spitali: trupi gjysmë i mbuluar i një pacienti, gjoksi i tij fiksuar me tela elektronikë dhe fytyra. Ah, fytyra e tij mbuluar me rrudha shprehte pakëz dritë ndërkohë që bashkëshortja, edhe ajo e moshuar, kishte mbështetur buzët në ballin e tij të djersitur. Ishte puthja e parë bekuese, përgëzuese, lutëse e frymëdhënëse, pas operacionit të rëndë në zemër përfunduar disa orë më parë. Ajo puthje e lehtë, fisnike, ishte dashuria e nënës, zemërdhembshuria e gruas shqiptare, e cila ka mbajtur e mban gjallë familjen, mirësinë, traditat, ritet, shoqërinë.

Ditë më vonë,pasi gjeta emrin dhe adresën e pacientit, i telefonova.Kisha kureshtje. Ai quhej Avdyl Tufa dhe kishte ardhur enkas nga Lushnja për t’u operuar në Amerikë, nën përkujdesjen e familjarëve.

Avdyli më foli me një zë emocionues: “Doktoreshën Lindita Çoku e njoha gjatë kohës që isha shtruar në spital. Dy ditë para se të operohesha nga zemra erdhi në dhomën time një vajzë e re. “Unë jam shqiptare, më tha,- punoj kirurge në këtë spital. do të asistoj në operimin tënd.

Keni fatin e mirë që do t’ju operojë një nga doktorët më të mirë.”

Ashtu, e urtë, e butë, më sqaroi për këtë operacion. Fjalët e saj më ngrohën shumë dhe më bënë optimist. “E kam për detyrë që t’i ndihmoj shqiptarët që vijnë këtu, mos ki merak, je ne besën time”- vazhdoi ajo.

Dy ditë pas operacionit doktoresha Lindita më erdhi në dhomë e më tha gëzueshëm: “Avdyl, operacioni doli me sukses, siç ju thashë edhe para se te operoheshit.” Ajo, fjalëmbla, më dha disa këshilla të vlefshme, të cilat i përsëriste sa herë vinte në dhomë.

Nuk mjaftohej me kaq, por here pas here më telefononte nga shtëpia e saj e më jepte porosira të mos kisha ankthe. “Çdo gjë do të shkojë mirë, dalëngadalë .” më përsëriste ajo. Kjo sjellje e saj humane ka lënë mbresa të mira tek unë dhe tek familja. Ne e konsiderojmë doktoreshën

si pjesëtare të familjes dhe mua m’u bë tamam si bija ime. Edhe sot që bisedoj me ju, e ndiej kujdesin e saj nga afër, prandaj dhe e respektoj shumë, sepse ajo vetë i respekton shumë pacientët e saj. Nisur nga konsideratat e mia, unë, përveç emrit të saj të bukur “Lindita”, do ta

quaja “zemërarta”. Këtë emër e meriton. Do ta kujtoj gjithmonë kirurgen tonë shqiptare.”

DOKTORESHA QE NUK DI TE ÇLODHET

Dr. Lindita Çoku është një figurë e mjekësisë shqiptaro-amerikane tashmë e njohur nga bashkatdhetarët e rajoneve të mëdha të Nju Jorkut dhe Bostonit, por edhe brenda e jashtë Amerikës. Ajo është zgjedhur presidente e Shoqatës Mjekësore Shqiptaro-Amerikane, me kryetar nderi nobelistin shqiptar dr. Ferid Muradi. Pjesëmarrja e dr. Çokut në elitën e kardiokirurgjisë amerikane është një nder jo vetëm për doktoreshën, por edhe për gjithë kombin shqiptar.

Po prisja në sallonin paraoperator të “Boston University Medical Center”, me sytë e përqendruar tek ajo derë, pas së cilës vajza jonë e talentuar shqiptare “qëndis” mbi organin e zemrës me gishtat e saj delikate. Pas një ore drejt meje po ecte ajo, tiransja zemërdëlirë.

Kirurgia shqiptaro-amerikane (the surgeon) Lindita Çoku hoqi maskën e bardhë te operacionit dhe unë dallova fytyrën e saj pak fëminore të përshkuar nga një buzëqeshje lumturie. Përsëri operacioni ne zemrën e pacientit mbaroi me sukses. Përsëri. Vajza shqiptare nuk e ndien lodhjen kapitëse të operimit në sallë dhe i përball emocionet e forta. Mbi të gjitha qëndron ndjenja e lartë e përgjegjësisë për një jetë njeriu.

Disa çaste më vonë po shëtisnim në kopshtin e spitalit “Boston University Medical Center”, që është bërë shtëpia e dytë e saj. I transmetova dr. Çokut falënderimet e Avdylit. Ajo më shpjegoi se kishin qenë tre pacientë shqiptarë që ishin operuar nga zemra kohët e fundit dhe theksoi se që të tre pacientët shqiptarë kanë pirë duhan vite me radhë. Ata u këshilluan ta ndalonin rreptësisht duhanin. Doktoresha vazhdoi: “Zoti Avdyl Tufa, pacient i moshës 76- vjeçare nga Lushnja, u diagnostikua me sëmundje arterosklerotike te tre prej arterieve koronare të zemrës më 27 tetor 2008 tek Qendra Mjekësore Universitare e Bostonit. Me 1 nëntor ai iu nënshtrua ndërhyrjes kirurgjike pa kalim në pompën mushkëri-zemër. Kursi postoperator kaloi me sukses dhe më 6 nëntor u dërgua në shtëpi. Më 30 prill 2009 ai u kthye ne gjendje te mire në Shqipëri. Pacienti i dytë, zoti Agim Dëshnica, i moshës 75 vjeç nga Tirana, u soll ne Qendrën Mjekësore Universitare te Bostonit urgjent me “Ambulance” mbasi kaloi një episod sinkopie (të fiket) në rrugë, e cila u dëshmua nga bashkëshortja më 16 shkurt 2009. Ai u diagnostikua me sëmundje

arterosklerotike të zemrës në bazë të prezantimit klinik, eko kardiografise. Më 20 shkurt 2009 ai iu nënshtrua ndërhyrjes kirurgjike për revaskularizimin e tri arterieve koronare të bllokuara gati plotësisht.

Me 6 mars 2009 ai u dërgua në shtëpi dhe deri tani ka një progres tepër të mirë klinik. Pacienti i tretë, zoti Ramazan Çelaj, i moshës 48 vjeç nga Lushnja, gjatë kontrollit te zakonshëm me mjekun e familjes, u njoftua se kishte një zgjerim të mediastiniumit, përmes një radiografie

të kraharorit. Pas testeve të nevojshme u demonstrua zgjerim (aneurizëm) i shkalles patologjike të aortës asendente (ena e madhe e gjakut që del menjëherë nga ana e majtë e zemrës). Pacienti plotësonte të gjitha kriteret për ndërhyrje kirurgjike. Më 9 mars 2009 ai iu nënshtrua ndërhyrjes kirurgjike. Kursi postoperator kaloi me sukses dhe më 14 mars Ramazani u dërgua në shtëpi. Ai është i gatshëm për t’u kthyer në punë rregullisht. Dua të theksoj,- përfundoi

doktoresha, se pirësit e duhanit duhet ta dinë mirë sa dëmtime serioze

i shkaktojnë zemrës së tyre, përveç mushkërisë, fshikëzës urinare, kavitetit te gojës dhe lëkurës.”

KRENOHEMI ME DR. ÇOKUN

Gjatë bisedës me pacientin Ramazan Çelaj, ai më tha: “Kur te ndjek e mira, duhet pranuar si fatsjellëse. Kështu më ka ardhur njohja dhe ndihma e doktoreshës Lindita. Ishte janar 2009 dhe saktësisht data 12 kur kisha takimin me doktor Ara Ketchedijan dhe ai foli me admirim për doktoreshën . -”Në ekipin tonë kemi dhe një patrioten tuaj që e quajnë Lindita Çoku,”- më tha doktori.

Nuk e prisja që të takoja një shqiptare këtu, në këtë institucion prestigjioz, në “Boston University Medical Center”, dhe aq më tepër që doktoresha do të ishte pjesëmarrëse në operacionin që më priste.

Nuk m’u dha mundësia ta takoja deri në ditën e operacionit, më datën 9 mars.

Ishte e hënë, një ditë e ftohtë me dëborë, kur unë dhe familja ime u nisëm drejt spitalit. Në të tilla raste dihet se si ndjehesh dhe aq më shumë familjarët e mi. Me të mbërritur në spital, gjithçka ishte gati dhe mua më duhej vetëm të shtrihesha në shtratin e operacionit. Para

meje u paraqitën dr. Ketchedijan dhe dr. Çoku. Doktoresha, për të më qetësuar, m’u drejtua në gjuhën tonë e m’u prezantua. Mbeta disi i pafjalë, ndërsa ajo më fliste ngrohtësisht se duhej të isha i ç’tensionuar dhe i qetë.

“-Gëzohem që ju njoha,- i thashë më në fund doktoreshës,- dhe më vjen mirë që ju do të jeni me mua. “. Për momentin nuk dija ç’t’i thosha më tepër, se isha i shqetësuar për vete dhe për familjarët e mi.

Iu luta dr. Çokut që të shkonte tek të mitë dhe t’i qetësonte për gjithçka. Ajo ma plotësoi dëshirën me mirësjellje. Krevati im lëvizi për në drejtim të sallës dhe doktoreshe Çoku më shoqëronte e më fliste për të më qetësuar. Kur u gjeta në sallë mes tërë atyre aparaturave, m’u afrua doktoresha e më tha: “Ne shqiptarët jemi të fortë dhe ju kështu më dukeni, madje më dukeni më i fortë nga ç’e mendoja”. Patjetër, ishin fjalë për kurajë. Kaq mbaj mend derisa erdha

në vete mbas disa orësh, në dhomën e reanimacionit. Sapo isha përmendur pashë doktoreshë Çokun qe hyri në dhomë duke buzëqeshur dhe që të dy me doktor Ketchedijan më pyetën si

ndjehesha. “Të thashë që ne jemi të fortë!”, më foli doktoresha me atë buzëqeshjen e saj të ëmbël, por mua më dukej se më thoshte: “Ne shqiptarët jemi të aftë të bëjmë gjithçka!”. Me të vërtetë, shqiptarët janë të aftë të bëjnë gjithçka! Ja ku e kisha pranë doktoreshë Çokun, për të cilën ndjehesha krenar. Një kirurge e përkushtuar shqiptare në Amerikë, e vlerësuar për punën e shkëlqyer në operacionet dhe për kujdesin ndaj pacientëve te saj. Dr. Lindita vinte disa herë në ditë, më pyeste për gjendjen time, madje, kur kish pak kohe te lire, bënim biseda te ndryshme. Kryesisht meraku i saj ishte mjekësia, duke përmendur me admirim vendin tonë të largët, me shpresë se ai vend mund të arrinte një ditë me një mjekësi të përparuar.

Ju lumtë doktoreshë Çoku ! Ju urojmë suksese në karrierën tuaj profesionale, sepse keni një profesion sa human, aq edhe të vështirë!”

Urimin e Ramazanit e vazhdon bashkëshortja e tij, Dituria: “Doktoreshe Çokun për herë të parë e pashë ditën që bashkëshorti im bëri operacionin, – thotë ajo.- Më kujtohet buzëqeshja dhe fjalët qetësuese të saj; na siguroi se çdo gjë do të shkonte mbarë. Ndoshta nuk fiksova shumë gjëra atë ditë, sepse mendja ime qe përqendruar në sallën e operacionit ku ishte bashkëshorti im, i cili, siç tha edhe doktoreshe Çoku, kishte jetuar “me revole pas kokës.” Zani kishte

lindur me defekt në zemër, AORTIK VALVE, dhe si pasojë u shkaktua ASCENDING AORTIC ANEYRYSM, që në moshë të re. Kjo sëmundje nuk të jep shenja dhimbjeje ose të tregojë që je i sëmure, por është shumë e rrezikshme për jetën, sepse, në qoftë se çahet aorta nga zgjerimi, shkaktohet vdekje e menjëhershme. Pra, dua të dal tek fjalët e doktoreshe Çokut: “kishte jetuar me revole pas kokës!”

U zgjata pak për te treguar diagnozën e Ramazanit jo pa qëllim, sepse njeriu duhet të ketë informacion të saktë për llojin e sëmundjes së tij dhe kjo gjë në Shqipëri na ka munguar. Dua të them se doktoreshe Çoku, përveç përkujdesjes shëndetësore, gjente dhe kohën të na

sqaronte për çdo gjë rreth kësaj diagnoze. Nuk kam për ta harruar kujdesin e saj për pacientët, por mbi të gjitha dua të theksoj thjeshtësinë e saj. Mua më dukej sikur e njihja prej kohe këtë vajzë.

Te Lindita Çoku janë bashkuar të gjitha virtytet e shqiptarit: zgjuarsia , mirësia, thjeshtësia dhe dëlirësia.

Krenohemi me doktoreshe Çokun dhe i urojmë asaj suksese të mëtejshme në detyrën humane që ka marrë përsipër. Gjithë Shqipëria duhet të krenohet me dr. Çokun!”

FALEMINDERIT, DOKTORESHE !

Pacienti i tretë, Agim Dëshnica, më tha: “Gjatë jetës sime nuk kam pasur probleme me shëndetin. Vitin që shkoi, papritur, tek ecja rrugës, nuk u ndjeva mirë me frymëmarrjen. Natën nuk munda të flija nga një dhembje në krahëror. Sipas mendimit të kardiologut Hans Mejer dhe analizës kardiografike, duhej t’i nënshtrohesha një procesi të vështirë, operimit në zemër, zëvendësimit të tri venave të dala jashtë përdorimit ( me tre baj-pase.)

Para operimit, në dhomën e pritjes, pranë shtratit u shfaq një djalosh plot gjallëri. “ -Jam doktor Ara Ketchedijan, që do të drejtoj nesër operimin tuaj. Çdo gjë do të kaloje mirë. Flini i qetë” -më tha.

Fill pas tij, befas dëgjova një zë të këndshëm vajze. Fliste ne gjuhën e bukur shqipe. “- Jam doktoreshë Lindita Çoku, nga Tirana – më tha -Edhe unë tok me doktorin do të marr pjesë në operim… Mos u shqetëso nga operacioni, ki besim tek ne.”

Hodha sytë e pashë i gëzuar fytyrën e qeshur plot dritë të kirurges shqiptare. M’u duk aq e afërt, sa që natyrshëm iu drejtova me “ti” dhe me emrin Lindita. Në ato çaste m’u shfaq atdheu i largët.

Me sytë e mendjes pashë Tiranën e rinisë sime, të shkollës e të punës, me gëzime dhe halle. Duke dëgjuar Linditën tek fliste aq përzemërsisht, u mbusha me krenari për njerëzit tanë të talentuar që punojnë këtu në SHBA, falë edhe nivelit e kushteve aq të mira të mjekësisë amerikane.

Ditën e nesërme më mbartën për në sallën e operacionit. Nëpër korridoret më shoqëruan njerëzit e miqtë e mi të dashur. U ndava me ta me besimin tek Zoti për të mbijetuar e tek aftësia e njohur e kirurgëve amerikanë. Ndërsa prisja në një dhomë të gjerë para sallës

së operimit, m’u afrua e më foli disa herë Lindita jonë e shkathët.

Ashtu, i shtrire, ndiqja me vëmendje përqendrimin e saj mbi një tavolinë pune. Pas pak kohësh u afrua e nisi të punonte për mua doktori anestezist, një djalë i fuqishëm e i gjallë në prani të disa mjekëve të tjerë. Në mbarim dëgjova tek e përgëzuan: “gud xhob!” Pastaj nuk mora vesh se ç’ndodhi…

Papritur dëgjova shqipen e bukur: -”Mirëmëngjes, Agim!”- Ishte zëri i gëzuar i Linditës. Pranë saj pashë gruan e birin tim të dashur.

Doktoresha vijoi: “- Operacioni mbaroi me sukses. Sikur ta dinit se sa me lehtësi më punuan mendja dhe duart. Nuk ndjeva asnjë lodhje gjatë gjithë kohës së punës.”

Tek e sodisja dhe e dëgjoja, e kisha të vështirë të flisja. Nuk gjeja fjalët e duhura për të shprehur admirimin e thellë ndaj saj. U përpoqa e krijova diçka të afërt me poezinë e emrave tona:

- Pas agimit, “lind dita” e shkëlqyer.

Faleminderit, doktoreshë! Je një kirurge shqiptaro-amerikane me duar të arta!

Nuk do ta harroj kurrë edhe fytyrën e lumtur të doktor Ketchedijanit për suksesin e arritur, ndërsa vinte pranë meje ashtu si Lindita për të parë ecurinë e shërimit.”

Ata janë tre pacientët e saj. Ajo “ua hapi zemrat” e tyre dhe ata e

falënderojnë sot me “zemër të hapur!”

Boston, maj 2009

Reportazh nga  Besim Dybeli*/

Në të majtë të qytetit të Librazhdit, drejt verilindjes, nis një rrugë e porsa shtruar, që të çon në Steblevë e më tej. U deshën vite e vite, që këmbët e rrugëtarëve të kësaj treve apo dhe gomat e makinave të vjetra, të ceknin për herë të parë asfaltin. Nuk bën më tepër se pesë kilometra dhe një degëzim në të djathtë, ngjitet pjerrtasi mes fshatrave Dorëz e Gizavesh të komunës Qendër, Librazhd. Autobusi ynë, mbushur me dhjetëra pasagjerë e ca vende “rezervuar” për gazetarë, ecën butë-butë mbi një shtresë zifti të hollë. Kësisoj, të krijohet ndjesia e një udhëtimi komod, pa ditur se për një distancë afro 30 kilometra, do të duhen mbi dy orë për të mbërritur në Qarrishtë. Të gjithë tunden, shkunden e mbahen fort mbi sediljet që u ka dalë skeleti i hekurt, teksa mjeti i tipit gjerman, prodhim i viteve ‘70-të, uturin me sa fuqi që ka. Pas xhamave të shtrënguar fort me bullona hekuri, syri të rrok bukuri mahnitëse. Shpate malesh, mbushur me dushqe e pisha të buta, burimet ujore që rrjedhin pa pushim nën cicërimat e zogjve, të japin imazhin sikur dëgjon “simfoninë” e pyllit. Ne, që jemi të zhytur në smogun e trashë të Elbasanit të ndotur, hapim gojë e hundë për të mbushur mushkëritë me ajrin e virgjër. Ndonjë operator qejfli romantik, teksa fshin me mëngë tisin e avullit mbi xham, përpiqet të fokusojë në kamër bukuri natyrore të rralla. Syresh, nxjerrin dhe blloqe shënimesh pa kurrfarë informacioni.

Ne, që udhëtojmë për herë të parë drejt fshatit Qarrishtë, mbetemi kureshtarë, sa për të parë këtë fshat, aq edhe për të përfytyruar se çfarë do të ndodhë atje në kujtim të asaj që ka ndodhur 70 vjet më parë. Sa më tepër i afrohesh fshatit, aq më e vështirë bëhet rruga mbi gurë, që në çdo njëqind metra duhet të kalosh gurgullimat e ujit dhe gurët e mëdhenj të përrenjve që zbresin me vrik nga vargmalet e Shebenikut, majat e të cilëve, ende qeleshebardhë. Që në nisje, ishim kuriozë për të prekur nga afër një copëz histori të shuar ndër vite të këtij fshati. Plotë shtatëdhjetë vjet më parë, aty do të strehoheshin për dy vjet 26 hebrenj prej inkuizicionit gjerman! E rrallë, por e krenarishme…

Histori e shkruar mbi gur Mure të gurtë. Çati me rrasa guri. Rrugica, shtruar me gur. Shpate malesh të gurta. Një jetë mbi gur. Historia mbetet po aty. Venitet, por nuk prishet. Njerëzit, gurë të fortë. Dy shekuj më parë, qëkurse ky vend u popullua, ka mbetur po ashtu. Nga lindja, vargmale të lartë gjer në kupë të qiellit, që e ndajnë me Maqedoninë fqinje. Nga jugu e perëndimi vargmalet e Shebenikut, që e ndajnë atë nga Rrajca e Struga. Nga veriu male të lartë, që e ndajnë nga Stebleva. Den baba den këtu mes ashpërsisë natyrore e malesh stoikë. Nën një hapësirë qiellore disa hektarëshe e mbi ngastra toke gjysmë dynymësh ende jetohet në këtë fshat mes malesh. Dielli del vonë e ikën shpejt. Blegtorët u ngjiten shpateve e pllajave pa lind e kthehen pasi perëndon. Amvisat pranë oxhaqeve që nuk u shteron zjarri, misërnike në çerep e gatime vetëm me gjalpë. Çobanët e burrat e lodhur ndër ara duhen ushqyer mirë. Jeta ka të njëjtin refren këtu. Ndërsa viti me dy stinë ka vetëm dy ngjyra. Jeshilja pa kufi në verë e bardhësia që vret në dimër. Në dy shekuj mbijetesë, dy herë ka fluturuar helikopteri mbi këtë fshat mes malesh. Një herë është ulur mbi dëborë duke marrë një të sëmurë rëndë dhe një herë tjetër, në pamundësi uljeje, ka lënë pas dhimbjen e një gruaje për lindje. Nga 200 familje, sot bujisin vetëm 40.

Të ikurit dhe të mbeturit, gjithçka e kanë shkruar mbi gurë muzealë. Kështu edhe për epopenë dyvjeçare të mbajtjes nën “gjuhë” të 26 hebrenjve, për pak se martirizues. Një ceremoni modeste Ka lindur dhe është shndërruar në traditë një festë në këtë fshat. Ajo e Bashkimit. Është konceptuar kështu, për tu ndodhur bashkë një herë në vit. Të ikurit, 160 familje dhe të mbeturit rreth 200 banorë. Brenda festës, edhe ajo e përkujtimit të dy viteve që u strehuan hebrenjtë. Qindra pjesëmarrës në atë tokë gurishtë rreth “lapidarit” ku shkruhet, “Qarrishta, besa shqiptare”. Shkruar thjeshtë, por shumë domethënëse. Në Jeruzalem, në hartën e Shqipërisë është shkruar “Zero”! Kjo, për faktin që asnjë hebre nuk është vrarë apo dorëzuar tek gjermanët. Në pritje të ambasadorit izraelit, të ardhurit e vendasit, sikur çfarë do të ndodhë! Mes tyre dhe deputeti Taulant Balla dhe Eduard Selami, që ndoshta për herë të parë përqafohen e shtrëngojnë duart me njëri-tjetrin. Mbase idilizmi i festës solli këtë moment kortezie.

Ndërsa ambasadori vendos dy tufa lulesh artificiale mbi pllakën e gurtë përkujtimore, (që sa hap e mbyll sytë u rrëmbyen nga dy vocërrakë) dhe drejtohet jo me shumë optimizëm para kamerave. Me sinqeritet ai falenderon banorët e këtij fshati e në veçanti familjen Biçaku, që mbajtëm me bukë e u dhanë jetë për dy vjet bashkëkombësave të tij, e, po me këtë çiltërsi ai pranon se pasardhësit e tyre nuk janë gjendur asnjëherë këtu, për të mos thënë që nuk kish dijeni se ku mund të ndodheshin ata, shumica të shpërndarë nëpër botë! Ceremonia spostohet në oborrin e shkollës me 40 nxënës, çatia e së cilës sikur puthej me tokën. Pas muzikës tallava, ushqyer me rrymë elektrike nga një gjenerator i sjellë nga Durrësi, përshëndetjet e rastit nga kreu i komunës, Enver Shkurti. Mes të tjerash ai do të citonte: “Gjyshërit dhe prindërit tanë për dy dimra mbajtën gjallë 26 jetë hebreje në emër të besës e mikpritjes shqiptare, në emër të Zotit dhe të drejtës për të jetuar, edhe pse e dinin së jeta e tyre do të shuhej në çast nga bajonetat e karabinat gjermane, pa menduar kurrë për haraç në ditët e lirisë që do të vinin. Por, – vazhdoi ai mes të tjerave, – sot shpresoj, që distanca që ndan këtë komunitet nga jeta cilivizuese përtej këtyre maleve, do të shkurtohet edhe nga kontributi i shtetit të atyre njerëzve që ne strehuam në ato vite të vështira lufte e dimri”. Edhe pse duartrokitjet herë-herë ndërprisnin përshëndetjen e ambasadorit izraelit, që shqipërohej jo fort mirë, ky i fundit në thelb do të thoshte se “… mirënjohja ndaj familjes, Biçaku dhe miqësia jone me popullin shqiptar nuk do të shuheshin kurrë“. Dhe, … vetëm kaq. Ndërsa dy personazhet e politikës, Balla e Selami, nuk mbajtën ndonjë fjalë të rastit, “dueti” nuk i kurseu buzëqeshjet e fotot me të gjithë të pranishmit. Në një farë mënyre, i njëjti ritual edhe nga ambasadori izraelit. Dreka fshatçe rreth 5 kilometra më tej. Pikërisht në themelet e mbetura të familjes Biçaku, që sakrifikoi gjithçka për të mbetur gjallë 26 hebrenj nga shumë të tjerë të shpërndarë në vendin tonë e më gjerë…

Krenari apo zhgënjim?!

Pjesëtarë dhe pasardhës të familjes Biçaku, jo fort të privilegjuar në festën që mbart brenda saj edhe kujtimet e komunitetit të vogël hebre të strehuar në shtëpinë e tyre. Ata dhanë gjithçka në atë kohë absurde për mbajtjen e përcjelljen gjallë të atyre njerëzve. Sakrificat e papërshkruara të kësaj familjeje do të mbaheshin në sirtarë arkivash për më shumë se 50 vjet. Të djeshmit i persekutuan, pse strehuan dhe u dhanë bukë bijve të atyre që për shtetin komunist të 45 vjetëve ishin “koburja“ e ngrehur e “imperializmit amerikan”. Të sotmit, i lanë pothuajse sërish në harresë. Veç ca dekorimesh nga lobet izraelite në Amerikë e së fundi edhe në Parlamentin shqiptar, asgjë tjetër. Paradoksi mbetet në atë se persekutorët e djeshëm janë kthyer sot në tribu të atributeve të akteve humane të kësaj familjeje. Djemtë dhe mbesat e familjes, Biçaku, (sot banues në Durrës apo në Elbasan) nuk kanë shkuar më tej sesa të përfituarit e një pune sanitare e pa shtëpi. As shteti i tyre nuk u dha mirënjohje apo mbështetje konkrete, as shteti i atyre që strehuan e as pasardhësit e atyre hebrenjve që u përcollën shëndoshë e mirë, hipur mbi kuaj, pranverën e “45-ës, drejt Strugës. Aso kohe, teksa karvani kalorësiak ecte mes malesh, në të kaluar të kufirit, ata (hebrenjtë) do tu premtonin një jetë të begatë të paktën tre brezave të familjes që i kishte shpëtuar si shpërblim për jetën që u kishin shpëtuar! – “Babai im do të refuzonte që në gjallje të tij lëmoshën 30 dollarëshe që do t’i vinte privatisht nga njëri prej atyre që mbajti në shtëpinë e tij“, shprehet Muhameti duke shtuar se “vetëm ishte vlerësuar me dekorata në Amerikë”! – “ Asnjëri prej atyre që mbajtëm apo pasardhësit, nuk janë bërë të gjallë qoftë dhe për një kontakt fizik në këtë vend ku qëndruan për dy vjet gjyshërit e tyre“- pohon Natasha, mbesa e kësaj familjeje. – “Gjyshi im i mori nga Tirana e i solli këtu natën me mushka e po me mushka blinim drithë e ushqime në Strugë e Ohër për tu siguruar ushqim, por të themi të drejtën pak mirënjohje na është përcjellë“ ,– shton mbesa tjetër, Elida. Nga ç’është bërë, gjallë po përpiqet ta mbajë në këmbë shoqata e miqësie me kontributet e dhëndrit të kësaj familjeje mikpritëse, Kujtim Hasbiu. Ky i fundit mbetej organizatori i kësaj ceremonie, më së shumti për të lartësuar krenarinë e virtyteve shqiptare.

Festa ka mbaruar shpejt. Afër të perënduari të diellit, autobusi, që numëron ditët për skrap, bën rrugën e kthimit. Shoferi, i gëzuar sa s’ka, pse e vetmja ditë që i kish siguruar dyfishin e pasagjerëve, merr ç’pasagjerë gjen rrugës. Mezi arrijmë të futemi brenda. Tre veta në dy sedilje. Dhe ne të medias, si të shumtit në këmbë, mbahemi fort në ca hekura të salduar afër tavanit prej llamarine të autobusit “Benz-70”. Gratë e vajzat mbulojnë gojën me shami prej erës së rëndë e avujve të rakisë kumbullake. Një ditë e bukur, e lodhshme, por me mbresa. Në atë copëz toke shqiptare, rrethuar e harruar mes malesh, përkujtohet gjer në lartësim strehimi i 26 hebrenjve, më tepër si simbol i besës dhe mikpritjes të vendit të shqiponjave. Ndërsa i afrohemi qytetit të Elbasanit, këshilltari i ambasadorit izraelit, me celular, interesohet se kur dhe në cilat media do të jepet ndodhia e kësaj dite…

* Falenderojme autorin qe ia dergoi per botim Diellit

Nga Adriana Dine/

Ne Foto: nder te fundmet foto te Lazrit me Adrianen dhe mbesen-gusht 1998./

 Ishte 7 janar i vitit 1983./

Bënte një dimër i acartë, dhe bora kishte pllakosur krejt pjesën e veriut të vendit. I kisha përcaktuar me kohë ditën e nisjes që të takoja Dinen në burgun e Qafë-barit… kështu që vetëm duke iu lutë Zotit që të më ndihmonte, duhet ta merrja atë rrugë, sigurisht e shoqëruar me dikë, o nga njerzit e mi, o nga njerëz të familjes së Dines; mbasi ishte e pamundur që ato udhëtime të gjata e të mundimshme t’i bëja vetëm…

Udhëtimin e asaj rradhe, në zemër të dimrit më takoj ta bëja me babën tim të dashur, që s’më ndahesh asnjiherë në gjithë hallet e mia, dhe që e kisha mbrapa gjithmonë e për gjithçka, dhe që s’u lodh kurrë dhe as u ankua ndonjëherë për asgjë.

Për të kapë trenin e parë, u nisem nga Savra aty rreth orës katër e gjysëm të mëngjesit, mes nji të ftohti të hidhët, të përcjellë edhe prej njerit nga vëllezërit me biçikletë për të mbajtë çantat deri në stacion të trenit. Tashti që e kujtoj dhe e shkruaj kët ngjarje, më rrënqethet mishi… Ishin peripeci të një rruge, të shumë prej atyre që merrnin rrugët e burgjeve, pakkujt nga të tjerët mund t’i ketë ndodhur nji histori e tillë.

Mbasi udhëtuam për gati gjithë ditën mbrritëm në Fushë-Arrëz mbasdite. Si dimër që ishte dita qe e shkurtë, koha e akullt dhe me borë. Aty të axhensia ngecëm. Skodat për pirit në Qafë Bari s’kalonte asnji…

Ndërsa prisnim, po mendonim se s’mund të vazhdonim më për atë natë, mbasi i ftohti na kish hyrë për palcë, dhe asnji shenjë shprese s’kishim… kur papritmas u shfaq nji kamion nga ata të piritit. Duket, shoferi na njohu menjiherë mbasi atë ditë acari, s’shihje xhanxhin këmbë njeriu, dhe ne ashtu të kruspullosur e të plevitosur ere e ngrice binim menjiherë në sy… Po edhe ato trasta të mbushura me ushqimet e kursyera përgjat dy-tre muajve nga takimi i fundit dëshmonin, se nuk mund të kishin destinacion tjetër: veç Burgun!

Pa ia ngritë mirë dorën, shoferi ndaloi dhe na pyeti: “Për Qafë-Bari, besoj?” “Po, për Qafë-Bari – i thamë me nji gojë unë dhe im atë!” Ai tundi kokën në shenjë miratimi, “Hypni nga ana tjetër…” dhe zbriti na hapi derën na ndihmoi të ngjisim çantat me ushqime… dhe shpejt u vumë për rrugë… Kur na pa se ende dridheshim prej të ftohtit, shau dimrin e atyne anëve dhe ne ndjemë brenda makinës ajrin që po ngrohej. Në atë çast baba im më lëshoi një shikim, sikur të më thoshte: “Mos u mërzit… çdo problem e ka nji zjidhje, edhe ky i sotmi mori nji zgjidhje, mos harro se pa sakrifica s’bahet asgja…!” dhe kjo më ngrohu ma tepër se fryma e makinës.

Rruga e asaj rradhe nga Fushë-Arrëzi në Qaf-Bari ishte nji tmerr i vërtetë. Jo veç e ngushtë dhe e pashtruar, jo veç me kthesa dhe zig-zake të panumërta, po tmerri im ishin ato greminat që ma bënin vdekjen kaq të afërt nga njera anë, edhe shkëmbinjtë që të rrinin si skifterë në anën tjetër e që vende vende të dukeshin sikur do të na shembeshin mbi kokë… O zot, pëshpërisja mbas çdo kthese… Ndihmona!! Nji ndjenjë frike dhe pasigurie e papërshkrueshme… ma rrënqeshte trupin, pa harruar terrin që zbriste me shpejtësi dhe ajo bardhësi e ngrime bore përreth na e bënte rrugën të skëterrshme… Në mjaft vende rruga ngushtohej shumë dhe ashtu e ngrirë akulli ishte e pamundur të kalohej. Dukej sikur zemra po më dilte vendit… Shoferi qe ngjeshë fort mbas timonit dhe askush nga të tre s’guxonte ta thoshte nji fjalë të vetme…

Baba u përpoq disa herë me humorin e tij, të ma hiqte gjysmën e së keqes, po s’ishte e kollajtë. Kur shoferi na tha se po i afroheshim burgut u ndjemë pa të çliruar, po ç’të shihnim, aty bora  e kishte kaluar një metërshin. Dukeshin vetëm ca rrugica të ngushta që të çonin para kangjellave të hijerënda të burgut. Ishte nji errësirë e thellë që mund t’i fuste dy gishtat në sy. Ndjehesha e tmerruar e mpirë… por s’di nga i vinte ajo forcë dhe kurajo babës tim, sepse ai befas ma largoi si me magji trishtimin që më pushtoi. Ende pa zbritë nga makina, shoferi na lajmëroi se ishte e pamundur të bënte nji rrugë tjetër kthimi me kët tmerr të ftohti dhe bore… Atherë baba, me mjaft marifet iu lut që: “Nëse asht e mundun me na lanë ta kalojmë kët natë tmerri aty n’at kamionin e tij!!!” Ai na pa disi i habitur dhe ju drejtua babës duke i thënë: “Si mundem me të lanë vetëm në kamion, gjithë natën e Zotit!!! Ti nji burrë plak me nji vajzë të re, pothuej fëmi mes maleve! Me e marrë vesh nana eme kët gja me qet shpie!” Baba e falenderoi qoftë edhe për at fjalë që na tha: “Mbaroni njiherë takimin, në kët kohë unë po e mbush kamionin… mandej shofim e bajmë!”.

Ishim përballë portës së madhe të burgut, kur papritmas na u shfaq oficeri rojes. Ia shpjegova ma s’pari unë hallin si grua, po ai na priti me këmbët e para: “S’ka takime sonte në kët orë! Nesër, kësmet!!” Na e tha me nji ton bishe që s’më la asnji mundësi bisede. Atherë u afrua edhe baba dhe se ç’foli me të… Mbas pak kohe pritje kur acari i maleve po e bënte si duhet punën me ne, u rishfaq oficeri: “Mirë, mirë, hajdeni, po do të takoheni vetëm për pesë minuta, mos të kemi llafe!!!”.

Më erdhi jo të qaja, po të ulërija atë çast.

Mbas 13 orësh rrugë mes dimrit dhe maleve, mbas aq peripecish, sepse s’mund t’i përmendja të gjitha, s’na lejonin të takoheshim, po edhe kur e bënë zemrën gur… vetëm pesë minuta… O Zot – mërmërita me vete. Kisha gati tre muaj pa e parë tim shoq, Dinen dhe për gjithë mallin e tre muajve… çmallja ishte vetëm 5 minuta!!! që në të vërtetë u bënë pesë sekonda, sepse gjatë gjithë asaj kohe ishim nën presionin e policit që na kyrte ne dhe kqyrte orën të largoheshim nji çast e më parë, dhe ai të shkonte të shullëhej pranë sobës.

Qe nji takim tmerri, ku ti s’arrin as të pyesësh dhe  as të përgjigjesh, as ta shohësh at njeri si duhet, po as ai mundet të shohë, as të pyesë as të flasë… Nji çoroditje emocionesh që s’ka njeri ta përshkruaj… Duhet të jetë diçka fotografuese në shpirtin e njeriut… që nji sekonde të jetës i jep vlerë përjetsie…

Ia lamë trastat Dines, duke e lënë edhe atë në nji ankth dhe tmerr të vërtetë… ku do shkonim dhe ku do mbyteshim për ta kaluar atë natë!!

Ecëm n’ato shtigjet e hapura të borës dhe u nisëm për rrugë… ashtu kuturu, pa e ditë as vetë se për ku. Ecnim nga na çonin këmbët… kur pa bërë as njiqind metra dikush na thirri nëpër terr. Ishte ai shoferi, që na kish sjellë në burg. Erdhi na takoi… Atë natë s’e kishin lejuar të ngarkonte pirit. Gjatë gjithë kohës ai e kishte vëzhguar krejt skenën me policët dhe po na priste me makinë të shuar diku në qoshe. Kur ju afruam, me nji ton të prerë si të ishte urdhër na tha: “Ju sonte do vini me bujtë në shtëpinë time! S’asht në nderin e pukjanit me lanë nji burrë të vjetër dhe nji vajze të re n’rrugë të madhe, midis ktyne maleve të frikshme, dhe nji nate dimri si kjo!!”. E tha me nji lloj krenarie dhe sigurie, që s’kish njeri t’ia bënte fjalën dysh… jo se ne kishim ndonji alternativë tjetër shpëtimi…

Zoti e baftë mirë! – ia ktheu im atë, dhe u nisëm kuturu pa e zgjatë dhe pa e kundërshtuar. Shoqëruesi ndezi dy flakadanë lecke me naftë, nji për vete dhe tjetrin për ne, që ia dha babës të ndriçonte rrugën…

S’e di as vetë si morëm at guxim dhe u nisëm ashtu nëpër ato shtigje mes borës dhe pyllit, mes atyre shkrepave të frikshëm, në besë të atij pukjani që na printe me ndriçim n’ato shtigje që as ditën nuk do të merrja guxim t’i bëja… Vazhduam rrugën me kujdes si na ndihmonte sa herë ndodheshim në vështërsi, dhe na mbante me kurajo. Mua më kish hyrë frika në palcë, por habitesha me babën, si mund t’i kalonte ato thepa e teposhta pa e thyer qafën. E shihja që po hiqte picir i shkreti babë që ishte gati shtatëdhjet vjeç, po unë s’mund të bëja asgjë që ta ndihmoja… Mbas njifare kohe ai pyeti nëse kishim edhe shumë rrugë… si duket ishte lodhë. “Erdhëm, – tha shoferi, – edhe pak mbrrijmë!” Ecëm edhe njifarë kohe të mirë që na u duk nji shekull, kur na u pidaf para edhe një përrua, mbi të cilin thuhej se ishte një urë drrase… besoj nga ato ma primitivet që më kanë pa sytë ndonjiherë. Krejt ura përbëhej nga ca litarë të thurur në formë gërsheti… aty ku shkelnim kishin vënë ca dërrasa që më dukeshin të kalbuna, me hapsirë mes tyre. Për çdo hap që hidhnim lëkundeshim si në një shilarse… terri në nji krah, akulli në krahun tjetër dhe zhurma e përroit ku mund të përfundonim ishin nji tmerr dhe nji torturë që unë as sot s’mund t’i gjej fjalët! Pukjani gjatë gjithë kohës na printe, na fliste, na ndihmonte dhe na mbante me gajret…

Mbas nji lodhjeje rraskapitëse dhe ankthi vdekjeje mbrritëm para nji dere… Ishte shtëpia e malsorit pukjan. Kur u hap dera, mendova shpëtimin, po ndërsa futesha brenda u ndjeva si në një skëterrë… edhe pse gjithë jetën isha rritë me vuejtje dhe privime, mendoja se asgjë s’do t’më bënte përshtypje në jetë. Por jo, kurrsesi!! Edhe sot kur e kujtoj at shtëpinë e tyre, atë lloj varfërie dhe skamje më rrënqethet mishi, dhe s’mundem ta harroj kurrsesi. Shoferi kishte gruan edhe nji djalë. Jetonte së bashku me vëllanë e madh që kishte gruan edhe katër fëmijë. Kishin nanën, nji grua në moshë po fisnike, që doli na priti dhe na foli si zot shtëpie. Pak kohë ma parë u kishte ndodhë nji fatkeqsi, u qe djegë nji pjesë e shtëpisë dhe krejt familja jetonte në nji si korridor të ngushtë e të gjatë ku shifeshin gjithsej dy dyshekë dhe një oxhak me dru të bollshëm. E ndjëmë që zoritën mjaft të shkretët për at gjendje, po dolën jashtë dhe diçka sajuan e na shtruan edhe sofrën e darkës. Për gjellë, na nxorrën groshë… po duhet të ndodhte ajo mrekullia të hasje ndonji kokërr… Na vunë edhe pak djathë, pak qepë dhe pak raki. Djathin e përdornin me shumë kursim, dhe e ruanin si me pasë nji copë mishi të pjekur.

Baba si njeri i kollajtë dhe i pa pretendime e mbushi tavolinën me at humorin dhe rrëfimet e veta pafund… sa nuk u vu re fukarallëku, se herë mbas here i bënte të gjithë qeshnin me humorin e dhe batutat e tij. Mbasi mbaruam darkë, gruaja e shoferit me ftoi të flinim bashkë, se siç më tha “Në dhomën teme ka shtroje dhe mbloje, ndërsa kunati me gruen, dhe nana me fëmijët, mbasi s’kanë me ça me u mbulue, e mbajnë zjarrin gjithë natën ndezë dhe flejnë të tanë bashkë në at korridor të gjanë…

At natë fjeta me gruan e shoferit dhe ajo më shtrëngoi gjithë natën në gji. I vinte shumë keq për fatin tim… Isha vetëm 23 vjeçe, dhe kisha vite e detyruar të merrja rrugët e burgjeve të Spaçit dhe Qafë Barit, atyre skëterrave të papërshkrueshme shqiptare.

Por bujaria e mirësia e atyre malsorëve pukjanë s’kishte fund. S’i kam harruar kurrë, dhe më vjen shumë keq që s’jam aq e aftë sa ta përshkruaj ashtu siç ata e meritojnë, dhe të mundem t’ua shpërblej pritjen e tyre…

Isha lindur dhe rritur kampeve të interrnimit: ku varfërinë, barangat, kasollet me baltë i kishim me bollëk, po kurrë s’kisha parë dhe provuar nji skamje dhe nji fukarallëk të tillë.

Pastaj janë mjaft veti të tjera që i japin vlerë njeriut dhe e ngrenë lart atë, si bujaria, mirësia dhe mikpritja e asaj familje që na e kish hapë derën në nji natë tmerri. Ata na mirëpritën, na futën në shtëpinë e tyre, edhe pse “armiq të betuar të klasës” që për komunistët ishte një tabu. Gjatë bisedave të asaj nate, ata as na provokuan, as na pyetën, as e përmendën burgun, sikur nuk ishte ai shkaku i asaj që ndodhte, po as ne s’i provokuam se kush ishim, dhe pse ishim aty, sepse e dinim shumë mirë që i kishim rënduar mjaft, edhe me atë praninë tonë në shtëpinë e tyre.

Më ka mbetur peng, dhe s’më hiqet nga mendja pse nuk u gjet nji mënyrë, që të mësonim të paktën mbiemrin e tyre… sepse ne s’i pyetëm as për emrin as mbiemrin, sepse vetëm ashtu s’i rëndonim ata, po as ata s’e bënë nji gjë të tillë… Sepse askush s’e mendonte se në nji të ardhme, nëse na jepesh mundësia të mund t’ua shpërblenim qoftë edhe me mirënjohje simbolike atë mikpritjen e tyre fisnike… që vazhdon të mbetet edhe sot e kësaj dite më e bukura e jetës sime…

Të nesërmen pa zbardhë mirë drita, shoferi pukjan, na zbriti në Fushë-Arrëz dhe i nda prej nesh i kënaqur dhe krenar… duke na lënë të vazhdojmë në hallet tona të kampeve dhe burgjeve dhe ai në kamionin e piritit atyre rrugëve të egra…

Zoti e bekoftë atë familje  të mrekullushme pukjane , ata njerëz që vërtet jeta i kish hedhur atje në skëterrë, po s’kish mundur ta vriste mirësinë dhe mikpritjen në shpirtin e tyre.

Nga Washington, DC.- Mimoza Dajçi/New York/

Edhe pse kanë kaluar disa ditë përsëri mbetet aktual jubileu historik i 50 vjetorit të fjalimit “I have a dream…nga Dr.Martin Luther King Jr. pranë Shkallëve të Monument të Presidentit Abraham Lincoln në Washington,DC.

Mijra qytetarë nga SHBA e shtete të ndryshme të botës u solidarizuan për të celebruar këtë eveniment të rëndësishëm të jetës amerikane, që udhëheqësi kryesor i lëvizjes për të drejtat civile prifti protestant Martin Luther King Jr, shënoi me gërma të arta Marshimin e 28 gushtit të vitit 1963, ku morën pjesë rreth 250 mijë njerëz. Amerikanët e të gjitha racave i u bashkëngjitën kësaj lëvizje për të drejtat e njeriut duke kërkuar punë, liri e barazi sociale.

Ndër të tjera në fjalimin e tij Dr.King Jr. thotë: ”Endërroj që një ditë katër fëmijët e mi do të jetojnë në një vend ku ata nuk do të gjykohen nga ngjyra e lëkurës së tyre, por nga karakteri i tyre”

Pas përfundimit të marshimit të madh në vitin 1963 në Washington Presidenti John Kennedy ftoi liderët e kësaj lëvizje në Shtëpinë e Bardhë, të cilët i priti shumë mirë.

Dhe vërtet ëndrra e tij u bë realitet. Sot në Shtëpinë e Bardhë të SHBA kemi një President me origjinë afrikano –amerikan. Presidenti Barack Obama e ka konsideruar luftëtarin e madh për të drejtat e njeriut si një shembull frymezimi të jetës së tij.

Me rastin e 50 vjetorit të fjalimit të tij, fjalim të cilin akademistët amerikan e kanë vlerësuar si një ndër fjalimet më të mira të shekullit të XX, u mbajt këtë muaj gushti një shërbesë ndërfetare, ku morën pjesë personalitete nga vendi e bota, si dhe përfaqësues të klerit e organizatave të ndryshme jo qeveritare. Një nga folëset kryesore ishte edhe Rev. Que English e cila së bashku me bashkëshortin e saj Pastor Tim English drejtojnë prej disa vitesh Kishën “Bronx Christian Fellowship”në Bronx. Përsa i përket përpjekjeve të Rev.Quej për të drejtat e njeriut e mirëqënies së jetës në Bronx ajo është një pasuese e denjë e Dr.Martin Luther King Jr. Eshtë një grua e fortë, e guximshme e me vizion të gjerë. Për ne shqiptarët edhe një mikeshë shumë e çmuar. Në fushatën parazgjedhore të Z.Mark Gjonaj ajo ka mbështetur fuqishëm kandidaturën e tij për postin që ai gëzon sot si Assamblyman për Distriktin Nr. 80 në Bronx. Ajo ka bekuar disa nga takimet e veprimtaritë e Z. Gjonaj ku është pritur e vlerësuar me respekt nga të gjithë shqiptarët. Udhëtimin me autobus për në Washington, DC edhe për anëtaret e Organizatës  së Gruas “Shpresë dhe Paqe”në New York e mundësoi Rev. Que English, e cila e mbështet e suporton edhe këtë organizatë.

Fjalimi i Dr. Martin Luther King Jr. ndryshoi jetën amerikane. Sondazhi që u mbajt në vititn 1999 nga akademistët amerikanë për fjalimet më të rëndësishme u rendit si fjalimi më i mirë i shekullit të  XX dhe  ka hyrë në librin e historisë amerikane. Ndërsa historianët marshimin në Washington e cilësuan si një protestë paqësore dhe frymëzuese që ndryshoi jetën amerikane. Për nder të Dr. Martin Luther King Jr. jetës e veprës së tij përveç përshëndetjeve dhe fjalimeve të ndryshme u mbajtën edhe një sërë veprimtarish artistike, në mes artistëve të famshëm që kënduan performoi edhe legjenda amerikane Tony Bennett.

Dr.Martin Luther King Jr. fitues i Çmimit Nobël për Paqen në vitin 1964, lindi më 15 maj të vitit 1929  dhe u vra më datë 4 prill 1968 .

Nga Ohri BEQIR SINA/

Ohri ka qenë një ndër qytetet më të lashta shqiptare. Qyteti ndodhet në pjesën jug-perendimore të Maqedonisë pranë liqenit me të njëjtin emër dhe ka diku rreth 50 000 banorë.Ohri, dikur shqiptar është ndërtuar nga ilirët, më drejt enkelejtët, që banonin ne këtë rajon. Sipas deponimeve historike, thuhet se në vitin 1462 Skënderbeu me ushtrin e tij zoteronte edhe Ohrin dhe rrethinat e tij si qytet. Ohri sipas statistikave më të fundit si qytet pa rrethinat ka 50.033 banorë (2012), prej tyre 80,39 % ose 33.791 Maqedonas dhe 7,02 % ose 2.959 Shqiptarë. Emra të fshatrave të Ohrit – dhe shenjat e sinjalikistikes , dokumentat zyrtare, tabelat e shitoreve , emrat e rrugeve, gudia truristike, librat shkollor, sherbimi social me perjashtim te lagjes se shqiptareve ne pazarin e vjeter ku flitet shqip, jan të gjitha Maqedonisht, kryesisht në alfabetin cirilik.Ky është një qytet karakteristik shqiptar i ndërtuar më shumë se 2/3 sipas modelit të disa qyteteve shqiptare. Ohëri ka ngjashmëri strukturore dhe arkitoteknetike të qyteteve tona, si Berati, Gjirokastra apo Kruja. Ohëri ndodhet në pjesën jugperëndimore te Republikës së Maqedonisë, rreth 176 kilometra larg kryeqytetit të Maqedonis – Shkupit. Ai është një nga vendet më të bukura turistike në vend, me një numër shum të madh vizitorësh sidomos gjatë sezonit veror. Nuk është qytet shumë i madh se me rreth 70 000 banorë me gjith fshatrat përreth tij.Pjesën më të madhe të popullsis sot e përbëjnë sllavo maqedonasit, mandej shqiptarë, turq, por ka edhe  romë e pakica të tjerë. Deri në Luftëm e Parë Ballkanike Ohri ishte një qytet i banuar kryesisht me shqiptarë, ku pjesën më të madhe të popullsisë e përbënin muslimanët. Sipas Edit Durham, një shkrimtare angleze, në vitin 1904 Ohri ishte një qytet musliman gjegjësisht shqiptarë. Pas ngjarjeve te fillim shekullit të kaluar, pas coptimit të shum territoreve shqiptare edhe Ohri mbeti nën adminstrimin e shteteve sllave, të cilë si në shumë qytete të tjera ushtruan politkën asimiluese ndaj shqiptarëve. Sidomos pas vitit 1945 në kohë e ish-Jugosllavisë, kohen famekeqe te Rankoviqit thuhet se nga qyteti i Ohrit, u largua një pjesë e madhe e popullatës shqiptare në drejtim të Turqis. Në qytetin e Ohrit kanë jetuar fiset ilire të gropajve. Por, sipas nji ciceroni shqiptar qe na shoqeronte ne kete udhetim Maqedonasit e shfrytezojne sot Ohrin para te huajve si vendorigjina e popujve sllavo-maqedonas. Statujat me te larta per rreth liqenit ne qender te qytetit i jane dedikuar figruave te njohura fetare sllavo – maqedonase.

Historia:

Për here të pare Ohri përmendet qysh në shekullin e III para erës sonë, me emrin Ilir Lyhnida. Më vonë mbas pushtimit romak Lyhnida u bë një ndër venbanimet më të rendësishme të rrugës më kryesore në ballkan Via Egnatia në sipërfaqen e Epirit të Ri. Prej vitit 976 deri në vitin 1014 ishte i pushtuar nga mbreti bullgar Car Samuili. Nga fundi i shekullit XI u sulmua nga Normanët nga Italia, mandej u pushtua përsëri nga bullgarët dhe më vonë përsëri nga Bizanti.

Në shekullin e XII ishte një qendër e rendësishme tregtare, ndërsa në shekullin XIII e kishte kolonin tregtare të Armenëve. Më pas si i gjithë Gadishulli Ballkanik edhe Ohri u psuhtua nga turqit. Në vitin 1941 dhe gjatë Luftës së Parë Botërore Ohri si disa qytete tjera shqiptare në Maqedoni dhe një pjesë e Kosovës ju bashkuan Republikës së Shqipërisë. Pas mbarimit të luftës këto territore ju shkëputen përsëri Shqopërisë dhe ju bashkuan shteteve sllave.

OHER-

Simbas Bardhyll Berberit në nji reportazh të tij për gazetën Shqiptare, thuhet se :”Vetëm 39 km larg nga dogana e Tushemishtit ndodhet qyteti i Ohrit. Një rrugë e veçantë midis pyllit dhe hapësirës së kaltër të liqenit deri sa të shkosh në Ohër pasi ke kaluar Lubanishtin, Trepezicën dhe Peshtanin kalon hotelet luksoze ‘Desaret’, ‘Metropol’, ‘Granit’ e ‘Sllavia’. Futesh në autostradë dhe befas shfaqen në sfond konturet e Ohrit në krahun e majtë të rrugës në mes të një pylli me mështekna dhe pisha ku ndodhet vila e marshallit Tito i cili çdo verë, ashtu si udhëheqësi komunist Hoxha, pushonte në brigjet e të njëjtit liqen ballë përballë njëri-tjetrit secili në pjesën e tij Kalaja dhe qyteti i Ohrit i futur në gjirin e liqenit i shtrirë edhe në kodër i japin Ohrit një pamje magjike. Ohri është qytet i turistëve të shumtë që i dy-trefishojnë popullatën çdo verë, është qytet i UNESKO-s së bashku me liqenin që mban emrin e këtij qyteti. E reja dhe e vjetra, modernia dhe tradicionalja bashkëjetojnë pranë njëra-tjetrës duke i dhënë qytetit një bukuri të veçantë.

 Ohri i dikurshëm

Dikur Ohri ishte qytet i rëndësishëm për shqiptarët, si për nga prezenca ashtu edhe për ndikimin e madh të banorëve të tij për kauzën shqiptare. Madje, në momente të caktuara të Rilindjes Kombëtare në shekullin XIX, Ohri nga patriotët shqiptar propagandohej edhe si kryeqytet i Shqipërisë së pavarur nga perandoria osmane. Mbi 80 % e banorëve të Ohrit kanë qënë shqiptarë. Por, sot pas njëqind vitesh gjërat kanë ndryshuar shumë. Tashmë, edhe prezenca shqiptare këtu është simbolike dhe e papërfillshme dhe padyshim shpërnguljet në drejtim të Turqisë dhe migrimet më të vonshme drejt Evropës dhe Amerikës kanë bërë të vetën në boshatisjen e këtij qyteti. Qyteti i cili në mesjetë qeverisej nga familja fisnike shqiptare Gropa, qyteti nga ku kanë dalë luftëtarët e mëdhenj të pavarësisë shqiptare si Dervish Hima, Hamdi bej Ohri dhe figura të tjera, sipas regjistrimit të fundit numëron rreth 3600 banorë shqiptarë ose rreth 6 % të numrit të përgjithshëm të banorëve të Komunës së Ohrit. Nga vitin 1930 deri në vitin 1945 midis Pogradecit dhe Ohrit ka pasur një linjë komunikimi nëpërmjet një vapori i cili vinte çdo ditë nga Ohri në Pogradec duke transportuar njerëz në të dy anët e kufirit dhe mallra ushqimore dhe industriale.

Qyteti i Ohrit sot

Sot qytetarët shqiptarë të Ohrit në masë të madhe ndjehen nën hijen e atyre të Strugës sepse gjithçka i lidh me Strugën, duke filluar nga biznesi, shkollimi apo edhe punësimi në disa raste pasi në Strugë jetojnë mbi 65 % shqiptarë. Struga është shfrytëzuar si një oaz për ata shqiptarë që nuk kanë ikur në emigrim janë afruar në qytetin e Strugës vetëm 11 km larg qytetit të Ohrit. “Kjo situatë ka ndikuar që disa edhe të shpërngulen në drejtim të Strugës”, – na thotë për “Gazetën Shqiptare” kryetari i komunës së Strugës, Ramiz Merko. Ai thekson se, pothuajse se shqiptarët po braktisin Ohrin si rezultat i paperspektivës dhe mospasjes së vendeve të punës, respektivisht diskriminimit në këtë aspekt. Le të marrim një shembull konkret për të ilustruar mendimin e mësipërm: Në qytetin e Ohrit ka një shkollë fillore ku mësohet në gjuhën shqipe “Vëllazërim Bashkimi”, ku numri i nxënësve shqiptar është reduktuar në masë të madhe. Para disa viteve funksiononin katër klasë të para me nga tridhjetë nxënës, ndërsa sot zhvillojnë mësimin vetëm dy klasë me nga pesëmbëdhjetë nxënës, ky shembull nuk ka shumë nevojë për koment për shqiptarë të Ohrit. Nedim Pollozhani, veprimtar politik nga Ohri, thekson se pavarësisht ecurisë pozitive që është bërë në disa drejtime viteve të fundit, shqiptarëve të Ohrit iu mbetet të vazhdojnë me përpjekjet për përmirësimin e gjendjes se tyre. “Padyshim se për ndryshimin dhe përmirësimin e situatës së shqiptarëve këtu në Ohër, rol të rëndësishëm luajnë dhe subjektet politike shqiptare. Këtu para së gjithash është e nevojshme që subjektet politike të kenë më shumë mirëkuptim për kërkesat e qytetarëve të Ohrit të cilat nuk janë të parealizueshme. Kjo sipas Pollozhanit do të arrihej duke bërë përfshirjen dhe avancimin e kuadrove nga qyteti jonë në pushtetin qendror, si mekanizëm i drejtpërdrejtë në funksion të zgjidhjes së problemeve të qytetarëve të kësaj komune. I vetmi përfaqësues i shqiptarëve në Këshillin Komunar të Ohrit, Kujtim Hyseni na thotë se nëse duam të përmendim për faktorët që kanë ndikuar për braktisjen e shqiptarëve nga Ohri të shqiptarëve është emigrimi, dëbimin apo degdisjen e shqiptarëve nga këto troje si rezultat i një trysnie sistematike. Kështu në 100 vjetët e shkuara në Ohër jetonin rreth 80% shqiptarë, ndërsa tani, kur takon ndonjë bashkëkombës nga diku tjetër, të pyet: ‘Paska shqiptarë në Ohër?’”, – thekson, – “Shqiptarët këtu kam përshtypjen se janë si ai zogu i vogël që sapo ka dalë nga veza e që pret zogun mëmë t’i sjellë për të ngrënë. Na ka mbetur të shpresojmë se mrekullitë vërtetë ekzistojnë”. Ndërkohë që, kryetarin e Komunës së Ohrit Aleksandër Petrevski, gradualisht gjendja e shqiptarëve po ndryshon pozitivisht në aspektin e investimeve dhe përfaqësimin e tyre në organet e pushtetit vendor. Kryetari Petrevski thekson se gjatë dy mandateve që ai po drejton qytetin e Ohrit vetëm në qeverisjen lokale të Petrevskit janë bërë një sërë investimesh në lagjet shqiptare, që për dekada të tëra ishin në pritje dhe harresë. Këshilltari shqiptar Hyseni thekson se problematike është çështja e punësimit sidomos nëpër institucionet e nivelit qendror. “Është e pakuptueshme që në Ohër të punësohen kuadro nga Struga, Dibra apo vende të tjera dhe qytetarët shqiptarë të Ohrit të mbesin pa punë. Kjo praktikë duhet të ndalet në të mirë të avancimit të banorëve shqiptarë të këtushëm. Ndërsa sa i përket punësimit në organet e pushtetit lokal, mund të them se janë bërë përpjekje dhe gradualisht numri i shqiptarëve është në rritje progresive, falë edhe kujdesit që po tregon në këtë drejtim Kryetari i komunës së Ohrit”, – thekson këshilltari i vetëm shqiptar në Këshillin e Ohrit, Kujtim Hyseni.

Marrëdhëniet e Ohrit me Pogradecin

Ndonëse kanë qënë kaq afër njëri-tjetrit për 50 vjet këto dy qytete fqinje kanë qënë krejtësisht të izoluara nga diktatura dhe shihnin në mbrëmje vetëm drita të ndezura buzë liqenit. Me ardhjen e demokracisë u shemb muri ndarës. Etapat evoluuan me shpejtësi nga një vizë që mund ta merrje në Tiranë për të kaluar në Maqedoni më pas vizat merreshin në kufi, më pas u vendos një pasaportë kufitare që futeshe në Maqedoni pa lekë dhe më pas nga dita e djeshme kalimi i kufirit në Maqedoni ka filluar për të gjithë shqiptarët me karta identiteti. Prej më shumë se 10 vjetësh është vendosur festa e Liqenit që festohet çdo 21 qershor me rotacion një vit në Pogradec, një vit në Ohër dhe vitin tjetër në Strugë. Së bashku të dy shtetet festojnë festën fetare të Shën Nuamit në çdo 3 korrik. Prej më shumë se 5 vjetësh është përcaktuar që të vendoset një traget midis Ohrit – Pogradecit dhe Strugës por kjo ka ngelur një ëndërr vere. Është një pengesë burokratike që vazhdon pambarimisht midis dy shteteve për të firmosur marrëveshjen dy palëshe që ky projekt të marri jetë. Tre kryetarët e bashkive respektive Artan Shkëmbi i Pogradecit, Ramiz Merko i Strugës dhe Aleksandër Petrevski i Ohrit kanë vendosur të sfidojnë pushtetin qendror të shteteve të tyre duke mbushur tragetin me administratat e tyre dhe gazetarët e rajonit dhe për të thyer këtë zvarritje burokratike, por edhe ata nuk e realizuan këtë premtim sepse as ata nuk e realizuan këtë projekt dhe ngeli si ëndrra e një nate vere.

Zhduken shqiptarët e Ohrit, mbesin 6 për qind

Ne nji shkrim te tij per gazeten “Shqiptare” , Bardhyl Berberi, shkruan se :”Vetëm 39 km larg nga dogana e Tushemishtit ndodhet qyteti i Ohrit. Një rrugë e veçantë midis pyllit dhe hapësirës së kaltër të liqenit deri sa të shkosh në Ohër pasi ke kaluar Lubanishtin, Trepezicën dhe Peshtanin kalon hotelet luksoze ‘Desaret’, ‘Metropol’, ‘Granit’ e ‘Sllavia’. Futesh në autostradë dhe befas shfaqen në sfond konturet e Ohrit në krahun e majtë të rrugës në mes të një pylli me mështekna dhe pisha ku ndodhet vila e marshallit Tito i cili çdo verë, ashtu si udhëheqësi komunist Hoxha, pushonte në brigjet e të njëjtit liqen ballë përballë njëri-tjetrit secili në pjesën e tij Kalaja dhe qyteti i Ohrit i futur në gjirin e liqenit i shtrirë edhe në kodër i japin Ohrit një pamje magjike. Ohri është qytet i turistëve të shumtë që i dy-trefishojnë popullatën çdo verë, është qytet i UNESKO-s së bashku me liqenin që mban emrin e këtij qyteti. E reja dhe e vjetra, modernia dhe tradicionalja bashkëjetojnë pranë njëra-tjetrës duke i dhënë qytetit një bukuri të veçantë. “(Ne foto: Beqir Sina-djathtas dhe Ylber Pilku)

Nga Lozana: ELIDA BUÇPAPAJ dhe SKËNDER BUÇPAPAJ/Reportazh/

Mbresat nga udhëtimet që institucionet zvicerane organizojnë me APES janë sa të larmishme aq dhe të pashlyeshme. Si ky i rradhës që organizoi Presence Switzerland, pranë Departamentit Federal të Punëve të Jashtme. Nga natyra, gazetarët janë shtegtarë të përhershëm, por pa stinë të caktuar shtegtimesh dhe pa ligje përkatëse shtegtimesh. Më të veçantët, gjithsesi, jemi ne të APES-it, nga të gjitha anët e botës, nga të gjitha llojet e mediave të sotme, përherë e më të shumëllojshme, veçse me një bosht të përbashkët – sa të bukur, aq dhe të papërsërishtëm – i falemi së vërtetës dhe jetojmë në Zvicër.
Pas çdo udhëtimi ne vazhdojmë të shkëmbejmë fotot dhe regjistrimet që kemi bërë nga veprimtaria jonë e radhës, dita ditës i plotësojmë ato dhe, një ditë prej ditësh, detajet krijojnë një përfytyrim të plotë, reportazhi, eseja, dokumentari, udhëpërshkimi, merr përfundimisht formë. Më shumë se subjektive, veçanësitë e akteve të tilla krijuese, janë objektive. Sapo bashkohemi në një veprimtari, sekush nga ne fluturon në një tjetër veprimtari, në një kënd tjetër të rruzullit, me shërbim të ngarkuar nga qendra apo diku me pushime stinore apo vjetore.
Kjo e shpjegon mirëfilli edhe faktin që përbërja e ekipeve tona, nga njëri udhëtim në tjetrin, është e ndryshme, nganjëherë shumë e ndryshme. Jo se nuk do të donim të konfirmonim pjesëmarrjen e plotë në të gjitha udhëtimet, por thjesht pse axhendat e këtyre udhëtimeve jo gjithherë përkojnë me axhendat tona. Kësaj radhe, në përbërje të ekipit tonë janë gazetarë e gazetare nga Thomson Reuters, ANSA, AFP, Deutsche Welle, VRT NIEUWS, Belgjikë, Asahi Shimbun, Guanming Daily China, KUNA, Agjensia e Lajmeve të Kuwaitit, La Suisse russe monthly; Europe Novelle, The Star, Afrika e Jugut etj. etj. Janë agjensi lajmesh e tituj gazetash me emër në gjithë botën, me të cilat është mësuar veshi dhe syri i lexuesit apo dëgjuesit. Ne po ju sjellim një emër jo aq të dëgjuar për veshin, për shembull, The Asahi Shimbun, gazetë japoneze, një nga pesë më të mëdhat kombëtare që ka Japonia, me botim mëngjes e mbrëmje, e cila në vitin 2010 ka arritur tirazhin 12 milionë kopje në ditë ! Me ta jemi dhe ne, dy editorë shqiptarë të The Voice of Albanians – www.voal-online.ch, platformë online, që po e rrit për çdo ditë numrin e vizitorëve dhe klikimeve, në saj të profesionalizmit dhe besueshmërisë të informacionit. Opinioni shqiptar është i etur të mësojë të vërtetën dhe të jetë i orientuar jo politikisht, por se si mund të bëhet qytetar i përgjegjshëm për të patur një shtet ligjor dhe një demokraci Perëndimore.
Grupin tonë e shoqëronte një ekip nga Presence Switzerland, Departamenti Federal i Punëve të Jashtme, me një axhendë të përpiluar si broshurë, me foto e ngjyra, model i seriozitetit dhe kujdesit ndaj gazetarëve dhe imazhit të institucionit që ka bërë ftesën.
Në çdo udhëtim, natyrshëm, vijnë edhe njohje të reja, ngaqë APES është një shoqatë në ndryshim e në përtëritje të përhershme, një shoqatë që shtohet vazhdimisht me anëtarë të rinj. Një njohje e re, e veçantë për ne, është zonja Paola Ceresetti, zyrtare e shtypit në Misionin e Përhershëm të Zvicrës pranë Kombeve të Bashkuara në Gjenevë. Është një fytyre familjare për ne ngaqë për shumë vite ishte një nga gazetaret kryesore të lajmeve në televizionin zviceran në gjuhën italiane, RSI1. Me Paolën hyjmë menjëherë në bisedë, si të njohur të vjetër, ajo ka qenë në vendin tonë dhe komplimenteve tona iu përgjigjet në çast me komplimentet e saj, aq të natyrshme për një zvicerane me rrënjë italiane.
Gjithnjë nën moton “Të shikosh diçka me sytë e tu, ia vlen më shumë se nëpërmjet njëqind burimesh” (proverbë japoneze), tema njohëse e këtij udhëtimi është roli përherë në rritje i Zvicrës në sportin ndërkombëtar dhe roli përherë në rritje i sportit në jetën e Zvicrës e të zviceranëve. Shumë organiza dhe federata ndërkombëtare të sporteve kanë qendrat e tyre në Zvicër, si FIFA, në Zyrih; UEFA, në Nyon; Federata Ndërkombëtare e Basketbollit, në Gjenevë; Bashkimi Evropian i Shoqatave të Futbollit, Federata Ndërkombëtare e Shoqatës së Futbollit, Federata Ndërkombëtare e Hokejit në Akull, po ashtu në Zyrih, Bashkimi Ndërkombëtar i Ciklizmit, në Aigle. Ne e dimë të gjitha se të gjitha shortet dhe zarat e eveneve sporteve kryesore ndërkombëtare, duke nisur nga kampionatet e futbollit botëror, atij Europian etj etj, hidhen pikërisht këtu në Konfederatën Helvetike!

LOZANA KRYEQYTETI OLIMPIK

Ndërkaq Lozana, e ndodhur përkatësisht në kantonin Vo (Vaud) është kryeqendra e Lojërave Olimpike, thënë ndryshe Kryeqyteti Llimpik, ku e ka selinë Komitetit Olimpik Ndërkombëtar, ku ndodhet Gjykata Ndërkombëtare e Arbitrazhit Sportiv etj. etj. Këtë rol Zvicra e luan edhe falë infrastrukturës së veçantë moderne në përkryerje të përhershme, ku vetë sporti bëhet faktor në infrastrukturën e jetës zvicerane, shkencës zvicerane, sistemit arsimor zviceran, nga më të mirët në kontinent dhe në botë. Kjo është pjesë e imazhit dhe realitetit të Zvicrës!
Profesor Jan-Anders Manson, një emër brilant me famë botërore në Universitetin Politeknik Federal të Lozanës, ( Zvicra ka dy Univeristete të kësaj kategorie, bashkë me Universitetin Politaknik të Zürich-ut), midis të tjerave, duke na treguar për veten na tha: „Jam suedez, kam studjuar në Siatëll, (Seattle), SHBA, po vendi më i mirë për të jetuar e punuar është Zvicra.

* * *
Ndalesën e parë e kemi në Shtëpinë e Sportit Ndërkombëtar, The House of International Sport, një kompleks unik që sjell nën të njëjtën çati disa faktorë të administrimit të sporteve ndërkombëtare, kryesisht seli të rreth tridhjetë e sa federatave dhe organizatave të sportit ndërkombëtar dhe të nja njëzet kompanive aktive në fushën e sportit. E ndodhur përgjatë brigjeve të Liqenit të Gjenevës, kompleksi i pagëzuar si Shtëpia e Sportit Ndërkombëtar, përfshin një ndërtesë pritjeje dhe tri blloqe zyrash, të cilat shtrihen në një sipërfaqe prej 5752 metrash katrore, me kafeteri, palestër gjimnastikore, si dhe shërbime të ndryshe makinash fotokopjimi, faks,, interneti, telefonash e tjerë.
Kjo infratrukturë e re jep një mundësi të shkëlqyer për organizatat sportive që të punojnë së bashku, të kultivojnë kontakte, të shkëmbejnë përvoja dhe të zbulojnë e shfrytëzojnë përbashkësitë e tyre. Këtu është duke na pritur zonja Cosima Deluermoz, Delegate e Sportit Ndërkombëtar e Kantonit Vo, për të na bërë një panoramë të përgjithshme se çfarë është Lozana për sportin ndërkombëtar, se çfarë është kantoni Vo si organizator e mikpritës i Lojërave Olimpike Botërore, se cilat janë infratrukturat që ecin bashkë me zhvillimin e sportit botëror, ku iu paraprijnë ato këtyre zhvillimeve e dukurive, cilat janë sfidat e reja të sportit botëror për infrastrukturat teknike si dhe për shkencat e dijet përkatëse të kohës së sotme e në ardhmëri.
Kthehemi rishtas tek imazhi. Për të patur një imazh të tillë, Zvicra punon, investon, përkushtohet, angazhohet. Këtë gjë e themi edhe nisur nga ky Media trip, i organizuar enkas për ne gazetarët, ku na presin kudo e na hapin kudo dyert.
Ajo që mësuam në lidhje me Shtëpinë Ndërkombëtare të Sportit dhe na u duk me shumë vlerë është fakti se të gjitha ata që dëshironin të hapnin këtu, në kuartierin kryesor të Kryeqytetit Olimpik, federatën ndërkombëtare të ndonjë sporti, qyteti i Lozanës dhe kantoni i Vaud, ndihmon duke nisur që nga sigurimi i lejeve të qëndrimit deri tek oferta gratis për dy vjet e qirave të zyrave! Kuptoni!

TEK GJYKATA NDËRKOMBËTARE E ARBITRAZHIT OSE ‘HAGA E SPORTEVE NDËRKOMBËTARE’
Nga një mjedis i supersofistikuar dhe modern i Selisë së Sporteve Ndërkombëtare, ndodhemi para Château de Béthusy, një kështjelle jashtëzakonisht e bukur dhe për minuta të tëra duam vetëm të fiksojmë gjithçka në kamerat dhe aparatet tona. Kush jeton në këtë kështjellë ? Ndonjë supermilioner, ndonjë guru, sheik apo yll Hollywood-i ? Jo, ndodhemi përballë Gjykatës Ndërkombëtare të Arbitrazhit për Sportet, Court of Arbitration for Sport, e konsideruar ndryshe si Haga e sporteve ndërkombëtare. Selia qëndore e saj është në Lozanë, ndërsa gjykatat i ka në Lozanë, New York dhe Sideny. Këtej kalojnë proceset e atyre që cënojnë Kodin Botëror të Anti-Dopingut. Mikpritës është zotëri Matthieu Reeb, Sekretar i Përgjithshëm. Biseda zhvillohet në sallën ku mbahen seancat dëgjimore mes palëve ankuese dhe palëve të paditura.
Gjykata e Arbitrazhit e Sporteve është themeluar më 1984 nga Këshilli Ndërkombëtar i Arbitrazhit të Sporteve nën autoritetin administrativ dhe financiar të të cilit është. Është një organizëm privat që ka fituar famë dhe kredibilitet botëror. Ka rreth 300 arbitrues nga 80 vende, të zgjedhur si dijetarë specialistë për ligjin e arbitrimit dhe të sportveve. Rreth 200 procedura në vit janë regjistruar pranë kësaj gjykate. Rekordi u arrit në vitin 2008 me 318 raste. Gjykata krijon trupa gjykuese jo të pëhershme në Lojërat Olimpike, në Lojërat e Komënuelthit dhe në veprimtari të tjera të tilla të mëdha ndërkombëtare. Zotëri Reeb nuk ndodhet përballë avokatëve, por përballë gazetarëve, zeja më e përditshme e të cilëve janë pyetjet. Një dëshirë e jona për të dëshmuar kulturën sportive, plus shqetësimet që mbart secili për problemet e sporteve në vendet prejardhëse, e bën bisedën tejet të gjallë dhe interesante. Për më tepër, kur me rastet gjyqësore lidhen shpesh emra të mëdhenj në sportin botëror.
Ne e pyesim, për shembull, rreth rastit të çiklistit amerikan Lance Armstrong, tetë herë fitues i garës më të madhe botërore në këtë fushë, Tour de Francë. Zotëri Reeb na përgjigjet se z. Armstrong duhej të paraqitej para kësaj gjykata, por ai pranoi se trofetë e tij ishin fryt i dopingut, kështu që ato u vlerësuan të pamerituara nga kjo gjykatë. Rasti i tij është shumë i veçantë se Gjykata nuk kishte patur asnjë provë kundër tij.

Pyetjet variojnë nga ato statistike, lidhur me ngarkesën e kësaj gjykate, kohën e zgjidhjes së çështjeve, zbatueshmërinë, raportet me legjislacionin ndërkombëtar, me ligjshmërinë civile dhe me atë penale. Gjykata ka rol ndërmjetësues, ka rol vendimarrës, nëpërmjet tyre rol edukues për sportin dhe sportistët. Dhe detyra e saj nuk do të përmbushej as ndikimi i saj nuk do të vinte në rritje nëse nuk do të kishte bashkëpunim sa më të përkryer me ekspertët e shumë të kriminalistikës të fushave të caktuara, me laboratorë nga më modernët e kohës. E pyetëm patjetër edhe për pagasat, të cilat janë në varësi të të ardhurave, nga 100 franga deri 25 mijë, kur të ardhurat për vit i kalojnë 10 milionë frangat.

PIKËTAKIME TEKNOLOGJIKE DHE SPORTIVE

Drekën e kalojmë në një restaurant të shkëlqyer, Starling Restaurant, me një meny të shkëlqyer me shoqërinë e shkëlqyer të kolegëve dhe ekipit nga Departamenti Federal i Punëve të Jashtme, në shoqërinë e verës dhe shoqërinë jo larg prej nesh të Liqenit Leman. Me ne drekon edhe Prof. Jan-Anders Manson, i Teknologjisë Bazë dhe Polimere, President i Akademisë Ndërkombëtare të Shkencave dhe Teknologjisë së Sporteve, specializuar në kërkimet arsimore dhe të zbatuara në studimet e sporteve, i cili pastaj na shoqëron në auditorin pranë Universitetit Politeknik Federal të Lozanës. Prof. Jan-Anders Manson e kemi përmendur në krye të këtij reportazhi.
Profesor Manson ka doktoruar në inxhinerinë mekanike në Universitetin Teknologjik të Goteburgut të Suedisë, ka marrë titullin profesor në Universitetin e Uashingtonit, Siatëll për Inxhineri Kimike dhe për teknologjinë polimere në Universitetin e Stokholmit. Prej vitit 1990 është profesor dhe Drejtor i Laboratorit në Institutin e Materialeve në Universitetin Federal Politeknik të Lozanës. Kërkimet e tij janë të përqëndruara në strategjitë e reja të zbatimit të teknologjive në kontekstin industrial. Partnerë të tij kërkimorë janë industritë e automjeteve, hapësinore, mjekësore dhe sportive. Ai ka mbi 500 publikime shkencore dhe është anëtar i bordeve të disa revistave shkencore bashkëkohore, është anëtar aktiv i disa akademive dhe institucioneve të tjera ndërkombëtare shkencore. Në aspektin sportiv ai është anëtar i Bordit të të Besuarve në Fondacionin Antidoping të Zvicrës, Kryetar i Akademisë Ndërkombëtare të Sporteve, anëtar i Asamblesë së Komitetit Olimpik Ndërkombëtar dhe institucioneve të tjera sportive. Për kureshtjen e lexuesve, mund t’iu themi se është përgjegjës shkencore në Universitetin e Lozanës për projektin e Bertrand Piccard në Solar Impuls, avionin që punon me energji diellore. Pra figurë e vërtetë jo shaka!
Universiteti Politeknik Federal i Lozanës është i pari në renditjen e universiteteve të Evropës dhe ndër të parët në renditjen e universiteve botërore, na sqaron profesori. I vetmi universitet tjetër federal i këtij lloji është ai i Zyrihut, edhe ai ndër më të mirët e kontinentit dhe më gjerë. Duke e dëgjuar Profesor Manson në ligjëratën e tij, me një shpjegim brilant – na hyp dëshira që të kthehemi e të bëhemi rishtas studentë. Por koha nuk na pret dhe na sfidon. I ngrejmë duart lart! I dorëzohemi kohës!
* * *
Drekat dhe darkat gjatë udhëtimeve të APES kanë natyrë çlodhëse e përtëritëse sa dhe njohëse dhe bashkëpunuese. Vendet në restaurante herë janë të përcaktuara e herë jo. Aty improvizohen biseda sipas interesimeve të përbashkëta të grupeve të gazetarëve. Në tryezën tonë gjatë drekës në Starling restaurant pranë nesh patëm kolegun japonez Ishiguro Yutaka, nga The Yomiuri Shimbun, një tjetër gazetë japoneze, që botohet në Tokio dhe disa nga qytetet më të mëdha të Japonisë, në grupin e pesë gazetave më të mëdha që dalin në vend, me një tirazh rreth 14 milionë kopje në ditë, ekspert i zhvillimeve politike dhe ekonomike sidomos atyre të Kosovës. Na tregoi se e kishte intervistuar edhe Sali Berishën. Gazetari japonez na la pa gojë, aq në brendësi të proceseve politikave ishte dhe njohje rreth procesit të privatizimit e të përparësive të investimeve në Kosovë. Folëm edhe për tërheqjen e grupit Albright në privatizimin e Postës dhe Telekomit të Kosovës. Ishim me një mendje. E ku do t’i gjente Kosova investitorë më të besueshëm se ai i Grupit Albright! Folëm edhe për dashurinë që ka populli i Kosovës për Zonjën Albright. Me kolegun japonez ndanim të njëjta mendime.
Në darkën me grill në një restaurant të bukur brënda në qytetin e Lozanës patëm një bisedë shumë të bukur me Uehara Akiko, gazetare japoneze, e lindur dhe shtetase në Zvicër. Me zonjën Uehara, nga The Asahi Shimbun folëm veç të tjerave për letërsinë dhe përkthimet. Kur po i tregonim se djemtë tanë i kanë shumë qejf Mangat japoneze, ajo na impresionoi kur na tha se poezitë e Charles Baudelaire i ka lexuar për të parën herë pikërisht kur ishte fëmijë përmes Manga-ve. Shikoni se çfarë bën Japonia për të edukuar dhe kultivuar brezin e ri. Se si e përçon kulturën nacionale dhe botërore që të asimilohet sa më mirë. Ndërsa tek ne në Shqipëri shkollës po i vihet kazma, një dramë e përmasave kombëtare që na trishton pa fund.

Në një kënd të veçantë të Lozanës, ndodhet Instituti i Shkencave të Sportit, Qendra e Sportit dhe Shëndetit, pranë Universitetit Federal të Lozanës, pikërisht ajte ku ndodhen laboratorët më modernë dhe më të pagabueshëm të botës bashkëkohore. Instituti ndodhet në një mjedis natyror të veçantë, nga ata që mund të ndeshen vetëm nëpër filma hollivudianë të fantashkencës. Dhe ne përfitojmë sërish të fiksojmë veten në kuadrin e këtyre mjediseve. Jo larg nesh, bile shumë afër ndodhet Liqeni Leman, në një përzierje të magjisë shkaktuar nga bukuria e natyrës dhe përkujdesjes të dorës të njeriut. Drejtori Grégoire Millet, ndërkohë na shpjegon rritjen e pagabueshmërisë së këtyre laboratorëve dhe teknologjive të reja në përgjithësi në fushën e sporteve, lidhjet përherë e më të fuqishme midis instiucioneve të shëndetit dhe botës së sportit, rolin e sportit në rritjen e shëndetshmërisë së shoqërisë, pjesën e sportit në kulturën e përditshme dhe në kulturën shëndetësore të individit dhe një mori të pafundme ndërlidhshmërish të tjera.

KOMITETI OLIMPIK – KËSHTJELLA OLIMPIKE E ZHYTUR NË GJELBËRIM

Dhe, natyrisht, çatia e gjithë kësaj bote sportive, Himalaja e saj, është pikërisht Komiteti Olimpik Ndërkombëtar. Një ndërtesë e konsideruar tip kështjellë, por e zhytur në gjelbërimin e një pylli të moçëm mbi njëqindvjeçar, tejet çlodhës, na fton të përmbyllim një ditë veprimtarish tejet të dendura njëra pas tjetrës.
Në zanafillën e saj, diku në thellësi të mesjetës, e famshmja Château de Vidy ishte kishë, ndoshta nga më të hershmet e zonës, këtu në brigjet e liqenit Leman. Në vitin 1669, kisha u bë shtëpi banimi, e cila kaloi nëpër zotërues të ndryshëm, nëpërmjet blerjesh, nëpërmjet trashëgimish ose nëpërmjet martesave. Shndërrimin e parë rrënjësor ajo e ka pasur në Shekullin e XVIII, kur nga Gjeneva erdhi për të banuar këtu Familja de Loys. Me ripërtëritjen e ndërtesës u muarën dy arkitektë të famshëm të kohës. Punimet përfunduan plotësisht më 1774. Më 12 maj 1880, Napoleon Bonaparti, i cili në atë kohë ishte konsull i parë i Francës, pra kryesundimtar i saj, i cili po iu bënte kontroll të përgjithshëm trupave të tij, para se të
marshonin në qafën e Shën Bernardit, u prit këtu në dhomën më të madhe të miqve. Më 1919, familja de Loys ua shiti ndërtesën bashkë me sipërfaqne rrethuese prej 27 hektarësh institucioneve të ndryshme zvicerane, kryesisht atyre të sistemit ushtarak. Për dhjetëra vjet ajo kaloi në duart e bashkisë së Lozanës, duke iu nështruar punimeve të ndryshme përshtatëse. Deri më 1 mars 1968, kur këtu vendosej Komiteti Olimpik Ndërkombëtar, ajo kishte shërbyer për Qendrën Evropiane të Kërkimeve dhe pjesërisht për zyrat e Institutit të Kërkimeve të Komunikimit Masiv pranë Universitetit të Lozanës.
Kjo është edhe periudha e kulmimeve të para në marrëdhëniet mikpritëse të Zvicrës ndaj Komitetit Olimpik Ndërkombëtar, zanafilla e të cilave daton prej vitit 1908, në të cilin sot aderojnë 205 komitete olimpike nacionale, përbërë nga 126 vende, që mblidhet një herë çdo vit, me një president me mandat tetë vjeçar. Presidenti aktual është Thomas Bach i zgjedhur këtë vit. Këtu në Komitetin Olimpik Ndërkombëtar zhvillohen sesione shkecore, simpoziume, konferenca, kongrese, festat jubilare, këtu nënshkruhen marrëveshje të panumërta, të cilat do të shënojnë edhe rritjen e këtij institucioni dhe forcimin e lidhjeve me Zvicrën, veçanërisht me Lozanën, Kryeqytetin Olimpik. Ciceroni jonë kësaj here është zotëri Patrice Chollet, kryetar i Bashkërendimit të Strategjisë Rinore në krye të programit të ri të këtij Komiteti, i cili na kalon nëpër sallat muzeale duke interpretuar simbolet figurative në muret dhe në mjediset e institucionit, duke kaluar nëpër historikun dhe figurat kryesore të olimpizmit botëror dhe rolin e Zvicrës, që është fondamental sepse ka krijuar të gjitha kushtet dhe infrastrukturën. Kur takimi ka përfunduar i gjithë grupi i gazetarëve bashkë me zotëri Patrice Chollet fiksohemi në foton përballë hyrjes kryesore të Komitetit Olimpik.

LARTËSITË E BURGDORFIT

Megjithëse ishim befasuar pa fund, befasia e befasive, megjithatë, do të ishte e nesërmja e udhëtimit tonë. Pasi jemi larguar nga hoteli ynë, me autobusin tonë shuttle, duke përshkuar pamje nga piktoresket e mundshme, jemi në Burgdorf të lokalitetit Emmental, sipas markës të njohur të djathit, të kantonit të Bernës, ku është duke u zhvilluar «Fédérale» një nga ngjarjet më të mëdha popullore festive që mbahen në Zvicër, një herë në tre vjet në vende të ndryshme. Kësaj here qëlloi në Burgdorf. Një lloj mundje , si një Wrestling zviceran, dhe Steinstossen, një sport i vjetër me hedhje guri. Këtu ishim të ftuar edhe ne. Bashkë me gazetarët zviceranë ishim të privilegjuar, pasi na ishte rezervuar vendi në tribunën e « Emmental Arena »-s, stadiumi i hapur, më i madhi në Zvicër dhe nga më të mëdhenjtë në Europë. Këtu përmbajtja sportive është zvicerane, një lloj tradite të cilën zviceranët e konservojnë me kujdesin më të madh. Në përfundim të aktivitetit, do të dilte fituesi, i cili do ta mbajë trofenë për tre vjet. Siç e thamë, kjo është veprimtaria më e madhe sportive dhe një nga festivalet me domethënëse zvicerane – një veprimtari shumëdimensionale, sportive, shpirtërore, kulturore, komerciale, turistike, me vlera unikale. Kërkon mot të mirë, do këshillim paraprak me meteorologët, për të gjetur javën më të qëndrueshme të stinës së verës. Dhe kjo e tanishmja është përzgjedhja më e pagabueshme. Asnjë fije reje nuk guxon të shfaqet diku larg apo diku afër nëpër qiellin zviceran, aq më tepër në qiellin e këtushëm lokal. Po lahemi prej rrezeve të diellit.

Kur hymë në zonën e festës, automjeti ynë është i vetmi që lëviz. Të gjitha lëvizjet e tjera janë këmbësore. Pjesëmarrësit në veprimtari i kanë parkuar veturat e tyre nëpër livadhet pranë, me mijëra sosh, të tjerët i kanë rreshtuar në varg pa mbarim biçikletat e tyre. I gjithë rrjeti i qarkullimit publik të zonës – ai i trenave, i tramave, i busëve – është përshtatur për veprimtarinë kombëtare. Ndërkohë, në një rreze prej 50 kilometrash largësi rreth e rrotull, prej ditësh të gjitha vendet në hotelet janë zënë prej kohësh.
Mikpritësi i gazetarëve, atyre të APES, atyre të mediave të huaja, qendrore dhe lokale, është zotëri Fabio Lorenzet, Zëdhënës i Medias Ndërkombëtare, i cili na shpjegon se punonjësit e paguar që merren me organizimin dhe mbarëvajtjen e veprimtarisë janë vetëm 230, ndërsa ata që punojnë vullnetarisht, pa asnjë pagesë janë 3500. Burgdorfi është një qytet i vogël, me 17 000 banorë, por këto ditë ai është populluar nga 250 000 deri 300 000 vetë. Buxheti i veprimtarisë shkon në 25 milionë franga zvicerane. Në mensat e ngritura, gjatë tri ditëve kryhen 70 000 orë punë, konsumohen 23 mijë kilogramë mish, 105 mijë litra ujë mineral, 6000 mijë litra shnaps (pije e fortë), 70 000 kafé, pa llogaritur pijet, lëngjet, frutat dhe ushqimet e tjera që konsumohen këtu.
Mediat e Zvicrës i japin papushim gjithë këto ditë publicitet veprimtarisë që po zhvillohet në Burgdorf, reklamat e pafundme të firmave zvicerane, nga ato shumëkombëshe me shtrirje globale, deri te ato lokale, janë të afishuara gjithandej nëpër mjediset ku zhvillohet kjo veprimtari. Në reklama kemi parë edhe vajza të reja që garojnë në sportin e mundjes. I pyesim organizatorët nëse tashmë kjo së shpejti do të jetë risi e kësaj gare. Na përgjigjen se ende mbetet në nivel lokal, por synimet janë që festivali i mundjes popullore të përfshijë edhe femrat garuese në këtë sport dhe sportet e tjera alpine.

Fituesi i garës së mundjes, kampioni i ri, shpërblehet me një dem njëvjeçar që peshon 1200 kilogramë dhe që kushton 22 000 franga, fituesit e tjerë marrin shpërblime dema, kuaj dhe lopë. Të gjithë garuesit janë amatorë, nuk janë pjesëmarrës në sporte të tjera, merren me profesione të thjeshta të bujqësisë dhe të fshatit. I vetmi që i ndryshon jeta pas këtij akvititeti është kampioni i ri, i cili është në qendër të mediave me intervista, në qendër të reklamave, por edhe ai nuk shkëputet nga profesioni që ka. Sivjet Mbreti i kësaj gare është 27 vjeçari Matthias Sempach. Në ceremoninë festive mori pjesë edhe Presidenti i Konfederatës Ueli Maurer, ndërkohë që gjithë vemendja e publikut zviceran i mbante sytë e mbërthyer në Burgdorf. Analistët sportivë i krahasojnë këto sporte me ato që zhvillohen në Japoni, në Kinë apo në vende të tjera aziatike me kulturë të lashtë. Në fakt, ato kanë evropianitetin e tyre, burimësinë e tyre të kontinentit tonë.

Ne grupi i gazetarëve të APES e lamë Burgdorfin në kulmin e ngjyrave dhe festimeve, duke marrë me vete impresionet më të bukura se si një komb i civilizuar e mbron, e ruan dhe e vazhdon me krenari kulturën e vet, qoftë ajo materiale apo shpirtërore. Dhe ne shqiptarëve nuk ka si të mos na dhembë prapë zemra kur kemi parasysh se si kultura shqiptare është lenë në mëshirën e fatit.

Aty edhe u ndamë me kolegët dhe ekipin e DFPJ, duke marrë trenin në klasit të parë, nëpër destinacione të ndryshme, një palë në Gjenevë, të tjerë në Zyrih, Bernë apo Bazel. Me atë përshëndetjen tonë tashmë si refren: Mirupafshim herën tjetër! Tschüss bis bald ! A bientôt ! Till the next time!

NGA ADEM BELLIU/

Ne Foto: Adem Belliu, trasmetim nga Alaska per TV Kultura Shqiptare, new York/

Prej kohësh më ka munduar pyetja: A ka shqiptarë në Alaska? Intersimi im diku gjeti një përgjigje, një mik ma dha kontaktin dhe menjëherë e mora vendimin; Do të shkoj! Dhe kështu bëra; më 11 shtator, mora avionin dhe pas dymbëdhjetë orë fluturim u gjenda mes shqiptarëve të Alaskës, të cilët për një javë më ofruan miqësi, ngrohtësi e shqiptarizëm.

Që lart në ajër Alaska të shfaq një pamje të magjishme. Është shtet tepër i vecantë, jo vetëm për raportet ditë-natë, as për stinët, as për rrugët e akullta,as vetëm për eskimezët dhe jetën e tyre, as vetëm për të ftohtit e acartë, që s’është i pakapërcyeshëm, por  mbi të gjitha, unë gjeta të vecantën tek shqiptarët e atjeshëm,- që nuk ishin aq të paktë sa c’komentojnë në distancë,- një shqiptarizëm të shkallës sipërore.

Para se të nisesha dikush më pat thënë se duhet të jenë nja 200-300  shqiptarë në Alaskë, dikush pat shkruar në internet se numri i shqiptarëve shkonte deri në 500, ndërsa Njazi Musliu nga Kosova, aktivist ndër më të njohurit atje, i papërtuar dhe tepër bujar, më tha se janë më shumë se 1200 shqiptarë dhe gjeografikisht ata përfaqësojnë Shqipërinë Etnike pasi kanë shkuar aty edhe nga Shqipëria, edhe nga Kosova, shumë nga Maqedonia e më pak nga Mali i Zi..

Alaska ndodhet në skajin veriperëndimor të Kontinentit të Amerikës së Veriut, në kufi me Kanadanë në Lindje, Oqeanin Arktik në Veri, dhe Oqeanin Paqsor në Perëndim e Rusine (Siberinë) në Jug. Alaska është shteti më i madh në SHBA, por pak i populluar. Gjysma e popullsisë jetojnë në zonën metropolitane të Anchorage, ku banojnë aktualisht dhe pjesa më e madhe e shqiptarëve. Ekonomia e Alaskës dominohet nga nafta (gjeta atje edhe inxhinierë shqiptarë, që mbanin poste drejtuese), gazit natyror, peshkimi etj. Turizmi është gjithashtu një pjesë e rëndësishme e ekonomisë në Alaskë. Dikur Alaska ishte e dominuar nga indigjenët,të cilët sot gëzojnë privilegje. Shtetet e Bashkuara arritën ta blejnë Alaskën nga Rusia më 30 mars 1867, për $ 7.200.000, që i bie rreth dy cent për acre . Emri “Alaska” në rusisht (Аляска) ishte huazuar gjatë periudhës koloniale ruse.

Mes shqiptarëve të Alaskës u ndjeva tepër i respektuar. Të lënë jashtë vëmendjes të shteteve nga vijnë, vendlindjet, edhe pse kanë dhënë shumë Kontribute, vecanërisht financiare dhe materiale, ata u ndjenë tepër të vlerësuar para kamerës të Televizionit Kultura Shqiptare.(Reportazhin e plote mund ta lexoni ne Diellin e printuar)

Ambara : ”Motra dhe vëllezër dibrane, nëse bëhem mirë, vellon e bardhë do t’a vesh së pari në qytetin tuaj, sepse dua që krushq të parë të jeni ju dhe më pas gjithë shqiptarët që më ndihmuan mua për jetën…Faleminderit DIBER E MADHE ME ZEMER TE MADHE!”
Nga Dibra e Madhe, Beqir Sina/

DIBER E MADHE : Pas një jave, historike në qytetin e Dibrës së Madhe, kremtimit madhështor të 100 vjetorit të Kryengritjes Dibrane, dhe 100 vjetorit të eksodit të madh dibran në Tiranë dhe Elbasan, Dibra e Madhe, i është përgjigjur pozitivisht ftesës për një pjesemarrje masive në një koncert humanitar, në ndihmë të një vajze që vuan tash sa javë nga një sëmundje e rëndë në një spital në Gjermani. 
     Koncerti i bamirësisë me moton: “Një Këngë për Një Jetë”, kishte për qëllim mbledhjen e mjeteve financiare të nevojshme për shërimin në Gjermani, të 17 vjeçares Ambra Meda nga Tirana, u mbajtë në Dibër të Madhe.    Organizatore të kesaj ngjarje bamirëse ishin vëllezërit dibranë, kryesisht një grup aktivistësh të dalluar të kësaj komune, bashkëmoshatarë të Ambarës, në bashkëpunim me komunën e Dibrës së Madhe, dhe personalisht të kryetarit të kësaj komune zotit Ruzhdi Lata. Ndërsa, kanë qenë present disa personalitete të njohura dibrane, të udhëheqjes lokale, biznesmen të susksesshëm, atrtëdashës, veprimtar, dhe  gazetarët e këtij qyteti si dhe mysafirë special dhe një grup artistësh nga Prishtina dhe Tirana.    Koncerti Humanitar “Një këngë një Jetë” u mbajtë këtë të shtunë (5 shtator), në Pallatin e Kulturës në qytetin e Dibrës së Madhe. Dibra e Madhe, e shquar në historinë  kombëtare, për patriotizmin, fisnikërinë, trimërinë dhe zgjuarësinë, është e shquar edhe për bujarinë e madhe të dibranit, duke dhuruar me këtë rast jo vetëm donacione në këtë  veprimtari tejet të bukur dhe emocionuese, por që dhurata më e madhë, e saj kësaj here natyrisht që ishtë zëmergjërësia e këtij populli me virtyte të larta.
     Koncerti Humanitar, që u mbajtë të shtunën, ora 19-të, në pallatin e kulturës së këtij qyteti, falë përkushtimit, Bajram Kllobçishta, Valon Marke dhe Evzi Kaja – Xiu, dhe nën kujdesin e të tyre solli këngëtarët më të mirë, nga Dibra, Tirana dhe Kosova, për koncertin “Një këngë, për një jetë”, të ardhurat e të cilit, i shkuan shërbimit dhe kurmit spitalor  të vajzës 17-vjeçare Ambra Meda në Gjermani.
Më shumë se 400 veta ishin në sallë atje në mbrëmje, por edhe qindra e qindra qytetarë të tjerë, nga Dibra e Madhe, iu përgjijgen thirrjes për ndihmë  dhe që t’i bashkohen kësisoj dhe me mbështetjen e tyre financiare, fushatës së ndihmave që të shërojnë plagët e sëmundjes së një engjulli, e cila tashmë po “përpiqet” prej disa javëve me “plagët e thershme” të një sëmundje tepër të rëndë.      Koncerti Humanitar “Një Këngë , Një Jetë”, dedikuar Ambra Medës, për shërimin e saj u mbajtë nën kujdesin e Qendrës Kulturore të Dibrës së Madhe, në bashkëpunim me Studio Magnum. Në këtë concert madhështor morën pjesë këngëtarë nga Shqipëria, Kosova dhe Maqedonia si ritan Jashari, Liri Rasha, Hysi Hasani, Fitore Berisha, Evzi Kaja Xiu, Ingrid Jushi, Argjend Marku, Lundrim Paçuku, Daja Do, Klea Çutra, Bena Kërluku, Bora Tomini dhe shumë të tjerë.Ndërkohë, Defrim Methasani/gazetar I njohur në RTSH, shkruan – se ” Prej ditësh në medien e shkruar dhe vizive, është folur për një vajzë shqiptare, e cila në një moshë fare të re, 17-vjeç, është e detyruar të vuajë nga një sëmundje e rrallë tumorale që përbën rastin e 131-të në botë dhe ndodhet e shtruar në Mynih të Gjermanisë, në një prej spitaleve më të mira në botë.”     Sipas, kolegut tonë Methasanit, ditët e vështira të Ambrës në Gjermani, kanë kaluar me një tjetër problem të paparashikuar, duke iu nënshtruar një ndërhyrjeje kirurgjikale të paplanifikuar, por që si sqaron ai erdhi si pasojë e forcës së kimikateve të ilaçeve që realizuan kimioterapinë e parë. Gjithsesi, shton Methasani, njeriu i përfshirë totalisht me gjithë familje në këtë fushatë, ndërhyrja në kohë e mjekëve gjermanë, bëri atë që kjo ndërhyrje të rezultojë e suksesshme dhe të hiqet një pjesë tumorale që kishte zënë rrugët urinare. Por, ky është vetëm fillimi i një vazhdimi të madh problematik, që kjo vajzë fatkeqe 17-vjeçare, do të vazhdojë të përjetojë për muaj të tërë, thotë ai.      Në këtë kontekst shpjegon Methasani, i cili është edhe një nga të afërmit e Ambrës,(daja i saj) natyrisht që është e dhimbshme, por kur mendon se mjekët kanë dhënë një dritë të vogël në tunelin e madh, të gjithë kemi të drejtë të bëhemi optimistë. Gjithsesi, sipas tij pesha tjetër që po na rëndon prej ditësh, është ajo financiare……… 
Këtu duhet theksuar se prej mëse një javë, në këtë situatë sensabilizuese, për më shumë janë përfshirë  media këtu në Shqipëri, por edhe ajo në diasporë Amerikën e largët, tek bashkëatdhetarët tanë, atje, qytetarët shqiptarë në mbarë vendin,  familjarë dhe njerëz të afërm të saj, që i janë përgjegjur deri tani apelit të madh qytetar të një solidariteti dhe ndihme, për të shpëtuar këtë jetë, që tashmë, sytë dhe mendjen i ka nga të gjithë shqiptarët.Në një mesazh tepër prekës adiuo-vizivë nga shtrati – ku Ambra po sfidon jetën duke u drejtuar dibranëve dje në Koncertin Humanitar , “Një Këngë për një Jetë” të ndihmojmë Ambrën, ajo  plot shpres dhe kurajo, tha se “ Zemërgjerësia dhe bujaria juaj është ilaçi më i mirë i sëmundjes sime” duke shtuar se nëse Zoti më shëron “fustanin e nusërisë dhe dasmën do t’a bëjë në Dibër të Madhe”. 

Kurse,  në rrjetin social facebook, pjesëmarrës të kesaj ngjarje në Dibër të Madhe, shkruajnë: 

    Milaim Krasniqi gazetar nga Kosova, thotë se “Kur dibranët bëhen bashkë s’ka shqiptarë që ndjehet jashtë.Të gjithë për një jetë , një jetë për të gjithë ne – këtë thënje më së miri e verteton Dibra, thotë ai në Fb.     Mamica Hysaj Makishti, donatore nga Tirana, theksonë se “Jam shumë e impresionuar nga mikpritja ,bujaria ,dashamirësia e miqve që na pritën në Dibër të Madhe,për mua personalisht ishte hera e parë që vizitoja këtë qytet me kaq shume vlera, faleminderit të gjithëve për mikpritjen dhe sidomos për gjithë organizimin dhe solidaritetin që treguat për të shpëtuar jetën e Ambres. Zoti ja u shperblefte ne familjet tuaja” shkruan ajo.    

Ndërkaq, Luna Methasani, studente nga Tirana, shkruan facebookun e saj se :” Dibra e Madhe dha një shembull për t’u mbajtur mend gjatë… Një organizim që la gjurmë, një prezantim i denjë nga Valmir Lleshi, një nismë dhe realizim i shkelqyer nga Valon Marke, Bajram Kllobçisha ,Evzi Kaja Xiu, me ndihmën e kryetarit Rruzhdi Lata, por edhe shumë miq dhe dashamirë të tjerë për të mos harruar 400 pjesëmarrësit, që shënuan histori në një mbrëmje të finalizuar me sukses nën zërin e artisteve nga Dibra, Tirana dhe Prishtina ! Vërtetë që keni mbetur Jo vetëm në mëndjen por edhe në shpirtin tonë, sepse Dibra e Madhe ishte e para dhe e mbara, në këtë nismë humanitare që na mblodhi të gjithë bashkë! Dibra gjithmonë ka qenë në krye dhe si e tillë mbeti edhe këtë herë! Faleminderit moj Dibër, faleminderit që na bën të ndihemi krenare Jo vetëm për prejardhjen tonë, por edhe për vlerat që i ke treguar ndër vite ! Faleminderit të gjithve nismetarëve që u bënë lokomotiva e një karvani të gjatë njerëzish në ndihmë të Ambrës !” shkruan kushurira e Ambraës nga Tirana, bashkëmoshataria e saj Luna.    Daja i vjazës gazetari i mirnjohur Dëfrim Methasani, në rrjetin social facebook thotë se :”Pak ditë më parë, botova edhe një shkrim, që e titulloja “Lotët e burrit”, duke u nisur pikërisht nga dhjetëra e qindra raste, që po bëhen pjesë e kësaj mbështetjeje anembanë vendit dhe më gjerë. Gjithsesi, të duket se nuk mjafton për të qenë afër asaj shumë që duhet në të vërtetë, e cila shkon në 180 mijë euro, pa përmendur shumën e operacionit dhe mjaft detaje të tjera, që në një spital të tillë janë detyrime që duhen paguar në kohë. Edhe pse, sipas tij dy vëllezërit kampionë në sport, Ismail dhe Gjetan Keta, kanë paguar 20 mijë euro nga xhepi i tyre dhe do të zhvillojnë dy ndeshje për jetën e saj, edhe pse qindra njerëz janë solidarizuar dhe kanë dhënë diçka nga xhepi i tyre, sërish qëndrojmë shumë larg objektivit, që familjes dhe Ambrës t’ua lehtësojmë dhimbjen. “  Për Methasanin, këto shkrime janë një apel, jo vetëm i tij, por edhe i vetë Ambrës, e cila çdo ditë lutet për ne të gjithë nqë po e ndihmojmë në këto çaste të rënda për jetën e saj.        

     Dje u njoftua se edhe këngëtarja e njohur Aurela Gaçe, pikërisht  në Tiranë ne lokalin “Calvin” organizoi një mbrëmje live për Ambrën, ndërsa një tjetër lokal i njohur në Tiranë, “Pur-Pur”, bën të njëjtën gjë me të rinjtë dhe bashkëmoshatarët e saj, ndërsa Ambra vazhdon të qëndrojë atje në Mynih, bashkë me prindërit e saj, por edhe me shumë shqiptarë, që i qëndrojnë pranë, e sidomos vëllezërit Keta, të pashoq në humanizmin e tyre, apo Valon Marke, një shqiptar që jeton në Mynih; e pse jo, familja Ismaili nga Shkupi që banon po atje.    ”Por, gjithësesi duke u nisur nga shuma e madhe që kërkohet,  Ambra ka nevojë për ne të gjithë, për një dorë, një fjalë dhe një mundësi financiare, që të paktën mos ngelë ky mision kaq i madh edhe i mjekësisë, edhe i njerëzve, për mungesë fondesh. Dora juaj, apo mendja juaj, duke iu faleminderuar çdo njerit, thonë të afërmit e saj :” shëron sot një plagë, rikthen një buzëqeshje dhe një jetë. Ajo ka nevojë për ne të gjithë, ndaj të nxitojmë, të bëjmë detyrën qytetare, sepse buzëqeshja e saj, nuk duhet të jetë e fundit. Ambra ka nevoje të jetojë dhe më shumë se kaq: ka nevojë për ju vëllezer dhe motra shqiptarë…”  Ndërkaq, thuhet se nuk janë vetëm dibranët, apo artistët, në krah të Ambrës dhe që po bashkohen me këtë në këto momentë të vështira. Perlat Musta, sipas komentatorit të njohur sportiv Defrim Methasani, një emër legjendë i portës së Partizanit dhe ekipit tonë kombëtare, beri një xhest tejet njerëzore, duke ndihmuar Ambren. Pra. mirnjohje kollosit të futbollit, vlonjatit që ndjehet më i lehtësuar se kurrë, pasi ka dhënë shpirtin e tij, si shumë sportistë dhe artistë të tjerë, për këtë vajzë që lufton me vdekjen në kërkim të jetës së saj, thotë ai.
    Gjithashtu, sipas tij  një mirnjohje dhe falenderim shkon me këtë rast edhe për artistët e mëdhenj, që kënduan jo me gojë, por me zemër, Lirije Rashen, Fitore Berishën, Hysi Hasanin, Dritan Jasharin, Ingrid Jushin, Evzi Kajen, (Xiu), Lundrim Paçuku, Argjen Marke, Daja Do, Bora Tomini, Bena Kerluku, Agon Çiçe dhe Klea Çutra, dhe gjithë të tjerët, që dhanë më të mirën e tyre në koncertin e bamirësisë:”Një këngë, për Një jetë”, në Dibër të Madhe. Nga ky aktivitet, u mblodhën të ardhura, shton Methasani, por mbi të gjitha aty u derdh loti dhe shpirti, fjala dhe zemra e atyre njerëzve, që kërkojnë të bëjnë mrekullinë për jetën e Ambrës. Pra edhe njëherë :”Mirnjohje arttsitëve dhe donatorëve dibranë me zemrën e madhe!Me tu kthyer në Tiranë i mbushur plot me mbresa të pashlyera Defrim Merthasani, në rrjetin e tij social Facebook, shkruan :” Sapo jam kthyer nga Dibra e Madhe në Maqedoni, qyteti shqiptar, që jo vetëm mbiemrin ka të madh, por edhe zemrën. Kam mbetur pa fjalë, bashkë me 40 miq dhe shok, gjak dhe njerëz që erdhën nga Tirana e Peshkopia drejt kësaj treve, që tashmë dha modelin e humanizmit dhe të solidaritetit. Falenderime pa fund, për kryetarin e Komunës, zotin Rruzhdi Lata, për djalin e shkëlqyer nga Dibra në Mynih, Valon Marke, që dha idenë e parë, për djemtë e mirë të Dibrës, Evzi Kaja (Xiu), Bajram Kllobçishten, Valmir Lleshin, Artin Spahiun, Dritan Lleshin e shumë e shumë të tjerë, që të gjithë bashkë na dhuruan emocione të pafund duke zvogeluar sadopak dhimbjen për Ambrën dhe duke shtuar besimin dhe shpresën për jetën e saj. Pallati i kulturës i mbushur plot, thotë ai, por edhe forca e fjalës së moderatorit Valmir Lleshi dhe zëri i këngëtarve të mirnjohur, oshëtuan fort, bashkë me lotët tanë dhe mesazhin shumë prekes të Ambrës që shkruajti nga shtrati. Ajo mes të tjerave thoshte:”Motra dhe vëllezër dibrane, nëse bëhem mirë, vellon e bardhë do t’a vesh së pari në qytetin tuaj, sepse dua që krushq të parë të jeni ju dhe më pas gjithë shqiptarët që më ndihmuan mua për jetën…Faleminderit

DIBER E MADHE ME ZEMER TE MADHE!”

    Ndërkohë, që daja i saj thotë se s’mund të mos jap edhe një mirnjohje për miqtë e mi, që më shoqëruan në atë udhëtim emocional drejt Dibrës së Madhe në Maqedoni, në koncertin humanitarë :”Një këngë, për Një jetë”, organizuar nga nje grup djemsh me shpirt të madh të atij qyteti dhe bashkia vendore. Kësisoj, Methasani, falenderon Milaim Krasniqin nga Prishtina, gazetari dhe komentatori i mirnjohur në Kosovë, bashkë me bashkshorten, këngëtaren po kaq të njohur Fitore Berisha, artistin e skenës dhe shpirtit human, Hysi Kasani, po nga Prishtina, nënë e bijë, artisten, Mjeshtre të Madhe Lirije Rashen dhe vajzen e saj të talentuar, Ingrid Jushin, Dritan Jasharin, këngëtarin popullor tashmë dibran dhe dhëndërrin e familjes sonë, si dhe gazetarët me emër, Beqir Sina nga SHBA dhe Halil Rama nga Tirana, miqtë dhe shokët e familjes sime, Agron Hoti, Artur Kurti, Hysen Uka dhe Bujar Karoshi, motrën Natasha, bashkshortin e saj Hazbi Kamberin, Luftim Hysa, daja i babait tim dhe djemtë e dajes sim, Bujar dhe Flamur Makishti me familjet e tyre, pa harruar edhe familjen time. Të gjithë bashkë, shkruan Defrim Methasani, krijuam një grup në emrin e Ambrës, që ju shprehëm mirnjohjen atyre njerëzve atje, që vajzën dhe mbesën tonë e kishin tashmë pjesë të familjes dhe shtëpisë së tyre…

Kukesi:” Qyteti i legjendave që strehoi gjysmë milon shqiptarë nga Kosova dhe u zgjua nga rruga Durrës-Kukës, dhe unaza verilindore”/

 Nga Kukesi, BEQIR SINA/

KUKES: Kuksianët thuhet se  janë popull inteligjent, autoironik. Popull, që  nuk ankohen apo të qahen, përdorin shprehje të të urtëve  për të nënkuptuar situatën në të cilën ndodhen. Janë banorë të një qyteti shumë të rëndësishëm që neve  na ndriçon, por varfëria e prekshme  ngado, i ka lënë në terr dhe mund ta vreshë atë sidomos kur  ti je një visitor i thjeshtë  dhe banon jashtë tij. Dikur banorët e saj thonë  se “nuk e shmangie dot këtë qytet për të kaluar përtej kufirit, (kuptohet se atëhere ishin vetëm ish familjet e qeveritarëve ose fëmijët e tyre, ose kalonte tek tukë ndonjë grup artistik, apo sportivë , ndonjë grup“turistësh” i thënshin, i kufirit shqiptaro 0 shqiptarë  për  të dalë në Kosovë,) ndërsa sot, Kukësin me Prizerin mund t’a kalosh si kaloje dikur Tiranën me Durrësin megjithëse ai ka mbetur në fund të një rruge qorre, përbri Rrugës së Kombit. Mirëpo, unë nuk kam shkuar  në Kukës, për të zbuluar atë qytet si Kristofor Kolombi Amerikën, por për të parë këtë qytet që 25 vjet më parë ishte i ndaluar për mua dhe ndoshta për mijëra dhe mijëra shqiptarë të tjetrë që rregjimi na shikonte si “armiqët” e popullit, dhe na frikësohej se mos “arratiseshim” një alibi kjo që ngjallte frikën e ish pushtetarëve.dhe tonën, 

Ndërkaq, vizitova këto ditë udhëtimi nëpër Shqipëri dhe trojet etnike shqiptare , në pjesën verilindore të Iliriadës edhe Kukësin, për të parë një qytet që lidhet  me  një pjesë të hsitorisë së vyer  kombëtare apo vërtetësinë e një legjende  ndër vite, që sot është kthyer  në realitet dhe në thesarin ose pasurinë  e historisë tonë kombëtare.

     Një qytet i cili 5 vite më parë  në cilësinë e jetesës në bazë të një sondazhi të zhvilluar nga Programi i USAID për Qeverisjen Vendore(LGPA), në dhjetë bashki të përzgjedhura,rezulton se banorët e Kukësit jetonin në një standard jetese më të mirë, se më parë. Pothuajse në të gjithë pyetësorët, banorët e kësaj zone veriore kanë shprehur optimizmin për një përmirësim të jetesës dhe zhvillim më të mirë ekonomik, tregonte ky sondazh mjaft interesant.

        Kurse , duhet të veçojë se ky është udhëtimi i parë  i  im në Kukës, nëpërmjet rrugës Peshkopi – Kukës, dhe më pastaj Rrugën e Kombit dy veprat  monumentale të qeverisë demokratike , dhe ish Kryeministrit Berisha, ose siç do t’a quaja unë “Rosveltin e Shqipërisë”, e me thënë të vërtetën e meriton të quhet e tillë sepse  ishte ai që “çau malet” bashkoi Shqipërinë me Kosovën duke ndërtuar një super rrugë, që për më pak se tre orë lidhë Tiranën më Prishtinën.

    Sot, nga Kukësi, për dy orë je në kryeqytet në Tiranë. Tuneli i gjatë 5.8 kilometra që ka çarë malin përtej, nuk ka asgjë më pak, se ato të ndërtuara kudo në Evropë apo tunelet në Shtetet e Bashkuara.

     Në këtë mes  vjeshtë , rruga që kalon përmes luginave  të  bukura dhe maleve të thepisuara e cila lidhë  Peshkopin me Kukësin, për një orë, dhe është  me dy kalime,  një rrugë e standarteve bashkëkohore,  rruga që përshkrova për të vizituar Kukësin, nga Kalaja e Dodës më solli një befasi të veçantë, duke mu dukur vetja sikur kaloi nëpër rrugët malorë te Kolorados .

Kjo rrugë ka një gjatësi 64 km me investim prej 42 milione euro. Ajo lidh Kukësin me Peshkopinë, nxjerrë nga izolimi dhe u shërben 44 mije banorëve të 12 komunave të Kukësit dhe Peshkopisë që shtrihen në luginën e Drinit. Ajo shkurton rreth tre herë distancën e këtyre komunave me Tiranën. Rruga bën të mundur shfrytëzimin e potencialit turistik të jashtëzakonshëm të Korabit dhe vargmaleve të Kukësit dhe Peshkopisë. Rruga gjithashtu është pjesë e unazës veri – lindore që fillon në Valbonë dhe përfundon në Librazhd për të vazhduar me unazën jug-lindore të vendit, është ndërtuar nga qeverisaj e partisë demokratike në dy mandatet e fundit prej ish kryeministrit Berisha nën moton :”” Ne mbajmë premtimet tona!”

  Një udhëtim që të lë “pa frymë” dhe është i paharruheshëm është ai që kalon nëpër autostradën Durrës-Kukës-Morinë (A1, apo edhe “Rruga e Kombit”) i cili është projekti më  madhor rrugor shqiptar në tërë historinë e kombit tonë.

     Rruga u lëshua në përdorim në qershor të vitit 2009 nga ish-kryeministri shqiptar Sali Berisha. Kjo autostradë e lidh Durrësin me vendkalimin kufitar me Kosovën në Morinë ndërsa kalon nëpër Milot, Rrëshen, Reps, Thirrë, Kalimash e Kukës ndër të tjera. Ajo ka një gjerësi 25-31 metra, gjatësi prej 170 kilometra dhe në të zhvillohet shpejtësi 80–120 km/h. Nga kufiri në Morinë deri në Durrës, rruga ekzistuese 180 kilometërshe që përshkohej për 6 deri 7 orë, është kthyer në një rrugë të shpejtë që të mund të kalohet për vetëm 2,5 orë. Autostrada afron Kosovën me Shqipërinë dhe bregdetin e Adriatikut duke u lidhur edhe me një projekt të ngjashëm në Kosovë,autostradën Merdare-Vërmicë, momentalisht në zhvillim e sipër.Fillimisht e hedhur se ide nga presidenti historik i Kosovës Ibrahim Rugova në vitin 1999, me ish kryeministrin Majko projekti filloi të realizohet në vitin 2003, kur Banka Botërore financoi studimin e fizibilitetit që përshkon kjo autostradë tani.

      Në një kryqëzim mes këtyre dy rrugëve , para të  shfaqet qyteti më i ri në Shqipëri, Kukësi 34 vjeçar. Pallatet uniforme të realizmit socialist, thyhen tek tuk nga ndonjë godinë e lartë e xhamtë. Qendra është një hapësirë e madhe ku në skajet rreth saj janë të ndërtuara Bashkia, Pallati i Kulturës, Qarku, Kulla e Qëndresës symbol i asaj pritjes së të larguarve nga Kosova dhe Gjykata e Rrethit. Në një kënd, është busti i Skënderbeut, bust i cili në këtë hapësirë të madhe duket në miniaturë. Në cepin e gjykatës shtrihet shëtitorja e Kukësit, një ndër shëtitoret më të mëdha. Nga njëra anë sheh liqenin e Fierzës, nga tjetra pallatet standarde, me hapësira të lira për qytetarët e kënde lojërash publike për të vegjlit.

     Sipas një reportazhi të gazetës shqiptare te  gazetares   Rezarta Delisula thuhet se :”Kukësi është qytet unik në Shqipëri sepse është tredimensional. Në këtë zonë janë tre Kukësa; Kukësi i vjetër i përmbytur në vitin 1978, Kukësi i ri apo ky aktual i banuar në vitin 1978 dhe Kukësi i nëntokës, një qytet i ndërtuar paralelisht me qytetin e ri në vitin 1978. Frika nga ndonjë sulm i mundshëm i jugosllavëve e detyroi shtetin komunist të Enver Hoxhës, të ndërtonte paralelisht me Kukësin e ri, këtë qytet të nëndheshëm që rrallëkush e di se ekziston. Qyteti i nëndheshëm është 2.4 kilometra, aq sa është edhe shtrirja e qytetit sipër, pa zgjerimet e viteve post ’90, në formën e tuneleve që lidhen me pikat kyçe të qytetit dhe 7 lagjet e tij. Ka disa hyrje të vendosura në lagje dhe në qendër ku janë institucionet, e në momentet e një alarmi për sulm, i gjithë Kukësi do të kishte mundësi të mbrohej nga qyteti i nëndheshëm, i tëri i kredhur në beton”. Për këtë  sipas saj kryetari i bashkisë së qytetit zoti Hasan Halilaj ka shpjeguar se ai ishte ndërtuar për të përmbushur nevojat elementare të një qyteti. “Në Kukësin e nëntokës, poshtë këmbëve  të qytetarëve të saj  shtrihen, spitali, materniteti, shtypshkronja, ujësjellësi, komiteti ekzekutiv, ai i partisë, sallë e madhe për mitingje apo takime me popullin, burgu, hetuesia si dhe komiteti i partisë. Çdo lagje e qytetit ka një tunel që e bashkon me qendrën”, thotë Hasan Halilaj. Ai shprehet se si kuksian, e dinte që kishte tunele nën tokë në formën e vendstrehimeve, por kurrë se kishte besuar një dublim të tillë të një qyteti të tërë, mbi tokë me nëntokë. 

       Ndërkohë, sipas Dielsulës, thuhet se edhe Bukurosh Onuzi, punonjës i UNDP ka thënë  se para dy vitesh në Kukës erdhi një ekspert ndërkombëtar i turizmit, e pasi pa qytetin e nëndheshëm, u mrekullua. “Ai na propozoi që ky qytet i nëndheshëm të kthehet pikë të vizitueshme nga turistët. Ai kishte qenë më parë në Vietnam, por tha se Kukësi nën tokë as nuk krahasohej me atë që kish gjetur në Azi. Edhe unë kam parë një qytet të ngjashëm në Ballkan por i pakrahasueshëm me këtë poshtë nesh. Ky i ka të gjitha strukturat për të pasur formën e një qyteti të mirëfilltë”, thotë Onuzi. Deri në vitin 1991 qyteti i nëndheshëm është ruajtur dhe mirëmbajtur nga strukturat shtetërore, ndërsa pas saj nisi degradimi. Aktualisht në qytetin e nëntokës mungon ndriçimi e ka dëme të konsiderueshme, megjithatë me pak investim mund të rikthehet si më parë.

 Kulla e përkujtimit të “Eksodit ’99”’ në Kukës

Kulla e përkujtimit të dëbimit masiv të popullatës shqiptare nga Kosova në vitin 1999 nga ish-regjimi i diktatorit Sllobodan Millosheviq, e cila është ngritur në shenjë të falënderimit popullit të Shqipërisë e madhështon bukurinë dhe krenarinë e Kukësit.Kulla e përkujtimit të dëbimit masiv të popullatës shqiptare nga Kosova në vitin 1999 nga ish-regjimi i diktatorit Sllobodan Millosheviq, e cila është ngritur në shenjë të falënderimit popullit të Shqipërisë për strehim dhe mikpritje të treguar më se 460.000 kosovarëve, është e vendosur rrëzë një kodre buzë liqenit të Kukësit, shumë afrë me Hotel Amerika. Kulla e Eksodit në Kukës, është e ndërtuar aty ku popullata kosovare ishte strehuar në çadra masive, është e gjatë 23.5 metra.Kulla përkujtimore e “Eksodit ’99″, ka për qëllim që të ruhet moto “Mos ta harrojmë të kaluarën”, që qytetarët e Kosovës të bëjnë vizita miqësore, të vizitojnë vendet ku qëndruan gjatë ditëve më të vështira, që të vizitojnë nikoqirët e tyre, që të vizitojnë varrezat e atyre që mbetën në Shqipëri si pasojë e dëbimit dhe vuajtjeve gjatë rrugës. Data e fillimit të përkujtimit është marrë 15 prilli, për shkak se nga shtëpitë e tyre, brenda vetëm një dite në aksionin famëkeq “Patkoi”, i organizuar nga ish-regjimi i Millosheviqit, u dëbuan më se 100.000 qytetarë të Mitrovicës dhe atyre nga Shala dhe Drenica të cilët strehimin e përkohshëm e gjetën në Mitrovicë.

 Ekipi i Kukësit ka hyrë në historinë e futbollit shqiptar, duke kaluar edhe fazën e tretë të Europa League. Jehona madhe e këtij suksesi, kalo edhe përtej oqeanit Atlantik, deri në Amerikë, ku shqiptarët e Amerikës nëpërmjet ekrantit të televizorit ndoqën si asnjëherë ndeshjet e skuadrës së Kukësit që bëri histori.

Mbasi ky është një sukses i paprecedent në historinë e futbollit shqiptar.

 Kukësi është e para skuadër shqiptare dhe e vetme që ka luajëtur në play- off të Ligës së Europës. Kështuqë edhe e ashtuquajtura :”Ëndrra e verës e kuksianëve ka entuziazmuar shumë shqiptarët kudo që janë, duke shtuar shpresat se edhe kombëtarja jonë nën sheblullin kukësian në të ardhmen do arrijë një sukses të madh, e pse jo  kualifikimin në botëror apo atë europian.”

Kukësi është ndërtuar i ri dhe në 1976, kur Kukësi i vjetër u mbyt në ujërat e Liqenit të Fierzës u popullua nga banorët e qytetit të vjetër e nga të ardhur nga zona përreth.Kukësi i Ri është ndërtuar një një rrafshnaltë që rrethohet në trë anë nga liqeni e në një krah nga Mali i Gjallicës që ngrihet i vetmuar dhe i zhveshur (në pjesën që shesh nga qyteti) nga 400 deri në mbi 2500 metra mbi nivelin e detit. Sapo hyn në Kukës bie në sy ndërtesa e ish – Turizmit, një ndërtesë madhështore sipër urës së Drinit të zi që lidh Kukësin me pjesën tjetër të Shqipërisë, më pas pasi kalon një lagje popullore periferike hyn në qytet. Qyteti ka një Bulevard kryesor që shkon nga Sheshi Skënderbej ku është qendra e qytetit dhe shumica e institucioeve dhe ku në krye të bulevardit bie në sy ndërtesa e Radio Kukësit, Sheshi i gjerë dhe monumenti në kujtim të viktimave të 1999-ës. Por zhurma bëhet e gjitha në anën tjetër të qytetit. Nisë nga axhensia, aty ku nisesh për në juglindje, (Bicaj, Bushtricë, Peshkopi), duke vazhdar më tej te stacioni i veriut (Bardhoc, Morinë, Prizren), më tej të stacioni që nisen drejt verilindje (Zapod, Topojan, Shishtavec), duke dale te pazari ku bëhet edhe kambizmi e deri te Shota (monumeti i Shote Galicës) ku nisesh për në veri perëndim e jug perëndim (Shëmri, Has, Tropojë) duket sikur e gjithë jeta e qytetit është e përqendruar aty.

   Qyteti vetë funksionon si qendër pazari për të gjithë malësorët e zonës, ndaj është normale që ti shohësh të mbledhur të gjithë aty, duke ardhë më furgonët që i zbresin në 7 dhe i marrin përsëri për në malësi në ora 13. më pas qyteti shpërqendrohet në Bulevard.

Në kafenetë e rrugës kryesore.

 Kukësi si qytet është shumë i ri. Krahina e Lumës ka patur disa qendra të sajat që shpesh kanë qenë më të rëndësishme se edhe vetë qyteti, si Bicajt, Zhuri apo Kalaja e Dodës. Por Zhuri u pre jashtë kufirit shtetëror duke e humbur rëndësinë që kishte për Lumën, Kalaja e Dodës iu kalua Dibrës në juridiksion dhe në pjesën që mbeti u formua qyteti i Kukësit që do të shërbente si qendër e Lumës, Hasit, Gorës dhe Malziut.  

     Varret ilire të zbuluar në luginën e Drinit në Kënetë dhe në Kolsh flasin për një jetë në këto anë të paktën që para 4000 vitesh. Por Kukësi ka qenë gjithnjë pjesë e Prizrenit dhe në hijë të Prizrenit. Dhe në histori nuk përmendet thuajse askund. Sepse përmendet si prizrenas. Në Lumë është zhvilluar një nga betejat më të harrura të kombit shqiptar,ajo e zhvilluar në 1912 kur Perandoria Osamane po binte dhe oreksi i fqinjëve ishte shtuar. Në Qafë të Kolesjanit sot ka një monument të lënë pas dore që përkujton këtë ngjarje. Monumenti tjetër në Sheshin Skëndërbej dëshmon për një ngajrje tjetër që ka shënuar jetën e kësaj zone si rrallë kund në botë. Në vitin 1999 mbi 500 000 mijë shqiptarë nga Kosova kaluan nëpër apo u ndalën në Kukës dhe për këtë gjë Kukësi u bë qyteti i parë dhe i vetmi në botë i emëruar ndonjëherë për çmimin Nobel.

    Kukësi nga qytet i lënë në harresë, është kthyer në vëmëndjen e publikut me ngjarjet e fundit. Që nga 1999 e këtëj ai rri si elemnet i rëndësishëm i debatit. U debatua shumë për aeroportin e Kukësit (4 km nga qyteti në Shtiqën) i cili është ndërtuar dhe ende nuk po vihet në funksion, u debatua edhe më shumë për autostradën Durrës–Milot–Kukës, e cila mund të jetë çelësi i zhvillimit i këtyre zonave.

    Kukësi ka një pasuri nëntokësore shumë të madhe e cila shfrytëzohej me minierat e Kalimashit, Gjegjanit, Lojmes etj., dhe që pritet të vihet në punë së shpejti.

     Kohët e fundit është ndërtuar nëj punishte për përpunimin e patates, që është produkti kryesor i bujqësisë së kësaj zone.
Të famshëm në Kukës janë edhe sixhadet dhe qilimat që prodhohen në mënyrë artizanale me tezgjah, por që dikur prodhoheshin nga një punishte industriale si dhe kostumet e ndryshme popullore.

    Malësorët e zonës së Çajës, Bushtricës e Topojanit janë të njohur si barinj në të gjithë Shqipërinë të cilët kanë arritur të mbarështojnë rracën e tyre të deles dhe të qenit të stanit. (Lumjanët, delja lumjane, qeni i Lumës).