Peter Grubb, the owner of an Idaho-based outfitter called ROW Adventures, sat in the corner flipping through maps under the lone working light bulb. We were in Room 305 of Hotel Rosi, a bright yellow block of a building in Gusinje, a predominately Muslim community in the former Yugoslav republic of Montenegro. South of here, a rocky trail climbed steadily into a vampiric maw of limestone peaks. Tomorrow we would follow that trail and slip virtually unnoticed into Albania.

That would have been among the stupidest things you could do had it been the 1980s, when Albania was the North Korea of Europe. From World War II until his death in 1985, the Communist leader Enver Hoxha hammered Albania into an oppressive hermit state. He extirpated dissent, outlawed religion and lowered the age for executions to 11. The “Great Teacher” hermetically sealed the borders and distanced himself from other Communists. “We have fought empty-bellied and barefooted but have never kowtowed to anybody!” he once howled at Nikita Khrushchev, the Soviet leader.

Hoxha’s final heart attack and the eventual collapse of Communism hailed the beginning of the end of Albania’s isolation, and in recent years the once-tense border region separating Albania, Montenegro and Kosovo has become the kind of place you’d want to visit. Aid money, remittances and relative stability have helped create a middle class, and tourism in the region is beginning to boom. Guides take groups kayaking under stone bridges in Montenegro, hiking around Albanian archaeological sites and even skiing in Kosovo. New hotels are pumping fresh life into stale Communist hangouts, even if the water isn’t always hot.

“If you want luxury, sorry, go to Paris or New York,” Kela Qendro, a 33-year-old Albanian working for a small tourism company, told me later. “You come here to see the real stuff. The shepherd. The old woman picking pomegranates. You go up to villagers and they will invite you inside their home for the joy of meeting you.”

Mr. Grubb, who runs about seven trips a year to Croatia, had long been fascinated with this less-developed region of the Balkans. About a year ago he learned of an intriguing new way to explore it — on foot.

The Peaks of the Balkans Trail, a project coordinated by the German Agency for International Cooperation and involving dozens of other groups (including women’s associations, tourism offices and environmental nongovernmental organizations), formally opened last year as a 120-mile trek designed to foster tourism and teamwork among historically quarrelsome neighbors. The path literally links Muslim, Catholic and Orthodox enclaves, as well as Slavs and numerous Albanian tribes in three adjoining national parks, each showcasing the border region’s inestimable beauty. Towering rock walls scream for thousands of feet into an unimpeachable sky. Farmhouses gather like asters in valleys. Wolves and lynxes pad through landscapes soaked in green.

There would be no real roughing it, since locals have turned ancestral homes into rustic inns offering beds, homemade cheeses, meats and brandy. Even wandering across remote, unmanned borders is now legal, thanks to a new permit system introduced last summer. Mr. Grubb needed only some roll-with-it travelers willing to be his guinea pigs before offering the trip for real. Seven gregarious Texans and I signed up.

Now, sitting in the hotel room, Mr. Grubb put down the map and sighed. He seemed restless. We were about to head deep into the Albanian Alps, better known as the cursed mountains, some of Europe’s most glaciated peaks after the Swiss Alps and the highest summits of the Dinaric Alps. The whole trail could be hiked in about 10 days, but we had just 5 to do parts of it. Even so, there were big days and taxing climbs ahead. We would be among the first American-outfitted groups to wander into the maw, and in these parts, the order of things is more mystery than fact.

“This could be more cutting-edge than I thought,” Mr. Grubb said, and he switched off the light.

EARLIER THAT DAY I had met the Texans at the airport in Podgorica, Montenegro’s pint-size capital. Rainey Rogers, a former amateur boxing champion, was the youngest in the group at 49. Richard Dill, a retired pharmacy franchise mogul whom everyone called Dick, was the oldest at 73. Mark David, a real estate investor, had rallied the guys around the hike.

It was dark when we arrived in Gusinje, but the morning dawned bright and warm. Mount Rosi, the hotel’s 8,274-foot-high namesake, rose to the southeast, while the 8,838-foot-high pyramid of Mount Jezerca lorded over the south.

Around 9 a.m. Enes Dreskovic, the newly minted director of the Prokletije National Park, one of the three border parks, roared up in a hunter-orange Pinzgauer, a military transport vehicle, to take us to the trail head. The bench seats in the back were too small for all of us, so I stood on the rear bumper and clung to the roll bars as we bounced down country lanes. Women in head scarves snapped upright from their fields to watch us, while Rainey hurled Blow Pops to children who stared from the side of the road. A gentleman in a pinstripe vest steered a horse cart groaning with firewood.

We were alone when we ground to a halt in the Ropojana Valley, a fairy-tale scoop of swaying pines and scalloped ridges that even the Pinzgauer could not penetrate. The trail began in earnest here. An Albanian from Theth, our goal 12 miles away, had supposedly left the village at 3 a.m. with horses to carry our luggage, but there was no sign of him.

“Well, welcome to the ‘A’ in adventure travel,” Mr. Grubb said, scratching his red beard. He proposed the only logical Plan B: to stuff what we needed into our daypacks and rendezvous with our bags two days later. The Texans seemed less annoyed than antsy to get romping through the magnificent landscape.

“Let’s repack and get after it,” boomed Paul Pogue, a pilot.

Rocks as white as marble complained under our boots as we marched toward a broad meadow in the midst of a beech forest. A griffon vulture performed lazy 8’s overhead. Shards of silvery-gray limestone shot into the sky like missiles. Of all the images I’d had of the region, none were as beautiful as this.

“Amazing, isn’t it?” Mark marveled.

By early afternoon we had crested the Peja Pass, a treeless scab of rock and wind with an elevation of about 5,000 feet. Ghostly stone barracks stood guard with tattered burlap billowing in the window frames. Inside I found a pair of size 9 dress shoes and rooms reeking of ungulates. Dome-shape bunkers with machine gun slits and roofs splintered like blooming onions fortified the high points. Fearing an invasion from all directions, Hoxha had built an estimated 700,000 of these death pods around a country smaller than Maryland.

“Welcome to Albania,” bellowed our 28-year-old Montenegrin guide, Semir Kardovic, mimicking gunfire.

The 2,600-vertical-foot climb to the pass had been difficult but the 4,000-vertical-foot descent into Theth was brutal. Down and down we plummeted along a series of knee-smashing switchbacks into an enormous glacial valley. By dusk, pointy houses with orange light seeping from the doorways winked through the forest. We made our way toward one, a medieval-looking guesthouse with squat windows and stone walls.

“Good evening,” said the keeper, Pavlin Polia, greeting us. He was in his early 30s, tall with midnight hair and a Roman nose. His Kosovan wife, Vlora, fetched some glasses while his brother, Nardi, shook our hands. We did our best to ignore his black eye. “Fight,” Nardi shamefully explained.

Inside the main room a slender stringed instrument called a cifteli hung on the wall above a barrel filled with bowling balls of cheese. Rainey limped in and lay his head down on a long wooden table while Dick collapsed onto one of the 15 beds upstairs. I slugged two shots of plum brandy, convinced we had wandered back in time.

Like many Albanians, Mr. Polia had fled the country as soon as he could. He worked in construction in Italy and still remembers his first Pepsi. He returned to his family home in Theth a decade later and converted it into a guesthouse that opened in 2009. Now 300 people a year stay with him, the equivalent of half the village, each paying about 25 euros, or about $31 at $1.25 to the euro, for a bed and meals.

“In Italy I had lots of opportunity to make money, but that was not my passion,” he told me over wild marjoram tea.

I headed upstairs to wash but Mr. Polia stopped me.

“Don’t forget your luggage,” he said.

“You have my bag?” I asked, incredulously.

“Of course,” he said. “I brought it with the horses.”

THAT NIGHT FATIGUE sloughed off my body into a pile of warm blankets and I awoke to the prickly scent of roasting peppers. After a breakfast of eggs, curds and jam, Mr. Polia bade farewell as we shouldered our packs and stomped off toward the village of Valbona, about eight and a half miles east. We passed a stone chapel set in a pasture. The area is so rugged that the Ottoman Turks, who were Muslims, were unable to control the region as they did most of the Balkans for 500 years. As a result, both Theth and Valbona are still Catholic.

Mount Arapit, a 7,274-foot peak with a southern face as sheer as Half Dome at Yosemite, seemed to size me up as I crossed a wooden bridge and began to climb through maple, ash and hornbeams. It was not yet 10 a.m. but already muggy. Less than two miles in I collapsed. We had gained 800 vertical feet. Only 3,000 more to go.

There had been debate the night before about how many horses to bring in case someone needed a ride. The men seemed too tough to admit to wanting any, but the Day 1 damage was clear. Rainey had pulled a hamstring. Dick had taken a tumble. In the end, Mr. Grubb hired one extra horse, which was fortunate when Richard Abernathy, a 60-year-old lawyer, began to hint that his heart was acting funny.

“I’m fine,” he countered. “Richard, get on the horse!” Paul barked, and Richard reluctantly climbed into the saddle atop a small, flea-bitten gray.

He wasn’t riding for long, though. Soon the trail fell some 2,500 feet into a broad alluvial basin. A van waited for us at the start of a rocky road that joined an asphalt street poured only a few weeks earlier. The effect was rattling. New Colorado-style lodges with exposed timber beams seemed to be going up everywhere.

“A lot of locals are moving back to the area, which is very encouraging,” Antonia Young, a British research fellow who has worked for more than a decade to create an international peace park in the region, told me later. “The danger now is that tourism gets too big before they can cope with it.”

Kol Gjoni Jubani had seen it all change so fast. He met us in the courtyard of his guesthouse, a concrete chalet built in 2005 next to a destroyed stone hut in which he had been born more than 50 years ago. Mr. Jubani looked like a Balkan cowboy with jeans and a glorious Sam Elliott mustache. His son, Ardit, 19, showed me upstairs to a room with five beds; I claimed the one with a Disney blanket in the corner.

“What do you think of Albania?” Ardit asked me after a dinner of chicken, lamb and spicy peppers.

“For such an old place, something about it feels refreshingly new,” I replied.

“Maybe that’s because it is new,” Ardit laughed. “We are still growing up.”

TO BE SURE, Albania has had some wobbly moments on its new capitalist legs. In 1997 Albanians lost $1.2 billion of their life savings in pyramid schemes that sparked a rebellion against the government and resulted in about 2,000 deaths. A 2012report by Transparency International ranked corruption there on par with Niger, where soldiers in 2011 were arrested for plotting to murder the president, who had recently begun investigations into corruption. Even tourism, which has nearly tripled in six years from about 1 million foreign tourists to 2.7 million in 2012, according to Albanian figures, has been unable to escape certain prejudices.

“Albania is a great place to score plenty of illegal narcotics — a ‘must have’ for any Albanian holiday!” commented an anonymous reader of a June 11, 2012, Southeast European Times article about the country’s booming tourism trade. Another commented that Albanians themselves would rather flee to Greece or Italy than stick around.

“You cannot have an image problem if that problem is real,” said Ilir Mati, who in 1992 sold his Fiat, one of the first private cars allowed in the country, to buy a fax machine and start an adventure tourism company called Outdoor Albania. Mr. Mati was at the guesthouse with clients, and I sat up late chatting with him in French.

“You know, you were once my enemy,” he said, tugging on a cigarette. “My friends thought I was crazy to leave the military and go into tourism. But I had a dream that one day I would be sitting around a table like this talking to people like you.”

The discussion continued the next morning when our plan to hike from Valbona back into Montenegro was altered. After two days the trek was too much for our group — 16 hours at least — and the trail had been washed out. So instead we drove to a spot just above the village of Cerem, where we loaded our luggage onto fresh horses and headed out for an easy two-mile stroll. Along the way we passed the remains of an Opel Frontera that only a few months ago had struck a land mine.

“Don’t worry,” Semir said, demonstrating a wry sense of humor. “It was an anti-tank mine, so you have to be really heavy to trigger it.”

We leapt over a ditch and landed in Montenegro, and soon the Pinzgauer arrived. A white Land Rover with “Policija” emblazoned on the side accompanied it. I quietly panicked, hoping the new permit system was truly in place.

The officer showed zero interest in our paperwork. Instead, Inspector Gutic had come to offer us a more comfortable ride into the town of Plav, the largest town in a district of about 13,100 people, which felt like a thrumming metropolis after Albania. We sat in a cafe with Wi-Fi, bought chips and chocolate and explored an old stone tower where families once targeted in ancient blood feuds could better defend themselves at night.

We still had two days on the trail, and both of them blew by. On Day 4 we hiked six miles from huts outside Plav to a road that led to a one-lift ski area called Boga, an Albanian area in Kosovo that had been leveled in the 1999 war with Serbia and then rapidly rebuilt. We spent the night in new A-frame cabins at the base, and I discovered that in winter it cost just 1 euro to ride the lift. On the last day we climbed 7,880-foot Hajla peak and wandered along its long, narrow summit ridge, where I put one foot in Kosovo and the other in Montenegro. I could see the plains of Serbia far to the east and the Sharr Mountains framing Macedonia to the south. The cursed range rose to the west, looking no less formidable than it had from Gusinje.

We spent our last night as a group in Dubrovnik, Croatia, which we reached after a long bus ride from Rozaje, Montenegro. The old city was gorgeous — shiny ramparts against a shimmering sea — but there was nothing to discover. The streets were too polished, the menus too refined. I turned on the faucet in my hotel room and flinched when the water came out hot.

All told we hadn’t hiked more than 35 miles, but the Peaks of the Balkans Trail isn’t about distance so much as interaction, and with that one bus ride I’d crossed the most obvious border of the trip, the one between traveler and tourist. Despite wandering through a place of such hardship, the trail had introduced me to a rare part of Europe where the very idea of walking freely between worlds is still a gift as sweet and momentous as your first soft drink. A whole new Europe, a gracious and wild one, had presented itself, and to experience it I just needed to lace up my boots.

That all may one day disappear, too. And so the next morning after everyone left for Texas, I jumped in a taxi and drove south until we could drive no more. Then I hoisted my pack and walked back into Albania.

IF YOU GO

Getting There

The Peaks of the Balkans Trail has trail heads in Montenegro, Albania and Kosovo. Flying into the Montenegrin capital, Podgorica, allows you to rest pre- and post-trip along Lake Skadar, about a half-hour out of the city. Expect at least a two-hour drive to a trail head near Gusinje. Pristina, Kosovo, is the closest city to a trail head west of Peja — about 66 miles — but the smog makes it a less pleasing place to get your bearings. Getting to trail heads in Albania (Theth or Valbona) from Tirana, the capital, can be long and complicated, and you’ll miss some of the most spectacular hiking into those villages. Connecting flights land in Podgorica (airport code TGD) from Paris, Zurich, Frankfurt, London and Rome, among other European cities.

Getting Around

Hiring a guide is not obligatory but highly recommended, as trails, though mostly marked, can still confuse, and many locals speak minimal English. Guides can also arrange pack horses, accommodations and airport transfers, and assist with permit applications, which need to be submitted at least 15 days before the hike begins. The Peaks of the Balkans Web site (peaksofthebalkans.com) lists guides who have been trained by the German Alpine Club and provides information on where to find maps, how to contact guesthouses and apply for permits, and what to expect on the trail each day.

Outfitter

ROW Adventures of Idaho is offering two departures, in June and September, for eight-day trips into Montenegro and Albania that combine kayaking on Lake Skadar, riding a scenic train and hiking portions of the trail around Theth and Valbona, two of the more spectacular areas in the Albanian Alps. ($2,090; rowadventures.com; 800-451-6034)

“This could be more cutting-edge than I thought,” Mr. Grubb said, and he switched off the light.(The New York Times)

Edhe sivjet, si çdo vit tjetër mbretërorët dhe legalistë shqiptarë në Amerikë, vazhduan traditën, me  perkujtimin e datave historike të Prillit që janë edhe Ditët e krenarisë sonë, kombëtare…

Përkujtohen tri ngjarje në një ditë: 5 Prill 1939, Ditëlindja e Mbertit Leka I, 7 prill 1939-ditëqëndresa e Heroit Abaz Kupit në Durrës, 9 prill 1961, ditëvdekja e Mbretit të Shqiptarëve, Zogu I/

NGA BEQIR SINA, New York/

East Elmhurst – Queens, NY :  Të Shtunën me daten 6 Prill në hollin e hotelit “Hotel Courtyard by Marriott”" në afërsi të aeoroportit të New Yorkut – La Guardia, një grup i mbretrorëve, legalistëve dhe simpatizantët e tyre, e përshkuan me ndjenjat e thella të respektit e dashurisë, datat historike të prillit, të cilat i kushtohen Familjes Mbretërore Shqiptare.
Ata u mblodhën sërish, të përkujtojn, tre nga ngjarjet më të rëndësishme, për kombin tonë: 5 Prillin 1939 – 74 – vjetorin e lindjes së Naltëmadhënisë së Tij Lekës së Parë, Mbretit të Shqiptarve, 7 Prillin 1939 – 74 vjetorin, e përkujtimit, të epopesë së mbreterorëve shqiptarë, me në krye Mujo Ulqinakun dhe gjeneral Abaz Kupin, e njohur përndryshe dhe si rezitenca kombëtare, dhe e vetmja kundra okupimit ushtarak – fashistë të Italisë,  dhe 9 Prillin 1961 – 52 vjetorin e vdekjes së Mbretit Zogu i Parë.
Mbretërorët dhe legalistët me këtë rast në këtë tubim në shenjë respekti, folën për jetën dhe sakrificat, arritjet që ka pasë Familja Mbretërore Shqiptare, duke e quajtur atë si “koha e artë” e asaj periudhe, dhe u përkulën thellë para figurës së Mbretit Zogu i Parë Ahmet Zogut, si dhe kan kremtuar me krenari ditëlindjen Naltëmadhënisë së Tij Lekës së Parë, Mbretit të Shqiptarve.
Mbretërorët, legalistët dhe simpatizantë e tyre, thanë se ne kujtojmë Ditët e Prillit, Ditët e krenarisë sonë, kombëtare, mbasi vlerësojmë me këtë rast me anë të këtyre datave dhe shprehim edhe një herë respektin tonë të thellë, dashurinë dhe krenarinë, përmes, takimeve që mbajmë prej shumë dekadash në mërgim, përkatësiht në New York
Megjithëse, këto përkujtime janë larg atyre tubimeve të fjalimeve të mëdha, apo kremtimet e përkujtimet përmes koncerteve me shpenzime të mëdha dhe ngjarjeve megalomane, duhet cekur se mbretërorët , legalistë dhe sipmatizantë përmes datave historike të prillit sado të vogla, që bëjnë për çdo vjet sipas traditës, të cilat i kushtohen Familjes Mbretërore Shqiptare, jan duke e mbajtur gjallë dhe duke e ngritur në vendin ku Ata hodhën themelet e shteti të parë Shqipëtarë, dhe siguruan lavdinë e Familjes Mbretërore shqiptare për t’a bërë të pavdekshme spese ajo na e ka rritur krenarinë kombëtare për të gjithë shqiptarët. ”Ditët e Mbretërisë Shqiptare në Amerikë” mbajtën shpirtin gjallë dhe lëvrinë në vite  frymën nacionaliste, në komunitetin shqiptarë të Amerikës
Intonimi i hymnyve kombëtare, të Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe të Shqipërisë, nderimi i bërë nga të pranishmit, shënojë hapjen solmne të kremtimit tradicional, “Ditët e Monarkisë Shqiptare në Amerikë” . Drejtuesi i këtij tubimi, nën kryetari i degës së Partisë Lëvizja e Legalitetit, për SHBA dhe Kanada, zotëri Ahmet Hoti, kërkojë nga të pranishmit, për të mbajtur një minutë heshtje, që të nderojnë pjestarët e Familjes Mbretërore Shqiptare, dhe të gjithë ata legalistët dhe nacionalistët e ndarë nga jeta, gjatë kësaj periudhe disa vjeçare.
Ndërkohë, që në përkujtim të këtyre datave ai tha se :”Ata popuj që nuk njohin dhe nuk studion historinë e tyre, sipas tij janë të destinuar për të përsëritur gabimet që kan bërë – kohë mbas kohe, sepse periudhë ma të bukur për ne shqiptarët, për t’a studiuar dhe ristudiuar dhe për të nxjerrë edhe mësime është periudha e kohës së mbretit Zogu i Parë, dhe eveniment që çuan në pushtimin fashist të Italisë, dhe çfarë ndodhi më pasë tyre nuk ka”, u shpreh zoti Hoti.
Kreu i legalistëve në SHBA, Hakik Mena, pasi falenderoj në emrin tij dhe të degës së partisë PLL-së për Amerikë, të gjithë pjesmarrësit në këtë përkujtim tradicional shumë dekadësh të mbajtur rreth datave historike të Prillit prej mbretërorve dhe legalisteve këtu në Amerikë, foli rreth rëndësisë së kujtimit të këtyre datave..
Kur i hedh një sy këtyre datave të prillit, theksojë në fillim të fjalës së tij zoti Mena, lehtësisht një Shqiptar i mirë konstaton një dominim të hidherimit ndaj gëzimit. Por, shtoi ai, unë si optimist që jam kam dëshirë të filloj nga hidhërimi që në fakt përkon me të kundërtën e kronologjisë kohore.     Ai mbasi i bëri një përshkrim të hollësishem datave të prillit, foli edhe për gjëndjen e sotme të shqiptarëve dhe çështjen shqiptare, në përgjethësi.   ” Fatkeqsishtë, rruga për kosolodimin e kombit tonë, u shpreh me këtë rast Mena, është duke u stagnizuar nga elementi që i ka rrënjët e saj, në të kaluarën komuniste, pra ne legalistët dëshirojmë që hapat të jenë më të shpejta, duke mos lënë në harresë asnjë nga trevat e Shqipërisë Etnike dhe të drejtat e shqiptarëve që banojnë në këto treva duke filluar me Shqipërinë Lindore, Kosovën Lindore, Çamërinë, dhe atë të Malit te Zi. Ne, shtoi ai në të njëjtën kohë nuk mund të lemë pa përmendur edhe çështjen politike në Shqipëri duke pasë parasysh që ne të djathtët kërkojmë që të zbatohet një ligj i saktë dhe i drejtë në drejtim të pronës private dhe të integrimit të drejtë e maksimal të shtresës së persekutuar politike, shtresë kjo që edhe sot pas 20 vjetësh, sipas tij vazhdon të vuajë traumat e krijuara prej diktaturës sllavo komuniste.”
Kreu i legalistëve bëri thirrje duke thënë se : “Do të dëshiroja që tashmë të shikoja që jo vetëm ne legalistët por të gjitha partitë poitike, kudo, që janë në trevat tona etnike të kenë si “abc”- në, e tyre Bashkimin tonë Kombëtar, mbasi çdo alternativë tjetër, është e padrejtë fallco dhe e destinuar të dështojë”, u shpreh ai.

Zoti Mena, nuk la pa përmendur gjatë fjalës së tij dhe faktin që Kombi Shqiptar, sot sipas tij është e vërtetë që po jeton momentet me të mira të tij, edhe pse na ngelet shumë punë për të bërë të paktën deri në realizimin e Shqipërisë Etnike.
“Kjo gjendje e sotme, tha zoti Mena, nuk është e rastësishme, por është një projekt që fillon me Rilindasit, vazhdon me hedhjen e themeleve dhe ndërtimin e “shtëpisë” në periudhën e artë të monarkisë shqiptare, vazhdon t’i rezistoi erërave të Luftës së Dytë Botërore dhe sidomos uraganit të kuq që donte t’a përpinte këtë shtëpi të ndërtuar me kaq mundë, djersë e gjakë. Ndersa, me rënien e Murit të Berlinit, thotë ai ndonëse të gjitha vendet e Lindjes, filluan të shijojnë prej Zotit, dhurimin e një kohe të bukur si dhuratë për ndryshime të rrënjësishme demokratike, në vendin tonë fatkeqsisht nuk ndodhi e njëjeta gjë dhe si paralajmërim morëm dhuratë një kohë me vranësina.”
Zgjidhjen e kësaj çështje gjatë fjalës së tij zoti Mena, e shihte tek e vetmja alternativë, që si u shpreh ai e cila mundëson hapjen e kohës, dhe është, tek krijimi i një alternative të djathtë e përberë “kryekëput” prej partive të djathta tradicionale, dhe absolutisht jo e përzier me krunde që pretendojnë të jenë të tilla por që në faktë janë të ngjizura prej Katovicës famekeqe.
“Duke qenë se tradicionalistët e djathtë kanë qenë dhe janë për një Shqipëri të lire,demokratike, etnike, sqaroi Mena, në fund të fjalës së tij, dhe duke konsideruar të shenjtë pronën private dhe besimin në Zot, duke i shtuar këtij plani tradicional edhe një pikë të domosdoshme atë të integrimit maksimal në shoqërinë shqiptare të klasës së persekutuar gjatë diktaturës komuniste, të cilët janë të vetmit që mundë të na dhurojnë një kohë të bukur, është në dorën e kësajë të djathte tradicionale që të bashkërendojnë forcat midis njëra tjetrës dhe t’i dhurojnë më në fund një kohë të bukur popullit shqiptar në tërsi dhe sidomos klasës së persekutuar, që akoma nuk e ka shijuar ende një ditë të tillë. Dhe, për këtë,  ne legalistët dhe mbretërorët e Amerikës jemi gati t’i përveshim mëngët për veprim drejt fillimit të rinjgjalljes të së djathtës tradicionale aq shumë të munguar në këto vite të këtij tranzicioni të qëllimshëm të ztagniozuar, me qëllim afrimin e kësaj dite të bukur të shumëpritur të të gjithë shqiptarëve.” ka konkluduar në fjalën e tij kreu i legalistëve në SHBA, Hakik Mena,
Në fund tubmin për  kremtimin tradicional të datave të prillit i përshëndeti edhe sekretari i përgjithshëm i degës së PLL, në SHBA, Tomorr Selmani, Sali Bollati, kryetar i shoqatës “Çamëria” dhe veprimtari i dallur i kësaj çështje në Amerikë, si dhe poeti anti komunist Tahir Hysa, i cili si gjithmon ka zgjedhur të recitojë poezi të shkruar enkas për këto data historike.
Ndërsa, për të përkujtuar figurën e ndritur të Mbretit të shqiptarëve Zogu i Parë, si dhe për të treguar se kush ishte kjo figurë, në fjalën e tij Enver Ramadani, një mbretëror i vjetër shkodran, tha se çdo shqiptarë duhet sëparit të shohim se si e kan vlerësuar kundërshtarët Mbretin Zog, ata që janë quajtur kundërshtarët  e tij si: Fan Noli, Mustafa Merlika, Faik Konica, Tajar Zavalani, Kol Bib Mirakaj e shumë miq dhe histrorian, studiues shqiptarë nga Shqipëria, Kosova dhe viset shqiptare, ose çfarë kanë shkruar dhe kanë thënë më parë të huajt për Mbretin e Shqiptarëve Zogun e Parë”

Nga Pjeter Jaku/

Para se të vinim te mbrëmja

Në Bibkliotekën e Kishës së Shën Palit, e cila  dalngadalë po merr profilin e një biblioteke funksionale me shtimin e rafteve dhe fondin e librave, Don Fran Kola kishte thirr një drekë në nderim të mysafirve të ardhur për Kryengritjen e Malësisë. Veç të ftuarve kryesorë, tëcilët  do përmenden në këtë shkrim për pjesën e  aktivitetit kryesor, kishte edhe aktivistë të njohur nga komuniteti shqiptar në Michigan, si Konsulli i Nderit të Shqipërisë në Michigan, Ekrem Bardha, Kryetari i Degës së Vatres për Michiganin, Pishtari i Demokracisë Alfons Grishaj,Kryetari i Shoqates “ Malësia e Madhe” Pashko Gjokaj, aktivistë të njohur Julian Çefa, Kujtim Qafa, Toni Jynçaj, Donika Bardha, bisnesmeni Paulo Shkreli, Mondi Rakaj, Petrit Doda etj. Gjatë drekës biseda u përqendrua në problemet e komunitetit si dhe në ato të vendit prej nga vijmë. Forma bashkëbiseduese  qe më shumë afër  njëdialogu të Ambasadorit me të pranishmit, i cili mori pyetje dhe sugjerime nga Dr. Gjon Buçaj, Kryetari Ballit, Adriatik Alimadhi, Don Fran Kola, Konsulli i Nderit Ekrem Bardha, Kujtim Qafa, Alfons Grishaj, Donika Bardha e ndonjë tjetër.

Mbrëmja festive

Të dielen me  07 Prill 2013, në Sallën “ Gjergj Kastrioti” të Qendrsë së Shën Palit, nga ora 7:00 Pm deri afer ores 01:00 Am u përkujtua 102 Vjetori i Kryengritjes së Malësisë, një nga ngjarjet më të njohura të historisë tonë. Mbrëmja festive nëpërkujtim të kësaj ngjarje ishte nën kujdesin e Shoqatës  Patriotike-Atdhetare “ Malësia e Madhe” dhe Këshilli i Kishës së Shën Palit. Fjalën e mirëseardhjes e mbajti Kryetari i Shoqatës, Pashko Gjokaj, pasi më parë kishin hyrë flamurtarët, në krye të të cilëve printe veteranii njohur Vasel Ujkaj, pas   hymneve të flamujve Shqiptar dhe Amerikan, që u interpretua nga e njohura Ermelinda Paparisto, dhe pas mbajtejes së një minuti heshtjeje në kujtim të rënëve në këtë betejë.

Mbrëmjen përkujtimore e nderonin me pjesëmarrjen e tyre: Ambasadori i Shqipërisë në Amerikë, Gilbert Galanxhi me zonjen e tij si dhe  atashetë ushtarak Albert Mullai dhe Everest Haxhi, Konsulli i Përgjithshëm në Amerikë, Dritan Mishta me zonjen e tij, Kryetari i Federatës Panshqiptare “ Vatra”, Dr. Gjon Buçaj me zonjën e tij, Kryetari Ballit Kombëtar Shqiptar, njëkohëshëm Zevendës Ministër i Transporteve të Republikës së Shqipëris, Adriatik Alimadhi me një ekip të partisë së tij, etj… Nga përsonalitetet  amerikane ishin Majori i qyetit Sterling Heights dhe menxheri i Shelby Township.

Pas fjalës së mirësardhjes përshëndeti Don Fran Kola, famullitar i Kishës së Shën Palit dhe , Dom Ndue Gjergji nga Kisha katolike “ Zoja Pajtore” në Michigan. Don Fran Kolaj pasi falenderoi pjesëmarrsit  në përkujtim të kësaj ngjarje historike dhe bekoi darken, ndër të tjera tha:

“Nuk janë malet e vrazhda, as jeta e vështirë, që e bëjnë malësorin në veçanti, e shqiptarin, në përgjithësi, guximtar e të fortë. Jane virtytet e Nderit,Burrerise,Beses,Urtise,Drejtesise,Bujarise, Trimërisë dhe Mikpritjes, që ia forcon zemrën, ia mbush syrin me shkëndija e shpirtin me guxim, aq sa të mos i trembet asnjë armiku, asnjë rreziku, as luftës, as gjakut, as vdekjes! Pra, jane virtytet qe ia mbajnë njeriut moralin lart ne çdo rast;e bëjnë krenar,e nxitin t’i besoj vetes dhe t’i beje ballëçdo së keqeje.”

Gërshetimi i programit muzikë dhe përshendetje ishte realizim i bukur, sidomos me vallet e fëmijeve interpretuar mjeshtrisht prej tyre nga puna e koreografes së njohur, Joli Paparisto. Fjalën kryesore për këtë ngjarje historike e mbajti Lekë Camaj, malësor përndryshe me banim e  punë në Kosovë, një nga shqiptarët e nderuar në lidhje me çeshtjen e Kosovës, të cilin serbët e kishin pasur gjithëmonë në shenjester.

Ai i dhuroi Shoqatës “ Malësia e Madhe” një  vepër arti ( pikturë), ku ishin portretet e Dedë Gjo Lulit dhe Kolës ( të birit), realizuar sipas një fotoje të Marubit.Takimin e përshendetën Ambasadori Galanxhi, Kryetari i “Vatrës” Dr. Buçaj, Kryetar i Ballit Kombëtar, Adriatik Alimadhi, Majori i qytetit Sterliung HTS, menaxheri iShelby Twp.

Simon Sinishtaj recitoi një fragment nga “Lahuta e Malësisë” e Gjergj Fishtës, ndërsa në fund folën edhe Lulash Palushaj e Rrok Doka Junçaj. Përkujtimi i ngjarjeve të tilla, sidomos për brezin e ri,është me të vërtetë arritje e edukimt atdhetar në  diasporë, kjo më së shumëti meritë e qendrave fetare dhe veçanërisht qendres së Shën Palit, e cila ka marrë rolin kryesor në këtë fushë të rëndësishme. Nuk ka asnjë aktivitet, duke përfshirë edhe dasmat e ditëlindjet, aktivitetet kulturore, ngjarjet historike, deri tek takimet në dukje jo të kësaj rëndësie, që në këtë qendër të mungoi Flamuri, kënga patriotike, vallja e bukur shqiptare e deri tek pijet e gatimet tradicionale të një cilësie shumë të mirë.

    ***

Fjala përshëndetëse e Ambasadorit të  Republikës së Shqipërisë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Gilbert Galanxhi

 I nderuar z. Pashko Gjokaj

President i shoqatës shqiptaro-amerikane “Malësia e Madhe”

I nderuar Don Fran Kolaj

Drejtues i komunitetit katolik të Kishës së Shën Palit

I nderuar z. Ekrem Bardha

Konsull i Përgjithshëm Nderi i R.Sh. në Michigan

Të nderuar pjesëmarrës dhe të ftuar,

Motra dhe Vëllezër,

Ju sjell përshëndetjet më të përzemërta dhe vlerësimet më të larta

të qeverisë shqiptare dhe të Ministrit të Punëve të Jashtme të sapoemëruar

z. Aldo Bumçi, për punën e palodhur dhe përkushtimin

shembullor në ruajtjen e historisë, traditave, gjuhës e kulturës sonë

të lashtë.

Gjithashtu, më lejoni t’ju falenderoj nga zemra për mundësinë që

më krijuat mua dhe bashkëshortes time, si dhe stafit të

Ambasadës, për të marrë pjesë në këtë ceremoni përkujtimore,

mbresëlënëse dhe kuptimplotë, në përvjetorin e 102-të të

Kryengritjes së Malësisë së Madhe – djepit dhe kështjellës së

shpirtit liridashës të kombit shqiptar.

Ashtu siç është cilësuar nga shumë studiues, patriotë e shtetarë,

Kryengritja e Malësisë së Madhe ishte preludi i Pavarësisë, ishte

kushtrimi mbarë-shqiptar i brezave liridashës për t’i dhënë fund një

herë e mirë pushtimit dhe zgjedhës otomane; sa bukur e ka

përshkruar At Gjergj Fishta këtë kushtrim:

“Se me sodit emni i Zotit,

Ç’ka jemi nipa t’Gjergj Kastrioitit,

E shqiptarë që i thom na vetit,

Ma duva nuk i mbajmë mbretit”.

Të nderuar pjesëmarrës,

Sot ne përkujtojmë me nderim të thellë emra fort të ndritur që i

dhanë jetë, gjak e motiv Kryengritjes; përkujtojmë Dedë Gjo Lulin,

Mehmet Shpendin e Isa Boletinin, Çun Muçën e Baca Kurtin, Ndue

Gjonin e Hilë Mosin, Risto Siliqin e Luigj Gurakuqin, e shumë e

shumë të tjerë që me pushkë e penë gdhendën historinë e lirisë;

nderojmë Grudën e Hotin, Kastratin e Shkrelin, Plavën e Gucinë,

Kelmendin e Tuzin, Shkodrën e Nën-Shkodrën, që ndezën

shkëndijën e lirisë për gjithë Shqipërinë.

Lavdi të përjetshme të gjithë këtyre emrave pishtarë për Lirinë e

Pavarësinë e Kombit Shqiptar!

Në 24 mars 1911, burrat e burrneshat e Malësisë së Madhe ndezën

shpresën e shqiptarëve që Flamuri i Kastriotit të valëvitej sërish i

lirë mbi çdo oxhak shqiptar; që gjuha jonë e lashtë dhe e bukur

shqipe të flitej e shkruhej në çdo cep të trojeve shqiptare; që një nga

popujt më të lashtë të Ballkanit, populli shqiptar, të kishte shtetin e

vet, të lirë e të pavarur.

Historia dëshmoi se përpjekja titanike e filluar në 24 mars 1911 i

dha zemër gjithë trojeve shqiptare, që njëra pas tjetrës bashkuan

zërin, mendjet, pushkët e gjakun, për të kurorëzuar në 28 nëntor

1912 shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë.

Për të ndeuar historinë, më lejoni të falenderoj Kishën Katolike

Shqiptare për kontributin dhe rolin e pamohueshëm historik në

dobi të kësaj kryengritjeje, por edhe të pavarësisë së Shqipërisë në

tërësi. Mendjet e ndritura dhe patriote të klerikëve katolikë

shqiptarë të kohës, me vetëdije e largpamësi, me qartësi politike dhe

diplomaci bashkëkohore, arritën të ngrihen mbi interesat e një

grupimi fetar për t’i dhënë jetë idealit shumë-shekullor të mbarë

kombit shqiptar që kurrësesi nuk mund të hiqej nga kujtesa

kombëtare shqiptare, idealit që jetonte për çdo shqiptar në Heroin

tonë Kombëtar, Gjergj Kastriotin Skënderbeun, në sallën e të cilit

edhe sot jemi mbledhur.

Të nderuar pjesëmarrës,

Historia ka treguar dhe vazhdon të tregojë se shqiptarët kurrë nuk

kanë bërë as edhe një luftë të vetme pushtuese; në të kundërt, ndër

shekuj kanë luftuar vetëm për lirinë dhe nderin e tyre. Nuk është e

rastit që Zoti e bekoi kombin shqiptar me Nënë Terezën, nënën

shenjtore shqiptare që e nderon mbarë njerëzimi. Ndër shekuj kemi

pasur dhe vazhdojmë të kemi heronj, të shpatës, pushkës e penës,

por mbi të gjitha, të fjalës së Zotit.

Vëllezër e Motra,

Jemi krenarë që jemi shqiptarë, sepse kemi me Çfarë dhe me Kë të

krenohemi. Sot, të mbledhur këtu në këtë sallë të shenjtë, me

mijëra kilometra larg trojeve shqiptare, në këtë vend të bekuar që

quhet Shtetet e Bashkuara të Amerikës, jemi që të gjithë

dëshmitarë se dashurinë për Atdheun e mbajmë të gjallë, se

zakonet, gjuhën, traditat e kulturën shqiptare kemi ditur ta

përcjellim nga njeri brez tek tjetri, se patriotizmin shqiptar dimë ta

mbajmë gjithmonë ndezur dhe do ta trashëgojmë tek brezat që do

vijnë, në trojet shqiptare, por edhe kudo ku shqiptarët jetojnë e

punojnë.

Zoti ju bekoftë!

Zoti e bekoftë Kombin Shqiptar!

Zoti i bekoftë Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe diasporën

shqiptare që jeton e punon këtu!

I përjetshëm qoftë emri dhe kujtimi i Heronjve të Kryengitjes së

Malësisë së Madhe!

Ju faleminderit.

Nga Klajd Kapinova/

 Sikurse tregojnë bashkëatdhetarët tanë në vendlindje (të pranishëm në tubimin festiv), të dielën, më 7 prill 2013, në Qendrën Muzeore “Ndre Mjeda”, në Kukel, u zhvillua Veprimtaria e çeljes se vitit jubilar, të 100-vjetorit të Kishës së Mjedës  (1913-2013).

Për të ndarë gëzimin e përbashkët, ishin mbledhur shumë banorë të Kuklit, të zonës për rreth, të ardhur nga Lezha e Shkodra. Morën pjesë klerikë dhe personalitete të kulturës dhe arsimit. Me këtë rast, Kisha e i gjithë mjedisi kishte marrë pamje të bukur festive.

Në ambientet e brendshme të Kishës, ishte vendosur posteri festiv, ku, shkruhej: “Jubileu i 100-vjetorit të Kishës së Mjedës 1913-2013”.

Në tubimin kulturorë dhe përkujtimor, nderonin me pjesëmarrjen e tyre autoritetet e pushtetit qendror nga kryeqyteti, si: zv/Ministrja e deritanishme e Arsimit dhe Shkencës Nora Malaj, zv/Ministri i Kulturës, Rinisë, Sporteve dhe Turizmit Abaz Hado, drejtori i Monumenteve të Kulturës për rrethin e Shkodrës, Ervin Gjini, deputeti Gjok Uldedaj.

Gëzimin e kësaj kremte e shtuan, ardhja e atyre miqve të nderit, që pakursyer gjithnjë me zemër e bujari, kanë ndihmuar në ringjalljen e “Qendrës Muzeore Ndre Mjeda”  në Kukël, si: kryetari i Komunës Bushatit, z. Zef Hila, Konsulli i Nderit i Austrisë në Shkodër, z. Gjergj Liqejza, nga New York-u kishte ardhur Sekretari i Përgjithshëm i Lidhjes së Prizrenit z. Tomë Mrijaj me bashkëshorten zj. Liza Mrijaj, nga Detroiti, ish famullitari i Kishës së ‘Shën Palit’, atdhetari i shquar i çështjes shqiptare, Dom Anton Kçira, etj. Më ketë rast, u veçua dhe falënderua ngrohtësisht, për gjestin bujar donatori i bankave ulëse të Kishës, bashkëatdhetari ynë nga New York-u, besimtar i devotshëm i Kishës ‘Zoja e Shkodrës’ (Harsdale) z. Ndoc Lacaj.

Takimin e hapi drejtori i Qendrës Muzeore kombëtare “Ndre Mjeda”, famullitari i Kuklit,  studiuesi Dom Dr. Nikë Ukgjini, i cili,  theksoi se kjo ngjarje zhvillohet nën moton e vetë poetit:  “Ma mirë me kënë, se me u dukë“.

Kjo theksoi oratori, do të thotë  se programi do të zhvillohet  në heshtje, lutje dhe reflektim, trinome këto, të cilat e kanë shoqëruar në tërë jetën, veprimtarinë klerikale, shoqërore, letrare dhe shkencore të poetit tonë të shquar Mjeda.

Ndër të tjera, studiuesi Ukgjini, përshëndeti pjesëmarrësit në emër të Arqipeshkvit Metropolitan të Shkodrës Mons. Angelo Massafra, dhe prezantoi Dom Anton Kçirën, i cili e udhëhoqi  Eukaristin (Meshen), për shpirtin e përsonalitetit të shquar të botës shqiptare Dom Ndre Mjedës.

Për më tej, folësi përcolli falënderimet e përzemërta në adresë të misionarit tonë shqiptaro-amerikanë, Të Përndershmit Dom Anton Kçira, i cili, punoi e veproi me përvujtëri dhe përkushtim, në shërbim të grigjës së Zotit në emigracionin e largët të Amerikës (Detroit, MI), si ndërtuesi i Qendrës shqiptare, organizuesi i shumë takimeve fetare, atdhetare, kulturore dhe politike për çështjen shqiptare etj.

Në fjalën e vet hulumtuesi i palodhur i Kishës së Kuklit Dom Dr. Nikë Ukgjini, shpalosi në vija të përgjithshme programin e Vitit Jubilar, si: “Botimi i Vëllimit I, “Studime mjedologjike”, Qendrës Muzeore “Ndre Mjeda”, organizimi i ditëve të Mjedës më 1 gusht, restaurimi i Shtëpisë së Muze të Mjedës, organizimi i Konferencës shkencore kushtuar Mjedës, me rastin e ditëlindjes më 20 nëntor, kthimi i tryezës 100-vjeçare të Mjedës, e cila është ende në depot e Muzeut të Shkodrës, duke u shkatërruar nga pakujdesia e pushtetit lokal.

Hulumtuesi Dr. Ukgjini, mbajti kumtesën: “Sinonimet fetare në poezitë e Mjedes”, ku, nder të tjera theksoj, se në të gjitha poezitë e Mjedës, janë të pozicionuar, sinonimet, si: Hyji, Zoti,  Ngjallja,  Jeta e pasosur, Parajsa, Altari etj.

Ndërsa,  studiuesi i mirënjohur pasionant i Mjedës, Dr. Mentor Quku, foli mbi temën: “Mjeda dhe botimet teologjike”.

Botimet teologjike të Mjedës, mbeten një nga fushat më të rëndësishme dhe më interesante për t’u studiuar në historinë e letërsisë shqipe. Autori Mjeda, vetë botimet teologjike, i klasifikoi në tri periudha. Studiuesi Dr. Quku, në ligjëratën e tij shkencore, u ndal disa prej pikave kryesore të kësaj fushe.

Kështu në hyrje studiuesi, në essence, tha se: “Mjeda, gjatë tërë jetës së tij pati si synim gjurmimin dhe zbulimin e veprave të shkrimtarëve të vjetër shqiptarë, transkriptimin, studimin, si edhe ribotimin e tyre. Në këtë fushë, ai mbetet paleografi më i shquar shqiptar për kohën.

Ai ndoqi shembullin e Buzukut, Bogdanit, Budit, Bardhit, duke botuar në shqip, vepra të përkthyera, apo të përshtatura nga autorët klasikë botërorë, por edhe  vepra origjinale teologjike.”

Ndërsa në vijim hulumtuesi shkodran, doli me përkufizimin e bazuar në argumente historisë, se Mjeda, na dhuroi kryevepra teologjike, jetë shenjëtorësh, etërish, që mbeten kryevepra të prozës shqipe. Ato mbeten kryevepra stili, të shprehura me një leksik të pasur dhe me një strukturë gramatikore  nga më modernet.

Në tre argumentet apo pikat e fundit të kumtesës ligjëruesi i shquar Dr. Mentor Quku, tha se:  “Mjeda, synoi, që përmes botimit të veprave teologjike në shqip, të kontribuonte për pasurimin dhe studimin e gjuhës shqipe, për unifikimin e alfabetit shqip, si edhe për një drejtshkrim të letrave shqipe. Ai, na dhuroi tekste shkollore dhe katekizma  të historisë biblike por edhe të mësuarit e mësimit të krishterë, hartuar me metodat didaktike më të përparuarat e kohës.”

Ndërsa në mbyllje të kumtesës Dr. Quku, shtoi se: “Mjeda, kontribuoi në prirjen e klerit katolik shqiptar, për t’a kthyer liturgjinë kishtare në gjuhën shqipe, si edhe që drejtuesit e hierarkisë të ishin vendas, me qëllim që të rritej kontakti shpirtëror me popullin.”

Me aktivitete të pasur festive vijoi dita, me vizita në mjediset e Shtëpisë së Mjedës, që pritet të restaurohet së shpejti. Dy zv/ministrat pjesëmarrës, u njohën me problematikat e këtij restaurimi, duke u ndalur në mënyrë të veçantë tek fati i tryezës së Mjedës, që duhet të shpëtohet urgjent nga shkatërrimi, duke u restauruar dhe vënë në vendin e vet të origjinës, në dhomën e Mjedës, mjedisi kryesor i Shtëpisë së poetit.

Nga ROZI THEOHARI, Boston/

“Gratë, të cilat i rritin shoqërisë shtatin shpirtëror, janë zemra e kombit”/
M E G I S I/
Kur mbërrita në fillim në SHBA, gjatë leksioneve të para në kolegj, mësova nga shoqet e mia studente se Organizata e Gruas (paskësh edhe këtej të tillë!) organizonte shpeshherë aktivitete të ndryshme kulturore mjaft interesante e argëtuese. Ja një prej tyre. Ishte varur një lajmërim në stendën kryesore: “Javën që vjen, hapim diskutimin krijues mbi jetën dhe rolin e grave amerikano-indiane. Do të ftohet në kolegj grupi i grave indiane të Cope-Codit për të paraqitur festat
e tyre të vallëzimit gjatë ditëve të “Pow-Wow.” Me këtë rast,sipas dëshirës, mund të vini të përgatitur për të diskutuar.”
Ky lajm ma nxiti akoma më shumë kërshërinë time prejvitesh për t’i njohur nga afër e për të mësuar më shumë rreth këtij populli. Deri ne vitin 1994 indianët i kisha parë vetëm nëpër filmat amerikanë ose kisha lexuar për ta nëpër libra dhe
më dukeshin njerëz joreale, sidomos gratë e tyre, të heshtura, mistike, me ato tiparet e ngrira të fytyrës e trupat si statuja, si të ardhura nga një botë e panjohur.
Vendosa jo vetëm të shkoja në këtë takim, por edhe të merrja pjesë në diskutime, sepse nuk doja ta ndieja veten më poshtë nga studentët e tjerë. Në ditët që pasuan, ulesha me orë të tëra në tavolinën e bibliotekës, shfletoja me radhë libra, revista,
albume etj., prej të cilave mësova një mori historish, evidencash, luftërash, ngjarjesh interesante e traditash fetare e sociale rreth jetës së indianëve.Të dhënat, të cilat do t’i përdorja për shkrimin tim, i përpunova e i pasurova më vonë e po i jap të renditura më poshtë, duke menduar se i interesojnë edhe lexuesit.

SHËNIME RRETH JETËS SË GRAVE AMERIKANO – INDIANE

Shumë etnohistorianë kanë shkruar për gratë amerikano-indiane,studime që lidhin të kaluarën me kohën e sotme të tyre, duke përshkruar jetën, kulturën dhe historitë e atyre grave në veçanti dhe të mbarë popullsisë indiane në përgjithësi. Për më tepër, një numër grash amerikano-indiane kanë shkruar autobiografitë e tyre, të lidhura me jetën e grave të tjera të tribusë që i përkasin. Lind pyetja, pse kaq shumë libra e botime, kërkime e studime, rreth jetës së grave indiane? Sepse prapa
racës, gjinisë e klasës, ndërthuren elemente të tjera, të ndryshme nga një tribu tek tjetra. Dy nga elementet më kryesorë që dallohen tek gratë amerikano-indiane janë: perceptimi unik I vetvetes dhe ndryshimet në kulturën e tyre.
Jeta e grave indiane ishte e lidhur drejtpërdrejt me bindjen fetare të tyre dhe besimin në dukuritë e natyrës. Interesante është imagjinata me të cilën indianët e shpjegojnë fillimin e jetës njerëzore në Tokë. Indianët nuk e pranojnë konceptin biblik që gruaja është formuar nga burri. Përkundrazi, ata besojnë se
gruaja e burri janë krijuar në të njëjtën kohë. Indianët, në mitologjinë e tyre Irokuois, besojnë se origjina e tyre vjen nga njerëzit e qiellit. Ata tregojnë se, papritur, ra nga qielli në tokë një grua shtatzënë. Pasi lindi një vajzë, ajo takoi Turtulin e Madh, një nga banorët origjinalë të Tokës. Ajo u martua me të
e lindi shumë fëmijë, të cilët ishin gjysmë qiellorë e gjysmë tokësorë. Ndoshta, kjo histori joreale është e lidhur me faktin se, para s’dihet se sa mijëvjeçarësh, shumë nomadë, endacakë dhe kafshë udhëtuan nga Siberia deri në Alaskë, duke ecur
mbi akullin e ngrirë. Atë kohë ngushtica e Beringut ishte e kalueshme nga këmbësorët.
Të porsaardhurit, indianët primitivë, jetonin kryesisht me gjahun dhe me disa barishte të egra. Ata jetonin në tribu të ndryshme, me përbërje fetare të dallueshme, me gjuhë e tradita të ndryshme të jetesës. Por në përgjithësi, gratë kanë qenë më
të nderuara se burrat, më të mbrojtura, dhe të pajisura me autoritet ushtrues në jetën civile dhe në ceremonitë fetare. Fjala e tyre ishte e padiskutueshme për zgjedhjen e vendit ku do të vendosej tribuja, në varësi nga konditat e mjedisit dhe ato atmosferike dhe për marrëdhëniet ekonomike midis anëtarëve të një familjeje e midis familjeve të tjera. Ato luajtën një rol të madh në zhvillimin e ecjen përpara të ekonomisë së tribuve të tyre.
Një faktor tjetër që e bënte gruan të rëndësishme ishte
familja. Shumica e familjeve indiane ekzistonin në shoqërinë e
matriarkatit, të udhëhequra gjithmonë në linjën femërore si,
në tributë e jugut: Creek, Chocta, Chickasa; në tributë e Great
Plain: Paunee, Hidatsa, Mandan, Oto, Crou dhe tribu të tjera
Siouan; në jugperëndim: Navajo dhe një numër tribush të
quajtura Pueblo, përfshi dhe tributë Hopi, Laguna, Acona dhe
Zuni. Çdo anëtar i këtyre tribuve i përkiste një klani dhe ishin
të ndaluara martesat brenda klanit. Nëna, kryetarja e familjes,
zotëronte të gjitha mallrat që ndodheshin brenda kasolles së
familjes dhe kishte të drejtën e saj që këtë pasuri ta ndante
midis djemve e vajzave të saj, kur të vinte dita. Gruaja
gjithashtu zotëronte aftësi edhe për të ndërtuar shtëpinë e saj.
Ajo mbante përgjegjësinë për punimin dhe kultivimin e tokës,
për përgatitjen e ushqimit, për qepjen e veshjeve prej lëkure,
qepjen e qëndisjen e dhuratave të vogla që jepeshin gjatë
festimeve, si dhe sigurimin e nevojave të tjera që kishte banesa.
Në tribunë Pueblo, shtëpia i takonte nënës dhe bashkëshorti
vinte të jetonte tek ajo. Kopshtet, gjithashtu, i përkisnin nënës
dhe më vonë ato i zotëronin të bijat. Në tribunë Zuni, gruaja
ishte anëtare e asamblesë fetare që përbëhej nga nëntë persona.
Kur një grua indiane me fëmijë humbte bashkëshortin, caktohej
nga tribuja një burrë i ri, i cili duhet ta ndihmonte detyrimisht
atë, duke kryer punët e vështira që ajo s’ishte në gjendje t’i
përfundonte.
Kur udhëheqësi i një tribuje ishte grua, ajo ishte përgjegjëse
për të gjitha punët që kryheshin në tribu, si dhe ishte ruajtësja
e thesarit të tribusë.Ajo kishte fuqinë të dënonte me vdekje ose
t’ua falte jetën të burgosurve. Kishte gjithashtu gra oficerë që
ishin nën urdhërat e gruas udhëheqëse. Familja më e
rëndësishme e një klani quhej “Ohuachira”, në krye të së cilës
qëndronte një grua. Disa kronika të hershme të të bardhëve i
emëronin këto gra si “mbretëresha” ose si “princesha.” Është
botuar prej tyre historia e njërës prej princeshave, e quajtur
Cacica, që qeveriste provincën indiane në Karolinën e Jugut.
Cacica zotëronte të gjithë pasurinë e provincës, veshjet e
kushtueshme prej lëkure e shalla zbukuruese të grave etj. Mbi
të gjitha, ajo mbante në kokë një kurorë të stolisur me perla.
Kur mbi popullin e saj ra epidemia e kolerës, Cacica i shiti
perlat e saj të shtrenjta e me paratë bleu ilaçe me të cilat shëroi
njerëzit e saj.

Nga ana tjetër, tributë Omaha, Ponca, Iova, Kansa dhe
Osaga janë të njohura për klanet patriarkale, megjithatë gratë
luajnë një rol të padiskutueshëm organizativ e shoqëror në
strukturat sociale. Kështu, brenda klanit formohen shoqëritë e
grave për mosha të ndryshme, p.sh. shoqëria e grave që jetojnë
vetëm ose shoqëria e grave të veja, shoqëria e grave për qëndisje,
për qepje veshjesh si dhe për veprimtari të tjera profesionale. E
kundërta ndodh në tributë Cree të Northen Forest ose në tributë
Shoshoni të Rocky Mountains dhe në tribunë Karankaua, që
janë tribu tipike ku gruaja ishte skllave e burrit. Ato
konsideroheshin anëtaret e fundit në familje që s’kishin asnjë
vlerë. Bashkëshorti në tribunë Shoshoni ishte monark absolut
mbi gruan e vajzat, ai zotëronte çdo pasuri të tyre dhe kishte
të drejtë t’i ndërronte me qënie njerëzore të tribuve të tjera,
sipas pëlqimit të tij. Gratë punonin e robtoheshin gjithë ditën e
kryenin punët më të rënda. Disa nëna arrinin deri aty sa i vrisnin
fëmijët e porsalindur, në qoftë se ishin vajza, për t’i shpëtuar
një herë e përgjithmonë nga mizerja e jetës që i priste.
Është fakt i njohur historikisht se tributë indiane ishin
gjithmonë në rreziqe të paparashikuara, të gjithë indianët
jetonin vazhdimisht nën rrezikun e një sulmi, goditjeje të
befasishme. Burrat ishin të detyruar, natë e ditë, të përgatiteshin
për luftë mbrojtëse. Gratë qëndronin brenda, kujdeseshin për
fëmijët, përgatitnin ushqimin, qepnin rrobet prej lëkure dhe
opinga mokasine, paketonin plaçkat për udhëtime ose
shoqëronin burrat gjatë gjuetisë së kafshëve të egra. Po ashtu,
gratë kultivonin zarzavate në kopshtet e shtëpise ose mblidhnin
arra, manaferra e rrënjë bimësh të egra nëpër pyje, si dhe rritnin
pranë shtëpise kafshë të vogla e zogj të kapur me cark. Ushqimi
i indianëve ishte i shëndetshëm e i pasur në mish, perime, fruta,
arra e peshk, i balancuar më së miri sipas porcioneve.
Sipas studiuesve, gratë gjithmonë do të aktivizoheshin edhe
në punë që u përkitnin burrave të zotë, p sh në tributë e Great
Plains kishte gra që shkonin në gjuetinë e bufalos. Gratë ishin
gjithashtu arkitektet dhe ndërtueset e shtëpive në tributë e
Pueblosë dhe Navajos, ku ngritja e shtëpive me purteka dhe
bar të gjatë ishte një praktikë e njohur gjerësisht. Gratë në
tribunë Iova, në Illinois, kultivonin misrin, pa përdorur plugun
dhe kafshët tërheqëse. Pas punës ato merrnin pjesë në një
numër pa mbarim ceremonish e festash dhe në funksione të
tjera sociale, prej të cilave burrat ishin përjashtuar.

Argëtimet, jeta intime dhe jeta me bashkëshortin, për gratë
indiane, ishin absolutisht të lidhura me forcat e mbinatyrshme.
Në shumë tribu, vallëzimi në grup u hante shumë kohë grave.
Por vallëzimet kishin kuptim simbolik e mistik. Një nënë duhej
t’i mësonte vajzës të gjitha llojet e valleve, si dhe kuptimin që
shprehte çdo rit. Sipas refleksioneve indiane, Toka është Nëna,
Dielli është Babai dhe Hëna është Gjyshja jonë. Hëna jep urdhër
për të rregulluar ciklet mujore të femrave në të gjithë botën.
Kështu, menstruacionet e femrave indianët i shpjegojne si
ndikim të forcave të mbinatyrshme. Në qoftë se ndodhte ndonjë
shkatërrim ekonomik, ai ishte i lidhur me ciklin mujor.
Përkundrazi, në disa tribu të tjera, kur një vajzë i vinin
menstruacionet e para, ishte një ngjarje që festohej në ritet fetare
me vallëzime e me bujë.

Të gjithë indianët kishin standarde morale që ishin bazuar
në ritet e traditat e jetës, në mjedisin e banimit dhe në kushtet
ekonomike, në nevojat fizike të çdo anëtari të tribusë. Blerja e
nuses ishte një praktikë e përgjithshme. Një burrë indian e blinte
nusen duke i falur dhurata familjes së saj, për shembull, rroba,
ornamente, sende të vyera dekorative, varka dhe harqe e
shigjeta. Në disa tribu, dhuratat me të njëjtën vlerë
shkëmbeheshin ndërmjet krushqëve të nuses e të dhëndrit. Në
qoftë se bashkëshortja trajtohej keq ose ishte e pakënaqur nga
martesa, ajo ishte e lirë të shkonte dhe, pas ndarjes, burri e
gruaja kishin të drejtë të martoheshin përsëri.
Miratimi për martesë i djalit ose i vajzës i përkiste vetëm
familjes. Në fakt, më tepër vendoste kontrata me përfitim të
dyanshëm midis familjes së dhëndrit dhe asaj të nuses, se sa
vendosnin vetë ata, çifti. Sigurisht, për zgjedhjen e nuses ose
të dhëndrit nderi u takonte vetëm të moshuarve. Blerësi,
bashkëshorti që blinte nusen, nuk kishte të drejtë ta shiste atë
ose ta jepte përkohësisht si prostitutë. As ta rrihte e keqtrajtonte
atë ose ta vriste. Të posamartuarit kishin të drejtë të vendosnin
vetë për jetën sociale e mbarëvajtjen e familjes së re, të përdornin
të ardhurat e tyre ekonomike e të ndanin çdo gjë së bashku,
sipas rregullave e riteve të vendosura nga banorët e tribusë.
Në tribunë Navajo asnjëherë nuk martoheshin dy të rinj brenda
një klani, edhe kur ata binin në dashuri me njëri-tjetrin.
Poligamia ishte praktikuar pothuaj nga e gjithë popullsia
indiane. Përjashtim interesant nga ky ligj përbënin vëtem dy
tribu Pueblo të perëndimit, Zuni dhe Hopi, ku sundonte
monogamia. Një martesë e fshehtë ose një divorc i fshehtë, nuk
ekzistonte në tributë indiane. Çdo martesë e çdo divorc duhej
të merrej vesh nga gjithë të rriturit e tribusë ose çiftet që shkelnin
rregullin, duhej të dënoheshin egërsisht. Disa herë, çifti i
posamartuar jetonte së bashku me prindërit e njërit ose tjetrit.
Një burrë nga tribuja Apach nuk i fliste kurrë së vjehrrës dhe
babanë e nuses e trajtonte me respekt të madh.

Qysh me ardhjen e evropianeve të parë në kontinentin
amerikan, indianët vendës u cilësuan me një emërtim të ri:
“amerikano-indiane.” Marrëdhëniet “të bardhë – indianë” për
tre shekuj luajtën një rol themelor në ndryshimin e kulturës së
indianëve, veçanërisht, për gratë indiane. Karl Marksi ka
shkruar se, kur kolonizatorët e bardhë u vendosën në tokën e
re, gratë indiane, që më përpara kishin një status inferior ndaj
burrit, u bënë skllave për herë të dytë nga kolonizatorët. Si
pasojë e kolonializmit, indianët vuajtën tmerret e genocidit,
humbën tokat e tyre, u detyruan të bënin jetën e nomadit,
humbën jetën në masë nga sëmundjet e nga luftërat. Po ashtu,
martesat jashtë tribuve dhe përhapja e traditave kulturore e
fetare dhe e sistemit social, sollën një ndryshim në kulturën
tribale deri në konfuzionin e identitetit.

Nga libri autobiografik “Papago Woman,” (1936) i Maria
Chonas, mësojmë për tribunë Papagonia, shtëpinë tradicionale
të popullit të saj në shkretëtirën jugperëndimore të Arizonës
dhe në Meksiko. Në këtë libër Chona përshkruan tri përvojat e
jetës së saj: kujdesi për shtëpinë, të mësuarit dhe praktikimi i
aftësive femërore të traditave të Papagos. Qysh e vogël Maria
vraponte të mbushte ujë në shkretëtirën misterioze prapa
katundit, vend nga i cili ajo ruan në kujtesë historira, mite,
legjenda e përralla të treguara nga gjyshërit e saj. Në librin
autobiografik Maria demonstron rreptësinë dhe forcën e
zakoneve tradicionale të grave indiane brenda për brenda
shoqërise ku ato jetonin. Por ajo vetë filloi ca nga ca, të thyente
disa prej këtyre rregullave, p.sh. ajo e quajti veten mjaft të lirë
që ta linte shtëpinë e burrit kur ai u martua me një grua të
dytë. Gjithashtu ajo këmbënguli që gratë të liroheshin nga një
pjesë e punëve robtuese stereotipe që u përkitnin vetëm
femrave. Maries i dëgjohej fjala, sepse ishte e bija e kryetarit të
tribusë së Papagos, Co Quien, i dëgjuar në histori. Maria Chona
u cilësua si një udhëheqëse e sprovuar e grave indiane, duke
ngritur lart kulturën e tribusë Papago.
Chona i tregoi historitë e saj në vitin 1981, në moshën 90
vjeç dhe ajo ishte e vëmendshme rreth ndryshimeve që
ndodhnin në shoqëri. Gjatë takimit qysh në fillim me njerëzit e
bardhë asaj i bënë përshtypje dy gjëra, alkoolizmi dhe
katolicizmi. Gjithashtu, ajo kujtonte ditën kur përdori jastëkë
e kuverta për të fjetur.

Një tjetër autobiografi është shkruar nga gruaja indiane
Winnebago, e quajtur Mountain Wolf Woman, libër i botuar
me 1958. Ndryshe nga Maria, Mountain Wolf Woman, 75 vjece,
nuk e shkroi vetë librin, por zërin e saj e regjistroi redaktori i
shtëpisë botuese. Ajo fliste anglisht dhe përqendrohej më tepër
në krahasimin e jetës së burrit dhe të gruas indiane, të lidhura
me ndryshimin e vazhdueshëm të kulturës së shoqërise indiane.
Ajo tregon se me 1832, mbas “luftës së zezë”, indianët
Winnebago lëvizën në drejtim të verilindjes së Iowas. Në vitin
1848 pati një rritje të numrit të ardhësve të bardhë në Iowa
dhe tribuja e Winnebagos u largua përsëri, kësaj radhe në
perëndim të lumit Misuri. Por me 1863 Winnebagot u hipën
varkave e lundruan në drejtim te lumit Minesota, në territorin
e Dakotës, dhe udhëtimi i fundi shpërngules është Nebraska,
në Thurston County. Mountain Wolf Woman shpjegon se disa
shkaqe të tjera të lëvizjes së tribusë kanë qenë edhe gjetja e
punës për burrat, bashkimi i familjes ose nevoja për t’u kujdesur
për fëmijët e nipërit. Ajo e cilëson veten më tepër si transmetuese
të kulturës indiane midis jetës së popullit të saj dhe brezit të
ardhshëm. Ajo përsërit gjithë kohën: “Respektoni njerëzit e
moshuar, kështu nëna e babai na këshillonin ne, fëmijët. Ne i
respektonim pleqtë, por sot nuk ekziston një respekt i tillë.”

Nga rrëfimet e Mountain Wolf Woman mësojmë rreth
ndryshimeve në shoqëri qe ajo mbikqyri gjatë jetës së saj,
ndryshime të simbolizuara që nga luga metalike e kuzhinës.
Babai im, tregon ajo, nuk kishte nevoje të merrte liçense për të
gjuajtur një sorkadhe. Në lidhje me besimet fetare ajo tregon
me humor se midis një përzierjeje prej tri fesh të ndryshme në
fenë e saj, ajo nuk di cilën të zgjedhë më parë . Ajo praktikon
shërbesën fetare të ceremonive të Winnebagos, duke perfshire
vallen e skalpit dhe vallen e mjekimeve tradicionale. Së dyti
ajo, ndiqte shërbesën fetare të kristianëve dhe, më vone, kishën
amerikane në Nebraska. Kështu, kur Mountain Wolf Woman
vdiq, për të u falën e u lutën tre priftërinj të ndryshëm.

Ndryshimi i kulturës së jetesës së grave indiane, sot ka
tërhequr vëmendjen e shumë autorëve. Sipas studiuesit
Mihesnah, identiteti i grave indiane, vlerat e kulturës së tribuve,
rolet e gjinisë dhe dukjes, nuk mbeten statike, pasi indianët
përvetësuan vlerat e reja të sistemit shoqëror. Anëtarët e së
njëjtës tribu, shpesh, për nga gjendja dhe të ardhurat
ekonomike, u përkitnin klasave të ndryshme shoqërore.
Gjithashtu, gratë indiane me gjak të përzier (nënkupton,
martuar me të bardhë), kishin më tepër para dhe zotëronin
me shumë të mira materiale se gratë me gjak indian. Zakonisht,
gratë indiane të martuara me të bardhë, ndiqnin rrugën e
kristianizmit, duke u larguar dramatikisht nga vlerat dhe
traditat e tribusë. Megjithatë, edhe të martuara me të bardhë,
gratë indiane e kanë ndier deri në palcë përçmimin dhe
poshtërimin e racës.

Duke iu referuar antologjisë së autores Chandra Talpade
Mohanty, “Gratë e botës së tretë dhe politikat e feminizmit”,
citojmë , “Gratë me ngjyrë ose gratë e botës së tretë, të gjitha
kanë të përbashkët një mision, luftën për të drejtat e tyre. Dhe
në fakt, kjo luftë drejtohet kundër kolonializmit, kundër
racizmit dhe jetës stereotipe të këtyre grave. Por gratë indiane,
ndërsa përparon përzierja e vazhdueshme e racës së tyre, nuk
kanë ndjekur gjithmonë të njëjtën strategji të rezistencës. Shumë
gra indiane, dyracore, që duken si kaukaziane, nuk e përfillin
idenë e racës, të gjinisë ose nivelin e klasave social-ekonomike.”
Ndërsa në të kaluarën, në jetën e tribuve, gratë indiane
kishin fuqinë fetare, politike dhe ekonomike të barabartë me
burrat, sot është ndryshe. Roli poshtërues i gjinisë zuri vend
në shoqëri qysh kur evropianët u ngulën në Amerikë. Martesat
e shpeshta me të bardhët, sollën traditat e reja se “burri bën
ligjin në shtëpi.” Besimi kristian, gjithashtu, predikon epërsinë
e mashkullit. Ato gra indiane që adoptuan vlerat e kulturës
euroamerikane, humbën rolin e tyre tradicional të gjinisë dhe
fituan vlerat e shoqërisë së të bardhëve.

A janë gratë indiane popull real ? Po. Gjatë jetës së tyre,
brez pas brezi, shumë autorë përshkruajnë ndjenjat dhe
emocionet e grave indiane, miqësinë e sinqertë midis tyre dhe
përshtatjen aspak të lehtë me joindianët. Sa prekës, aq
frymëzues është fakti se si grate indiane bashkëpunojnë njëra
me tjetrën duke ndihmuar me përvojen e tyre gjatë shtatzanisë
dhe lindjes së fëmijës, gjatë ceremonive të pubertetit, gjatë
shkoqjes së kallëpeve të misrit ose gjatë gatimit të ushqimit. Ne
dimë gjithashtu se si ndikuan ndryshimet e mëdha të kohrave
në të gjitha fushat, edhe mbi jetën e gruas indiane.Të lidhura
njëra me tjetrën ato punuan së bashku dhe shoqërizuan së
bashku jetën e tyre të re. Së bashku ato iu përshtatën
euroamerikanëve të cilët ndërhynë me dhunë në tokat e tyre
dhe ato u rezistuan sa mundën ndryshimeve të kulturës.

Akoma në ditët e sotme gratë indiane përballojnë të njëjtin
diferencim gjinie dhe luftojnë me mjete paqësore kundër
kolonianizmit euroamerikan dhe indianëve të tjerë. Një grua
indiane është anëtare e një populli që ka luftuar me genocidin
dhe poshtërimin sistematik të racës, në këtë vend. Një grua
indiane është një vajzë e së kaluarës dhe një nënë e së ardhmes
të popullit të saj, i cili është plotësisht njerëzor dhe meriton
respekt.

LEYANNA

Sapo dola nga salla e kompjuterëve ku kisha shtypur
shkrimin për gratë indiane, lexova një tjetër njoftim në stendë:
“Fatkeqësisht lajmërojmë se takimi me amerikano-indianet u
anulua.” Pa dhënë asnjë shpjegim, asnjë shkak, asnjë arsye…
Dy kopjet e esese që mbaja në dorë, filluan të më rëndonin
për dreq… më iku lodhja kot. Psherëtita. Me të vërtetë kisha
bërë një punë të kotë? E mërzitur, duke pyetur, gjeta zyrën e
Organizatës së Gruas diku, në katin e parë të kolegjit. Ishin
minutat e pushimit dhe koridoret e shkollës mizëronin nga
studentët. Duke ecur e pavëmendshme midis grumbullit të të
rinjve, arrita së fundi të gjeja zyrën, por, pa u afruar mirë,
munda të dalloj kurrizin e një gruaje të re veshur me një xhaketë
të bardhë kapardine, e cila sapo mbylli me çelës derën e zyrës.
Kur u kthye në drejtimin tim njoha përnjëherësh Leyannen,
një ledi e re, të cilën e kisha njohur në kishën e ishullit të
Nahantit.
- Bota e vogël!- i thashë asaj në vend të përshëndetjes, e
pastaj, – Besoj…kryetarja e Gruas?
- Edhe pedagoge, njëkohësisht, – buzëqeshi lehtë ajo duke
zbuluar përgjysmë dhëmbët e bardhë me shkëlqim perlash.
- Ju…studente? Gëzohem shumë në qoftë se po.
Unë pohova duke tundur kokën dhe i zgjata esenë.
- Ah, qenki përgatitur për diskutimin…më vjen keq…
Indianet e ndryshuan grafikun e programit të festimeve…
- Ishte një rast për mua…më erdhi fati në derë të takoja për
herë të parë një grua indiane! – thashë unë.
- Tani kam pushimin e drekës – m’u drejtua ajo duke ecur
me lëvizje të ngadalta të trupit, si gjithnjë, dhe të folurit me zë
të ulët sikur donte të mos e dëgjonte dikush,
-Po ke kohë të lirë eja me mua në kafeteri të bisedojmë.

Zumë një tavolinë pranë dritareve që vështronin nga oqeani,
ku vezullonin jahtet e bardha. Ajo porositi supë pule me perime,
unë një kafe.
Ajo u përkul pak mbi tavolinë e m’i drejtoi sytë.
- Ne i ftuam indianet – u mundua ajo të shfajësohej. – Ne
nuk lajmëruam se ato do të vijnë…dhe këtu ka
ndryshim…Ndoshta do të vijnë një ditë tjetër.
Ajo theu një kafshatë bukë, e ngjeu me lëngun e supës dhe
e afroi me kujdes në gojë, pa përdorur lugën. Befas m’u kujtua
darka e lenteve (darka që shtrohet dyzet ditë para pashkëve),
në kishën e Nahantit, ku isha ulur në të njëjtën tavolinë me
Leyannen dhe, kur ajo e kishte ngjyer bukën në pjatën e supës,
kisha kujtuar sofrën e hershme fshatare.
Ndërsa mbllaçitej ngadalë, zgjati dorën e majtë, mori
shkrimin tim e filloi të lexonte disa faqe.
-E kini shkruar “eksellent.” – mërmëriti ajo. – Ju lutem,
mund të më falni një kopje mua?
-Merreni, mbajeni pa m’u lutur, – i thashë me
indiferentizëm. Pastaj shtova: Kisha dëshirë të takohesha me
një indiane…
- E ke përballë teje, në tavolinë, – tha ajo dhe një buzëqeshje
simpatike ia mbuloi paksa mollëzat e ngritura të faqeve.
Unë lëviza karrigen dhe u ngrita vrullshëm. Ne takuam të
katër duart e ndenjëm një çast duke kundruar njëra- tjetrën.
Flokët e saj të errët e të lëmuar ishin thurur prapa me një gërshet
të shkurtër, të lidhur me një fjongo të zezë. Fytyra e kuqërremtë
e vrarë, fillonte me ballin e gjerë e sa vinte ngushtohej deri tek
mjekra e vogël me majë, formë që i jepte një pamje pikëllimi e
turbullimi të brendshëm. Syte e saj gri me nuanca të lehta jeshile
nëpër to, të mbyllur përgjysmë e me bisht, vezullonin nën dy
vetulla të dendura, të ndritura e të zeza si shigjeta. Sytë i
ngjanin si dy vijëza të holla kur i mbante mbyllur e falej në
altarin e kishës.
- Gëzohem, – belbëzova unë, – gëzohem që ju kam njohur
ju më parë…- dhe u ula përsëri.
- Me siguri keni parë edhe indiane të tjera para meje, – tha
Leyanna, – por nuk i keni njohur. E para, ne nuk rrimë të
veshura me kostumin e traditës plot fije, pupla e xhufka dhe, e
dyta, në Amerikë sot ka përzierje njerëzish nga të gjitha etnite
e botës. Ne, indianët vendas, humbasim në këtë vrundull të
madh racash.

Pastaj ajo më tregoi se rridhte nga gjak i pastër i tribusë
Mashantucket Pequot në shtetin e Konektikut që ndodhet në
jug të shtetit të Massachusettsit, ku banojmë ne. Tribuja e saj
ka jetuar e vazhdon të ketë pronë rajonin me të pyllëzuar të
shtetit, ku Pequotet jetonin me gjueti dhe e ruajtën identitetin
e tyre si një popull i pavarur. Simboli i tribusë është “dhelpra e
pyllit”, sipas së cilës ka marrë emrin dhe populli indian i zonës.
Për mijëra vjet juglindja e Konektikut ka qenë vendbanimi
i Mashantucket-Pequoteve dhe paraardhësve të tyre. Fshatrat
e indianëve, vendosur pranë lumenjve, u zhvilluan
ekonomikisht. Pequotet merreshin me peshkim, gjueti dhe me
kultivimin e perimeve. Duke udhëtuar me varka nëpër lumenj,
indianët shpejt ranë në kontakt me ardhësit evropianë.
Wampum-et ose rruazat e përgatitura nga pjesa e brendshme
e guackave të detit e që shërbenin si stoli zbukurimi ose si
ornamente në ceremoni e rituale fetare e sociale, filluan të
përdoreshin edhe si monedha këmbimi midis amerikano-indianëve
dhe të bardhëve. Wampumet u bënë gjithashtu edhe
një faktor konkurrimi e konflikti midis evropianëve dhe
indianëve vendas. Filloi historia e armiqësisë…

Gjatë bisedës me Leyannen zbulon diçka, mëson, kupton.
Fytyra e saj merr një pamje tragjike kur përshkruan betejën e
Pequoteve në vjeshtën e 1636-s me ushtrinë e ardhur nga
Massachusetts. Pequotet refuzuan të paguanin 400 pashë me
wampums si dëmshpërblim për vrasjen e një evropiani. Ushtria
u vuri zjarrin dy fshatrave të Pequoteve pranë lumit Thames.
Në prill të 1637-s, të revoltuar, indianët sulmuan imigrantet
tek punonin në arat e tyre në Wthersfield, ku vranë nëntë burra
e rrëmbyen dy vajza angleze. Pequotet mendonin se dy vajzat
mund të kishin njohuri se si prodhohej baruti, i cili u nevojitej
për gjashtëmbëdhjetë pushkët që u kishin kapur të bardhëve.
Ky sulm ishte një “shkak” i mirë për evropianët, të cilët, me
një ushtri të vogël, dogjën krejt fshatrat e indianëve ku vdiqën
e u vranë afërsisht 700 burra, gra e fëmijë, në më pak se një
orë.
Dhe historia e luftërave midis kolonizatorëve dhe Pequotëve
vazhdoi pa mbarim. Ata indianë që shpëtuan gjallë, u bënë
pre e sëmundjeve dhe e skllavërisë. Megjithatë, ata e ruajtën
në shekuj rezervatin, tokën e të parëve, paçka se tani ishte
grabitur copë pas cope nga të bardhët.

Leyanna më ftoi të shkonim në zyrën e saj ku, mbi tavolinën
e punës, në një kornizë të praruar ishte varur një copë dru i
vjetër, i kalbur e gjysmë i djegur. – Është një relike e ruajtur
brez pas brezi , – tha ajo.- Ja çfarë “teproi” nga shtëpitë e
stërgjyshërve tanë!
Dhe vazhdoi të tregonte se fillimi i shekullit të njëzetë i gjeti
Pequotët të dobësuar nën forcën e asimilimit dhe kushteve të
këqia të jetesës. Një pjesë e madhe e tyre ishin shpërngulur
nga rezervati, me përjashtim të dy gjysmë- motrave Elisabeth
dhe Martha, të cilat nuk lëvizën nga pragu i derës. Dy gratë
indiane, si dy martire, luftuan të mbanin e të mbronin tokat e
tyre deri në ditët e fundit të jetës, me 1970. I biri i Elisabetës u
bë lider i Pequotëve, pas vdekjes së dy plakave.

Duke kujtuar histori të treguara gojë pas goje, Leyanna
vazhdon rrëfimin e saj me fitoren që arritën Pequotët me 1983
kur Kongresi amerikan u njohu të drejtën e pronësisë së tokës.
Pequotasit e larguar nga vendlindja filluan të ktheheshin
një nga një dhe me 1986 indianët ngritën qendrën e bingos e të
kumarit, një grup ndërtesash ndërtuar bukur e me një stil
modern, por të zbukuruara me skulptura, ornamente e vizatime
të artit të vjetër indian. U hapën vende të reja pune duke kthyer
në vatrat e tyre edhe shumë Pequotë të tjerë të ikur.
Falë këmbënguljes dhe qëndresës së dy motrave Martha-
Elisabeth që ruajtën tokën, qendra e kumarit-bingos-llotarisë
në Konektikut, është e dëgjuar sot në gjithë Amerikën.
Leyanna përfundon: – Ndërtesa e madhe e Bingos dhe e
Kasinos në tokën e tribusë sime mban emrin “Dhelpra e
pyllit”—një kujtesë se linja shpirtërore e Pequotëve vazhdon
brez pas brezi e pakëputur edhe sot, – nje kujtesë se rruazat e
dikurshme të fildishtit që shërbenin si para, tani janë
zëvendësuar me dollarë, një pjesë e të cilëve duhen shpenzuar
për rindërtimin e komunitetit të indianëve, për edukimin e
anëtarëve të tribusë e të fëmijëve të tyre dhe për krijimin e
kushteve të mira të jetesës dhe mbrojtjen e shëndetit të indianëve
të moshuar.”
Kur u ndava me Leyannen dhe e falenderova, ajo më dhuroi
një karficë me dy këpucë të vogla mokasini që, e mbante varur
në thilenë e xhaketës. “I ka punuar gjyshja ime me duart e
saj.” – tha. Por ajo që më gëzoi më shumë, ishte premtimi se
kur të ishte e lirë, do të më çonte të vizitonim familjen dhe të
afërmit e saj në Konektikut.

WORKS CITED

Bataille, Gretchen. AMERICAN INDIAN WOMEN

Lincoln Nebraska, University of Nebraska, 1984

Mihesuah, Devon. AMERICAN INDIAN WOMEN AND HISTORY

The American Indian Quarterly Wntr 1996 v 20 p 15 (13)

Terrell, John and Donna. INDIAN WOMEN OF THE WESTERN MORNING

New York, The Dial Press, 1974

Wall, Steve. WISDOM’S DAUGHTERS

New York, Harper Collins, 1993

Maria Chona. PAPAGO WOMAN (autobiography, 1936)

Montain Wolf Woman AUTOBIOGRAPHY (1958)

Chandra Talpade Mohanty. THIRD WORLD WOMEN AND POLITICS
OF FEMINISM

Nga Prof.Murat Gecaj

1.

Kur më ra në dorë fletëpalosja, në formë reviste, me  pamje nga Qendra për Mjekësi Fizikale dhe Rehabilitim ose Banjat në Kllokot, me emrin e bukur  “Nëna Naile”, mendja më shkoi në disa vite më parë. Më mirë të shprehem, se e kam fjalën për vitet e fundit të shek.XX…

Si shumë njerëz të tjerë, si shkak i ndikimit të kushteve jo të mira gjatë rritjes, pra që në fëmijëri, ndieja dhimbje në shtyllën kurrizore, sidomos në mes të vertebrave 4 e 5. Ndoshta, ajo u bë shkak edhe që  më pas të vuaja e të kurohesha, sipas diagnozës mjekësore, “Dystonia neurovegetative lumbargo”. Për këtë arsye, që të gjeja ndonjë mundësi përmirësimi, rasti e solli që u njoha me vlerat kurative të banjave ose llixhave, siç i quajnë zakonisht, në Leskovik të rrethit të Kolonjës. Dihet se, banja të tilla termale, me shumë vlera mjekuese, ka edhe në vende të tjera të Shqipërisë, ndër të cilat njihen ato në Elbasan e Peshkopi, por edhe në Bilaj të Krujës.

Pa u zgjatur, rikujtoj këtu që shkova në Llixhat e Leskovikut  dy vjet radhazi e, pas një ndërprerjeje, edhe tri vjet të tjera, kryesisht gjatë stinës së verës, kur e merrja lejën vjetore nga puna. Në atë kohë, u “dashurova” me këto banja dhe, bile, kam shkruar disa herë në shtyp për vlerat e gjithanshme kurative të tyre. Përveç banjave në vaska, aty uji edhe pihej, megjithëse kishte një erë pak “të vështirë”. Po kështu, persona të veçantë e përdornin baltoterapinë etj.

Ishte kërshëri, kur mësova se për ato banja ishte bërë “sherr” edhe gjatë vendosjes së kufirit me shtetin fqinj jugor, më 1913, pra donin t’i kishin ato brenda vendit të tyre. Interesimi për këto banja qe i madh, deri sa pyesnin për to, nëse funksiononin ose jo edhe emigrantë nga SHBA etj. Sigurisht, secili ka përvojat e tij jetësore, por mund të pohoj se, në 5 herë, nga dy javë, që shkova në ato llixha, pata përmirësime të ndjeshme, si në dhimbjet e shtyllës kurrizore, po kështu në mbajtjen e gjendjes së pandryshuar, të ulçerës në duoden.

Tani e them me keqardhje se, siç më kanë informuar të njohur të mi nga ajo zonë jugore, Llixhat e Leskovikut nuk funksionojnë më?! Nuk kam dijeni të sakta për “arsyet”, por sigurisht kjo gjë është një humbje e madhe për shëndetin e njerëzve tanë, të cilët aty mund të gjenin përmirësim, në mjaft sëmundje të tyre.

2.

Por jo kudo ka një nënvlerësim të tillë për qendrat termale, si në Shqipëri, por dhe në Kosovë. Ja, siç e shënova në fillim të këtyre radhëve, ndjeva kënaqësi, kur u njoha me punën e përkushtuar dhe të organizuar në Banjat e Kllokotit, “Nëna Naile”, me president z.Sabri Maxhuni-Novosella.(Emrin e morën ato, në kujtim të nënës së nderuar të tij).

Që në kopertinat e këtij botimi, njihemi me mjedisin shumë të mirë të këtyre banjave, ku ndodhen ndërtesa të bukura disakatshe, me pajisje mjaft të përshtatshme, si dhe me mjedisin e gjelbëruar dhe tërheqës për njerëzit, që vendosin t’i kalojnë aty disa ditë dhe kështu  të kurohen e ta përmirësojnë gjendjen shëndetësore. Ja, se si informohet lexuesi i interesuar, për këtë vend të rrallë: “Rreth 50 km në jug-lindje të kryeqytetit të Kosovës, Prishtinë, me pamje të mrekullueshme, në drejtim të maleve të Sharrit dhe në lartësi mbidetare, prej 400 metrash, shtrihet një nga dukuritë ose margaritarët e natyrës kosovare, me emrin Kllokot…”.

Në vazhdimësi, në këtë botim, marrim informimet e duhura, se si funksionon jeta në këtë qytezë dhe cilat janë shërbimet, që kryhen aty dhe vlerat, që përfitohen prej tyre, nga njerëzit e interesuar. Ai vend, mendohet se është vlerësuar për dobitë e tij shëruese, që në periudhën ilire. Ndërsa, si qendër e organizuar, ka nisur të funksionojë që nga 1 maji i vitit 2007, pra tash 6 vjet radhazi. Ajo është e pasur me ujë të pashtërrshëm termomineral, në temperaturat natyrore, 32-36 gradë Celsius dhe e pajisur me teknikë moderne, mjekësore e rekreative. Puna aty vazhdon, pandërprerje, pra si në kohë me të ftoftë ose të nxehtë. Prandaj edhe në këtë broshurë lexojmë: “Te ne do të gjeni ngrohtësi, në katër stinët e vitit”.

Jeta në këtë qytezë funksionon në katër objekte, secili me disa dhoma moderne e të pajisura me çdo gjë të nevojshme, me kuzhinë e bar-restorant, vaska e pishina mjekuese me ujë termal, mjedise për veprimtari të ndryshme dhe mjedise të gjelbëruara jashtë. Po kështu, në shërbim të pacientëve janë salla te posaçme, me pajisje moderne për ushtrimet e terapive fizike etj. Gatimet e ushqimeve për ata bëhen në mënyrë cilësore, bio-ekologjike.

Në shërbim të personave, që shkojnë në këtë Qendër për kurim, është një grup i përsosur mjekësor, i cili mbikqyret nga Dr.Enver Haxhiu dhe organizohet nga Dr.Nerimane Abazi. Aty janë tërhequr për shërbim specialistët më të njohur të fiziatrisë në Kosovë, pra mjekë, infermierë, teknikë etj.

3.

Sigurisht, lexuesi është i interesuar të dijë, se për çfarë mund të shkojë për t’i kaluar disa ditë, në QMFR “Nëna Naile”, pra në Banjat e Kllokotit. Ashtu siç shënohet në botimin, që përmendëm më lart, duke bërë banjë, duke e pirë ujin mineral dhe duke e përdorur baltën, aty përmirësohen pacientët me sëmundje: reumatike, artikulare dhe ekstra  artikulare, degjenarative, inflamatore e metabolike. Gjithashtu,  ndikim i mirë dhe përmirësim vërehet në sëmundjet neurologjike të sistemit nervor dhe në gjendjet post-tarumatike, në sëmundjet kardiovaskulare, të traktit digjestiv e të sistemit urinar, në sëmundjet e lëkurës dhe ato gjinekologjike.

Përveç tarapive natyrore, në QMFR të Kllokotit praktikohen edhe terapitë më të ndërlikuara shëruese dhe rehabilituese, si: Elektroterapia, kineziterapia, balneoterapia, hidroterapia, parafinoterapia, termoterapia, magnetoterapia, terapia me laser, mehanoterapia, sonoterapia dhe fototerapia. Gjithashtu, praktikohen edhe terapi të tjera, si: turmalinë, spektër frekuencash dhe masazhe.

Në përgjithësi, në këto banja pacientët, jo vetëm që përmirësohen në mjaft sëmundje, por edhe u shtohet qëndresa e organizimit ndaj tyre. Për këtë gjë, janë dëshmitarë qindra persona, që kanë kaluar disa ditë aty, gjatë këtyre viteve, që nga nisja e veprimtarisë së QMFR “Nëna Naile”, në Kllokot të Kosovës.  Për arsyet e mësipërme dhe të tjera, që nuk mund t’i shënojmë këtu të gjitha, e përgëzojmë kolektivin e saj, për punën e përkushtuar dhe profesionale, që ka bërë dhe bën, në shërbim të njerëzve me shqetësime shëndetësore! Jemi të bindur se, bazuar edhe në përvojën e fituar deri tani, në vijimësi, pacientët do të gjejnë aty një shërbim gjithnjë e më cilësor dhe më të kualifikuar.

Tiranë, më 24 prill 2013

*Punimet e KUVENDIT TE VATRES ne raportimin e gazetarit BEQIR SINA/

- Shoqata PanShqiptare VATRA mbajti Kuvendin e saj në Nju Jork – Kryetar i ri u zgjodhë Dr. GJON BUCAJ/

YONKERS NEW YORK : Hapja e Kuvendit të Fderatës PanShqiptare të Amerikës, VATRA, u bë nëpërmjet një përshëndetje të posaçme të derguar nga Kryetari i Nderit, i kësaj shoqate shqiptare, fatlume, zoti Agim Karagjozi,  i cili, është tërhequr për asrye të forta shëndetësore. Zoti Agim Karagjozi, gjithashtu është shpall kryetar nderi i përjetshëm i Vatrës, titull, që deri tani i është dhënë vetëm të ndjerit Anthony Athanas.

   Në këtë Kuvend, morën pjesë dhjetra delegatë, dhe mysafirë të nderuar dashamirë të Vatrës, nga Nju Jorku, dhe zona e “Tri Shteteve”, Detrioiti, Uashingtoni, Florida, Bostoni e të tjerë. Kuvend i 27 prill 2013, në Yonkers New York, u mbajt 20 vjetë mbasi inxhinier Agim Karagjozi u zgjodhë kryetar, detyrë të cilën e kreu me një vullnet dhe përkushtim të pashoqë, deri në dorëheqje. 

     Mbas zgjedhjes së Komisionit prej tre vetësh, për verifikimin e kredencialeve të delegatëve, Kryetari i Kuvendit të Vatrës, u votua zoti Asllan Bushati, sekretar u zgjodhën Mondi Rakaj dhe Naze Veliu, të cilët ndoqën dhe procedurën e këtij Kuvendi në bazë të Kanunores së shoqatës VATRA.

      Më pasë u kënduan Hymnet kombëtare të SHBA dhe Shqipërisë nga këngëtaria e mirënjohur Merita Halili, lujtur në firsamonik nga mjeshtri i fisarmonikës Raif Hyseni. Kurse, udhëheqësi i këtij Kuvendi, kryetari i saj, zoti Aslan Bushati, kërkojë që me një minutë heshtje të pranishmit të nderonin të gjithë të rënët e Kombit amerikan dhe të Shqipërisë.

     Ministri i Diasporës së Kosovës, zoti Ibrahim Makolli, duke i uruar punë të mbarë këtij Kuvendi, tha se Vatra ishte adresa e vetme që u drejtuan shqiptarët, prej kolonive të para dhe ishte institucioni i vetëm shqiptarë në botë që mbajti gjallë frymën kombëtare., Sot ne kemi nderin të kujtojmë të gjithë atat Vatranë, veprimtarë dhe aktivistë të çështjes tonë kombëtare, që nuk janë më në mesin tonë. Të kujtojmë, dy kolosët e Vatrës, Nolin e Konicën, të cilët më mirë se secili tjetër shqiptarë, e jetësuan thënjën në praktikë të rilindasve tanë, “Një jetë të tërë në shërbim të Kombit”.

     ”Vatra dhe vatranët e vunë një jetë në shërbim të kombit, theksoi në fjalën e tij ministri Makolli dhe prandaj ne sot duke iu faleminderuar gjithë këtij kontributi të madh, kemi shënuar 100 vjetorin e themelimit të shtetit shqiptarë, dhe kemi shënuar  gjithashtu edhe 14- vjetorin e çlirimit të Kosovës dhe 5 vjetorin e pavarësisë së saj.

     Në fund zoti Makolli ka shtuar se Vatra paraqet një pjesë të realizmit të idealit të vatranëve, të atyre të cilëve asnjëherë nuk pushuan në drejtim të realizmit të idealit të tyre kombëtar, rilindasëve tanë dhe Lidhjes Shqiptare të Prizerenit – me lejtmotivin e tyre: ” Një Komb dhe një Qëndrim”.

    Asambleisti i parë dhe i vetëm shqiptarë në Amerikë, zoti Mark Gjonaj, duke përshëndetur Kuvendin e Vatrës, urojë që Vatra të punojë mbas këtyre 100 vjetëve edhe për një jetëgjatësi tjetër 100 vjeçare.

     ”Unë, tha zoti Gjonaj si shqiptarë dhe si një Vatran i mirë, e kam përkrahur dhe do të përkrah Vatarën për rolin dhe kontributin e saj, në vite për çështjen tonë kombëtare, dhe kërkojë nga ju të gjithë vatranët që së bashku me ne të mendojmë seriozisht për të ardhmen e Vatrës, për vazhduar veprën e atyre burrave dhe grave që u dedikuan gjatë gjithë kësa kohe për Kombin tonë”.

    ”Vatra me vite të tëra u shëndërrua me të vërtet në një “Vatër zjarri” u shpreh në fjalën përshëndetëse, Ambasadori Bekim Sjediu, Konsulli i Përgjithshëm i Kosovës në Nju Jork, atë të përpjekjeve të mëdha dhe të parreshtura në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, që bënë shqiptarët, prej themelimit të saj. Ajo, u gjend në ditët më të vështira për kombin tonë, atëhere kur mungonte shteti shqiptarë, dhe udheheqësit e parë të saj Noli, Konica, Peci, Koçi, Vasili, Çerkezi, e shumë të tjerë, i prinë çështjes tonë, në SHBA”

    Ambasdori Sejdiu, vuri në pah se Vatra qëndron sot si simbol i përpjekjeve të shqiptarëve në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, për t’i dalë zot shqiptarëve në trojet e tyre dhe atdheun e tyre. Për më tepër, tha ai, Vatra, vazhdon të mbetet një shtyllë, që ka edhe një simbolik të veçantë, përsa i përket përpjekjeve të shqiptarëve të Amerikës, për t’i ruajtur vlerat e traditat tona kombëtare në diasporë.

      ” Duke shfrytëzuar rastin, tha Sejdiu, i bëjë thirrje Vatrës, dhe nëpërmjet saj në këtë Kuvend edhe organizatave të tjera, në SHBA, që veprimtarinë e tyre, le t’a përqendrojnë tash e tutje, tek brezat e ri, shqiptaro – amerikanët e rinjë, ata që bartin tek këta virtytet dhe vlerat tona kombëtare, ata që bartin edhe atë përkrhajen e madhe, që i erdhi kombit shqiptarë, në ditët më të vështira nga përtej Atlantikut, dhe këndej – qoftë nga shqiptaro amerikanët, edhe nga SHBA, nga ky vend i madh dhe mik i madh i Kosovës dhe Shqipërisë, ” ka përfundur fjalën e tij – përshëndetëse ambasadori Bekim Sjediu, Konsulli i Përgjithshëm i Kosovës në Nju Jork.

      Kuvendin e Vatrës e përshëndeti edhe Konsulli i Përgjithëshëm i Shqipërisë në Nju Jork, zoti Dritan Mishto, i cili tha se “Ato thinjat e juaja mbi kokë, janë energjia dhe puna e madhe që keni bërë ju dhe të gjithë vatranët prej themelimit të saj – I dëshirojë punë të mbarë këtij Kuvendi të madh dhe suksese në të ardhmen, tha zoti Mishto.

     Zoti Hafiz Shala, një veprimtari i njohur, dhe anëtari i Bordit të Drejtorëve të Lidhejs Qytetare Shqiptaro Amerikane -LQSHA, e quajti përvilegj dhe nder, që ai po e përshëndetëte në këtë Kuvend të shoqatës Vatra, në emër të LQSHA, lobit të parë shqiptarë në Amerikë, dhe të vetëmit dedikuar çështjes kombëtare dhe presidentit të saj Joe Dioguardit, si u shpreh ai.

    Zoti Idriz Lamaj lexoi një mesazh nga z. Mal Berisha, Anëtar Nderi i Vatrës, Ambasador i Republikës së Shqipërisë në Londër, autor i botimit mbi jetën dhe veprën e Amerikanit “Charles Telford Erickson, mik i madh i shqiptarëve”. Kuvendin e Vatrës e përshëndeti gjithashtu edhe  nga Shoqata Kombi në Massachusetts, zoti Artu Vrekaj, iniciatori për krijimin e degës së Vatrës në këtë shtet.

      Kuvendin e Shoqatës PanShqiptare të Amerikës, VATRA, e përshëndeti edhe Mayori i Qarkut të Yonkersit, zoti Mike Spano, dhe asambleistia e Nju Jorkut, Shelley Mayer, dhe miku i madh i shqiptarëve në kongresin Amerikan, Eliot Engël.

      Seanca e parë e Kuvendit të Vatrës, vazhdoi punën e saj me leximi i mesazheve përshëndetëse:  Dega Washington DC, Znj. Merita Bajraktari-McCormack( u lexua në mungesë), Dega Michigan, z. Alfons Grishaj; Dega Hudson Valley, z. Elmi Berisha; Dega South Florida, z. Kolec Ndoja, Dega Jacksonville, Florida, z. Adriatik Spahiu; Dega Queens, NY, dr. Skender Myrtezani; Dega South Westchester, NY, z. Nick Markolaj; Dega Neëburgh, NY, dr Nexhat Kalici.

 Më pasë u lexua  raporti i kryetarit dorëheqës, Dr. Gjon Buçaj

      Një Raport mbi gjëndjen financiare u mbajtë nga Arkëtari i deritanishëm, z. Deni Blloshmi ndërsa Raporti i tjetër i përgjithëshëm, u mbajt nga Kryetari i Fondacionit “Vatra Foundation, Inc.”, Dr. N. Kalici. Kurse, Raporti i Fondit të Studentave “Vatra Educational Foundation” u mbajt nga z. Mithat Gashi dhe Raporti i i Editorit të gazetës “Dielli”, z. Dalip Greca, mbylli punën e Seancës së parë.

 Seanca e dytë:

      Me shpalljen e dy kandidaturave, atë të kryetarit të dorëhequr, dr Gjon Buçaj, dhe oponetit të tij – Nick Markolaj, kryetar i degës së Westcheterit, u shpalosën pikpamjet e tyre për Vatrën, dhe u folë gjerësiht  për të ardhmen e Vatrës, në kushtet e një zhvillimi dhe përparimit të saj bashkëkohor, me qëllim që Vatra të forcohet edhe me shumë, duke ia besuar të ardhmen e saj, brezit të ri, të shkolluar dhe edukuar në SHBA, intensifikimin e përpjekjeve për gjallërimin e aktivitetit të Federatës më të vjetër të shqiptarëve në diasporë.,

     Rradhët e Vatrës u tha në Kuvend, duhet të mbushen me të rinjët shqiptarë në Amerikë, që duke ndjekur rrugën e vatranëve, të vjetër, të cilët duhet të jenë në krye të saj dhe flakadani i Vatrës 100 vjeçare. kësaj shoqate që lindi pak më parë se pavarësia e Shqipërisë.

       Kreu i Vatranëve në veri të Nju Jorkut, zoti Markola, bëri një prezantim jashtëzakonisht të shkëlqyer për projektin e tij, për të ardhëmen e Vatrës, me titull “Vatra nesër – VATRA Tomorrow ” nëpërmjet një video projeksioni, interesat,  duke marrë me vete një respekt dhe mirënjohje të thellë nga të gjithë delegatët e Kuvendit, por, edhe nga vetë kryetari i Vatrës Dr. Gjon Buçaj, i cili e përgëzojë Markolën, për idetë e tija për të ardhmen e Vatrës.

       Markola, tha se “në rrethanat e reja, ku kërkohet një ritëm i ri pune në përshtatje me kohën tekonologjinë dhe mënyrën e re të organizmit, për ta gjallëruar Federatën Panshqiptare “Vatra”, pikësë pari duhet për të shtuar me anëtarë të rinj dhe për të ngritur edhe më shumë degë nëpër shtete të Amerikës e Kanada, rritur anë finanaciere dhe duhet futur një frymë e re”, tha Markola.

 Më pasë u kalua në diskutimet e kryetarëve të degëve dhe anëtarve të Vatrës, të cilët dhanë dhe disa propozime per ndryshimet në Kanunoren e Vatrës.

     Në seancën e dytë të këtij Kuvendi nisi proceduar për zgjedhjen e kryetarit të ri, i cili u propozua vetë-kandidim. Me “tërheqjen” në momentin e fundit të votimit, nga Nick Markola,  Dr Gjon Buçaj, u shpall Kryetari i ardhëshëm i Federatës PanShqiptare Vatra nga Kryetari i Kuvendit të Vatrës, zoti Asllan Bushati, në mes duratrokitjeve.

       Me këtë rast Kuvendi i Vatrës, vlerësoi kontributin e dr. Gjon Buçaj, i cili realisht ka qenë një ndihmës i afërt i kryetarit Karagjozi, dhe ka kryer disa vite detyrën e nën/kryetarit të Vatrës, dhe është treguar i palodhur dhe i përkushtuar. Në këtë mynyrë Kuvendi i Vatrës, votoi unanimisht dr. Gjon Buçajn si kryetar të Vatrës, deri në Kuvendin e ardhshëm..

          Kryetari i ri Dr. Gjon Bucaj, i cili është kryetari i parë në historinë e Vatrës, i besimit katolik, vuri në dukje “vlerën e lartë të urtësisë dhe përkushtimit të jashtëzakonshëm të zotit Agim Karagjozi, në udhëheqjen e Vatrës”, dhe falënderoi atë dhe të gjithë vatranët për besimin që i dhanë, duke e ngarkuar me drejtimin e Vatrës deri në Kuvendin e ardhshëm. “I vetëdijshëm për përgjegjësinë e rëndë të kësaj detyre” shtoi ai, ” e pranoj duke u mbështetur në besimin e të gjithë Vatranëve se do të punojmë edhe më shumë së bashku “.

      Për nder të mbylljes me sukses të punës së Kuvendit të Vatrës,  në lokalin e bukur Lighthouse Restaurant – në City Island Avenue, Bronx, NY, u shtrua një darkë. Gjatë darkës u dhanë çmimet “AËARD OF MERIT” disa vatranëve, të dalluar për merita në 30 vitet e fundit.

Shkruan nga Chikago:ILIAZ KADRIU/ NE Foto:Gjate vizites te delegacionit ne Shkollen Shqipe”Kongresi i Manastirit” ne Cikago/
Te dielen, me 5 Maj, ne Cikago qendroi ne vizite nje delegacion i nivelit te larte partiak dhe shteteror i udhehequr nga kryetari i BDI-se Zt. Ali Ahmeti dhe zevendeskryeministri Musa Xhavferri te shoqeruar edhe nga kryetari i komunes se Cairit Zt. Izet Mexhiti dhe kryetari i posazgjedhur i Kercoves Zt. Fatmir Dehari. Ne delegacion merrnin pjese A. Grubi . Sh. Ceku dhe konzulli gjeneral i perfaqesise konzulare ne Cikago Zt. Jakup Rexhepi.
Fliimisht delegacioni vizitoi shkollen shqipe “Kongresi i Manastirit” dhe mbajti nje fjalim te shkurter pa nxenesve dhe stafit mesimor te kesaj shkolle e cila udhehiqet nga drejtori i saj Nuri Ibrahimi jdhe asistenti i tij Tefik Abdullai. Delgacioni nga Republika e Maqedonise gjate vizites se Shkolles Shqipe “Kongresi i Manastirit” u njoftua me punen dhe procesin aresimor ne kete institucion te Qendres Kulturore Shqiptare ne Cikago. Ali Almeti dhe zevendeskryeministri paten rastin te flasin para nxenesve te kesaj shkolle duke premtuar ndihmen e nevojshme ne literature shkollore nga vendlindja.
Menjehere pas kesaj vizite, ne sallen e madhe te Qendres Kulturore Shqiptare ne Cikago ku ishin tubuar me shume se 600 te pranishem, me duartrokitje frenetike u percoll hyrja e delegacionit e udhehequr nga lideri i BDI-se Zt. Ahmeti.
Konferencieri Faton Jusufi i prezentoi mysafiret e larte duke ia dhene fjalen kryetarit te Komunitetit dr. Luan Elezit i cili ne menyre telegrafike ie pershendeti delegacionin dhe te pranishmit pa u ndal pak a shume ne historikun e komunitetit ne menyre qe t’ua bente te mundur anetareve te delegacionit, sidodomos kryetarit Ahmeti qe ti beje nje rezyme te gjate aktivitetit te tij politik qe nga mbarimi i luftes gjer ne diten e sotme me theks te vecante perfundimin e zgjedhjeve lokale ne Maqedoni dhe fitoren historike ne komunen e Kercoves ku mergata e Evropes dhe kjo e Amerikes luajti rrol te rendesishem dhe ndoshta edhe vendimtar.
” Te nderuar vellezer, te nderuar te pranishem, kemi ardhur ketu ne Cikago t’ju faleminderojme se tepermi per punen dhe kontributin tuaj dhene ceshtjes shqiptare ne pergjithesi dhe ardhjes suaj ne votimet lokale me rastin e zgjedhjes se kryetarit te ri te komunes se Kercoves Zt. Dehari. Mobilizimi dhe ardhja juaj nga Amerika ishte inspirim per sakrificen e te tjereve. Ishte rritje morali per te gjithe ne Evrope. Ky mobilizim i mergates e beri te mundur te pamunduren. Fitorja ne Kercove ishte historike. Kjo komune tani menaxhohet nga shqiptaret. Zoti Dehari dhe Keshilli i Komunes me shumice shqiptare ka filluar proceset e zhvillimeve te reja ne Komune duke u ballafaquar me sfida te reja. Besojme se komuna e Kercoves me udheheqjen e re do te krijoje kushte te reja per te gjithe qytetaret e kesaj komune.”
Pas mbarimit te fjales se Zt. Ahmeti, te pranishmit shtruan pyetje te natyrave te ndryshme te cilave anetaret e delegacionit pa veshtiresi te madhe ju pergjigjeshin. Ne fjalimin e tij dhe ne pergjigjet e Zt. Ahmeti shifej nje modesiti e madhe per punen e bere dhe nje deshire e madhe per te bere me shume duke kerkuar edhe eksperte te lemive te ndryshme nga shkollat amerikane qe te kthehen dhe te punojne ne atdhe.
Nga rradhet e komunitetit Ilaz Kadriu kerkoi institucionalizimin e mergates shqiptare ne Amerike dhe ne Evrope, duke shtruar nevojen e pajisjes se shqiptareve me dokumenta biometrike per te pasur mundesi votimi, pasi qe shqiptaret si shumice ne Evrope dhe ne Amerike meritojne dy deputete ne Parlamentin e Maqedonise. Ai poashtu kerkoi personalisht nga Ali Almeti qe selia e BDI-se te transferohet nga Tetova ne Shkp ne qendren antike te Dardanise se mocme me qellim te pregaditjes se fitoreve tjera ne Shkup. Afez Jusuf Azemi, veprimtar i mocem i Lidhjes Kosovare dhe i Ballit Kombetar kerkoj rregullimin e ceshtjes se shtetesise ne Maqedoni per nje numer te mash shqiptares te cileve u mohohet zgjidhja e ketij probleme per aresye dhe motive te ndryshme. Musa Xhaferri foli per kete ceshtje dhe u angazha se do te beje c’eshte e mundur qe ky problem te zgjidhet sa me shpejt dhe ne favor te atyre qe e kerkojne shtetesine.
Tubimi zgjati disa ore. Pyetjet e shumices ishin me shume deshira e paraqitjes per te pershendetur se sa pyetje te cilat kerkonin pergjigje.
Para perfundimit te tubimit , dr. Luan Elezi i dorezoi zt Ahmeti nje Mirenjohje per kontributin e rendesishem ne avansimin e ceshtjes shqiptare. Te njejten mirenjohje Azem Begzati , udheheqes i Qendres ia dorezoi Musa Xhaferrit, kurse Nuri Ibrahimi ia dorezoi Fatmir Deharit.
Keshtu perfundoi takimi i delegacionit ne Qendren Kulturore Shqiptare ne Cikago, prej nga i tere delegacioni ne formacion komplet morri pjese ne 10 vjetorin e manifestimit tradicional kulturor ” Mbremja Kercovare 2013″ i cili ka filluar ne vitin 2003 dhe eshte shendruar ne manifestim te rendesishem te Shoqates Shqiptaro-Amerikane “Kercova” themeluar me iniciativen e disa aktivisteve te ketij komuniteti.
Ne salle e madhe te Diplomat West, ne Emhurst te Cikagos ishin mbeledhur me shume se nje mije vete per te marre pjese ne kete manifestim tradicional udhehequr nga moderatori Taip Beshiri, i cili pas ekzekutimit te himneve dhe kenges Uscana e dashur i cili eshte edhe himn i Kercoves, ftoi kryetarin e Keshillit Organizativ ta shpalli te hapur kete solemnitet dhe pastaj kryetarin e shoqates Ilir Zenkun te pershendesi mysafiret dhe te pranishmit ne emer te shoqates “Kercova”.
Dalja ne foltore e Zt. Ahmeti u percoll me duartrokitje frenetike. Ai ne menyre te qete dhe keshilluese i pershendeti vellezerit , motrat dhe nenat shqiptare te cilat kishin leshuar vendlindjet e tyre qe moti dhe sot ne Cikago femijet e tyre flasin shqip dhe edukohen anglisht. Ai pershkroi angazhimin e subjektit te tij politik pjesemarres ne koalicionin qeveritar per avansimin e ceshtjes shqiptare dhe realizimin e te drejtave te barabarta shqiptare ne Maqedoni. Inkuadrimi i RM ne strukturat euro-atllantike eshte ceshtje prioritare e BDI-se dhe me te do te krijohen kushte te reja te demokratizimit te Ballkanit dhe te krijimit te kushteve te reja per punesim dhe siguri ne kete pjese te Evropes Juglindore. Ai poashtu faleminderoi kercovaret per pjesemarrje masive ne zgjedhjet lokale dhe pershendeti fitoren historike ne Kercove, duke faleminderuar pjesemarrjen masive te mergates kercovare ne keto zgjedhje . Kjo pjesemarrje e madhe nga Evropa dhe nga Amerika ndryshuan raporte e zgjedhjeve dhe per here te pare pas 70 viteve ne Kercove fitoi kandidati shqiptar.
Lidhur me ndryshimin e emrit te Maqedonise, Zt. Ahmeti u shpreh se shqiptaret jane te interesuar qe Maqedonia te gjeje menyre dhe rruge per ndryshime te emrit gje e cila do te hapte rrugen per integrime euro-atlantike. Maqedoni e Eperme apo Veriore, per shqiptaret nuk eshte pengese. Eshte me rendesi qe shqiptaret kane qene, jane dhe do te jene ne keto troje. Prandaj integrimi i Maqedonise eshte me rendesi te vecante per rajonin ku shqiptaret behen faktor stabilizues i rajonit.
Zevendeskryeministri Xhaferri ne fjalimin e tij te shkurter pershendeti te pranishmit dhe u angazhua ne drejtim te gjetjes se modusit me te lehte te investimeve te huaja ne Maqedoni gje e cila do te mundesonte hapjen e vendeve te reja te punes per te rinjet te cilen kryejne shkollimin e profileve te ndryshme ne univerzitetin e Tetoves me deget e tij. Ai apeloi te gjenerata e re qe brenda munesive te mendoje per ndonje kthim eventual ne vendlindje .
Fjalimi i Zt Dehari filloi me faleminderimin e madh per pjesemarrje masive ne votime duke thene se para 2 muajsh me zt. Mexhiti u premtuan kercovareve se Kiceven do ta bejme Kercove dhe se me ne fund edhe keshtu ndodhi. Keni ardhur se bashku edhe me Mexhitin edhe me delegacionin t’ju faleminderohemi per mobilizim dhe per pjesemarrje masive me te cilen edhe u fituan zgjedhjet lokale ne Kercove.Secila fjali e tij percillej me duartrokitje frenetike. Kercoven e beme shqiptare bashke me ju. Aty ne komune dhe ne qytet valon flamuri shqiptar. Aty dalengadale do te futet gjuha shqipe si gjuhe e shumices. Proceset e para kane filluar dhe ne ballafaqohemi me svidat historike te vjetra 70 vite. Kemi veshtirsi, por, me kohe te gjitha do ti tejkalojme.
Pas ketij kapitulli, filloi programi i pasur artistik me kenge dhe valle uskanase gjer ne oret e vona te nates.

Nga ELIDA BUÇPAPAJ & SKËNDER BUÇPAPAJ/

Zvicra festoi këto ditë 50 vjetorin e hyrjes të saj në Këshillin e Europës. Me një seri aktivitetesh. Midis tyre edhe vizita në Strasburg e një grupi gazetarësh vendas e të huaj rezidentë në Zvicër. Ky aktivitet ishte organizuar nga Departamenti Federal i Punëve të Jashtme në kuadrin edhe të vizitës së numrit një të diplomacisë zvicerane zotit Didier Burkhalter, i cili me këtë rast mbajti një fjalim përpara Asamblesë të Këshillit të Europës e më pas dha një konferencë shtypi.
Në grupin e gazetarëve kësaj here ishim tre shqiptarë, ne nga Zëri i Shqiptarëve dhe kolegu ynë Nefail Maliqi nga portali Presheva jonë.
Departamenti Federal i Punëve të Jashtme ashtu si të gjitha institucionet në Konfederatën helvetike mbajnë marrëdhënie të shkëlqyera komunikimi jo vetëm me gazetarët vendas, por edhe me gazetarët e huaj që jetojnë e punojnë në Zvicër. Me këtë rast falenderojmë zëdhënësin e DFPJ zotin Renz Tilman dhe stafin që na shoqëroi.
Gjithnjë ne si gazetarë me rrënjë shqiptare pyesim veten se kur do të funksionojë shteti shqiptar si Zvicra, model i shteti ligjor dhe ekonomisë së tregut, e cila vitin që shkoi nga Forumi Ekonomik Botëror u shpall ekonomia më konkuruese në botë duke lënë në vendin e katërt SHBA, Francën në vendin e 21të e kështu me rradhë. Ndërsa nga Economist Inteligence Unit, Zvicra për vitin 2013 shpallet vendi ideal ku duhet të lindin fëmijët, SHBA dhe Gjermania mbajnë vendin e 16, Italia vendin e 21të, ndërsa Franca dhe Britania ndajnë vendet 26 dhe 27.
E pra, këto rezultate të mrekullueshme të cilave ua kanë zilinë vendet më të fuqishme të botës janë pasojë e funksionimit të shtetit të së drejtës, ku sipas indeksit të Transparency International për vitin 2012 Zvicra ishte midis gjashtë vendeve me nivelin më të ulët të korrupsionit, çka flet për integritetin e zyrtarëve publikë në të gjitha nivelet.
Ashtu si ndodh gjithnjë, edhe kësaj here organizimi ishte perfekt. Nuk të duhen shpenzime të mëdha të organizosh një udhëtim të tillë, veç përgjegjshmërisë dhe seriozitetit, të cilat në Zvicër janë në nivelin maksimal, ndërsa në nivelin minimal në Shqipëri.
Axhenda na ishte dërguar paraprakisht. Nisja nga Berna bëhej më 7:30 me autobus deri në Strasburg. Për ne që banojmë afër Bazelit, takimi ishte përpara Badischen Bahnhof. Megjithëse u përpoqëm të ishim të përpiktë, në pikën e takimit na priste zëdhënësi i Departamentit të Punëve të Jashtme, i cili nuk kishte harruar të blinte dy qese të mëdha me croissant ose gipfeli, si i quajnë zviceranët.
Autobusi ishte nga ata që shoqërojnë politikanët në fushata. Ne ishim një grup i vogël gazetarësh, së bashku me zyrtarë të Departamentit të Punëve të Jashtme. Duke pirë kafenë e mëngjesit e duke diskutuar u nisëm drejt Strasburgut, i cili nga Bazeli është rreth110 kilometra, pra shumë afër, kur ke parasysh se Zvicra është në zemër të Evropës.
Takimin e parë e kishim në Misionin e përhershëm të Zvicrës pranë Këshillit të Europës, ku ndodhet gjithashtu edhe Konsullata e Zvicrës. Mendoni, Zvicra, ky vend i vogël, me sipërfaqe një herë e gjysmë sa Shqipëria dhe me 9 milionë banorë ka 12 Konsullata vetëm në Republikën Franceze.
Ishte një drekë pune me sanduiçë të pasur, nga më të larmishmit, me gota vere të zgjedhur, të kuqe e të bardhë, por të vogla dhe në fund me eklerë e kafe, e cila shoqëroi bisedën midis gazetarëve me Ambasadorin e Zvicrës pranë këtij misioni zotin Charles-Edouard Held dhe me diplomatët e misionit. Biseda, me një referim, pastaj pyetje-përgjigje pati në qendër rolin e Zvicrës në Këshillin e Europës, si dhe objektivat kryesore të Këshillit të Europës, të cilat janë të Drejtat e Njeriut, Demokracia, Sundimi i Ligjit. Zvicra është model i komunikimit, dialogut, kompromisit. Në Zvicër funksionon sistemi i Konkordancës, që rregullon ekuilibret.
Zvicra nuk e kupton stilin e moskomunikimit politik si në Shqipëri, ku klasa politike nuk dialogon, nuk bën kompromise, nuk gjen konsensuse. Gjatë bisedën sonë ne pyetëm a është e mundur që institucionet demokratike si Këshilli i Europës të ushtrojnë instrumenta obliguese në të mirë të demokracisë së vendeve me demokraci të brishta apo në zhvillim.
Ndërkaq koha kishte fluturuar. Kështu e ka koha. Nuk të pret. Në orën 13:00 deri 14:00 ishte takimi me Delegacionin Parlamentar të Zvicrës pranë KE. Deputetët zviceranë na prisnin në zyrat e tyre. Ne ndërkohë shkuam tek zyrat e Shqipërisë. Ishin bosh. Këshu ndodh rëndom. Nuk gjen njeri. Edhe kur takohesh me delegacionin e Shqipërisë, ata kanë një komunikim mizerabël me gazetarët, nëse nuk e dinë se kanë të bëjnë me ndonjë gazetar që mbështet partinë. Kemi parasysh një takim para dy vitesh, kur i morëm intervistë Dick Marty-it. Vetëm Kastriot Islami u tregua i disponueshëm dhe Shpëtim Idrizi u tregua normalë, këta të PD-së na shihnin me dyshim si të ishim alienë.
Në zyrat e Zvicrës, pothuaj nuk mungonte askush nga delegacioni i përhershëm zvicreran. Dhe shfrytëzojmë rastin për t’i falenderuar për disponimin dhe seriozitetin e pritjes, për komunikimin sa profesional dhe njerëzor. Falenderojmë zonjën Liliane Maury Pasquier, që kryeson delegacionin e Zvicrës, zonjat Doris Fiala e Elisabeth Schneider Schneiter, zotërinjtë Urs Schwaller, Gerhard Pfister dhe të gjithë delegacionin e pranishëm që na treguan për rolin e Zvicrës në Këshillin e Europës, për të marrë përgjegjshmëri e dhënë kontribute për zbutjen e krizës ekonomike por edhe të krizave në vendet ku demokracia kërkon kohë për t’u përshtatur si sistem vlerash. Përfaqësues të pesë partive politike, ata shpesh kanë diferenca me njëri tjetrin, por kur vjen puna gjejnë konsensus për të ecur në shina të përbashkëta. Kjo është demokracia.
Qëndruam bashkë deri në prag të fjalimit të Didier Burkhalter, Ministrit të Jashtëm të Zvicrës përpara Asamblesë Parlamentare. Ne ndërkohë e kishim marrë paraprakisht. Fjalimi kishte një titull larg standartit të fjalimeve rutinë që na dëgjojnë veshët gjithë kohën ne shqiptarëve: „E ardhmja e Europës është të shohësh të qeshur sytë e fëmijëve“ –
Për shqiptarët Zvicra ka një rol shumë të veçantë. Një në çdo dhjetë shqiptarë të Kosovës është rezident këtu, pjesa më e madhe si shtetas zviceranë. Zvicra gjatë konfliktit të 1998, hapi portat e priti më tepër se 60 mijë refugjatë, Swisscoy është mision paqeje në Kosovë. Micheline Calmy-Rey, pararendësja e zotit Burkhalter shihet si heroinë për shqiptarët, sepse Zvicra ishte vendi i parë që shpalli në OKB se Kosova meriton të jetë e pavarur, po kështu Zvicra është një nga vendet e para që e njohu shtetin e Kosovës, ndërkohë që e ndihmon Kosovën me projekte e programe.
E pra, edhe zoti Didier Burkhalter jo vetëm që është në vijimësi të kësaj rruge mbështetje, por edhe e pasuron këtë rrugë.
Në fjalimin e tij u përmendën të paktën dy herë shqiptarët. Kur 50 të rinj nga Shqipëria dhe dhjetë vende të tjera, të pranuara më së fundmi në KE, ishin ftuar një javë në Zvicër për të festuar së bashku 50 vjetorin e pranimit të saj në Këshillin e Europës si dhe për t’u njohur me nstitucionet dhe kulturën e këtij vendi si dhe në rastin kur Zvicra do të mbështesë pranimin e Kosovës në Këshillin e Europës.
Duke u kthyer në kohën kur Zvicra u pranua në Këshillin e Europës më 6 maj 1963, zotit Burkhalt kujtoi se pak a shumë në të njëjtën periudhë Presidenti Amerikan John F. Kennedy do të mbante përpara Portës të Brandenburgut fjalimin e famshëm„Ich bin ein Berliner“. „Politika, tha ai, është të ndërtosh një vend, një Europë, një botë më të mirë për gjeneratat e ardhme, për fëmijët, është t’i ofrosh rinisë perspektiva dhe shanse për t’i realizuar,” duke cituar filozofin zviceran Denis de Rougement se „politika është një autorizim për të Ardhmen“.
Për më tepër, kur filozofi Denis de Rougement është nga Neuchatel-i dhe duket me ndikim të veçantë tek vetë Bukhalteri, i cili është deputet i të njëjtit kanton.
Kjo është Zvicra. Nuk është demagogji. Është realitet. Prandaj ekonomia e saj zë vendin e parë në botë, prandaj është vendi më i mirë për të lindur fëmijët. Sepse këtu funksionon shteti i së drejtës. Është vlerë në demokraci që ne shqiptarët kemi 22 vjet që e ëndërrojmë me sy hapur. Politikanët tanë janë demagogë, sharllatanë, gënjeshtarë.
Fjala e zotit Burhalter ishte shumë elitare dhe gjithë filozofi, e një burrështeti zviceran që krenohet me vendin e tij, Konfederatën Helvetike që ec përpara duke u mbështetur nga një trashëgimi aq e pasur, ku Zvicra është bërë strehë e vatër edhe për iluministët francezë si Voltaire, Rousseau.
Pas fjalimit pati pyetje. Nuk mungon asnjëherë një pyetje „për parajsat fiskale“, ku Zvicra gjithnjë tregon gatishmërinë për reforma të përbashkëta me vendet më të zhvilluara. Sekreti bankar nuk është temë tabu, është identitar, por brenda kornizave ligjore.
Ne gazetarëve na bëri përshtypje pyetja që i drejtoi një parlamentar italian, i cili ishte i shqetësuar se, sipas tij, „zvicerancët i shohin italianët në Zvicër si minjtë e djathit“. Na bëri përshtypje se demonstroi nivel aspak dinjitoz të paraqitjes, sepse natyrisht që italianët në Zvicër gëzojnë të gjitha të drejtat dhe liritë e duhura për të jetuar dhe punuar. Kështu u përgjigj edhe zoti Burkhalter kur tha se fëmijët e tij luajnë gjithë ditën me shokë e shoqe italiane.
Në konferencën për shtyp pati dy pyetje nga gazetarët shqiptarë. Njëra për marrëveshjen që posa ishte nënshkruar midis Kosovës dhe Serbisë dhe pyetja tjetër në lidhje me kohën e anëtarësimit të Kosovës në Këshillin e Europës. Zvicra e mbështet marrëveshjen midis dy vendeve, ndërkohë që do të vazhdojë të përkrahë edhe anëtarësimin e Kosovës në KE, por pa fiksuar afate. Zvicra më 2014 ka rradhën në kryesimin e OSBE-së dhe do t’i përmbushë angazhimet e saj.
Dhe me konferencën për shtyp do të mbaronte edhe dita e vizitës tonë në Këshillin e Europës. Strasburgu përjetonte një ditë pranvere fantastike, të vonuar këtë vit edhe në Zvicër. Ne bëmë fotot e rradhës, duke mos harruar të fiksonim të gjithë grupin tonë.
Pastaj të gjithë tek autobusi për t’u kthyer. Sa e bukur është mbrëmja në pranverë, sepse dielli perëndon vonë dhe drita e dita zgjat deri sa afrohet nata. Gjatë kthimit kihism birra dhe përshtypje plot.
Ne zbritëm të parët në Bazel, me atë përshëndetjen e njohur, mirupafshim herën tjetër! Tschüss bis bald ! A bientôt ! Till the next time!

Raport special nga takimi i Delegacionit të udhëheqësve të lartë të BDI-së, me komunitetin shqiptar/
Raporton nga Çikago, Beqir SINA/
CHICAGO – ILLINOI : Delegacioni i udhëheqësve të lartë të BDI-së, në vijim të vizitës disa ditore në Shtetet e Bashkuara, u ndalën fillimisht në Çikago. Ata zhvilluan një takim me diasporën shqiptare. Kryetari i kësaj partie zoti Ali Ahmeti i shoqëruar nga zëvendëskryeministri Musa Xhaferri, kryetari i komunës së Çairit, Izet Mexhiti dhe kryetari i komunës së Kërçovës, Fatmir Dehari, shefi i kabinetit të tij Artan Grubi, mbajtën takimin me Komunitetin Shqiptaro – Amerikan të shtetit Illionis, në Qendrën Kulturore, e cila ka qenë dhe nikoqire e këtij takimi.
Në këtë takim morën pjesë më shumë se 500 vetë, lider të këtij komuniteti, veprimtarë të njohur të çështjes kombëtare nga Illinois, Wisconsin dhe shtet për rreth. Në mesin e pjesmarrësve ishin edhe gazetarë, afaristë dhe biznesmen të sukseshëm, shkrimtarë dhe artistë, klerikë, studentë dhe aktivistë, kryesishtë nga Kërçova, dhe zonat për rreth saj, por, edhe shqiptarë të tjerë nga trevat e tjera shqiptare në Maqedoni, shqiptarë nga Kosova, Shqipëria, Mali i Zi, Lugina e Preshëvës dhe Çamëria.
Delegacioni i lartë të BDI-së, në këtë vizitë e shoqëronte edhe Konsulli i Përgjithshëm i Maqedonisë, në Çikago zoti Jakup Rexhepi Kurse, nga New Yorku, në këtë takim kishin ardhur kryetari i Akademisë Shqiptaro Amerikane, professor Skëndër Kodra, presidenti i Institutit Gjergj Kastrioti Skëndërbeu, Rrape Ruci, sekretari i shoqatës Çamëria në SHBA, inxhinier Sali Bollati, veprimtari i dalluar i komunitetit dhe zoti Ylber Pilku.
Pas intonimit të dy hymneve kombëtare, Shteteve të Bashkuara dhe Shqipërisë, tubimin e hapi Kryetari i Komunitetit Shqiptaro – Amerikan (KSHA) për Illinoi, zoti Luan Elezi, i cili përshëndeti delegacionin e BDI-së, duke i dëshiruar mirëseardhje. Ndërkohë, që me këtë rast, ai shpalosi edhe një historik të shkurtër mbi aktivitetin e komunitetit dhe veprimtarinë e tij dhe foli pak edhe pjesmarrjen masive nga diaspora në zgjedhjet e fundit në Kërçovë.
Me këtë rast në fund të këtij tubimi, i cili shkoi mjaft mirë, kreut të BDI-së, zotit Ali Ahmeti në emër të Komunitetit Shqiptaro – Amerikan (KSHA) për Illinois, nga kryetari i kësaj shoqate i`u dorëzua një pllkat Mirënjohje për kontributin e tij në çështjen shqiptare. Ky komunitet më pllakat Mirënjohje nderoi gjithashtu edhe nën/Kryeministrin e Maqedonisë zotin Musa Xhaferrit, mirënjohje kjo që iu dorzua nga Azem Begzati kryetar i Këshillit të kësaj qendre, dhe një mirënjohje Kërçovarët kishin rezervuar edhe për kryetarin e ri zotin Fatmir Dehari, mirënjohje kjo që u dha nga drejtori i Shkollës shqipe “Kongresi i Manastirit” zoti Nuri Ibrahimi.
Lideri i BDI-së, zoti Ali Ahmeti në takimin me komunitetin, pasi ka faleminderuar komunitetin shqiptaro amerikan për kontributin e tyre, në çlirimin dhe pavarësinë e Kosovës, luftën në Maqedoni, dhe së fundi për zgjedhjet atje, sidomos në fitoren e Kërçovës, ku pas 70 vjetëve shqiptarët e morën Kërçovën, ka folur edhe mbi zhvillimet e tjera aktuale në Maqedoni, çështjet dhe sfidat e shqiptarëve si dhe nevojën e integrimit të rajonit në strukturat euroatlantike.
Në fillim të fjalës së tij zoti Ahmeti tha se “Me theks të veçantë do të doja të shprehja mirënjohjen e lartë për ardhjen tuaj në votimet lokale për zgjedhjet në Kërçovë dhe fitoren e kandidatit Fatmir Dehari. Mobilizimi dhe ardhja juaj nga Amerika, tha Ahmeti, ishte inspirim për sakrificën e të tjerëve dhe se ishte ngritje morali për të gjithë në Evropë. Ky mobilizim i mërgatës, e bëri të mundur të pamundurën. Fitorja në Kërçovë ishte historike dhe tani kjo komunë menaxhohet nga shqiptarët”, theksoi Ahmeti, duke shtuar se Dehari dhe këshilli i ri komunal ka nisur proceset e reja në këtë komunë dhe krijimin e kushteve të reja për të gjithë qytetarët, si dhe njoftoi se së shpejti do të ngrihet një Memorial për të rënët gjatë luftës në Maqedoni, ku është përcaktuar vendi dhe zgjedhur edhe skulptori”
Ali Ahmeti në fjalën e tij theksoi se kishte ardhur në Çikago, për të shprehur faleminderime dhe mirënjohje për kontributin e kësaj diaspore të çmuar që sipas tij ka dhënë për çështjen shqiptare në përgjithësi. “Vizita ime këtu, tha zoti Ahmeti, është në shenjë respekti për ju të gjithë, mërgatën shqiptare, mbasi ju keni një kontribut të veçantë në ngritjen e Ushtrisë Çlirimtare, e cila ka luftuar dhe ka punuar për realizmin e idealve të tyre kombëtare. Edhe në se sot në Maqedoni gjërat kan ndryshuar për së mbari dëshirojë të theksoi tha ai se ajo që i ndryshoi këto është Ushtria Çlirimtare Kombëtare UÇK-ja”.
Ai foli edhe për Universitetin e Tetovës, për të cilin tha ai, ka një simbolik të veçantë në të gjithë botën – mbasi është i vetmi tempull i dijes në botë, që është hapur me gjak – dhe me gjak shqiptari.
“Maqedonia, sa është e Gruevskit, po aq është edhe e imja, sa është e Cervenkovskit po aq është edhe e imja, mirëpo, lojaliteti i një shteti është sa lojal tregohet shteti ndaj komuniteteve të saj.” tha lideri i BDI-së, duke shtuar se ne si pjesë e qeverisë si parti kemi qenë vazhdimisht të angazhuar për avancimin e çështjes shqiptare dhe realizimin e të drejtave të barabarta. “Ky proces, nënvizojë Ahmeti, megjithëse është i vështirë, por po ecën rrugën e mbarë. Për këtë arsye shtoi ai inkuadrimi i Maqedonisë në strukturat euroatlantike është çështje me prioritet për BDI-në, sepse, sipas tij me këtë do të krijohen kushte për demokratizimin e vendit dhe Ballkanit si dhe kushte të reja për punësime dhe siguri”.
Në ndërkohë zoti Ali Ahmeti, duke komentuar edhe çështjen e ngecjes së zgjidhjes së kontestit të emrit me Greqinë, ka theksuar se shqiptarët janë të interesuar që Maqedonia sa më shpejt të gjejë mënyrë dhe rrugë për ndryshimin e emrit, gjë e cila sipas tij nuk i pengon shqiptarët që kanë qenë , janë dhe do të jenë në këto troje. Ndërkaq shefi i kabinetit të Ahmetit, Artan Grubi disa medieve në Maqedoni, para udhëtimit për në SHBA, u ka thënë se qëndrimi i BDI-së dhe VMRO DPMNE-së për çështjen e emrit është i njëjtë, ashtu si i të gjithë subjekteve të tjera politike në Maqedoni, të cilat angazhohen për integrimin e vendit në strukturat euroatlantike
Ahmeti ka faleminderuar të gjithë mërgimtarët Kërçovarë për shkuarjen e tyre masive për fitoren e Kërçovës në zgjedhjet e fundit lokale.
“Me theks të veçantë do të doja të shprehja mirënjohjen e lartë për ardhjen tuaj në votimet lokale për zgjedhjet në Kërçovë dhe fitoren e kandidatit Fatmir Dehari. Mobilizimi dhe ardhja juaj nga Amerika, padyshim që ishte inspirim për sakrificën e të tjerëve dhe se ishte ngritje morali për të gjithë në Evropë. Ky mobilizim i mërgatës e bëri të mundur të pamundurën. Fitorja në Kërçovë, tha ai ishte historike dhe tani kjo komunë menaxhohet nga shqiptarët”, theksoi zoti Ahmeti, duke shtuar se Dehari dhe këshilli i ri komunal ka nisur proceset e reja në këtë komunë ku tani nçdo mjedis valon flamuri kuqezi, dhe krijimin e kushteve të reja për të gjithë qytetarët.
Lidhur me fitoren në zgjedhjet e 24 marsit, zoti Ahmeti ka vlerësuar shumë sovranin shqiptarë për besimin që i dha kësaj partie. ” Të kthehet edhe një herë ajo fitore si e 2002-shit, , tha zoti Ahmeti pas 11 vjetësh, do të thotë se ky është një vlerësim i lart i shqiptarëve të Maqedonisë, që nga ne kërkon jetësimin e fitores dhe materializimin e saj”.
Ahmeti i theksoi ndryshimet e arritura me Marrëveshjen e Ohrit, për të cilën tha se çështje të hapura sheh në statusin e gjuhës shqipe dhe nevojën nga punësimet e mëtutjeshme të shqiptarëve në administratën publike dhe tha se në SHBA është që të punojë edhe në përmirësimin e imazhit të Maqedonisë në botë. Ai disa herë faleminderoi Brukselin dhe SHBA në veçanti për ndihmesën që japin në drejtim të paqes dhe sigurisë në Ballkan.
Më shumë se 18 mijë shqiptarë janë punësuar në punë të ndryshme, përfshirë policinë, administratën shtetërore dhe lokale, prej se kur ne jemi në qeveri, tha në mes të tjerave zoti Ahmeti, duke shtuar se pa hapjen e vendeve të reja të punës nuk shtrohet ndonjë prespektivë, sidomos, për rininë shqiptare në Maqedoni.
Ai ftoi diasporën shqiptare që të investoi në vendlindjen e tyre, se ne tha ai i krijojmë të gjitha mundësit dhe u japim prioritet investimiteve të mërgimtarëve tanë. “Krijimi i kushteve të mira për investime, hapja e vendeve të punës, është një kauzë, që duhet t’i kontribojmë të gjithë,” tha ai.
Më pasë lideri shqiptarë në Maqedoni, zoti Ahmeti theksoi se : “Ky shekull me të drejtë është quajtur Shekulli i Shqiptarëve”
Më pasë, ai ka folur edhe për nënshkrimin e Marrëveshjes mes Kosovës e Seerbisë . “Para pesëmbëdhjet vjetësh, Kosova, tha zoti Ahmeti, as që mendohej se do të ishte shtet i pavarur i lirë , një ëndërr, kjo e cila sot është bërë realitet, duke shtuar se Marrëveshja e arritur mes Prishtinës dhe Beogradit, është një marrëveshje e integrimit të qytetarëve të saj në kuadrin e shtetit të Kosovës.” Megjithse, ka nënvizuar ai se nuk ka marrëveshje në botë që arrihet pa kompromisë, dhe nuk ka marrëveshje që të kënaqi të dy palët.
“Kosova, shtoi ai duhet të njihet dhe të bëhet anëtare e Kombeve të Bashkuara dhe pas negociatave për heqjen e vizave të fillojnë edhe negociatat për anëtarësim në Bashkimin Evropian ashtu sikurse, për shqiptarët e Maqedonisë, nevojitet zbatim i tërësishëm i Marrëveshjes së Ohrit, që shqiptarët të jenë të barabartë me maqedonasit.”
Sot, u shpreh zoti Ahmeti, është koha e pajtimit përfundimtar midis popujve të Ballkanit, të 100-vjetorit të luftërave të përgjakshme në Ballkan, kur të gjithë ishim viktima, edhe shqiptarët edhe maqedonasit, edhe të tjerët. “Nëse kanë mundur Franca dhe Gjermania ta heqin kufirin mes vete, në vende ku mijëra fëmijë janë vrarë në luftërat mes tyre, pse të mos mundemi edhe ne? ka sqaruar ai duke shtuar se kam thënë se, nëse dëshirojmë Shqipëri të madhe, atë mund ta kemi vetëm në Bashkimin Evropian, nga Athina deri në Stokholm”, deklaroi lideri i shqiptarëve të Maqedonisë zoti Ali Ahmeti.
Kryetari i BDI-së, zoti Ali Ahmeti më pas është pyetur nga mërgimtarët e tubuar lidhur me pyetje të ndryshme. Ndërsa ai kërkoi për nevojën e kthimit të ekspertëve shqiptarë apo kuadrit të ri të shkolluar në shkollat amerikane, për të ardhur në vendlindje dhe për tu përfshirë në trendet e reja të punësimeve. Folësit, në diskutimet e tyre kërkuan institucionalizimin e mërgtatës në SHBA, pajisjen e tyre me dokumente biometrike, për të qenë në gatishmëri për zgjedhjet e ardhshme parlamentare.
Ahmeti në këtë takim edhe një herë mënyrë të veçantë ka falënderuar diasporën Kërçovare për përkrahjen e madhe që i dhanë, ata kandidatit të BDI-së në ditën e zgjedhjeve. Ai gjithashtu para mërgatës shqiptare, ka shpjeguar gjendjen politike në Maqedoni, përparimin e statusit të shqiptarëve dhe të arriturat të pas konfliktit të vitit 2001.
Në diskutim u përfshi edhe Zëvendës/Kryeministri i Maqedonisë për Marrëveshjen e Ohrit, zoti Musa Xhaferri, i cili nga që ju kërkua nga të pranishmit, shpalosi edhe problemin e shtetësisë së Maqedonisë, një problem që ballafaqohen shumë shqiptarë. Ai theksoi se po punohet në këtë drejtim dhe kanë parasysh shqetësimet e disa shqiptarëve, por sipas tij, ky problem dalngadal do të zgjidhet.
Në këtë takim ka folur shkurtimisht edhe kryetari i komunës së Kërçovës, Fatmir Dehari, i cili shprehur faleminderime të thella për angazhimin e diasporës shqiptare nga SHBA për fitoren e zgjedhjeve. “Para dy muajve kërçovarëve i premtuam me Izet Mexhitin se Kiçevën do ta bëjmë Kërçovë, tha ai dhe në fund ndodhi kjo. Ne këtu kemi ardhur për t`ju shprehur faleminderime për mobilizimin dhe pjesëmarrjen masive në votimet për zgjedhjet atje”, theksoi Dehari. I cili o shoqërua gjatë me duartrokitje të forta nga bashkëqytetarët e tij këtu në diasporë.
Në fund, Kryetari i BDI-së, zoti Ali Ahmeti, i cili i prinë delegacionit, tha se: “Kam një agjendë mjaft të ngjeshur këto ditë në Uashington, do të kemi takime me Departamentin e Shtetit, në Pentagon, dhe në Shtëpinë e Bardhë, me Këshillin e lartë të sigurisë gjithashtu. Ndërkohë, që në Kombet e Bashkuara në New York, do të kemi një takim edhe me ndërmjetësuesin për kontestin e emrit z. Metju Nimic”, deklaroi kreu i kësaj partie zoti Ali Ahmeti, i cili po udhëheq delegacionin BDI-së në përbërje të cilit janë edhe Zëvendës/Kryeministri i Maqedonisë, zoti Musa Xhaferri, kryetari i komunës së Çairit, Izet Mexhiti dhe kryetari i komunës së Kërçovës, Fatmir Dehari, si dhe shefi i kabinetit të tij Artan Grubi,

Nga ROZI THEOHARI, Boston/
Më 29 tetor 2005 në restorantin “Pier 4” të Anton Athanasit në Boston shqiptaro-amerikanët zhvilluan një mbledhje përkujtimore dhe darkë solemne me rastin e 600-vjetorit të lindjes së Skënderbeut. Në një pushim midis kumtesave, në tavolinën tonë ku ishin ulur vetëm familje dardhare, Sotir Pani, bashkëfshatari ynë, nxori nga çanta e na tregoi një libër me titull: “Serenata dhe këngë qytetare korçare”, me autor Gaqo Zdrulin. Këngëtarja veterane znj.
Jorgjia Misja, duke shfletuar librin plot këngë e partitura, filloi të këndonte, në fillim solo, pastaj e pasuar nga të gjithë të pranishmit në sallë: “Për mëmëdhenë”, “Dëbora zbardhi malet”, “Vlora-Vlora”…etj. Këngët, njëra pas tjetrës, sollën një atmosferë të ngrohtë vëllazëruese e emocionuese tek pjesëmarrësit e tubimit, të cilët i drejtonin duartrokitjet tavolinës së dardharëve, por në realitet duartrokitjet i
përkisnin Gaqo Zdrulit. Gaqos, bilbilit dardhar, i cili na dukej se ndodhej aty, në festë, mes nesh, me kitarë e këndonim së bashku si dikur. Por Gaqoja atë çast ndodhej i shtrirë në shtrat duke luftuar me sëmundjen e rëndë.
Një muaj më vonë ai ndërroi jetë në Tiranë duke lënë në pikëllim familjen, të afërmit, miqtë e shokët, dardharët e devollinjtë. Por ai dëshpëroi edhe shqiptaro-amerikanët, më të shumtit dardharë e korçarë, të cilët e njihnin dhe ruanin kujtime e mbresa nga jeta e aktiviteti i tij.

NA ISHIN TRE VËLLEZËR KËPUCARË

Është e pamundur të shkruash për jetën e Gaqos pa përmendur edhe dy vëllezërit tij, Kocin dhe Vaskën. Tre vëllezërit, bashkë me Marien, motrën e vetme, u lindën e u rritën në një familje të varfër dardhare, por me tradita patriotike, e cila kishte dhënë kontribut në çështjen atdhetare. I ati, Pandi Zdruli, ishte këpucar dhe zanatin ua mësoi tre djemve, mes të cilëve Koci ishte “ustai i madh.” Tre vëllezërit këpucarë dalloheshin mes moshatarëve të fshatit si tre djelmosha simpatikë e bukuroshë, por mbi të gjitha ishin punëtorë e gazmorë. “Dyqani i këpucarëve” ndodhej në katin e parë të shtëpisë së tyre, buzë rrugës, me dy dritare të mbrojtura nga hekura të trashë, të cilat vështronin nga korija e Shën Pjetrit.
Në ato dritare ndaleshin shpesh kalimtarët, të cilët shkëmbenin
ndonjë bisedë të rastit apo shaka me këpucarët. Gaqoja, vëllai
i tretë, e filloi zanatin duke drejtuar peronat e vogla të këpucëve,
të cilat ishin përdorur një herë. Me një çekiç të vogël mbi një
kudhër metalike përpiqej t’i bënte si të reja gozhdët që ia vinin
të vëllezërit përpara. Por shpesh çekani godiste pa dashur dy
gishtat e tij, sepse, me natyrën romantike, shpesh e
përqendronte vështrimin në pyllin e dendur të ahut të korijes
përballë. Ishin vitet e vështira të Luftës së Dytë Botërore, kur
mungonte gjithçka. Këpucarët e fshatit bënin këpucë të reja
duke shqepur këpucë të vjetra dhe duke përdorur një farë sholle
që shërbente si veshje ambalazhi për arkat e municioneve të
topave dhe gjendeshin plot të tilla pas Luftës Italo-Greke. Më
tej, pas luftës, kur Koci gjente ndonjë lëkurë të mirë, e përdorte
për të bërë këpucë për vajzat që martoheshin dhe për nxënësit
e shkollës. Më kujtohet, ne fëmijët rrinim me orë të tëra të
mbështetur tek hekurat e dritares duke ndjekur me padurim
të na mbaroheshin këpucët me qafa që na kishin porositur
prindërit. Më në fund Gaqoja u mbërthente prroqe në taban e
në thembra, për të na mbrojtur nga rrëshqitja në rrugët me
akull. Në netët e ftohta të dimrit mblidheshin djemtë e fshatit
tek dyqani i tre vëllezërve këpucarë për të ndihmuar në
ndreqjen e peronave. Por ata i tërhiqte edhe magjia e këngëve.
Tre vëllezërit punonin e njëkohësisht këndonin. Mbasditeve,
pasi linin punën të tre uleshin në ballkonin e drunjtë e
këndonin të shoqëruar nga mandolina e kitara. Gaqoja, që
në moshën e re kishte një zë baritoni të ëmbël, i cili tërhiqte
vëmendjen dhe admirimin e fshatarëve që e dëgjonin.
Dardhari Kiço Çeku, me banim në Florida kujton: “Gaqoja
ishte 2-3 vjet më i madh se unë, por në moshën e fëmijërisë ai
na dukej i madh. Mblidheshim djemtë e mëhallës tek dyqani
i Zdrulit, i cili për ne kishte cilësinë e një vatre kulture…
Gaqoja i fëmijërisë sime ishte një njeri me shpirt të hollë artisti
e zemër të mirë. Me durimin dhe shkathtësinë e tij na futi
dashurinë për muzikën edhe neve moshatarëve më të vegjël,
na ngjalli pasionin e këngës, duke na mësuar t’i binim kitarës
e mandolinës. Nuk kishte shtëpi në Dardhë që të mos kishte
një kitarë apo një mandolinë. Duke ndjekur zërin e Gaqos,
ne, shokët tij, mësuam këngët karakteristike të folklorit
dardhar, këngët partizane të Dhora Lekës dhe të autorëve të
tjerë. Aty spikati talenti i Gaqos si këngëtar i vërtetë. Zërin e
tij e kishin zili jo vetëm këngëtarë të dëgjuar të fshatit, por
edhe këngëtarë të njohur të qytetit të Korçës si Gaqo
Jorganxhiu, Petro Dula, Gaqo Hyrka e të tjerë.”
Pasi shtëpia e tyre u dogj nga fashistët italianë, i rritur me
edukatën qytetarë dhe ndjenjat liridashëse të familjes dhe
përgjithësisht të fshatit të Dardhës, Gaqoja qysh në moshën e
njomë u bashkua me të rinjtë e të rejat e fshatit në luftë kundër
pushtuesve nazi-fashistë. Koci dhe Vaska dolën partizanë,
ndërsa Gaqoja, si i ri antifashist, u bashkua me njësitin guerril
të fshatit.
Në vitet që pasuan, Gaqoja e Vaska banuan larg fshatit,
ndërsa vëllai i madh, usta Koci, nuk u nda nga Dardha, ku,
veç zanatit, u bë dhe një nga pjesëmarrësit e jetës artistike të
fshatit. Qysh nga viti 1948 ai filloi të regjistronte këngë
popullore, përralla, rite e zakone të Dardhës dhe të krahinës
së Devollit. Gjatë viteve ’50 e ’60 Koci e dendësoi punën e
mbledhësit të folklorit, ku ndikoi talenti dhe pasioni i tij në
shijet artistike dhe dashurinë për kulturën folklorike. Një pjesë
e materialit të tij u publikua në një përmbledhje të bukur e të
zgjedhur të poezisë popullore të Devollit, që u botua nga
Instituti i Kulturës Popullore. Kjo poezi popullore e ka
frymëzuar edhe Gaqon qysh në fëmijëri dhe më pas, kur ai
ka ndjekur edhe poezinë tonë klasike shqiptare. Muzika dhe
fjala poetike e shoqëruan Gaqon gjatë gjithë jetës.
“JETOVA ME ART—ËNDRRASH TRAZUAR”
Nga një poezi e hershme e Gaqos zgjodha këtë varg:
“Jetova me art—ëndrrash trazuar!” Dashurinë e tij për artin,
muzikën dhe interpretimin e ndjenjave nëpërmjet telave të
kitarës e mandolinës ai e shfaqi qysh me serenatat dardhare,
të cilat nuk binin më poshtë nga serenatat korçare… Natën,
ndriçuar nga hëna që sapo kishte nxjerrë vetullën mbi “Gurin
e Rrahut”, djelmuria e Dardhës ecnin ngadalë mbi kalldrëmet
e rrugëve të pastruara me kujdes nga duart e vajzave… Një
qëndrim i beftë tek muri i gurtë rrethues i një oborri, mbi të
cilin vareshin trëndafilat e kuq rënduar nga vesa e mbrëmjes.
Fillonte kënga e merrte krahë:
“Në mes të natës në qetësi,
Ti në ballkon po rrinje…”
Tingujt dramatike përplaseshin nëpër ballkonet e shtëpive
të mëhallës, zëri i Gaqos, i cili arrinte tonet më të larta,
zotëronte mbi zërat e tjerë. Diku, në errësirë, lëvizte perdja e
një dritareje… Me tutje, një avlli me lart, i këndohej
“perëndeshës së bukurisë…”
Në Dardhë, piknikët, argëtim i sjellë nga kurbetlinjtë e
Amerikës, fillonin që në pranverë, kur çelte gjethi, deri në
vjeshtën e parë kur fillonin të piqeshin kumbullat. Kënga e
parë karakteristike që këndonin dardharët në piknikë ishte:
“O vemi, ah, vemi
Në mes të pyllit do vemi…”
Mes tyre ndodhej edhe Gaqoja e melodia kumbonte në
korijen e Shën Pjetrit, jehonte deri në Devoll dhe e kthente
valën e tingujve përtej qiellit. Aty mbërrinin dhe tonet e zërit
magjik të birit të Dardhës.
Aktivitetin e tij si këngëtar Gaqoja e filloi në vitin 1947
me pjesëmarrjen në korin e Ansamblit të Ushtrisë me dirigjent
Gaqo Avrazin. Në vëllimin me poezi: “Shpërthen zëri në
suferinë” G.Zdruli ka përfshirë edhe një poezi: “Në gjoksin e
këngës” kushtuar Artistit të Popullit, Gaqo Avrazi, muzikant
i talentuar e dirigjent i pasionuar. Ai ngriti e krijoi korin e
ushtrisë, që, për nga forca e interpretimit, ndjesia e dinamika
u bë i famshëm jo vetëm brenda Shqipërisë, por dhe jashtë
kufijve të saj. Nga gjiri i këtij ansambli dolën solistët e talentuar
të Teatrit të Operës, si: Mentor Xhemali, Lluk Kacaj, Stavri
Rafaeli, Avni Mula, Ibrahim Tukici, Xhoni Athanasi, Maliq
Herri, Gaqo Zdruli e të tjerë. Në poezinë: “Berlin, 1 gusht
1951” Gaqoja përshkruan emocionet e mbresat nga udhëtimi
bashkë me Ansamblin e Ushtrisë për të dhënë shfaqje në
festivalin e rinisë në Berlinin që akoma s’e kishte marrë veten
nga lufta.
/Të erdha ty, o Berlin, që na fute tmerrin,/ Të erdha unë, një
fshatar i varfër, të erdha,/ Një ish-partizan i vogël me një ëndërr
të madhe,/ Të erdha… të të them se edhe unë e kam urryer
Hitlerin…/ Të erdha…jo me pushkë…/ Këngën time tani,
dëgjoje…llautën shqiptare,/ Sa bukur ia thotë kabaja me valle…/
Në gusht 1955 Ansambli i Ushtrisë udhëtoi për në disa
vende të Azisë: në Kinë, Kore, Vietnam e Mongoli, ku Gaqoja
shkroi shumë poezi të frymëzuara nga vendet e reja të
panjohura. Ja disa vargje të tij:
Era përshtyn retë
Në pirgje valëzon e ngrihet rëra
Mes saharës mongole…
Mbi vargmale dredhur mure lashtësie…
Në kolonë buzëtharë karvani me gamile…
Treni guget stepës dhe shkretëtirës,
Në mbrëmje Pekini pret miqtë prej Shqipërie…
Kur Ansambli i Ushtrisë po kthehej nga turneja e Azisë,
duke udhëtuar me vapor mbi detin Egje, Gaqoja shkroi për
kujtim këto vargje:
/Egje magjiplotë,/ Lundroj sot mbi valët e tua,/ Kërkoj mbi ty
perënditë,/ Të kuvendojnë me mua…/Egje, det i thellë mbuluar me
ëndrra dhe yje/ Zanat vetullholla mes teje dredhin valle,/ Manteli
i artë, purpurin në dallgë./
Këto vargje-dallgë më çojnë tutje, në vite. Më kujtohet
kur Gaqoja krijoi korin e fëmijëve të Dardhës, ku merrnim
pjesë ne, nxënësit e shkollës 7-vjeçare. Provat i bënim në sallën
e shkollës gjatë muajve korrik-gusht, kur familjet dardhare
ktheheshin në fshat për pushimet verore. Kori ndahej në zërin
e parë ku merrnim pjesë ne, vajzat dhe në zërin e dytë—
djemtë. E mbaj mend mirë, kënga e parë që na mësoi Gaqoja,
ishte “Vollga, Vollga”, një këngë ruse për lumin e Vollgës, që
atë kohë ishte në modë të këndohej në të gjitha koret e
Shqipërisë. Kur Gaqoja na mësonte me durim këngën, ne
shtangeshim tek dëgjonim atë zë bubullues dhe nuk na besohej
se ata tinguj dilnin nga gjoksi i tij. I luteshim ta përsëriste
edhe një herë melodinë, mbasi na dukej se kënga e tij na e
sillte Vollgën aty, para syve dhe zëri i shtruar i Gaqos lundronte
tok me dallgët e ngadalta të lumit… e ne nuk ngopeshim së
dëgjuari…
Në vitin 1958 Gaqon e gjejmë student në degën e kantos
në konservatorin “P.I.Çajkovski” të Moskës. Mbasi përfundoi
këtë konservator brezi i parë i artistëve shqiptarë, erdhi brezi
i dytë me Gaqo Cakon, Gaqo Zdrulin, Irena Gjergon,
Gjenovefa Heben, Luiza Papen e të tjerë. Por artistët e brezit
të dytë nuk arritën t’i përfundonin studimet plotësisht, për
shkak të situatave politike të kohës. Kështu, nga vitet ‘61-’62
ata u kthyen në Shqipëri dhe u diplomuan në konservatorin
e Tiranës.
Në të njëjtën kohë me Gaqon, në Moskë, studionte dhe i
vëllai, Vaska, në shkollën e artit ushtarak. Dy vëllezërit e
pandarë blenë një kitarë dhe në kohën e lirë këndonin së
bashku me grupin e studentëve shqiptarë këngë qytetare të
vendlindjes, pa harruar këngët e serenatave korçare e
dardhare. Dhe patën aq sukses këto “koncerte” të
improvizuara, sa këngëtarët ruse i mësuan shpejt këngët tona
e filluan të këndonin tok me shqiptarët. Zërin e Gaqos e
vlerësonin pedagogët e konservatorit, por ata pëlqenin
gjithashtu edhe edukatën e sjelljen e tij qytetare, pasionin e
tij për muzikën dhe këmbënguljen për të dalë me rezultate sa
më të mira. Një ditë pedagogu i kantos i tha Gaqos: “Ju
shqiptarët e keni Italinë në prag të derës dhe vini e studioni
për kanto në stepat e Rusisë! Ne, rusët, mjaftohemi të jemi të
lumtur vetëm kur kemi fatin të jetë moti i mirë për të mundur
të dëgjojmë në radio programin me muzikë nga Italia.”
Gjatë kohës së studimeve në Moskë Gaqoja nuk e harroi
kurrë Dardhën. Ai thurte vargje për të, që të shuante mallin
për fshatin e largët, përshkruante ujin e ftohtë të krojeve të
shumta që burojnë nga dëbora e maleve. Përpiqej të
krahasonte dimrin mesdhetar, duke e quajtur veten “jugor”,
me dimrin e ashpër të Moskës, të cilin e quante “dimri i
vendësve”. I bënte përshtypje moti i egër në dimrat e gjatë të
Rusisë, ndërsa kujtonte dëborën e fshatit të tij… Moskovitët,
të mësuar me të ftohtit, e prisnin gati me gëzim dëborën e
dimrin.
Disa vargje nga poezia “Ftohtë, oh sa ftohtë në Moskë”:
Jugori ia ndien dimrit ftohtësirën, /Kur bora dridhet e përcëllon
fytyrën…/ Vendësve, kur qan e ulurin furtuna / Veshur bukur porsi
Dubina, / Vodka ua ngroh e u gëzon të bardhat zemra, / Shkasin
me patinazh vocërrake, / Pleqtë, të rinjtë dhe gratë…/Ftohtë, oh sa
ftohtë…/ Nesër shpresohet të jetë më ngrohtë, / Provimin në kanto
kam, vërtet, /Rrugën “Gorki” përshkoj shpejt, / Dhe mbërrij në
konservator./
Disa vargje nga poezia : “Mbrëmë”
Mbrëmë rrëshqita për gjith’natën mbi akull…/ Dhe herë-herë
më dukej se fluturoja diku/ Duke kapur flokë bore pambarim/ Që
shkriheshin mbi shuplakën e ngrohtë të trupit tim…/Rendja,
rrëshqisja mbi akull…/ Cepat qerpikëve u mbyllën në largësi, /Më
zuri gjumi i vendlindjes, përsëri…/
Disa vargje nga poezia “Tek portat e tua.”
“Mirë se erdhët ju albanezë” dikush na uron…/ Mbi Neva
çajka gugatjen numëron…/ Garmoshkën luan vajza në të bardha
veshur,/ Para pallatit“Pjetri i Madh” i tëri i zhveshur…/ Qyteti i
lashtë zemrën na robëron,/ Lulëkuqe sallave na sollën ku ziente
kënga jonë,/ Leningrad i bukur, për ty kënga nuk mbaron…/
Gaqo Zdruli këndoi e punoi me profesionalizëm të lartë
si solist i Teatrit të Operas e Baletit për 30 vjet rresht. Ai krijoi
një mori figurash skenike operistike nga repertori i huaj e ai
kombëtar. Me 1956 ai interpretoi rolin e markezit në operën
“Traviata” të Verdit. Me 1962, mbasi u kthye nga studimet
në Moskë, interpretoi figurën e reshterit Morales në operën
“Karmen” të Bizesë. Me 1963 dhe 1971, rolin e Shonarit në
operën “Bohem” të Puçinit etj. Të gjitha rolet dhe këngët e
interpretuara nga Gaqoja në skenën e operës, në koncertet
recitale, në emisionet televizive e në radio, kanë lënë mbresa
tek dëgjuesit për ngrohtësinë e shpirtit e të mendimit të tij. Si
artist lirik e i talentuar, ai u dallua për zërin e tij të vrullshëm
dhe vokalin elegant skenik.
Këngëtarja dardhare, solistja e Teatrit të Operës e Baletit,
Jorgjia Misja, me banim në Worcester, Mass., ruan shumë
kujtime për Gaqon, gjatë kohës që ata punonin të dy në teatër.
“- Gaqoja, thotë Jorgjia, – ishte njeri punëtor, i thjeshtë, i
dashur e gojëmbël me të gjithë. Shpeshherë në pushimet e
punës gjatë intervaleve të skenës, rrinim bashkë dhe kujtonim
natyrën e bukur të Dardhës sonë dhe njerëzit e saj aq punëtore
e të edukuar, burrat e mençur dhe nënat tona aq punëtore e
pa fjalë, duarartat që nuk u lodhën kurrë… Gaqoja e donte
shumë artin, e kishte pasion. Ai ishte artist në shpirt. Nuk iu
nda kurrë skenës.” Jorgjia tregon se të dy i lidhte jo vetëm
Dardha, por edhe interpretimi i roleve të dyta. Por, sipas
artistes, kishte raste kur ata interpretonin edhe role të para
kur mungonte ndonjë këngëtar. Sepse Gaqoja ishte një artist
i kompletuar dhe punonte me seriozitet e këmbëngulje për të
dhënë maksimumin e aftësive. Jorgjia vazhdon të tregojë për
turnetë që organizonte teatri dhe koncertet e shumta që kishin
dhënë anekënd Shqipërisë në kooperativa bujqësore, në
reparte ushtarake, deri në Tomorricë e fshatrat e largëta të
Skraparit. “Shumë herë ecnim në këmbë, – thekson ajo, -
shpesh binim të flinim të lodhur pa pasur gjë për të ngrënë…
Bënim punën fizike një muaj në Çermë e vende të tjera të
papërshtatshme e me vështirësi banimi, ku nuk gjeje ujë për
të pirë etj. Por Gaqoja nuk u ankua asnjëherë, si gjithmonë
modest, buzagaz e me këngë në buzë, ai punonte më shumë
nga të gjithë dhe ushqimin e pakët e ndante me të tjerët.”
BIGLLES MBI MORAVË
Duke dëgjuar këngën “Vlora-Vlora”, ne dardharët
kujtojmë jo pa krenari, autorin që e kompozoi këtë këngë,
muzikantin e dëgjuar dardhar Thoma Nashi. Ja ç’shkruante
për të Gaqo Zdruli në një kumtesë mbajtur në sesionin
shkencor në Dardhë, me 1984: “Me 1920, me ardhjen e bandës
“Vatra” nga Amerika në Shqipëri, Dardha e priti Thomain
me aq dashuri sa dhe gjithë Shqipëria. Në krye të bandës
qëndronte Thomai i përmalluar, ai ngriti kokën dhe vështrimin
e drejtoi te “Guri i Vjeshtës”. Fshati u mbush me tingujt që
lëshonin instrumentet, “Vlora-Vlora”—përgjigjej jehona e
korijes përballë. Fëmijët, por jo vetëm ata, edhe të rriturit e të
moshuarit, burra e gra rendnin pas bandës që po ecte nëpër
rrugët e fshatit. “Gëzim të madh na solle, o Thoma!”- i thanë
fshatarët duke e përshëndetur.” Ndërsa në vitin 1988 G.Zdruli
shkroi poezinë: “Vlorë. Ulur te Monumenti i Lirisë” :
“Erdha për të parë ty, moj Vlorë…/Monumentet kuvendojnë…/
Dhe imazhi zbret tutje viteve 20-të/ Thoma Nashin, për të kujtuar/
Telat me gjemba vija pentagrami iu bënë/ Gunat e dhirta—fletë
muzike/ “Vlora-Vlora” për ta shkruar…
Duke ecur në gjurmët e bashkëfshatarit, pionierit të
muzikës dardhare, Thoma Nashit, Gaqoja këndoi me pasion,
kompozoi një varg romancash vokale, dha koncerte të
panumërta brenda e jashtë atdheut. Më se një dekadë Gaqo
Zdruli ka dhënë kontribut si pedagog në degën e kantos në
Liceun Artistik “Jordan Misja” të Tiranës. Ai përgatiti dhe
edukoi breza të rinj artistësh të vokalit. Gaqoja ishte studiues
i teorisë muzikore.
Gaqo Zdruli ka pasur një vizion të gjerë interesash artistike
jo vetëm në muzikë, por edhe në fushën e letërsisë. Përveç
romanit “Në krah të suferinës”, botoi edhe tri vëllime me
poezi. Në vitin 1999 botoi vëllimin poetik “Shpërthim zëri në
suferinë”. Vargjet e këtij vëllimi, sa origjinale aq edhe jetësore,
janë shkruar në luginën e Devollit dhe në vargmalet e Moravës
ku kërciste pushka. Vargjet janë një buqetë trëndafilash
kushtuar 164 djemve të Devollit që e bënë jetën fli për çlirimin
e atdheut nga nazifashistët.
Disa vargje nga poezia “Krisma e tinguj partizanë”:
/…Rrugës nga kaluam,/ Shtigjeve të acarta ku luftuam,/
Mbollëm vetëm trimërinë!/ Jehona vjen e kompozuar maleve,/ Me
krisma e tinguj partizane,/ Shpërthen zëri në suferinë,/ 164 djem
devolli jetën dhanë…/ Gjaku mbuluar nën dafinë…/ Gruri rritur
mbi arë,/ në jetë do t’i ledhatojë bijtë,/ për liri, atdheut rënë./
Nga poezia “Tek portat e fukarait”:
/ Losnja me top lecke kur gjëmoi,/ Bersaljeri me motor“Guxi”
kaloi…/Urrejtja e fukarait, trimërinë rizgjoi./
Në poemën kushtuar dëshmorit dardhar Ilo Çomi, rënë
në kampin e shfarosjes të Mathauzenit me 1945, Gaqoja
vargëzon:
/Iloja veshi xhaketën e shokut të vdekur,/ Dhe një copë laps
në xhep pat gjetur/ Dhe shkroi dërrasës së gjakosur: /”Jeta mbi
vdekjen do të fitojë!”
Vëllimi i dytë me poezi “Sytë e dashurisë”, botuar me
2001, përmbledh poezi me tingujt që i burojnë nga zemra për
jetën, luftën, këngën, peizazhe të natyrës në Dardhë dhe të
vendeve të botës ku ka udhëtuar. Gaqoja është përpjekur që
çdo ngjarje artistike të jetës ta përshkruajë në vargjet e tij
duke dhënë, përveç kujtimeve, edhe mesazhe të dashurisë e
të respektit për njeriun.
Nga poezia “Mes malesh”:
/Mes malesh ec ku rininë time lashë…/ Maleve të thepisura
gjerë e gjatë,/ Pyjeve çava, burimeve ujë s’u lashë…/Përrenjve të
isha arush mali vrapoj,/ Nga maja e borigës ketri merr horizontin…/
Mes malesh ec e s’ngopëm nga jeshili./ Luleshtrydhja skuqet nën
lëndinë / Zgorrofetja mbin në ditë prilli…/
Nga poezia “Biglles mbi Moravë” :
/Biglla ime, e arta Biglle…/Verës mbi krahë i mban retë,/
Ligjëron pisha malit mbi Moravë,/ E flladi fryn lehtë-lehtë…/Biglla
ime, bredhave të tua,/ Shikoj trimat që shkuan,/ hipur kuajve samarë
gunëmbuluar…/ Biglla ime…/Prej mallit ngjitem luginës përpjetë,/
Të ulem, të sodis…tutje…”Gurin e mprehtë”./
Nga poezia “Te kroi”:
/Furfurin gjethi ahut në mes majit/ E cicërrima ëmbël ledhaton

Nga Beqir SINA/

NEW YORK CITY : Në Detroit dhe New York, ku jetojnë edhe pjesa më e madhe e komunitetit shqiptarë, atyre që kan emigruar nga Malësia në Amerikë, dasëmat e malësorve bëhen madhështore. Dasma më e vogël tregojnë shqiptarët e Amerikës, e malësorëve, ka të paktën 500 vetë, dhe, më e madhja mbi 1500 vetë. Kjo, është një traditë e kahershme e këtyre malësorëve, të cilët këtë gëzim e hare, në çdo mënyrë duan t’a ndajnë me të gjithë farefisin e tyre, miqt, shokët e dashamirët.
Dasëmorë nga te gjitha trojet shqiptare nuk mungojnë në këto dasëma dhe gazmende, ndërsa nuk ka dasëm malësore, pa bajrakun siç e quajn ata flamurin kuq e zi. Në çdo dasëm në ballë të saj – qëndron flamuri Kuqezi dhe ai Amerikan, të cilin e mbajnë dy djelmosha veshur me kostume popullore të kësaj treve. Pastaj hynë çifti i ri i shoqëruar nga çifitet e reja të veshura bukur dhe plot shije, mes këngëve e valleve dhe fëmijëve të luleve.
Një miku im në këtë dasëm, më tha : “Nese jeni të interesuar të mësoni më shumë rreth dasëmave te malësorve, për të parë një festë martesë të vërtetë, ashtu siç mund të keni dëgjuar, urojë që t’ju bie rasti të jeni i ftuar në një mundësi të tillë të mrekullueshme, si kjo e dasëmës, së djalit të Kolë Mirit, dasëm tipike e malësoreve.”
Dasma – Malësore, nisë qysh nga zbukurimi me simbolet kombëtare të shtëpisë, pritjen nga të zotët e dasëmës, prej tek porta, gostitjen sipas zakoneve, e rite të tjera ku çdo gjë është shqiptare. Festa martesore vazhdon me ceremoninë fetare, e cila mbahet në ambjentet e Kishës, në Altar, aty ku bëhet bekimi dhe kurorëzimi i çiftit. Natyrisht, që çdo gjë kulmon në mbrëmje zakonisht, duke e ndezur më në fund lokalin – ku mbahet dasëma . Të zotët e dasëmës janë ata që do të bëjnë, me respektin që tregojnë, ndaj çdo mysafiri, tavolinë më tavolinë, të kalosh çastet më miqësore dhe më të gëzuar të jetës suaj.
Çka pa dyshim do t’ju lë një kujtim të çmuar, për ju dhe të gjithë mysafirët e kësaj dasëme. Guzhina dhe menuja janë të zgjedhura sipas traditës, ku nuk mungon mishi i pjekur në hell, mezeja e bollshme dhe rakija e bërë vetë. Këngë e valle popullore të kësaj treve, ku dallohen këngët kushtuar heronjëve dhe ato të kreshnikëve të këtyre anëve, ose ngjarjeve të rëndësishme kombëtare, të gjitha së bashku plotësojnë ambjentin e hareshëm, gazmor e festues të kësaj feste martesore, dasëmen mbresalënse.
Mirëpo, ngaqë çdo dasëm shqiptare, sidomos këto që bëhen këtu në diasporë, ka edhe të veçantën e saj – e vogël apo e madhe qoftë ajo, nga Veriu, Shqipëria e Meseme apo Jugu, janë dasëma tradicionale shqiptare, që të kënaqin zemrën.
Kurse, Dasëma e Dedevukajve, lidhet edhe më atë të tragjedisë së 11 shtatorit 2001, ngjarje, e cila kjo tashmë, është kthyer në shpresë dhe frymëzim për brezat e tjerë, mbasi 11 Shtatori 2001, është bërë simbol i bashkimit, dinjitetit dhe krenarisë, së çdo qytetari në SHBA.
Djali i Marash Kolë Mirit, Simon Dedevukaj – stërnipi i kryetrimit DedëGjoLulit, i cili udhëhoqi kryegritjet e para për pavarësinë e Shqipërisë, është një nga tre heronjët shqiptarë që vdiqën më 11 shtator 2001.
Ai, vdiq në moshën 26 vjeçare, duke u bër një prej viktimave të sulmit terrorist,12 vjet më parë, teksa po punonte në katin e 95- të, të Kullës veriore në Qëndrën Ndërkombëtare të Tregëtisë , tragjedisë, ku humbën jetën afro 3 mijë njerëz të pafajshëm. Në ndërkohë, që të shtunën familja Dedvukaj, në New York, pas atij kumti – 12 vjet më pas, pati një gëzim të madh – martoi me një dasëm të madhe, djalin e tyre – Kolë (Calin) Dedëvukajn .
Vatë Marashi Dedvukaj, në emër të babës së dhëndrrit Marash Kolë Mirit Dedvukaj me vëllëzër e familjen e gjerë iu drejtua mysafirëve të shumtë, me një ftesë ku thuhej se, pjesmarrja e çdo njerit prej tyre në dasëmën e djalit të tyre, u a shtonte atyre gëzimin familjarë, dhe ua rritëte nderën si thonë malësorët. Në ftesën e tyre, ata për këtë dasëm, thonin se :” Kemi nder dhe kënaqësin të veçantë që në emën të Familjes së Kolë Mirit, t’ju ftojmë të merrni pjesë në martesën e djalit tonë Kolë(Calit), i cili me këtë rast fillon jetë të re bashkëshortore, me zonjushën Valbona. E bija, e të nderuemit Zef Marash Kolës Sinishtaj(Malësi)”
Dasëma e madhe e Dedvukajve, nisi simbas zakonit të tyre fetar, të cilit çifti i mrekullueshëm i përket, atij Katolik ” Kunora dhe Mesha e Shejtë”, të cilat, u celebruan në mesdrekë, të shtunën më 11 Maj 2013, në orën 2:00 – PM (pasdite) në Kishën Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës”, nga i përndershmi Dom Viktor Dedaj .
Ndërsa ceremonia e dasëmës filloi në orën 7:00 PM (në mbrëmje) në lokalin e njohur për dasëma e gazmende të shqiptarëve në këtë qytet, “Eastwood Manor” në Eastchesters Bronx – New York, me një bekim të ushqimit dhe lutjes fetare nga i përndershmi Dom Nikolin Pergjini. Grupi muzikor me këngëtarët e njohur nga Malësia, Liria Dedvukaj dhe Lek Dedvukaj e bënë edhe më të hareshme dhe më të gëzueshme këtë dasëm karateristike e Malësorëve në Amerikë.
Foto : Amir Sukalic – Studio AlbaPro

Nga ROZI THEOHARI/Boston/

Ishte pasditja e së premtes së 20 majit 2005, kur, me telefon,mikja ime amerikane Ann Negri më lajmëroi se Anton Athanasi kishte ndërruar jetë. Hapa emisionin e lajmeve lokale në TV dhe u përballa me fotografinë e të ndjerit: Antoni i ri, me një kostum blu, shik, me një buzëqeshje të çiltër, me dy vetullat e zeza kaleshe, karakteristike për fytyrën e tij dhe dy sy depërtues. Spikerja përsëriti disa herë lajmin: “U shua Anthony, “Albanian restaurateur”, themeluesi i Antony’s

“Pier 4”, përfaqësuesi i veçantë dhe i respektuar i njërit prej brezave më madhështorë të komunitetit të qytetit të Lynn-it e të Bostonit, i cili dikur tha: “Hard work” (puna e vështirë) e ndërtoi këtë vend (Amerikën)”… Ai luftoi tre vjet me sëmundjen e Alzheimer-it deri sa ajo e mundi…”

Një ndjenjë nderimi, krenarie, përzier me ngashërim me përshkon trupin. Qëndroj disa minuta në dritare, ku përballë, në krye të një masivi shkëmbor në breg të oqeanit, pronë e familjes Athanas, ngrihet hijerëndë e luksoz një nga restorantet e tyre të dëgjuara, “Anthony’s Hoëthorne-by-the sea”, në Sëampscott. Dallgët e bardha të oqeanit afrohen me radhë njëra pas tjetrës e godasin butësisht muret-kështjellë të ndërtesës, si të sjellin ngushëllime për humbjen e të zotit.

Sjell ndër mend një ditë vjeshtë të 1994-s, kur qëndroja e hutuar dhe e mahnitur në hollin e restorantit “Pier 4” në Boston, e vështroja për herë të parë atë luks e mirëqenie e s’më besohej se gjithë ai kompleks aristokratik ishte pronë e një bashkatdhetari.

-Hë, moj shqiptarkë, ke ardhur edhe ti të kërkosh punë?

U ktheva menjëherë dhe u ndodha ballë për ballë me zotin Athanas, i cili po buzëqeshte plot mirësi: “- Kemi vende të lira vetëm në kuzhinë, por aty është punë e rëndë për ju gratë…”

Në fillimin e viteve ’90, emigrantët e parë shqiptarë iu turrën industrisë kulinare. Restorantet e Antoni Athanasit hapën dyert dhe punësuan dhjetëra djem e vajza shqiptare.

-Unë jam gazetare, – i thashë shpejt e shpejt,- dëshiroj të marr një intervistë nga ju…

Ai më tha “Mirë se erdhe”, toku dorën me mua e më ftoi të uleshim në një kolltuk pranë vatrës gjigante ku digjeshin dy gërxhele.

-Dëgjo këtu…, prej nga të kemi?

-Nga Korça…, jemi të dy patriotë!

-Unë jam patriot me të tërë shqiptarët…, por dije se nuk kam kohë…, i kam edhe minutat të numëruara.

Ai bëri të ngrihej, unë e sulmova me pyetje.

-Më vjen keq, të thashë s’kam kohë.- Ai me përshëndeti me mirësjellje dhe ngjiti me nxitim shkallët ku e prisnin dy kameriere.

Po atë vjeshtë, për festen tradicionale të 28 Nëntorit u mblodhën shqiptaro-amerikanët e Bostonit, si çdo vit, të kremtonin Ditën e Flamurit në “Pier 4”. Sallat dhe interieret e restorantit ishin zbukuruar me flamurë kombëtarë e drita shumëngjyrëshe, të cilat feksnin dukshëm në sfondin blu të oqeanit përtej vetratave. Tek ngjitja shkallët e shtruara me kadife vishnje, më zuri syri zotin Anton Athanasi, i cili po mbante me zor një tavolinë të madhe, i ndihmuar edhe nga një kamerier. Ne të ftuarit që vinim për herë të parë, mbetëm gojëhapur tek shihnim atë skenë. Iu afrova zotit Anton e I pëshpërita: “Nuk u gjendka një kamerier tjetër për këtë punë?

Ai, sa më pa, u kujtua për intervistën e ma preu: – Jemi jashtëzakonisht të zënë…, kanë ardhur shumë të ftuar…, duhen tavolina…

Duheshin tavolina të tjera e të tjera çdo vit që festohej 28 Nëntori në “Pier 4”, sepse njerëzit vinin mizëri në atë manifestim madhështor në mjediset e restorantit modern, me ushqim të bollshëm e të zgjedhur, të pritur me dashuri e respekt nga zoti e zonja Athanas.

Një vit më vonë, në një ditë nëntori, tek i bija ziles së telefonit të sekretares së “Pier 4” për të rezervuar biletat e festës, m’u përgjigj një zë burri:

- Mos fol anglisht, – më tha,- e kuptoj qe je shqiptarkë.

Ishte zëri i Anton Athanasit. Ai pyeti për emrin tim dhe sa bileta doja.

- Më falni, zotëri, po pse u dashka të merreni ju edhe me

listën e të ftuarve?!…

- Sepse sekretarja ka shkuar në bankë dhe unë po qëndroj te telefoni deri sa ajo të kthehet.

Ai qeshi se më njohu nga emri e duke u shfajësuar më tha:

- Tashti, po deshe, bisedojmë, se jam në qetësi…por bjeri shkurt.

Unë u stepa për një çast. Nuk më ndodhej pranë as letër, as laps. Para se ta merrja veten, ai filloi të fliste ngadalë e me humor e u ankua se u shmangej intervistave të gazetarëve, të cilët shpesh i “vidhnin” kohën.

E pyeta në e mbante mend ditën e parë të ardhjes në Amerikë dhe ai m’u përgjigj: – “Po.”Anton Athanasi e pa Statujën e Lirisë për herë të parë në vitin 1915, në moshën 5- vjeçare.

“A u menduat shumë kur niset biznesin e parë?”, – e pyeta.

“Amerikanët përdorin një shprehje të ngjashme: “Kur e bën ai, pse të mos e bëj edhe unë?” Kjo ishte shtytja e parë…Kur e ke filluar punën pa frikë, kur e ke marrë në sy dështimin dhe kur nuk kënaqesh nga ajo që ke arritur, vazhdo…vazhdo… se e ke rrugën të hapur”, -u përgjigj ai.

“Pse ju zgjodhët pikërisht biznesin e restoranteve?”, – e pyeta.

“ Sepse është rruga më e lehtë të fillosh një biznes, – u përgjigj ai, – merr me qira një lokal, fillon të blesh ushqimet, të gatuash e t’i tregtosh. Më vonë, me fitimet e blen lokalin dhe zgjeron biznesin. Italianët dhe grekët që kishin filluar para nesh, na dhanë një eksperiencë të mirë.”

“ Ju përmendët zgjerimin e biznesit, kaq shpejt arrihet ai?”

“Ai nuk arrihet kaq lehtë…Dëgjo tani…mund të bëj një krahasim me çfarë thotë Bibla…Ju mund të ndërtoni një shtëpi mbi rërë shumë shpejt, por të ndërtosh një shtëpi mbi shkëmb ka vështirësi, do mund, lodhje. Po kur vjen tufani, shtëpinë e rërës e shkatërron dhe e hedh tutje, ndërsa shtëpia mbi shkëmb qëndron e paprekur… Unë nuk punoj shkel e shko e vetëm për të sotmen…Unë “ndërtoj mbi shkëmb”, punoj e lodhem shumë e mendoj për të ardhmen…”

“Babai im, – i thashë,- kur është larguar nga Shqipëria për në Amerikë ka udhëtuar pothuaj në të njëjtën kohë me ju dhe në të njëjtën rrugë, nga Korça në Pire, Greqi, me kuaj e më tutje me vapor. Edhe ai punoi rëndë e bleu një restorant në Detroit…Gjithë jetën më ka ngacmuar kureshtja sesi do të jetonim, sikur të na kishte marrë edhe ne babai në Amerikë…”

“Ndoshta sot nuk do të mbaje në dorë penën, por thikën në kuzhinën e restorantit,” – tha ai me humor.

U ngjetha kur mendova se edhe familja jonë do të kishte kaluar rrugën e mundimshme e me plot të papritura të familjes

Athanas, prej ditës së mbërritjes në “tokën e premtuar.” Prindërit e Antonit u vendosën në qytetin Nju-Bedford dhe gjetën punë në një fabrikë pambuku me një pagë të ulët, ndërsa Antoni i vogël ndihmonte xhaxhanë të shiste fruta e perime me një karrocë që e shtynte me dorë në Fanueil Hall, aty ku sot ngrihet Quincy Market.

“Nëna ime, – psherëtiu Antoni, – qysh në vogëli më kishte mësuar të isha punëtor, nikoqir e t’ua kaloja moshatarëve.

Babai, Simoni, ishte këmbëngulës të mos e kaloja kohën kot.

Më jepte një shportë me banane e më thoshte: “Po nuk i shite të gjitha bananet, mos më hajde në shtëpi.” Unë vrisja

mendjen si të veproja. Zija vend në të dy anët e urës ku kishte kalimtarë më shumë dhe arrija t’i shisja të gjitha. Kështu më

mbetej pak kohe e lirë të kthehesha në shtëpi e të kryeja detyrat e shkollës.”

Anton Athanasi e ka pas dashur shumë të ëmën dhe ka vazhduar ta kujtojë e ta respektojë pas vdekjes se saj. Në një nga zyrat e tij është i varur në mur portreti i Evangjelia Athanasit. Ai dëshironte të ndërtonte në Shqipëri një spital të madh me emrin e nënës së tij…

Antoni e përmend nënën e tij edhe për diçka tjetër. Ai ka deklaruar para gazetarëve e vendeve publike se ishte pikërisht nëna e tij, e cila e solli farën e kosit me vapor nga fshati Trebickë dhe ai e cilëson: “Our Culture”. “Ne shqiptarët e sollëm në Amerikë farën e kosit!”…Ishte tharmi i vendlindjes, ishin traditat e familjes shqiptare që, duke udhëtuar mbi Atlantik, fillonin të hidhnin rrënjë pak nga pak në kontinentin e ri.

Në moshën 13 vjeç Antoni e la shkollën e gjeti punë në një fabrikë të Bedfordit. Detyra e tij ishte ndezja e sobave me dru e qymyr për zyrat e shefave, punë të cilën, siç thotë ai, e kishte kryer edhe në shtëpi tok me motrat e vëllezërit. Ai punonte 7 ditë në javë e shpinte në shtëpi 12 dollarë. Më vonë ai punoi si “busboy” dhe kamerier në një nga restorantet e dëgjuar të qytetit. Ai ishte i pari shqiptaro-amerikan që punonte në atë restorant dhe kur u kthye në shtëpi nga dita e parë e punës u duartrokit nga njerëzit e familjes dhe miqtë.

Pesëdhjetë vjet me vonë në një fjalim mbajtur në Fanuiel Hall, para më tepër se 400 pjesëmarrësve ai tha: “Në qoftë se ju mendoni se jam i suksesshëm tani, ju duhet të më shikonit mua atëherë.”

Në moshën 14 vjeç ai punonte si pjatalarës, por një grevë e gjatë punëtorësh e dobësoi ekonominë e Bedfordit, kështu Antoni lëvizi në Nju- Jork, ku punoi tek restoranti i xhaxhait tjetër. Aty Antoni kreu të gjitha llojet e punëve që ka një restorant, përveç punës në zyrë, për të cilën ai nuk e vrau mendjen shumë gjatë veprimtarisë së jetës.

Dhe erdhi një dite kur ai, me kursimet e fituara, hapi vetë në Nju-Jork një restorant të vogël 45-vendësh me punësim për dy vetë counter-service. Por ky hap i rëndësishëm në jetën e tij u ndërpre shpejt, sepse për fat të keq, i vdiq i ati dhe u detyrua të kthehej sa më parë në Bedford. Djali 20-vjeçar punoi në Nju Bedford në fillim si kamerier e më vonë kryekamerier, duke e ndihmuar familjen me 3.000 dollarët e tij të kursyera.

…”Kisha një shok të afërm, – përfundon Antoni, – ishim të dy korçarë e moshatarë, quhej Vasil. Me të shpesh i qaja hallet e i flisja për projektet që kisha në kokë. Një dite shkuam në plazh, të dy ishim djem të rinj, na pëlqente noti në oqean…

Duke qëndruar shtrirë në rërë, me sytë nga qielli, i thashë Vasilit se dëshiroja të hapja në Lynn një lokal të vogël “Hot Dog”. Ai e pëlqeu mendimin tim e më inkurajoi…”

Lynni është i përmendur si qendër industriale pranë Bostonit dhe si një qytet me popullsi të madhe emigrantësh.

Banorët e parë kanë qenë anglezë, më vonë erdhën irlandezë, italianë, francezë-kanadezë, grekë, armenë e të tjerë, të cilët punonin në fabrikat e këpucëve. Antoni i kishte rënë lapsit se hapja e një “Hot Dogu” pranë këtyre fabrikave do të kishte xhiro të madhe e do t’i sillte fitime të mëdha. Ai nuk e la dëshirën ta mundonte për një kohë të gjatë, por e hapi një lokal të tillë në Lynn. Biznesi po i shkonte mirë, por nuk vazhdoi veçse disa muaj. Ishte koha e depresionit ekonomik, që përfshiu gjithë Amerikën, lokalet e dyqanet falimentonin shpejt dhe pronarët i shisnin me çmime fare të ulëta. Antoni, me intuitën e tij të tregtarit që s’e gënjeu kurrë, e shiti shpejt “Hot Dog”-un dhe bleu në ankand restorantin më të bukur të Lynn-it.

Këmbëngulës për të ngritur një restorant me pamje tërheqëse dhe “first-class”, me 1938 ai hapi restorantin Anthony’s Hawthorne ne downtown Lynn. Hawthorne ishte mbyllur në kohën e depresionit ekonomik, por i krijoi mundësinë Antonit i cili gjeti atë që kërkonte për dy-tri mijë dollarë. Por në mbarim të vitit të parë Athanasi fitoi 23.000 dollarë. Në fillimin e viteve ’50 Anthony’s Hawthorne u bë restoranti me kapacitet më të madh me vendulje në gjithë Massachusettsin, me një fitim me shume se një milion dollarë në vit.

Duke iu referuar kronikave, Athanasi, megjithëse punonte 7 ditë në javë e gjente kohën të merrej edhe me aktivitet patriotik duke marrë pjesë në konferencat e mitingjet që organizonte kryesisht “Vatra” dhe organizata të tjera të diasporës. Ai ndjehej krenar kur takohej me bashkatdhetarët

dhe mësonte për sukseset që kishin arritur në biznes, në përvetësimin e një profesioni apo në graduimet universitare.

Në fjalimin që mbajti në Festivalin shqiptar të Bostonit, në maj 1975, Anton Athanasi midis të tjerash tha: “…E quaj veten krenar që jam shqiptar…ka shumë gjëra për të cilat i jam mirënjohës dhe e falenderoj vendlindjen time…E quaj veten të privilegjuar që jam rritur “në pëqirin e nënës”, në familjen time që më edukoi sipas zakoneve e traditave shqiptare… E quaj veten me fat që kam njohur bishop Nolin, Faik Konicën e patriotë të tjerë, të cilët filluan Rilindjen e dytë të Shqipërisë… Ideali i tyre ishte vëllazërimi i shqiptarëve pa dallim feje e ideje… gjë për të cilën ndihmoi edhe Katedralja e Shën Gjergjit e drejtuar nga At Noli…”  Me tej A.Athanasi përgëzoi punën e madhe dhe aktivitetin që kryente “Vatra”

dhe “Djelli” për të krijuar komunitetin shqiptaro-amerikan dhe institucionet e tij, për të edukuar grupin etnik të shqiptarëve, me qëllim që gjithsecili të bëhej një qytetar i mirë amerikan. Dashuria dhe krenaria për atdheun e tij e afroi Antonin me “Vatrën” në krye të së cilës qëndroi për disa vite.

LEGJENDA “ATHANAS”

Në zonën e Bostonit, nëse i thua një amerikani “jam

shqiptar” ai ta kthen: “Si Anthony?”. Kaq familjare e

popullore janë bërë pesë restorantet e tij “Athanas”, sa ky

emër sot është bërë mit. Në pronësi të familjes Athanas sot

janë: Anthony’s Hawthorne në Lynn, i cili është hapur me

1938; Hawthorne-by-the Sea ne Swampscott, i cili u hap me

1947 dhe sot është zgjeruar me Anthony’s Pier 4 Café; The

General Glover në Marblehead, i cili është hapur me 1957;

Anthony’s Pier 4 ne Boston Harbor, i cili është hapur me 1963;

Cummaquid Inn ne Cape Cod, i cili është hapur me 1975. Në

të gjithë restorantet, sot janë të punësuar rreth 800 punonjës.

Qysh prej fillimit të viteve ‘90 një numër i madh

kamerieresh janë emigrantë shqiptarë, të cilët Antoni i zgjodhi

sipas aftësive, paraqitjes profesionale dhe shkathtësisë.

Klientët shqiptaro-amerikanë, të cilët frekuentojnë restorantet

e familjes Antoni gjithmonë e kanë ndier veten si në shtëpinë

e tyre duke komunikuar shqip me kamerierët dhe punonjësit

e tjerë të shërbimit, aq me tepër nga kostumet e tyre jelek e

xhaketë të kuqe e pantallona të zeza që i përngjajnë flamurit

tonë. Gjatë aktivitetit të restoranteve në dekada, Antoni i jepte

shumë rëndësi paraqitjes së mirë fizike dhe sjelljes së

kamerierit. Tregojnë se pranë derës së kuzhinës së restorantit,

ai kishte varur një pasqyrë të madhe e poshtë saj shënimin

me gërma të mëdha: “Në qoftë se nuk dukesh mirë, mos dil

jashtë nga kjo derë!” Kamerieri, i ngarkuar me pjatat në

tabaka, duhet të shihej në pasqyrë para se t’i shërbente klientit.

Ndoshta ky duket një detaj i vogël, por edhe ai ka kontribuar

në rritjen e fitimeve të restoranteve “Athanas”. Me këtë

përpikmëri e disiplinë kanë punuar edhe djemtë e tij.

Restorantet e familjes sot administrohen nga katër djemtë

e Antonit, Anthony Jr., Michael, Robert dhe Paul, të cilët u

rritën bashkë me biznesin. Ata janë impenjuar në të dy sektorët

e lokaleve, në atë të pasmin, kuzhinën dhe në atë të përparmin,

zyrat. Ata filluan si “busboy”, kamerierë dhe arritën deri te

pozicioni i menaxherit. Vëllezërit biznesmenë punojnë si një

skuadër e vetme, që të çojnë më tej nderin dhe lavdinë e

familjes Athanas.

Ndërtimi i “Pier 4” në Boston Harbor, një“vaporrestorant”,

ishte një ëndërr e Anton Athanasit, e cila filloi

qysh në vitin 1959 kur ai bleu sheshin e një hekurudhë të

vjetër në një vend të shkretë të Bostonit. Por sot aty ngrihet

madhështore ndërtesa e një restoranti me famë jo vetëm në

Amerikë, por edhe në të gjithë botën. Ndërtimi dhe

kompletimi i lokaleve dhe interiereve përfunduan në vitin

1963. Antoni e përuroi restorantin disa ditë para se të ndodhte

vrasja tragjike e presidentit amerikan Kenedi dhe kjo u ruajt

në memorien e amerikanëve.

Në vitin e fillimit të funksionimit të restorantit “Pier 4”,

Antoni, me zgjuarsinë e vet, ftoi për darke falas të gjithë

shoferët e taksive të Bostonit, duke i thirrur edhe për kafe sa

herë u binte rruga andej. Ky gjest u pagua mirë: shoferët

filluan të sillnin me taksi klientë të cilëve u propozonin të

kalonin një ditë të mahnitshme në një restorant akoma të

padëgjuar mirë, aty ku klientët me të vërtetë mbeteshin të

kënaqur e filluan të propagandonin këtë vend. Vit pas viti

“Pier 4” u bë një magnet që tërhiqte yjet e kinematografisë,

median e televizionin, udhëheqës politikë dhe kremtime

festash nga e gjithë bota. Ne vaporin-restorant janë vendosur,

i pari flamuri shqiptar dhe më tej flamurë nga e gjithë bota.

Muret e hollit të restorantit janë të mbushura me fotot e

vizitorëve të famshëm te “Pier 4”, përfshirë edhe Elisabet

Taylor, Mery Griffin, John Carson, Don Rickles, Joe DiMaggio,

Judy Garland dhe Wayne Nweton. Elita e politikanëve të

Bostonit e kanë “Pier 4” si vendin e takimeve, sidomos gjatë

fushatave të zgjedhjeve e vizitojnë senatorë e kongresmenë.

Aty janë organizuar gjithashtu qindra kremtime festash

kombëtare shqiptare dhe takime të tjera të rëndësishme të

diasporës shqiptaro-amerikane të mbarë Amerikës,

veçanërisht në festat e Nëntorit.

Që prej vitit 1963 dhe deri me 1981 të ardhurat vjetore

të “Pier 4” arrinin deri në 12 milionë dollarë. Me 1984 në këtë

restorant servireshin afërsisht 700.000 porcione ushqimi për

çdo vit dhe u cilësua restoranti i 50-të më i suksesshmi në

Amerikë. Për 40 vjet Anton Athanasi ka qenë një figurë e

spikatur në organizatat kulinare lokale dhe nacionale. Ai ka

fituar një numër gradimesh, çmime dhe fletë nderi përfshire

dhe “Silver Plate Aëard” nga “The International Foodservice

Manufacturers Association”. Antoni Athanas, themeluesi dhe

presidenti i restoranteve elegante të familjes, është një ndër

personalitetet më të shquara të biznesit në Boston. Athanasi

është ngritur shkallë pas shkalle për t’u bërë modeli i Amerikës

në industrinë e restoranteve, duke personifikuar realizimin e

ëndrrës amerikane.

Me 1967 “Pier 4” në Boston u cilësua një ndër restorantet

më të mëdha të Amerikës dhe Anton Athanasi u nderua, duke

fituar “The Golden Door Award of the International Institute

of Boston”dhe “Business Executives Dining Award” për tre

vjet rresht. Anton Athanasi shërbeu edhe si president i “The

Massachusetts Restaurant Association” dhe si anëtar i bordit

të “The National Restaurant Association”, i cili me 1976 u

cilësua me emrin e “biznesmenit më të mirë të vitit.” Por me

humorin e tij, Antoni përsëriste gjithnjë shprehjen proverbiale:

“Unë jam aq i mirë sa ç’është gatimi im i fundit…” Lista e

çmimeve dhe dekorimeve të fituara prej tij është pa fund. Ai

u nderua me “Honory Doctor of Bussiness Administration

degree” nga Southeastern Massachusetts University me 1977;

“Diploma of Honor” nga National Institute for the Foodservice

Industry me 1983; “Honorary Doctorate degree” nga

International Institute of Culinary Arts, ne Massachusetts;

“The Lifetime Achievement Award” nga Mass. Hospitality

Association me 1999; si dhe nga dhjetëra organizata e

institucione të tjera, ku zoti Anton mban një vend nderi. Deri

në ditët e fundit të qëndrimit të tij në “Pier 4” ai punonte ditë

për ditë, 7 ditë në javë, në ditë të zakonshme arrinte në

restorant rreth orës 10, kurse në ditët e festave në orën 7 të

mëngjesit dhe qëndronte aty tërë ditën. Në fundjavë punonte

deri në orën 12 të natës. Ai inspektonte lokalin e madh të

kuzhinës çdo mëngjes para se të vinin punonjësit e tjerë. Në

intervistën dhënë një gazetari Athanasi tha : “Çlodhem me

atë që bëj. Shkurt, çlodhem duke punuar. Po e lë punën të le

jeta—kjo është filozofia ime.”

Në kulmin e lulëzimit, në vitet 1960-70 “Pier 4” u bë vendi

ku mblidheshin kastat e fuqishme të politikës, politikanë,

bankierë, gjykatës, sportistë, yje të kinematografisë dhe festime

të ndryshme. A.Athanasi, një “multi-milioner”, që i fitoi

paratë me mundin e djersën e tij, jo të dhuruara ose të

trashëguara, përmendte gjithnjë me humor udhëtimin mbi

një gomar të vogël, në moshën 5-vjeçare, si fillimi i rrugës për

të ardhur në Amerikë. Ndërsa shumë vjet më vonë, kur ngiste

makinën e tij “Mercedes”, thoshte: “Një makinë nuk është

ndonjë gjë speciale për mua, është diçka, një mjet, që të çon

këtu-atje e kaq. Por, dreqi ta hajë, të mbaron punë më shpejt

se një gomar!…”

“Unë mendoj se ai ishte pionieri dhe një shembull për ne

të gjithë, ai bleu vendin e “Pier 4”, që asnjeri nuk do të

dëshironte ta blinte dhe ishte i vetmi që mendoi sesi do ta

ndryshonte atë mjedis, vetëm me fantazinë e tij… Aty

vendosej fati i tij ose, më mirë, atë e udhëhoqi fati… Njerëzit

vinin e drekonin tek ai si të tërhequr nga një ëndërr, vit pas

viti. Rastiste që bujtësit prisnin edhe dy orë e gjysmë për të

zënë një tavolinë. Ai tërhoqi jo vetëm vëmendjen e Amerikës,

Ose… Mbresa të pashlyera, nga një udhëtim, në  Shkodër /

Nga: MURAT GECAJ/

Ne Foto: Përqafim i paharruar… Shkodër, 25 maj 2013/

1.

Kishte kohë, qëkur mbesa Dorelë na ishte lutur të bënim  një udhëtim për në qytetin e Shkodrës. Përveçse dëshironte të shihte qytete të tjerë, me bukuritë tyre dhe pamje interesante, e tërhiqte takimi me stërgjyshin e saj, Zef Gjon Zhurin, i cili e ka origjinën nga fshati Kajvall, i krahinës së Duzhmanit, po në atë rreth. Ai i ka mbushur 94 vjetët, në janarin e këtij viti dhe, megjithatë, ende mbahet i fortë.

Kështu, siç thuhet shpesh, na u bë për mbarë, që të niseshim për këtë udhëtim të shumëpritur: unë me bashkëshorten, Katerinën dhe motrën e saj, Lenën. Ndërsa kishim vendosur ta merrnim me vete edhe Dorelën, e cila në marsin e këtij viti mbushi 10 vjet, por që nuk e kishte parë ndonjëherë atë qytet të bukur veri-perëndimor të Shqipërisë. Ndërsa mjetin tonë do ta drejtonte vëllai i saj, Deivisi, i cili sapo është kthyer nga qyteti Kiel i Gjermanisë veriore, ku kishte shkuar për të kryer një kurs disamujor, për gjuhën e atij vendi.

Siç është e kuptueshme, kërshëria e Dorelës ishte e madhe, që të mësonte, gjatë autostradës, se cilët qytete kishim pranë. Kur dolëm nga kryeqyteti e kaluam Kamzën, shpejt arritëm në Fushë-Krujë. Ajo e drejtoi shikimin në rrëzën e një mali, ku ndodhet qyteti i Krujës, me kalanë e tij shekullore. Jo rastësisht, fëmijët e lidhin atë shumë ngusht me figurën legjendare të kryetrimit tonë, Gjergj Kastrioti-Skënderbeu. Duke udhëtuar më tej, i treguam asaj se, në të djathtë, po linim pas Mamurrasin dhe, disa kilometra më tej, qytetin e Laçit. Në horizont dukej edhe vendi i shenjtë për besimtarët, katolikë ose jo, i njohur me emerin “Kisha e Laçit”. Dorela mbante mend, se atje kishte qenë i vëllai dhe për këtë fakt kisha shkruar në librin publicistik-letrar, “Dorela” (Tiranë, 2012). Aty, ku fillonte “Udha e Kombit”, pra autostrada, që të çon për në Republikën e Kosovës, pak më larg ndodhet qyteza e Milotit. Në anë të saj, rrjedhin ujërat e lumit të rrëmbyer dhe mbi të ndodhet një urë karakteristike, me emrin e lumit Mat, i cili rrjedh poshtë saj.

Dorela u interesua edhe se kur do të arrinim në Lezhë, qyteti ku kishte jetuar familjarisht, dajë Nikolla, vite më parë. I treguam se, gjithnjë në krahun e djathtë dhe në bregun e lumit, dukej mirë Vend-varrimi i Skënderbeut. Ndërsa, për ta parë kalanë e lashtë të tij qyteti, Dorelës iu desh të shihte në lartësi, përmes xhamit të veturës sonë.

Interesante për atë ishte edhe çasti, kur i treguam se në krahun e majtë tonën ndodhej fshati, me emrin Gjadër. Për atë vend, dikur me rëndësi ushtarake, i kishte folur asaj dajë Nikolla, pra se kishte shërbyer atje në armën e aviacionit. Por shpejt arritëm edhe në  afërsi të qytezës së Bushatit e më pas mbi Urën e Bahçallekut, poshtë të cilës kalon lumi Drin. Teze Lena i tregoi Dorelës se, diku përballë, kishte qenë fabrika e çimenrtos, ku ajo kishte punuar pak vjet, pasi kishte mbaruar shkollën e mesme të ndërtimit, në Tiranë.

Ashtu si pjesën e vjetër të qytetit të Shkodrës, në të djathtë dhe Kalanë në lartësi, por dhe shtatoren e Isa Boletinit, e cila ngrihet pak më larg e përballë, Dorela I shikoi me kureshtje të veçantë ndërtesat disakatëshe dhe njerëzit, të cilët udhëtonin me biçikleta, ndryshe nga kryeqyteti. Me interes e vështroi ajo edhe ndërtesën e Kishës së Madhe të Shkodrës. Ndër të tjera, i treguam se, disa vite më parë, aty kishin qenë Nënë Tereza e Papa Gjon Pali i 2-të. Në të majtë, ndodhet një ndërtesë dykatëshe, ku ishin strehuar fëmijët e vegjël jetimë. Këtë fakt, Dorela e lidhi edhe me nënë Katerinën e teze Lenën, të cilat i kishin treguar se, në vegjëli, kishin qenë disa vjet në Shtëpinë e Femijëve jetimë. Ajo ishte në qytetin e Shkodrës, ku funksionon deri sot, por në një vend tjetër dhe kishte patur drejtoreshë një nënë të mirë për të gjithë, me emrin Persa Grabova, tani “Mësuese e Popullit”.

2.

Në rrugën me emrin e vjetër “Koja” e më vonë edhe “Buzuku”, makina jonë u ndal. Dikush nga ne i ra ziles dhe në derën e jashtme të një ndërtese njëkatëshe na u shfaq teta Martinja. Ajo na uroi mirëseardhjen e na prini për më tej. Kur, sakaq, te dera e shtëpisë i moshuari u shfaq Zef Gjon Zhuri, me një pamje krenare dhe buzëqeshje të ëmbël në fytyrë. Ai nisi të na përqafonte me radhë e të na falënderonte për këtë vizitë. “Po kjo, cila është?”-pyeti ai, paksa i habitur. Se ne nuk i kishim treguar atij me telefon, se do ta kishim me vete Dorelën e vogël. Pra,  kështu ishte për të, një vizitë e papritur ose “suprizë”. Pa marrë ende përgjigjen, Dorela u turr me vrap, iu hodh në qafë dhe e puthi në të dyja faqet. “Po, cila qenke ti, moj vajzë kaq e bukur dhe e dashur, që e puthë një plak 100-vjeçar?”-bëri shaka stërgjyshi i saj, tashmë, duke e kuptuar se cila ishte ajo. “Jam Dorela, a nuk po më njeh ti, tatë?”-ia ktheu ajo, pa iu shkëputur nga duart. Me përqafime u takuam edhe me Tomë Gjinin, një kusheri i kësaj familjeje, i cili jeton në fshatin Bërdicë të atij rrethi. Nuk vonoi e aty erdhi bashkëshorti i Martines, nga fshati Kajvall dhe me një emër të njëjtë me të, pra me emrin Martin. Se nuk janë aq të rrallë këto raste. Ja, p.sh., unë kam të njohur edhe një çift dashamir, në Tiranë, të cilët e kanë emrin: Fatmir e Fatmiroshe.

Siç e ka në natyrën e saj, pra për të “zbukuar” çdo gjë të re e të panjohur, kështu bëri edhe në këtë banesë, të cilën tashmë Dorela e quante të sajën. Ajo i vështroi me kërshëri të gjitha fotografitë në korniza dhe të vendosura nëpër mure. U mvrenjet ca në fytyrë dhe i mblodhi pak vetullat, kur pa fofografinë e stërgjyshes së vet ose të “nëna Prandës”, siç e quante zakonisht mami Mirela. Për atë i kishim treguar, se ishte ndarë përgjithnjë nga jeta, disa vjet më parë. Por u largua nga kjo jetë, me një merak të madh në zemër, që nuk arriti ta shihte, qoftë një herë, stërmbesën e saj të mitur, Dorelën, për arsye se ajo kishte mbetur në shtrat.

Mbresëlënëse për Dorelën ishte edhe koha, kur bashkë me “lali” Deivisin e teze Lenën,  ajo hipi përmes shkallëve, në çatinë e një pjese të zgjatur të asaj shtëpie, e cila shërben për të future enë të të ndryshme e dru të prera ose për të ndezur zjarr, për gatime. Që atje, asaj i pëlqente, kur e hidhte vështrimin në oborr ose kur shihte degët e rrushit, i cli në fundverë mbushet me kokërra të pjekura. Njëri nga ata të dy i tërhoqi vëmendjen asaj edhe që të shikonte, se mos gjente ndonjë dredhëz a qershigël, të mbjellë nga stërgjyshi i saj nëpër vazo.

Në ato pak orë, kur qëndruam në shtëpinë e këtij afër shekullori, bisedat më interesante ishin ato, të cilat u zhvilluan ndërmjet atij stërgjyshi dhe stërmbesës së tij, Dorelës. Kjo donte të dinte për gjithçka, sa e “lodhi” atë, me pyetje të shumëllojshme. Ndër to, ishin pyetjet nëse ai kishte mall ta shihte vendlindjen e tij në Malësi, çfarë punësh kishte bërë gjatë jetës etj. Pa përtuar, Zefi i tregoi Dorelës se kishte marrë pjesë edhe në ndërtimin e tri hidrocentraleve mbi lumin Drin, pra në atë të Vaut të Dejës, Komanit  e Fierzës, të cilët i japin dritë gjithë Atdheut, tash disa vite me radhë.

Pas drekës, të cilën Dorela e shijoi mjaft, sidomos për mishin e derrit të thatë e me fasule etj., ca i lodhur, stërgjyshi i saj u shtri pak për të pushuar. Dorela shkoi në dhomën e tij, e mbuloi me kujdes, sepse po binte shi jashtë e ishte pak fresk. Pasi i dha atij një trëndafil erëmirë në dorë, e përqafoi fort, duke iu drejtuar buzagaze, me atë fjalë, që i thërtasin të tjerët: “Flej tani, tatë, bëj nani-nani!” Por nuk e ndiente veten të qetë, deri sa mori një mbulesë e u shtri edhe ajo, përkrah tij. Sigurisht, ky veprim tepër dashamirës e domethënës, i solli një kënaqësi tepër të veçantë këtij të moshuari, si për dashurinë dhe respektin, që po shfaqte ndaj tij, stërmbesa. “Qofsh me jetë sa më të gjatë, të gëzuar e të lumtur, moj Dorelë!”-e uroi ai dhe sakaq e zuri gjumi.

            3.

Nuk do ta përshkruaj më tej, kohën e qëndrimit në atë shtëpi shkodrane, deri sa morëm udhën e kthimit për në Tiranë. Mjaft i kënaqur, por dhe i përmalluar, Zef Gjon Zhuri doli te dera e jashtme e oborrit dhe na përqafoi të gjithëve me radhë, duke na uruar udhë të mbarë e duke na falenderuar për vizitën tone të përbashkët.

Kur arritëm në fundin e rrugicës, paparitas e rrëmbimthi, Dorela u shkëput  nga ne. Ajo shkoi e u ndal para stërgjyshit shumë të dashur të saj,  cili qendronte ende më këmbë dhe, me emocione të natyrshme, e shihte largimin tonë. Nuk e dëgjuam se çfarë i thanë ata njëri-tjetrit, por jam i sigurtë, se ai përqafim i ngrohtë dhe ajo puthje tjetër e stërmbesës Dorelë, ia ka mbushur atij krahërorin me kanaqësi e lumturi dhe, pse jo, me kranari të ligjëshme, që do të linte pas trashëgimtarë të tillë, të dashur dhe të respektueshëm, ndaj brazave paraardhës.

…Episodet e këtij udhëtimi, të cilët i përshkova fare shkurt më lart, i përkasin ditës së djeshme, pra 25 majit 2013. Disa nga ato, i kam të fikuara në aparatin tim fotografik dhe po ua paraqes lexuesve, vetëm  3 prej tyre.

Tiranë, 26 maj 2013

* Fort Lauderdale Florida-Dega e Federatës Panshqiptare të Amerikës Vatra në South Florida Organizoi një piknik me rastin e Një Qershorit, Festës së fëmijëve.

* Ushqimet u ofruan  falas nga dy restorantet shqiptare Pizza De Lunna e zotit Z. Edmond Gjikokaj sekretar i degës si dhe Stork’s Wilton Mannors te Z. Pjetër Dekaj-Anëtar i Kryesisë së Degës.Gjithashtu pjesë e këtij sponsorizimi u bë edhe  firma RE/MAX First (me pronare Znj. e Z. Ndoja).

Nga Lek Gjoka/

Eshtë hera e parë që Bayview Park në Fort Lauderdale Florida pasditën e 2 Qershorit kishte ndryshuar pamjen.Flamuri kombëtar shqiptar kuq e zi me shqiponjën gjithmonë krenare qëndronte në të njëjtin hijeshi si flamuri Amerikan,flamuri i lirisë së të gjithë popujve të botës.Një shi i imët nis të rigojë, por duket se buzëqeshjet ëmbëlsuese të fëmijëve e stepën.Parku gumëzhinte.Dega e Federatës Vatra në South Florida është organizatorja e këtij pikniku të bukur për të festur festën e cicërima të jetës së cdo familje,festën e fëmijëve.

Kryetari i degës së Vatrës pishtari i demokracise shqiptare në fillimet e viteve 91, ku sëbashku me shokë përgatitën vdekjen e diktaturës më të egër komuniste në Europë zoti Kolec Ndoja duke falenderuar pjesmarrësit iu uroi fëmijëve festën e tyre dhe një pasdite sa më argëtuese.Gjithashtu i ftoi të pranishmit që të shijonin ushqimet të afruar falas nga dy restorantet shqiptare Pizza De Lunna e zotit Z. Edmond Gjikokaj sekretar i degës si dhe Stork’s Wilton Mannors te Z. Pjetër Dekaj-Anëtar i Kryesisë së Degës.Gjithashtu pjesë e këtij sponsorizimi u bë edhe  firma RE/MAX First (me pronare Znj. e Z. Ndoja).

Kur cdo gjë po merrtë formën e një feste të vërtetë shqiptarësh në një moment heshtje të pranishmit u prezantuan dhe me autorin e librit “Oh Shqiperi, E Mjera Shqipëri”, emigrantin shqiptar me origjinë nga Devolli i Korcës, pasues i frymës së Nolit e Konicës, Z. James Wm. Pandeli.Zoti Pandeli në librin e tij botuar në 1980 ka zbërthyer një pjesë të “gjenezës të historisë së popullit ilir, që prej vitit ‘700, para erës sonë.Gjithashtu ne librin e tij ai pasqyroi me shume korrektese e fakte te verteta  për fiset Çame, Gegë, Toskë dhe Labë, rrënjët e gjenezës ilire të popullit shqiptar, gjë që tregon se në të shumtën e rasteve grekërit e lashtë apo kronikanët e kohës, kanë fshehur të vërtetën rreth botës së lashtë ilire dhe shqiptare.

Nderkoje qe femijet pas ushqimit te shijshem e te bollshem dhe miqesite e reja te shpejta e te sinqerta me bashkmoshataret e tyre qe i bashkonte i njeti gjak i paster e krenar gjaku i shqiptarin iu leshuar hareshem ne lojrat “Bouncy House” apo me “Cotton Candy dhe Snow Cone Machine’s”.Madje edhe nje shi i imet kaloi qete-qete neper park por femijet nuk u ndalen,bile e bene edhe shiun pjese te ketij gezimi te kesaj feste te bukur .

Nderkohe qe femijet vazhdoni te argetoheshin me lojrat e tyre pa e prishur terezine as nga shiu, prinderit argetoheshin ne te njetin gezim me muziken e bukur shqiptare.Vallja shqipe nga te gjitha trevat e Shqiperise jo vetem mori fryme por sikur ja hijeshoji me teper bukurine ketij parku floridian.

Vatrani dhe patrioti i njohur shqiptar nga Kosova zoti Nazim Haziri, ju shperndau te pranishmeve nje leter per misionin atdhetar e patriot te Deges se Vatres te pergatitur nga Z. Ndoja,si dhe duke shkembyer biseda dhe informacione me te metejshme ne te mire te bashkimit te diaspores shqiptare ne Florida dhe kudo ne SH.B.A.

Oret e pasdrekes po ecnin shume shpejt me hap minuti.Shiu nuk pranoi te kthehej me.Oqeani Atlantik shpesh here duartrokiste cicerimet e femijeve me dallge.Fundi i aktivitetit po afronte.Edhe dita nuk donte tia linte vendin nates sepse ishte deshmitarja e kesaj feste te bukur shqiptare qe nuk kishte deshire te mbaronte.Me falenderime te perzemerta per degen e Vatres si organizatore e kesaj feste me deshiren e zjarrte per te festuar serisht festa te tjera shqiptaret ne Fort Lauderdale sigurisht jo vetem do te jene pjesmarres por do te kontribojne me shume,do te afrojne me shume bashkatdhetare qe kjo dege e Vatres ne South Florida,kjo foshnje e re e shqiptarise qe lindi 10 dite para se Vatra te permbushte 100-vjet do te rritet e shendeshme ne te mire te shqiptareve te Florides dhe te jete pjese e denje e Vatres se madhe te Nolit e Konices e patriotave te tjere shqiptare ne dobi te kombit shqiptar.

Florida Qershor 2013

Nga ROZI THEOHARI, Boston/

Në kthesën e rrugës për në Teatrin muzikor “North Shore” të Beverlit, Mass, në qoshen e rrugës, në një vend të dukshëm të bie në sy mëngjesorja-kafe e shqiptares Aurela. Së bashku me sytë e kaltër e flokët e çelët kaçurrela të kësaj bashkatdhetareje dhe mikpritjen e saj aq mbresëlënëse, të tërheq edhe aroma e shijshme e kafesë, e përgatitur në shumë stile, përfshi dhe kafenë turke. E vizitova një ditë Aurelën, e cila kaq herë më kishte ftuar për një kafe. Kur hyra brenda në kafene, sytë m’u vranë nga ngjyra e kuqe e tapetit, e kolltukëve dhe e mbulesave të tavolinave. Aty dhe bluzat e personelit të shërbimit ishin të kuqe e po ashtu edhe kapelet me strehë. Mbasi u përshëndetëm, e zonja e kafenesë më njohu me disa emigrantë shqiptarë, ulur në një tavolinë pranë banakut. Ndenja dhe unë me ta. Njëri prej tyre, që vazhdonte bisedën, ishte lushnjari Tare, ish-ekonomist në Ministrinë e Tregtisë së Jashtme, tjetri, edhe ai lushnjar, Ihsani, ish-shofer i kamionit “Albania” në ndërmarrjen e eksportit. Dy të tjerët ishin shkodranë. Ata sapo kishin lexuar librin e shkrimtarit humorist të mirënjohur Pëllumb Kulla “Skënder Sallaku ose si qeshnim nën diktaturë” e po diskutonin tërë humor, kënaqësi e shakara, kapituj të veçantë të librit. Pra, isha ulur në një auditor të vogël dhe, desha s’desha, duhej të merrja pjesë edhe unë në ato bashkëbisedime zbavitëse. Tarja e kishte hapur librin te faqja e anekdotave dhe tha: “Thuaj si të duash ti, po Sallaku e ka hedhur vahun pa u lagur, aq bukur!…” “Ashtu siç e hodhe edhe ti vahun dikur, për “qepën e detit”,- e ngacmoi Ihsani,- a po jo?”

Ndërkaq Aurela na solli kafetë, u ul dhe ajo me filxhanin e saj e u drejtua nga unë: “Me që kjo mikja jonë ka qenë ekonomiste…, Tarja lipset ta tregojë“shkresën e qepës së detit”…Ajo është kulmi!…,-qeshi e zonja e kafenesë,- për pak Tarja do të kalbej burgjeve…”

Tarja shtyu më tutje filxhanin e kafesë, ndezi një cigare e hyri drejt e në temë: “Punoja për shumë vite,-tha ai,- ekonomist plani në Ministrinë e T.J…Ishte krijuar gjithandej një situatë elektrizuese nga fushata e “shpikje racionalizimeve” dhe, o burra, kush t’ia kalonte njëri-tjetrit. Takova një ditë rastësisht një mikun tim agronom e ai më tha se kishte bërë një studim për qepën e detit, e cila ishte mjaft e kërkuar në botë dhe, po të eksportohej, buxheti ynë i shtetit do të kishte të ardhura mjaft të mira. Ia mbusha mendjen agronomit se shpikja e tij pa ndihmën time nuk pinte ujë, qoftë ky dhe ujë deti, dhe ramë dakord që këtë studim t’ia propozonim qeverisë nëpërmjet titullarit të dikasterit. Në ministri jo vetëm që e pranuan mendimin tim gjenial, por, siç mora vesh më vonë, fjala kishte vajtur në vesh të kryeministrit, Mehmet Shehut, dhe ai kërkonte urgjent, brenda 24 orëve një raport mbi studimin për qepën e detit.

E shkrova raportin dhe vendosa ta shtypja vetë në makinën e shkrimit nga frika se mos daktilografistja bënte ndonjë gabim. Te dera e hapur e zyrës sime më rrinin si xhebrail shefi i sektorit dhe punonjësja e protokollit, për të mos lejuar njeri të hynte në zyrë e të më ndërpriste. “…Shoku Tare…, shpejt…, e shtypët qepën e detit?” “…Bëni gati zarfin ku do të futet raporti i qepës së detit!” “…Hej…ju…, mos bëni zhurmë në korridor se Tarja po shtyp qepën e detit!”

Tarja ndërpreu rrëfimin e psherëtiu. Nxori shaminë e fshiu djersët në tëmtha. Pastaj vazhdoi: “I ndodhur në një tension të tillë shtypës, vendosa letrën e bardhë në makinën e shkrimit dhe, i rrëmbyer nga ethet e qepës së detit, që aq shumë ishte përsëritur nga të gjithë ato ditë, pa patur vëmendjen e duhur, me duar të dridhura fillova të shtypja:

REPUBLIKA POPULLORE E QEPËS SË DETIT

Ministria e Tregtisë së Jashtme

Numer…Protokoll…Datë…

…………………………………………………

Tani ju e merrni me mend se ç’ndodhi më vonë.”

Tares iu tha gjuha e filloi të pinte kafenë e ftohur. Ndërsa Ihsani, i gatshëm për të plotësuar, vazhdoi rrëfimin më tej: “Punoja në të njëjtin dikaster me Taren. Gabimin fatal të këtij miku që rri tani këtu me ne, d.m.th. që ia ndryshoi emrin Republikës Popullore të Shqipërisë me atë të qepës së detit, gabimin fatal pra, e zbuloi rastësisht daktilografistja jonë, e cila, e fyer nga mosbesimi që ishte treguar ndaj aftësive të saj profesionale, filloi ta lexonte raportin me vemendje tamam në çastin kur po e futnin në zarf për t’ia dërguar Mehmet Shehut. Por Tarja e hodhi mirë vahun me atë autokritikën e fortë…”

Tarja vazhdonte të fshinte djersët e përfundoi :” Se si shpëtova atëhere nga ai incident, nga ajo sekëlldi e madhe, që dhe sot kur e kujtoj, më del gjumi natën…”

- Tani kini durim e dëgjoni,-thashë ,- po ju tregoj edhe unë historinë e shkresave të zyrave, me të cilat është lidhur veprimtaria ime e disa dekadave:

Në fondin e gjuhës sonë shqipe sot ka rihyrë edhe fjala “bashki”, e cila lakohet gati për ditë, disa herë nga media, organet ekonomike e politike apo nga njerëzit e thjeshtë dhe hallexhinjtë. Këtu e dyzet vjet të shkuara punoja si ekonomiste në Ministrinë e Ekonomisë Komunale. Një ditë ministri na mblodhi të gjithë e na urdhëroi: “Lini zyrat dhe merruni të gjithë me arkivat. Ka ardhur urdhër nga lart: brenda dy javëve arkivat duhet të pastrohen nga shkresat e tepërta…S’ka diskutim…”

- Po, ka diskutim,- u hodh e tha xha Thanasi.- Arkivat do të jenë gjithmonë plot, se bashkitë i kemi ngarkuar me shkresurina të kota…

U trondit e gjithë salla e mbledhjes nga lëvizja e karrigeve, nga një valë mërmëritjesh habie dhe frike, nga oh-et dhe ah-et. Ministri, në presidium, i zgurdulloi sytë sikur t’i kishte mbetur ndonjë tabletë në fyt. Ndërsa nga mbrapa, nja gjashtë duar e tërhiqnin plakun Thanas për xhakete, të ulej në karrige sa më parë të ishte e mundur. Ç’kishte ndodhur? Ishte përmendur fjala tabu “bashki”, që nënkuptonte regjimet e kaluara antipopullore. Dhe aq më tepër kjo fjalë kishte dalë nga goja e Thanasit , një ish-ekonomist i dëgjuar i paraçlirimit, por tashti llogaritar i thjeshtë, për shkak të një “yçkle” në biografi. Dikush nga salla tha: “Xhaxhai donte të thonte “komiteti ekzekutiv”, por ju e njihni…humorin e tij”…Pra, çdo gjë iu la shakasë dhe, pasi përfunduan të gjitha buzëqeshjet, na u dhanë udhëzimet e kontrollit të arkivit, si do të procedonim, çfarë dokumentesh do të hidhnim e ç’do të ruanim në kohëzgjatje.

Bodrumi ku punonim ishte aq i ulët, sa ne detyroheshim të rrinim tërë ditën ulur, të shfletonim, lexonim, sistemonim ose të grisnim dokumentet e parëndësishme me të cilat mbushnim thasët. Dhe ishte një punë pa fund. Shkresat, në vend që të mbaroheshin, shtoheshin dita-ditës sikur të mbinin nga tavani, dyshemeja e nga muret. Tok me ne ekonomistët, punonte edhe xha Thanas llogaritari, i cili priste me padurim kalimin e disa javëve për të dalë në pension. I lodhur, ca nga mosha, ca nga sëmundjet, xhaxhai mërmëriste tërë shpoti: “E di ç’keni, djema? Nxirrni shkrepsen dhe veruni zjarrin, se të tëra këto shkresa profka janë: merren me historinë e gomarëve dhe hajvanëve që ka republika”… Por shoqja Miranda, që na drejtonte, iu vërsul e ia mori erzin: “ Tani që po ikën e na le, or plak i djallit, dashke të na vesh edhe zjarrin!” Pastaj ajo u drejtua nga ne duke na kërcënuar: “Pa i nxirrni përsëri dosjet nga thasët! Ato janë shkresa sekrete, duhen ruajtur përgjithnjë!”

Unë hapa grykën e thesit tim, nxora një letër të daktilografuar dhe e lexova me zë të lartë:

KOMITETI EKZEKUTIV I KESHILLIT POPULLOR TË RRETHIT TË LUSHNJËS

Seksioni Komunal

MINISTRISË SË EKONOMISË KOMUNALE

T I R A N Ë

Me anën e kësaj shkrese ju njoftojmë sa poshtë vijon:

E para. – Kali plak gri, ngjyrë miu, na ngordhi. Dërgoni urgjentisht 20.000 lekë të blejmë një kalë të ri, përndryshe plehrat do të mbeten rrugëve.

E dyta. – Në mungesë të dokut ngjyrë bezhë për të qepur rrobat-uniformë për fshesaxhinjtë dhe karrocierët e komunales, blemë një basmë të kombinatit “Stalin” me lule portokallije. Jemi bërë gazi i qytetit. Të gjithë tallen me ne. Ju lutemi na udhëzoni si të veprojmë.

Firma.

Ne të gjithë u gajasëm, por e premë gazin se kishim frikë mos na zemërohej shoqja Miranda…”He, shoqja sekretare,- i tha xha Thanasi,- ju lutemi na udhëzoni si të veprojmë!…”

Ndërkohë, kisha nxjerrë një tjetër xhevahir nga thesi. Lexova shkresen : “Ato koqet e verdha të kininove që na dërguat, i morëm e i shpërndamë…Ato koqet e kuqe ua dhamë falas grave 7-zëna” (ishte fjala për gratë shtatzëna)…

Nuk mbaj mend të kem qeshur ndonjëherë aq shumë në jetën time sa atë muaj që punuam në arkivën e Komunales. Bisedat, humori dhe anekdotat e stisura rreth eprorëve vazhduan për vite të tëra në zyrat tona, sigurisht të treguara nën zë…

Mandej, fati e pruri të emërohesha ekonomiste në Ministrinë e Financave. Dhe, më e pabesueshmja qe se ish-ministri i Komunales u emërua edhe ai zëvendës-ministër i Financave. Kur e takova një ditë rastësisht në korridorin e ministrisë së re, ia kujtova pastrimin e arkivave. Ky ishte “sebepi” që u thirra urgjentisht në zyrën e drejtorit tim, i cili nuk e fshihte dot zemërimin : “Shoqe…, këtu ka vetëm punë e disiplinë të fortë…Me zv-ministrin lidhem vetëm unë dhe…për probleme të caktuara.” Më tej ai ma bëri të qartë se këtu nuk hahej bukë nëpër zyra, nuk bisedohej korridoreve dhe se punohej edhe jashtë orarit kur afrohej koha e dorëzimit të buxhetit të shtetit.

Ditë më vonë kuptova se këtu as që bëhej fjalë për buzëqeshje, le pastaj të bëje humor…e rrethuar nga zyrtarë të veshur krëk, të heshtur e seriozë pas syzeve të shtrenjta me skelete ari.

Por, sic thuhet, e qeshura përhapet si sëmundje ngjitëse. Kjo ndodhi në mbledhjen e kolektivit të Ministrisë, ku diskutohej rreth direktivave për hartimin e buxhetit të ri. Secili duhej të fliste për sektorin që mbulonte, në frymën e kritikës dhe autokritikës, të plotësimit të planit buxhetor dhe, më e rëndësishmja, të bënte propozime konkrete për shkurtime financimesh për komitetet ekzekutive të rretheve. Sigurisht, nuk mund të rrinte pa diskutuar edhe portieri i ministrisë, Tomori, i cili, pa pritur radhën e fjalës së drejtorëve të nderuar apo shefave eprorë, ngriti dorën i pari.

Tomori i përkiste grupit të nëntëmijëshit, oficerëve që u zhveshën nga rroba ushtarake. Le të kthehemi mbrapa në kohë tek viti kur Shqipëria vendosi marrëdhëniet e para tregtare me Turqinë. Vapori i parë turk, i ngarkuar me mallra, po i afrohej portit të Durrësit. Tomori, duke ndjekur me dylbi lëvizjen e vaporit që nga brigjet e Durrësit, u dha urdhër ushtarëve të tij: “Bjerini turkut, se na zaptoi!…” Predhat e para goditën kiçin e vaporit. U dha alarmi. Alarm, si pasojë e të cilit Tomori përfundoi te dera e hekurt e ministrisë sonë.

“ Me diskutimin tim,-tha Tomori,- unë përfaqësoj masën popullore, së cilës duhet t’i dëgjohet fjala së pari. Dhe populli, për kursimin e parave ka një fjalë të urtë: “Shtri këmbët sa ke jorganin.” Po i shtrive më shumë, këmbët mbeten përjashta, po është ftohtë, dimër, s’ka dru, s’ka qymyr. Atëhere do ta zbresësh jorganin më poshtë që të ngrohësh këmbët. Si rezultat i kësaj, do të zbulohet gjysma e trupit e do të mbërdhish. Atëhere do ta ngresh prapë jorganin të mbulosh shpatullat. Po këmbët?…”

Lëvizjen e jorganit lart e poshtë portieri kursimtar e përsëriti nja njëzet herë duke shkaktuar tek të pranishmit në sallë të qeshura të mbytura, me shkundje supesh dhe duke fshehur fytyrën pas kurrizit të njëri-tjetrit se hajde t’i dilje para Tomorit pastaj. Një drejtor sektori, ulur pranë meje, theu lapsin më dysh dhe e flaku në dysheme, ngaqë s’përmbante dot të qeshurit. Veç…, gjithë kjo e qeshur nuk do të delte për mirë, pas asaj që do të tregoj më poshtë.

Afroi muaji i përpunimit të raportit të buxhetit. Kryeministri, atë kohë M.Shehu, nuk lejonte jo një ditë, por as pesë minuta vonesë në dërgimin e dosjes përfundimtare të buxhetit. Ekonomistët, që harronin familjet, nganjëherë edhe drekën, të mobilizuar, punonin në ethe. Zyrat e ministrisë oshëtinin nga telefonatat, kërcitja e makinave llogaritëse dhe e makinave të shkrimit. Kur përfundonte raporti, atë e lexonin të gjithë drejtorët me radhë, nga frika se mos shpëtonte ndonjë gabim, jo fjalë (kuptohet), por asnjë shenjë pikësimi…Të gjeje pastaj vrimë ku të futeshe nga kryeministri. Së fundi raporti lexohej nga ministri i Financave, firmosej prej tij dhe e merrte në dorëzim zyra e protokollit për ta nisur me postën sekrete. Ne, të vegjëlit, as që e shihnim ndonjëherë me sy raportin, megjithëse kontribuonim aq shumë për atë të shkretë.

E shtyrë nga kërshëria, prita para derës së zyrës dhe e ndoqa nëpër korridor shefen e protokollit, e cila sapo doli nga zyra e ministrit. Iu luta vetëm sa ta shihja pak dosjen me raportin. Ajo, pa u përgjegjur, shpejtoi hapat e u mbyll sakaq prapa hekurave të zyrës së saj. Unë futa fytyrën midis dy hekurave e iu luta përsëri: “Mos ki frikë, nuk e prek, vetëm sa ta lexoj shkresën përcjellëse.” Disa gra kureshtare në korridor, ndalën hapat, edhe ato. Ajo na e zgjati në largësi shkresën dhe unë lexova, si gjithnjë, me zë të lartë:

“K R Y E T H A R I T TË KËSHILLIT TË MINISTRAVE

Shokut Mehmet Shehu”

Duke mos u besuar syve, lexova edhe njëherë rrokje për rrokje, ashtu siç vepruan edhe të tjerët. Të kishte rënë tavani për tokë, a ndonjë tërmet shkatërrues, ishte pak për të shkaktuar atë panik, frikë e alarm ndër punonjësit me syze e pa syze, duke filluar që nga portieri e deri tek titullari. Në historinë e ministrisë, për herë të parë kishte shpëtuar një gabim, siç dukej jo dhe aq i vockël e i papërfillshëm. Daktilografistja, vetëm për një “H” e kishte cilësuar kryeministrin si“kryetharë!”

Ndërsa po shtypej me urgjencë një shkresë e re, nëpunësit kishin dalë nga zyrat e tyre në korridor duke pëshpëritur: “Si është e mundur?”, “Ky është kulmi!”, “Kush e gjeti gabimin?”, “Kur?”,“Ku?”, “Hapni, more, mirë sytë, që ju shplaftë…”

- Të kërkon ministri,- më thanë, tek po rrija si e trullosur në tryezën time.

Trokita me druajtje në zyrën e tij, por sekretarja ma hapi përnjëherë dhe u ndodha përballë një fytyre të verdhë ku mjekra vazhdonte të dridhej akoma. Ai më zgjati dorën e tij të thatë e të ftohtë.

- Ju shoqe…, falë syrit tuaj vigjilent…, na keni shpëtuar nga një e keqe e madhe…Nuk dimë si t’jua shpërblejmë…

Fjalët e ministrit delnin gjysma-gjysma, nga që vazhdonte akoma të ishte i shokuar.

- Fare thjesht,- u përgjigja unë,- që tashti e kisha marrë veten,- më lejoni të lexoj arkivin e ministrisë…

- Nuk lejohet! – u hodh e tha sekretarja,- ka dokumente sekrete!

- Të lejohet shoqja të futet në arkiv!,- urdhëroi ai.

Të nesërmen, duke ecur pas përgjegjëses së arkivit, zbrita në disa shkallë të ngushta e të errëta e dola në një sallë të madhe në katin e dytë. Edhe këtu tavani ishte i ulët sa të merrte frymën. Hodha përreth një vështrim plot kurreshtje…Me mijëra dosje me kapakë të zverdhur nga koha, të vendosura në rafte, përtokë apo mbi tavolina. Gjithandej vinte era kalbësirë, era molë dhe një erë karakteristike e letrës së vjetruar. Gruaja shoqëruese u largua dhe unë mbeta e vetme midis këtij mali me letra kundërmuese.

Zgjata dorën, mora një dosje, i shkunda pluhurin dhe e hapa. Lexova:

MINISTRISË SË FINANCAVE

T i r a n ë

“ Ju njoftojmë se kali plak, gri, ngjyrë miu, na ngordhi…”

Kësaj here nuk qesha. As nuk provova të hapja dosje të tjera. Era e kalbësirës më dogji fytin e më solli krupën. U ktheva nga kisha ardhur dhe, duke ngjitur shkallët spirale, kujtova sërish xha Thanasin tonë të Komunales dhe mendja më shkoi tek shkrepësja e tij.

Shkruan: Neki Lulaj/ Gjermani/

Në kuadrin e fotografive të shumta dallohen: Një pikturë e rrallë e Presidentit historik Dr. Irahim Rugova në biblotekën e Vatrës; moment duke ia dhuruar librat me poezi Kryetarit të Federatës Panshqiptare “Vatra”, Dr. Gjon Buçaj; Znj. Nikoleta Buçaj dhe editori i gazetës” Dielli”, Dalip Greca; atdhetari Adem Saliu dhe kryetari i Vatrës duke m’i dhuruar disa libra; unë me  kryetarin e Vatrës, Dr Gjon Buçaj dhe editorin e gazetës “Dielli”, duke shfletuar ca dokumente interesante nga arkivi; mysafiri i Vatrës nga Gjermania duke firmosur në librin e përshtypjeve të Vatrës; pamje në sallën e Konferecave të Vatrës mes dy kolosëve, Nolit dhe Konicës; me Rita Saliun dhe Lisa Gregory në Kishën Ortodokse në Massachusetts; me Gregory Steffon dhe Rita Saliun në Massachusetts; moment duke ia dhuruar librin “Balada e heshtje” Kryetarit të Festivalit të 15 Shqiptar, Zt. Frankli Zdrulli; në foltoren e Fan S. Nolit në Boston; kosovari i Gjermanisë në karrikën e Nolit në Boston; pranë varrit të editorit të parë të Diellit, Fan S. Noli, në Forest Hills Redwooo Ave 36; pranë pllakës përkujtimore të Konicës në Forest Hills Redwooo Ave 29, eshtrat e të cilit tashmë prehen në Atdhe.

***

Ç’është jeta pa dritën që ta jep dashuria, pyeste Schileri në kohën e tij. Një vizitë në Nju York, por edhe një ribashkim i përmallshëm me antarët e ngushtë të familjes së ndodhur larg trungut të Atdheut, i dha impuls përforcimit të dashurisë. Një vizitë në tokën e premtuar, tejmatanë brigjeve të mëndafshta rë Oqeanit, të bind se edhe këtu jetohet, madje më mirë se në disa vende tjera të globit tonë. Në ceremoninë e parapërgaditjes për një dasmë madhështore dugagjinase, zotit të dasmës Xhevat Lulaj dhe bashkëshortes së tij, Emines, u qeshët fytyra nga gëzimi për martesën e djalit të vetëm.

Lëvizje të palodhshme njerëzish në përhapje të dasmës. Pritje e përcjellje grupesh të ndryshme bashkatdhetarësh nga Shqipëria e Kosova dhe trevat e tjera të banuara me shqiptarë. Të gjitha këto m’i ripërkujtojnë ngazëllimet e moçme të trevave të Dukagjinit. Harroja se ku jam. Më dukej se isha në Kosovë, por kur dilja jashtë dhome t’i prisja e përcjellja dasmorët, para syve më dilnin ndërtesat e larta me një arkitekturë të përkryer, bulevarde të gjera dhe rrugë moderne me një infrastrukturë tipike amerikane. E dija se jam larg Kosovës, në Njy Jorkun e famshëm të Amerikes mike.

Më bëri përshtypje fakti se edhe këtu ruhen me xhelozi traditat tona, pritja, përcjellja, shërbimi me mirëseardhje, shërbimi me cigare e kafe, dhe pritje tjera të përzemërta. E unë, në heshtje, lexoj në fytyrat e secilit brengat e familjes, të vendlindjes, dhe mallin për Atdhe. Po qasej mbrëmja dhe njërëzit nuk kishin të ndalur. Ishte nata e parë për mua përtej oqeanit, edhe pse këtu koha ndryshon për gjashtë orë me atë të Europës. Si për çudi unë nuk ndjeja kurrfarë lodhjejeje. Në çdo anë ndjehej një atmosferë e veçantë dhe e papërshkruar gëzimi.

Rreth orës 18.00, në Odën e burrave, me një celular në dorë hyri vajza e vëllait, Albulena, dhe m’u drejtua: Xhaxhi im i dashur, një telefonatë për Ju! Në anën tjetër të telefonit më lajmërohet Rita Saliu, më fjalë shumë të ngrohta: Vëlla Neki, mirëse ke ardhur në shtetin tonë! Po si e kalove rrugëtimin, si e ke lënë familjen dhe si i gjete më të dashurit tu në New Jork? Uroj që të kaloni mirë! Rita, pa vonuar kalon në temë: Neki vëllai! Ademi dhe unë vijmë nesër në mëngjes, dhe shkojmë së bashku për t’a vizituar Federatën Panshqiptare të Vatrës. Takimin zyrtar e kemi pregaditur me kohë, andaj kaloni mirë deri nesër!

Oda e Nju Jork-ut, me burra nga Kosova, kishte renë në qetësi duke e përcjellur me vëmendje telefonatën time me motrën end të dashur, Rita. Daja im që ka lënë të tetëdhjetat, e then qetësinë e end duke mu drejtua me këto fjalë: Valla bre lum daja, ne këtu jetojmë qe sa dekada, e Vatrën ende nuk kemi pasë rastin ta vizitojmë. E ty dhe mikut end që te ftoi në telefon, I lumtë! Kurse unë nga modestija nuk doja që të bisedoja para kohe për këtë vizitë të caktuar, për kohën e rezervuar enkas për mua nga miku im, Ademi dhe Rita Saliu, andaj doja të kalonim në një temë tjetër. Një zile tjetër ndërpreu bisedën dhe një grup bashkëkombasish, erdhën me rastin e dasmës dhe vërtetë u ndryshua tema e bisedës.

Tani, në shpirtin tim kishte filluar të ndërtohet porta e një muri të ri të fantazisë për vizitën që do t’ia bëjmë nesër Federatës Panshqiptare ”Vatra”, Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, çerdhes së ngrohtë të organizatës më të fuqishme patriotike të diasporës shqiptare dhe organizatës më jetëgjatë të emigracionit shqiptar gjatë shek. XX, aty ku dikur Fan Noli, Kristo Floqi, Faik Konica dhe patriotët e tjerë shkrinë kohën, mundin dhe pasurinë për çështjen e shenjtë në ndihmesë të shtetit I cili gjendej në udhëkryqin më të rrezikshëm, me ç’rast, më 20 dhjetor 1912, siç pat shkruar një analist I kohës “kish lindur Shqipëria, fëmija më I vogël I Europës, një fëmijë I vogël e I sakatuar, me kumbar”. Sir E. Grein. (“N.Jorgaqi, Jeta e Fan S. Nolit, fq. 278).

Vatra e bekuar e rilindsëve tanë /

Të nesërmen në mëngjes herët, mysafirë të parë në përharje ishin Adem e Rita Saliu, ku pas një qëndrimi të shkurtë vazhduam rrugëtimin në drejtim të Federatës Panshqiptare “Vatra” në New York. Makina na ndali para hyrjes ku bëmë përpjekje që t’i bejmë ca foto, por pa pritur u hap dera dhe u duk një burrë i pashëm që në shiqim të parë lënte përshtypjen e një diplomati amerikan. Në shoqeri me Ritën u ngjitëm shkallëve të Vatrës. Burri para derës na uroi mirëseardhje në shtëpi, duke na u prezentuar me emrin Dalip Greca, dhe na shoqëroi në dhomën e pritjeve zyrtare. Urdhëroni e uleni se kryetari pasë pak do të vijë. Është këtu, por për momentin i zenë me një delegacion.

Veprimtarja e pa lodhur dhe aktivistja e humanistja e çështjes shqiptare, Znj. Rita Saliu, si bija e shtëpisë në Vatër, bëri prezantimin tim para miqve në pika të shkurta. Njëkohësisht edhe mua më njoftoi me Nikoletë Buçaj, si dhe me Dalip Grecën, ish editorin e Illyrisë dhe editorin aktual të Gazetës Dielli. Pastaj filloi biseda e njoftimeve miqësore e individuale. Ne selinë e Federatës Panshqiptare “Vatra” na rrethonte një ambient i rrallë e i paparë. Më dukej se muret dhe të gjitha ato foto historike në kornizë, përshpërisnin dhe buzëqeshnin shqip. Më dukej se krenoheshin me punën e tyre, e bashkë me ta krenohesha edhe unë. Mua që m’u dha rasti t’i vizitoj, falë Adem dhe Rita Saliut, të cilën vizitë e kisha ënderruar që nga koha kur kisha lexuar e mësuar për emrin e Fan Nolit, Kristo Floqit dhe Faik Konicës. Shpalimet historike për aktivitin e shqiptarëve që bashkëvepronin me Federaten Panshqiptare ”Vatra” janë të paharruara.

Biseda jonë e përzemërt vazhdonte tempon e vet, sikur të ishim miq të vjetër, si nga ana e sekretareshës së Vatrës, si nga ana e editorit të Diellit. Nga kjo pritjeje e përzemërt e miqësore unë ndjehesha para një befasie të këndshme të një ambienti të ngrohtë. Në bisedë e sipër, Zt. Adem Saliu rrëfente diçka shumë interesate për aktivitetin e Vatrës, për punën e vatranëve dhe të komunitetit shqiptar në Nju York e mbarë Amerikës. Papritur u hap dera dhe të gjithë brofëm në këmbë në shenjë respekti. Edhi Kryetari i Federatës Panshqiptare të “Vatrës”, Zt. Ghon Buçaj. Edhepse e kishte njoftuar me kohë për vizitën tonë, Ademi bëri prezentimin tim: Është Neki Lulaj, një veprimtar dhe një poet nga Europa. Në shtrëngim duarsh e përqafim e sipër si dy vëllezër të një gjuhe e të një gjaku, mua më tradhëtuan ndienjat dhe me rrodhën lotët e përmallimit.

Biseda jonë miqësore dhe e përzemërt vijoi në një ambient të shoqëruar nga miqtë e Vatrës, Adem e Rita Saliu, Dalip Greca dhe prania e Znj. Nikoleta Buçaj, si dhe me blicat e foto kamerave në sallë. Kryetarin rrjedhimisht e njoftova për aktivitetin dhe punën time në Gjermani, pastaj e njoftova për rrjedhat e Akademisë solemne qe u organizua nga Lidhja e Shqiptarëve në Botë me qendrën në Frankfurt, që u mbajt më 20 tetor të vitit 2012 në shenjë të 100 vjetorit të Pavarësisë, ku kërkoi falje për pamundësinë e pjesëmarrjes së tij në atë manifetsim shkencor, duke theksuar se me kohë ka qenë i ftuar. Pastaj e njoftova për bashkëpunimin e ngushtë dhe korrespodencën e rregullt që e kemi me një veteran nga diaspora shqiptare e Rumanisë, duke folur shkrutimisht edhe mbi aktivitetin e Lidhjes së Shoqatës së Shkrimtareve, Artistëve dhe Krijuesve Shqiptarë në Gjermani, nënkryetar i cilës jam.

Në shenjë respekti Krytarit Buçaj ia dhurova pesë librat e mia me të poezive dhe antologjinë ”Trinomi i lirisë”, të bashkautorve Lulaj dhe Qyqalla. Ishte shumë i kenaqur për punën dhe aktivitetin që e zhvillon diaspora shqiptare e  Gjermanisë me Bukureshtin dhe me dy gazeta të famshme, Bota sot dhe Zemra Shqiptare, duke na uruar suksese të mëtejshme. Më pastaj, me insiativën e krytarit Buçaj, vizituam bibliotkën e Vatrës, duke na njoftuar me një mori gjërash shumë të vjetra si thesar i trashëgimisë së vatranëve me një lashtësi mbi një shekullore, pastaj me procesverbalet që nga koha e Nolit dhe e Konicës, si dhe e patriotëve të tjerë shqiptarë që kishin kontribuar në mbajtjen gjallë të kësaj “Ambasade” shqiptatre. Njëkohësisht, ata më dhuruan libra, broshura e studime që janë bërë për ”Vatrën” dhe disa ekzemplarë të gazetës “Dielli” e shumë gjëra të tjera me vlera të veçanta kombëtare.

Nga Kryetari Buçaj mësova për punën e palodhur studioze në sistemimin e arkivit dhe gjërave të tjera interesante që i bën editori i palodhur i gazetës “Dielli”, Zt. Dalip Greca, një shqiptar i pajisur me një vullnet të pashoq dhe me një pedantëri të rrallë. Në bibliotekë kishte shumë fotografi interesante të kohërave dhe dekadave të ndryeshme: At Fan Noli, Kristo Floqi, Faik Konica, Paskal Aleksi, Kristo Kirka, Lambri Çirkozi, Elia Tromara, Kosta Vasili dhe të delegacioneve të ndryshme shqiptare që kishin vizituar Amerikën. E pamë edhe shtypshkronjën e vjetër të vatranëve tanë, pastaj uniformën e parë ushtarake shqiptare të vitit 1916, një gjë që nuk e kisha parë kurrë më parë. Një vend të veçantë ishte një pikturë e madhe e presidentiti të parë historik të Kosovës, Dr. Ibrahim Rugova me flamurin dardan dhe shumë objekte tjera interesante.

Njëkohësisht m’u ofrua libri i përshtypjeve të mia që mes tjerash shkrova: “Këtu, përtej Oqeanit takova botën shqiptare, njerëzit e vyer, Gjon Buçaj, Dalip Greca, Nikoleta Buçaj, vravashkat që së bashku me aktivistët e tjerë shqiptarë nuk e lejojnë kurrë të shuhet kjo prushnajë mbarëshqiptare. Lavdi! Pas shumë fotosh e njoftimesh që patëm atë ditë me një shpirt të pasuruar me një mësim të ri mbi figurat e kombit të cilë shkrijnë djersë, mund e pasuri për shqiptarinë, u ndamë me shtërngime duarsh e me një shpirt të zhurritur nga malli, duke i dëshiruar njeri-tjetrit punë të pa lodhur e mbarësi në jetë. I shoqëruar nga aktivistët Adem e Rita Saliu, vizituam Qendrën Tregtare Shqiptare në Bronx, ku edhe drekuam së bashku në një restoran shqiptar. Në mbremje u përshëndetëm me kujtimet më të bukura që i fitova unë, falë Ademit dhe Ritës.

Dasma shqiptare në trojet amerikane /

Dita e Dielë. Dasma në Nju York ishte tipike kosovare. Ndryshonte ngase dasmorët niseshin për te shtëpia e nuses me dy flamuj, ate amerikan dhe shqiptar, dhe se krushkët shkonin të gjithë një një autoveturë speciale, kurse krushqit me autovetura të tjera. Edhe tek miqët e ri çdo gjë ishte e traditës. Për mua kishte karakteristika të tjera, sepse pata fatin të takohem me bashkëmoshatarët e mi të studimeve, profesorë të mi të dikurshëm dhe bashkëfshatarë qe i kisha takuar para njëzete e pesë viteve. Edhe te miqët e ri pat muzikë burimore shqiptare të traditës. Çifti i ri me i lumtur, Alberti dhe Shkurta, ishin aktorët kryesorë të kesaj dite dhe mbrëmjeje të hareshme e që dasma e filluar pasditën e shtunë, do fa ketë kulmin e saj në restorantin e zgjedhur për karërqind dasmorë, të cilët i argëtoi muzika e zgjedhur popullore dhe vallëzimet tipike shqiptare, të ruajtura brez pas brezi me një xjelozi dhe besnikëri të pashoqe, ketu përtej brigjeve të mëndafshta të oqeanit Atlantik.

Rëndësi të veçantë pati edhe një vizitë në Mannhetan, të shoqëruar me dhëndërrin e ri, Albertin, unë dhe mesuesi im i dikurshëm në tetëvjeçare, vëllau i madh Demushi, tashmë i pensionuar. Një sheti e vizitë nga Bronxi, Albany e Mannhetani, buzë oqeanit. Çfarë të shikonin sytë më shumë se ndërtesat e mëdha që preknin me buzë majat e qiellit të kaltërt! Pasoi pastaj një vizitë Biblotekës me të vjetër të New Yorkut, e posaçërisht Qendrës Ndërkombëtare të Tregtisë, që ta përkujton me keqardhje tragjedinë e Shtatorit të Zi (2001), kur humbën jetën mbi tremijë njerëz të pafajshëm.

U kthyem në mbrëmje pas një lodhjeje të këndshme. Një ditë e veçantë për mua ishte dita kur pata caktuar t’i bëj një vizitë motrës sonë Rita. U takuam së pari në shtëpi, e më pastaj na u dha rasti të rrugëtojmë së bashku për në Boston. Kisha plane të ndryshme se si të shkoja, por fati i prin njeriut që për pakë ditë nuk mund ta shohë Amerikën. Nipi im, Zt. Fatmir Krasniqi, me banim në Nju Xhersi, më lajmërohet me telefon dhe më thotë: Dajë, nesër kam huazuar nga puna e përditshme një ditë të lirë, dhe jam në dispozicionin tënd që të shkojmë kah t’i kesh ti planet! Mos llogarit në asgjë se unë jam në disponimin tënd! Mirë, i përgjigjem, nesër e kisha në plan ta vizitoj motrën Rita Saliun dhe bashkë me të kemi një takim të paralajmeruar me Adem Saliun që të takohemi me At Arthur Liolini, pasardhësin e At Fan Nolit në Boston.

Diku rreth orës gjashtë të mëngjesit jam aty dhe fillojmë rrugëtimin. Kaluam disa qinra kilometra dhe arritëm tek shtëpia e Adem e Rita Saliut. Një mikpritje bujare në një dhomë modeste e dekoruar për mrekulli. Në një vend të veçantë kishin zenë medaljet, diplomat, mirënjohjet, dekoratat, fotografitë me President Rugovën e president Bil Klintonin, me Merlin Olbrajtin, me President Bamir Topin, me Akademik Mark Krasniqin, me Vesley Clarkun, me shumë foto refugjatësh nga Kosova që i kishin strehuar bashkëshortët Saliu në shtëpinë e tyre muze. Veprimtarja, humanistja, atdhetarja e poetja Rita Saliu ishte shumë e përmbajtur dhe nuk lavdërohej për shërbimin e bërë bashkatdhetarëve tanë, të sëmurëve e të plagosurve që i kishte marrë vullnetarisht nga Kosova në shërbime vetanake. Ajo kurrë nuk ishte ndjerë lodhje për mundin e vullnetin dhe punën e saj 24 orëshe, pa pushim e gjumë dhe lodhje mes tjerash pohon: “Nuk është kurrë lodhje as molisje kur njeriut i jepet shansi të sakrifikohet e të puojë për Atdheun e vet.” Dhe, pas një kaftjalli të lezetshëm dhe një kafeje tradicionale, e morrëm rrugën për në Boston.

Kryekisha Orthodokse Shqiptare e Bostonit me vlera të shejta

Gjatë rrugës bisedat ishin ndër më të ndryshmet. Rita na shpjegonte se në cilat pjesë të Amerikës gravitojnë me shumë shqiptarë përveç Nju Yorkut. Me t’u ofruar në Massachusetts, më njofton se më 31 maj dhe 1 e 2 qershor, në Kishën Ortodokse shqiptare “Fjetja e Shën Mërisë”, mbahet Festivali i 15-të Shqiptar, ku pritet të marrin pjesë mbi 20 mijë bashkatdhetarë. Neve rastësisht gjendeshim pranë asaj Kishe, dhe i them unë Fatmirit: “Pa ndale çik këtu, të lutem, se ajo Shqiponjë e madhe po me jep me kuptue se jemi dikund afër, në komunitetin shqiptar.” Me të ndaluar, shof një pllakatë të madhe në gjuhën shqipe ku shkruate YLIRIA. E Rita na thotë se pikërisht për këtë kishë e pata fjalën, se mu në këtë kishë kam mbajtur disa takime në Informimin dhe sensibilizimin e çështjes së Kosovës. Posa e ndalëm makinën, ajo nxitoi tek hyrja e Kishës kur doli një grua e cila na urdhëroi të hyjmë brenda. Unë u prezentova, por edhe ajo më tha: “Më quajnë Lisa Gregory. Prindërit e mij janë të ardhur moti nga Drenova e Korçës, por unë nuk di mirë të flas shqip.”

Sa bukur dhe sa dhembshëm, flisja me vetëveten: Asdreni i Drenovës dikurë në Bukuresht, dhe Lisa Gregory me origjinë drenovare sot në Amerikë. Me të hyrë në Shtëpinë e Zotit, para se të arrijmë te altari, më ranë në sy librat e zeza me shqiponjë ngjyrë ari në kopertinë. Me të shfletuar, pamë se gjysma ishin anglisht e gjysma shqip. Të gjitha freskat bukura të punuara ishin vetëm në gjuhën shqipe. Bëmë ca foto të bukura dhe pa u përngutur dolëm jashtë, dhe në dalje u takuam me famullitarin e kishës, Zt. Gregory Steffon dhe me Zt. Frankli Zdrulli, me të cilët bëmë ca foto dhe na ftuan në Festivalin e 15 Shqiprar, kurse unë ua dhurova librat “Balada e Heshtjes” dhe “Bukuri e bekuar”.

Pasi u përshëndetëm përzemërsisht me ta, vazhduam rrugën për në Boston, ngase atje e kishim orarin e caktuar të një takimi të ri. Ishte pakë sa e gjatë rruga dhe nuk mundëm të arrijmë me kohë që të takohemi më At Arthur Linolinin (pasuesin besnik të Nolit), por ai ngase kishte paur një takim tjetër kurse ne ishim vonuar duke e porositur sekretareshën që të takohemi bashkë në Kryekishën e Orthodokse Shqiptare ne Boston, themeluar nga Fan Noli.

Mikprita ishte e shkëlyeshme me një buzqeshje bujare në sallën e rezidencës për mysafirë. Çdo gjë ishte e nivelit të lartë, nga sekretaresha e Kishës e cila e fliste një shqipe të pastër duke pohuar: Unë nuk di shumë fjalë shqipe, por vehten e ndjej si shqiptare. Pastaj nga ajo mësuam për aktivitetin e shqiptarëve në Boston dhe rrethinë, si dhe mbi punën shumëvjeçare të pasardhësit besnik të Nolit. I shoqeruar nga Rita Saliu dhe Fatmir Krasniqi, bëmë disa foto në foltoren e Nolit. Si shumë bij të shquar të shqipes që e kanë vizituar këtë vend të shenjtë, edhe unë pata rasti që të ulem në karrikën e Nolit.

Sekretareshës së Kishës ia dorëzova për bibliotekë pesë përmbledhjet e poezive të mia dhe  pas ca fotove tjera u ndamë miqësisht me një lamtumirësi të përzemërt jetësore. Neve vazhduam rrugëtimin për në varrezat Forest Hills-Boston, në Redwooo Ave 36, ku pushon trupi i pa jetë i Fan S. Nolit, dhe mu në të njejtën rrugë është Pllaka përkujtimore ku deri para ca vitesh kanë pushuar eshtrat e Faik Konicës. Ne të tre, me tufa lulesh dhe me nga një minutë heshtjeje, i uruam lavdi jetës dhe veprës së pavdekshme të Nolit dhe Konicës. Pas qëndrimit dhe shoqërimit dyorësh me burrat e kombit, neve vazhduam rrugën e kthimit për në Mansfield në shtëpinë e Adem e Rita Sliut.

Pas një darke solemne me Ademin, Veliun babain e Ritës, Fatmirin, dhe pas shumë dhuratave (Kompleti i Nolit nga studijuesi Nasho Jorgaqi që ma dhuroi Adem Saliu dhe disa dhuratave të tjera), në mbrëmje udhëtuam për në New York, pas një dite të ngjeshur me aktivitete kulturore, falë çiftit të mrekullueshëm bashkëshortor, Adem e Rita Saliut. Në ndarje Rita më premtoi se do përpiqet të ma mundësojë një takim me Editorin e gazetës Iliria, Vehbi Bajrami, që ishte shumë i zënë, ndaj këtë e lamë për një herë tjetër, për një takim të ri me Amerikën mike. Të gjitha këto vizita, mbresa, e takime do të më ngelën ndër kujtimet më të çmueshme të jetës sime. Më vjen keq, sepse për një kohë kaq të shkurtë, nuk mund të shifet krejt Amerika.

ZVICRA PIONIERE E DEMOKRACISË DIREKTE NË BOTË – KANCELERIA FEDERALE SHTATMADHORIA E KËSHILLIT FEDERAL NË SHËRBIM TË SË DREJTËS POLITIKE/
Nga ELIDA BUÇPAPAJ dhe SKËNDER BUÇPAPAJ/

KANCELERIA FEDERALE, SHTATMADHORIA E KËSHILLIT FEDERAL – NË SHËRBIM TË SË DREJTËS POLITIKE – E-VOTING

Në ditën e tij të pestë, qershori i ka marrë plotësisht frenat jo vetëm për të pritur stinën aq dëshpërimisht të vonuar të pranverës, por edhe për ta bërë ndërrimin e saj me stinën e verës. Dhe ditët e bukura janë një nga privilegjet që fati ua rezervon shpesh udhëtimeve të gazetarëve të APES. Trenat nga dy drejtimet kryesore, ai nga Bazeli dhe ai nga Gjeneva, kanë mbërritur gati njëkohësisht, kështu që ne takohemi dhe së bashku, në grupe që improvizohen përgjatë rrugës që nga stacioni qendror, ne mbërrijmë tek Qendra e Mediave. Atje na pret, tejet ngrohtësisht, tashmë miku ynë Claude Gerbex, përgjegjës i informacionit në gjuhën frënge pranë Kancelerisë Federale të Zvicrës.

USHTRIMI I MIRË I SË DREJTËS POLITIKE – NJË MISION I KANCELERISË FEDERALE

Veprimtarinë e sotme e organizon Kanceleria Federale e Zvicrës. Ndonëse një vit më vonë nga ajo e vjetshme, ditët ngjajnë aq shumë me njëratjetrën, pothuaj njëlloj mikpritëse, sa mund ta quash ndoshta një nga rastet e pakta e gati të pamundura kur, sado nga larg, ditët e kopjojnë vetveten. Natyrisht, itinerari nuk është i njëjtë dhe tema është krejt tjetër.

Jemi katër ditë para referendumit të së dielës, 9 qershor 2013, ku njëra nga dy çështjet për të cilat, nëpërmjet një iniciative popullore, qytetarët do të japin verdiktin e tyre nëse tash e tutje Këshilli Federal do të zgjidhet drejtpërdrejt nga populli apo do të vazhdojë të zgjidhet nga Parlamenti i dalë prej votës së popullit. Kështu demokracia zvicerane, në rrugën e saj të përkryerjes së pandërprerë, po përgatitet drejt një faze më të lartë të saj si demokraci sa më direkte.

Pasi pijmë kafen e mëngjesit, gjatë së cilës kemi praninë dhe biseda nga afër me Kancelieren Federale zonjën Corine Casanova, fillon Konferenca për Shtyp. Duke drejtuar vështrimin tek dekori i sallës së konferencave, zonja Casanova, na thotë “Ju gazetarët jeni veshët e hapur të shoqërisë, për të kapur gjithçka që përbën realitetin.” Në Shqipëri, mjerisht gazetarët janë veshët e politikanëve dhe pronarëve. Fillon referimi i zonjave Casanova dhe Barbara Perriard, drejtuese e Seksionit të të Drejtës Politike, të cilat pastaj iu përgjigjen pyetjeve që nuk kanë të mbaruar. Me zonjën Perriard, lindur dhe rritur në Bazel Land, në kantonin tonë, patëm edhe një bisedë të veçantë para fillimit të konferencës. Ajo i ka mbaruar studimet për drejtësi në Universitetin e Bazelit dhe vjen në detyrën e saj, ku punon prej tri vitesh, pas një përvoje në marrëdhëniet publike në sektorë privatë, politikë dhe shtetërorë.

Kanceleria Federale, ia kujtojmë lexuesit, është një agjenci e nivelit të departamentit, pra të ministrisë, në administratën federale të Zvicrës. Ajo është organizuese e stafit të qeverisë federale, Këshillit Federal. Prej vitit 2008 drejtohet nga Kancelarja Federale Corina Casanova e Partisë Kristiane Popullore Demokratike të Zvicrës. Zonja Casanova takohet çdo javë me Qeverinë Federale. Qytetarët po ashtu, kanë të drejtë të jenë të informuar sa më shpejt dhe saktë. Kanceleria Federale siguron bashkërendimin e komunikimit të Konfederatës dhe respektimin e pluralizmit gjuhësor nga ana e Administratës Federale ndaj opinionit publik. Zëdhënësi Këshillit Federal dhe nënkancelar André Simonazzi i informon mediat dhe qytetarët në mbarim të mbledhjes javore të Qeverisë Federale. Kanceleria Federale është përgjegjëse për publikimin e Përmbledhjes Federale, e Fletores Federale dhe e Përmbledhjes sistematike të të Drejtës Federale. Botime si “Konfederata me pak fjalë” ia ilustrojnë popullit zviceran Shtetin zviceran dhe funksionimin e tij. Kanceleria Federale ka prani të madhe në internet, ajo administron faqet elektronike të Konfederatës: www.admin.ch, www.bundesrat.admin.ch,www.bk.admin.ch, www.news.admin.ch e portalin zviceran www.ch.ch. Ajo promovon ndër të tjera Qeverinë elektronike (E-Government) dhe i bashkërendon veprimtaritë e webmasterve të departementeve (ministrive).

ZVICRA VENDI I REFERENDUMEVE

Ushtrimi i mirë i së drejtës politike është një nga misionet kryesore të Kancelerisë Federale. Në Zvicër, në shkallë vendi, çdo vit zhvillohen 3-4 votime popullore. Të drejtat politike ushtrohen nëpërmjet iniciativave popullore. Mjaftojnë 100 000 nënshkrime të mbledhura, në një periudhë 18 mujore, për të mbajtur votime për një temë të caktuar, e cila rezulton me ndryshime kushtetuese. Për një referendum popullor mjaftojnë 50 000 nënshkrime, të mbledhura brenda gjashtë muajsh, për të shkuar në votime popullore. Referendumet popullore janë fakultative dhe kanë të bëjnë me ndryshime ligjesh, ose janë detyruese dhe kanë të bëjnë me ndryshimin e neneve të Kushtetutës.

Ushtrimi i demokracisë direkte në Zvicër është më i vjetri në botën moderne. Daton më 1891, ku u mbajt iniciativa e parë popullore, nga të cilat deri tash janë zhvilluar 183. Numri i referendumeve të zhvilluara në botë nga vendet sovrane që nga Revolucioni Francez deri më 25.11. 2012, është 1622, nga këto 577 janë zhvilluar në Zvicër, pjesa tjetër – në Amerikë 172, në Afrikë 156, në Azi 106, në Australi e Oqeani 113, në Lindjen e Mesme 101, në Evropë 397. Pra, në Zvicër janë zhvilluar më shumë se një e treta e referendumeve në shkallë botërore, çka e bën Zvicrën pionere të demokracisë direkte në botë.

E-VOTING– VOTA ELEKTRONIKE

E veçanta e referendumit të 9 qershorit 2013 është edhe shtrirja më e madhe e votës elektronike. Krahas votimeve elektronike në përqindje të caktuara në kantonet e ndryshme, votën e tyre do ta japin në mënyrë elektronike, pra nëpërmjet Internetit, 70 000 zviceranë që ndodhen jashtë vendit, si dhe 90 000 zviceranë të kantoneve Gjenevë e Nojshatel. Vota elektronike ka disa përparësi, krahasuar me hedhjen e fletës së votimit në kutinë përkatëse dhe me votën e dërguar me korespondencë. Kjo mënyrë e lehtëson votimin e qytetarëve jashtë vendit, po ashtu të qytetarëve invalidë. E bën të pamundur ndikimin e votuesit në dhënien e verdiktit të tij. E krijon mundësinë për një numërim të shpejtë të votave dhe për një nxjerrje sa më të shpejtë të rezultateve përfundimtare të votimeve. Zvicra është vendi që i nxjerr më shpejt rezultatet përfundimtare të votimeve, prenda pak orëve.

E-voting, votimi elektronik, ka edhe mangësitë e tij. Dhe këto përbënin edhe objektin e pyetjeve të shumta nga ana e kolegëve pjesëmarrës në Konferencën e Shtypit. Bëjnë, madje edhe nga dy-tre pyetje secili: Robert (Bob) Evans, Jean-Paul Hoearau, Freddy Mulongo, Rui Martins, Yury, Emilia, Julia e tjerë. Krahas vështirësive teknolgjike, vështirësive për t’u shkëputur nga mënyrat tradicionale, ekzistojnë edhe probleme të natyrës së fshehtësisë së votës, çka konsiderohet e cënueshme për shkak se dihet adresa e votuesit. Prandaj kjo mënyrë është shtrirë nëpërmjet projekteve fillestare në terrene më të gatshme e më të përshtatshme për t’u përqafuar me dëshirën e vetë qytetarëve nga njëra periudhë kohore në tjetrën. Përveç Zvicrës (prej 2004), deri tash në Evropë, janë vetëm Estonia (2005), Norvegjia (20011) dhe Franca (2011) që e praktikojnë votën elektronike.

Pikërisht për shkak të mangësive, sado të kufizueshme, votimi nëpërmjet postës elektronike ka shtrirje graduale, ndonëse gjithnjë e më të sigurt. Në përgjigjet e pyetjeve, zyrtarët e Kancelerisë Federale e krahasojnë procesin e shtrirjes së votës online me procesin e formimit të vetë Zvicrës. Më 2000, kantonet e Gjenevës, Nojshatelit dhe Zyrihut, themeluan votimin elektronik, ashtu si kantonet Uri, Shvic dhe Untervalden më 1291 themeluan bërthamën e Zvicrës së sotme. Prej vitit 2011 tashmë 11 kantone janë përfshirë në këtë mënyrë të pjesëmarrjes politike.

Projekti i është besuar pikërisht Kancelerisë Federale, si ndërlidhës e bashkërendues i përpiktë i bashkëpunimit mes kantoneve. Ndryshe nga vendet e tjera, të cilat i organizojnë votimet elektronike në qendrat e votimit, Zvicra, ku 90% e votave dërgohen me postë, ka parë Internetin si rrugën më natyrale të zgjerimit të mundësive të votuesve për të marrë pjesë në votime. Zvicra ka organizuar një mënyrë të hyrjes në sistemin E-voting në atë formë që sekreti i votës gjatë numërimit të jetë i respektuar.

Organizata e Zviceranëve që jetojnë jashtë vendit është më e kënaqura për mënyrën elektronike të votimit: “Është vërtetë e rëndësishme që të gjithë zviceranët që jetojnë jashtë saj, pavarësisht se ku ndodhen, mund të marrin pjesë në proceset politike dhe demokratike falë E-votimit.” E-votimi është i mundur në vendet anëtare të Bashkimit Evropian dhe në shtetet të cilat kanë firmosur Wassenaar Arrengement, si dhe disa shtete të tjera më të vogla të Evropës. Rreth 90% e zviceranëve jashtë atdheut që marrin pjesë në këto votime jetojnë pikërisht në këto vende.

INTERNETI E AFRON SHTETIN PRANË POPULLIT, KU ÇDO VOTË PËRKTHEHET NË DEMOKRACI
Interneti e afron shtetin më pranë popullit. Dhe çdo votë përkthehet në demokraci. Për këtë Konfederata dhe kantonet janë duke bërë gjithçka që vota elektronike të ketë siguri sa më të lartë që të jetë e mundur. Përparësi kryesore ka pikërisht zhvillimi i sigurisë sa më të lartë të sekretit të votës. Kjo është arsyeja pse vota elektronike po shtrihet gradualisht, nën moton: ngadalë, por sigurt. Mbahet lidhje konstante me Universitetet politikenike të vendit, me qëllim përsosjen.

Kështu, që nga viti 2000, kur fillloi eksperimentimi, vota elektronike ka pasur këtë shtrirje: 2004 – Gjeneva, projekti i parë pilot i votës federale; 2005, Nojshateli; 2008, Gjeneva, Nojshateli dhe Zyrihu projekte paralele pilot. Po atë vit Nojshateli ekeperimentoi për herë të parë votën elektronike të votuesve jashtë vendit. 2011, marrëveshja e Gjenevës, Bazelit Qytet, Lucernës dhe Bernës për zviceranët jashtë vendit. 2009 krijimi i konsorciumit të votës elektronike që përfshin kantonet Argau, Friburg, Graubynden, Shafhauzen, Sent Galen, Soloturn e Turgau. 2011 projekti i parë pilot për zgjedhjen e Këshillit Nacional në kantonet Bazel Qytet, Argau, Graubynden dhe Sent Galen, ku u përfshinë edhe zviceranët jashtë vendit. Më 2015 synohet që të gjithë zviceranët jashtë vendit të përdorin E-votimin për zgjedhjet e Këshillit Nacional.

NË LARTËSINË E MYSAFIRËVE TË MAISON WATTEVILE

Nëpër Sheshin Federal, pranë shatërvanëve lozonjarë, përskaj ahave dekorativë lotues, pastaj nëpër sheshin e Mynsterit dhe hollësive të tjera, të fiksuara për të kushedisatën herë në shkrepjet tona fotografike dhe filmimet tona, zhvendosemi në këmbë në Maison Wattevile, kështjellën e famshme ku priten mysafirët më të lartë të Bernës zyrtare, një mjedis që të ofron gjithnjë risi kureshtare të pazbuluara më herët, ku çdo objekt, çdo hollësi përveç funksionit utilitar (dobiprurës) ngërthen në vete arte të zbukurimit dekorues si dhe shpalos në kënde të ndryshme dhe në kthina e salla të ndryshme nëpër mure gjithandej piktura të paktën që nga Rilindja Evropiane e këndej. Ne kishim qënë edhe herë të tjera në Maison Wattevile në konferenca për shtyp, duke shoqëruar të ftuarit e lartë të qeverisë zvicerane. Ndërsa kësaj here ishim ne vetë gazetarët miqtë e saj ekskluzivë. Një nder i madh ky që na bënte Madame Corine Casanova, si shefe e Kancelarisë të shtetit.

E ndodhur në Junkergasse Nr. 59, në Qytetin e Vjetër të Bernës, pak hapa larg ndërtesës tjetër të famshme karakeristike benreze Erlacherhof, Maison Watteville është nga ato kështjella, të cilat prej zanafillës, nëpër të gjitha metamorfozat e saj iu ka ofruar mysafirëve befasi nga më romantiket. Në kohën kur u ndërtua ajo iu paraprinte disa ndërtimeve të tilla mesjetare rreth e rrotull.

Pas një fjale të shkurtër paraqitëse nga zonja Casanova, fillon një aperitiv, gjatë të cilit zotëri Urs Staub, shef i seksionit të Muzeve, Zyra Federale e Kulturës, na jep në mënyrë të shkëlqyer përshkrime historike dhe zbërthime artistike të përbërësve të kështjellës.

E njohur si Shtëpia e Beatrice von Wattenwyl, ajo ishte strehë e shumë familjeve të cilat u rritën së bashku nëpër rrjedhën e më shumë se pesë shekujve. Arkitektura e kështjellës, pavarësisht ndërhyrjeve të mëhershme apo të mëvonshme, mban vulën e arkitektit të famshëm Joseph Abeille, i cili midis viteve 1695-1710 e ristrukturoi thellësisht arkitekturën e brendshme të saj dhe ia shtoi fasadën elegante të silit të Luigjit XIV. Ai harmonizoi mes tyre arkitektura dhe shije të të gjitha arkitekturave të jashtme dhe të brendshme nga kishte kaluar edhe vetë qyteti i Bernës. Prej vitit 1934, pra prej 99 vitesh, Qeveria Federale e Zvicrës i ka pritur miqtë e saj këtu. Kështjella është e hapur për publikun 4 herë në vit, çdo të shtunë të parë të janarit, prillit, korrikut dhe tetorit. Termat e trashëgimisë, të vitit 1929, sigurojnë jo vetëm që ndërtesa të jetë në përdorim për qëllimet aktuale, por edhe që do të ruajë karakterin e saj të një mjedisi shtëpiak bernez.

Historia e kësaj shtëpie fillon në vitin 1529, si pronë e familjes Frisching. Dhe thirrej shtëpia e Frischingëve. Nga viti 1838, kur Sophie Frisching martohet me Friedrich von Wattenwyl, shtëpia kalon në pronësinë e Watenwylëve dhe thirret përfundimisht shtëpia e Wattenwylëve.

Aventura e rreth katërmbëdhjetë breznive të kësaj kështjelle zë fill nga Hans Frisching. Mercenar i kapur rob më 1513, ai dëbohet nga Berna dhe i konfiskohet e gjithë pasuria. Në vitin 1528 ai lejohet të kthehet në qytetin e lindjes. Zgjidhet më 1535 anëtar i Këshillit të Madh (Këshillit të Qytetit) dhe më 1542 në Këshillin e Vogël (Këshillin Ekzekutiv). Brez pas brezi, bijtë më të shquar të kësaj shtëpie ishin të lidhur ngusht sa me pushtetin ekzekutiv e legjislativ aq edhe me karrierën ushtarake dhe me qarqet protestante. Personaliteti më i shquar i familjes ishte Franz Rudolf Frisching (1733 – 1807) një patricien, oficer i lartë, politikan dhe industrialist. Ai themeloi Manifaturën e Prodhimit të Fajancave në Bernë. Periudha e ngritjes së tij është edhe periudha e zgjerimit të pronave të familjes.

Më 1838 kështjella, nëpërmjet martesës, kaloi, pra, tek familja Wattenwyl. I fundit i sagës ishte Jacob Emanuel von Wattenwyl. Pronarët e fundit privatë, patricët Béatrice and Jakob Emanuel von Wattenwyl, nuk patën fëmijë. Në cilësinë e trashëgimtarit me të drejta të plota nga e shoqja Beatrice, e larguar nga jeta më 1923, Jacob Emanuel von Wattenwyl ia lë trashëgim Qeverisë Federale shtëpinë kështjellë më 1929, pesë vjet para se edhe ai të largohej nga jeta.

Kontrata e trashëgimisë ia ndalon Qeverisë Federale të bëjë ndryshime të mëdha në shtëpi. Brenda kushteve të përcaktuara në kontratë, Zyra Federale e Ndërtimeve dhe Logjistikave e ka restauruar shtëpinë gradualisht: më 1949 rruga përballë, më 1957-1958 hyrja në holl, oborri i pasmë, shkallët spirale, krahu jugor dhe taracat, në këtë fazë u restauruan edhe dritaret e anës jugore dhe taraca kryesore u kthye në formën e dikurshme, më 1983-1986 ishte faze përfundimtare e restaurimit tërësor.

Kështjella është ende e pajisur me objekte kryesisht të Shekullit XVIII dhe XIX, si dhe me shumë portrete të pjesëtarëve të familjeve Frisching dhe von Wattenwyl. Kështjella ka kopshtin-taracë më të madh të ndërtuar në mënyrë private në Qytetin e Vjetër të Bernës.

Sikurse ndërtesa, ashtu edhe objektet, pajisjet, mobiljet, takëmet, portretet e varura nëpër mure, gjithçka këtu kanë historinë e vet të vënies në përdorim për herë të parë, të funksionimit në mjedisin e caktuar, të përkatësisë ndaj anëtarit të caktuar të familjes. Një familje e madhe e përfshirë gjithnjë në sferat e larta të pushtetit, të politikës, të ushtrisë, të religjionit ka lidhje dhe krushqi të shumta, ka miqësi të shumta, mikpritje, marrje e dhënie dhuratash. Të gjitha këto pasqyrojnë risitë, modernitetet e të gjitha etapave që ka përshkuar mënyra e jetesës në Bernë dhe të zhvillimit të saj në të gjithë këta shekuj. Kanë historinë e tyre që nga qilimat e koridoreve, të shkallëve, të antidhomave, të bibiliotekës, të dhomave te ndenjes apo të gjumit, tek tavanët, tek dollapët, komotë, varëset e garderobave, tek kangjelat anësore të shkallëve, tek ornamentet zbukuruese në dru, në gur, metal apo materiale të tjera, tek tavolinat dhe karriget, tek divanët, tek bufetë, tek enët, tek qelqet, terrakotat, majolikat, tek fildishet, qelibaret, tek shandanët, pasqyrat, tek orët, aplikimet e mureve etj. etj.. Histori të veçantë kanë portretet, të cilat përgjithësisht kanë emra të përveçëm të familjes dhe data përgjatë brezave, emrat e piktorëve të cilët i kanë bërë ato portrete. Gjithçka këtu ngjall kureshtje të jashtëzakonshme, por do të ishte e pamundshme t’i ndiqje hollësitë e pafundme nëse, me humorin e tij aq të natyrshëm, duke krijuar situata gazmore të historive intime apo të thashethemnajave të dikurshme rreth personazheve më të famshëm të familjes, zotëri Staub nuk do të bënte që të mos ndihet aspak koha që kalon.

NJË PËRMBYLLJE GAZMORE DHE INTIME

I vjen radha pastaj një bufeje tejet të pasur dhe delikatesë e gjitha, me pjata të ftohta të shoqëruara me salca të ftohta, barishtesh e frutash egzotike, ku nuk mungon kurrë dimensioni i djathrave, plotësuar pastaj nga prania e personelit të kameriereve dhe kamarierëvet të shumtë, të cilët na ofronin disa lloje „hot dishes“ nëpër ca taska porcelani shumë elegante, e pastaj vijonin me verëra, shampanjë e deri tek dezertet, që ngjanin si piktura moderniste nga dekoracionet plotngjyra. Ne jemi në tavolinë me Bobin, mikun e vjetër të APES, gazetarin veteran të Reuters. Bisedojmë për familjet tona, për nipat e mbesat e Bob, për djemtë tanë, për krijimtarinë, për botimet, për librat, pastaj bisedojmë për Uellsin e tij, për Shqipërinë tonë, për keltët e tij dhe për pellazgët tanë, vendasit e parë të kontinentit të Evropës, për enigmën etruske dhe për enigma të tjera të historisë evropiane, për ilirët dhe të tjerët, të ardhurit më të hershëm të Evropës, për perënditë greke me emra shqip, për probleme të aktualitetit të sotëm botëror parë nga këndi i profesionit tonë të përbashkët. I gjithë ai ambjent i bukur plus shampanja na kishin frymëzuar të gjithëve, pa përjashtim.

Zonja Casanova vjen nëpër tavolinat e gazetarëve, me respekt, ngre dolli, shkëmben biseda të rastit me grupe të ndryshme. Pastaj zbresim të gjithë bashkë tek kopshti në oborrin e pasmë, aq panoramik në çdo stinë e në çdo lloj moti, po tejet marramendës sidomos në atë ditë magjike qershori. Kopshti është si një ballkon i madh i ngritur mbi anën e pjerrët të lumit Aare, i cili kësaj dite më shumë se kurrë, duket më i gjelbër se i kaltër, është tejet i bukur dhe sfidues, i vrullshëm e i harbuar si det me dallgë, madje pa asnjë mbresë pendese apo ndjesi mëkatfaljeje për ditët të tëra që ka dalë nga shtrati dhe i ka trembur banorët e qyteteve dhe fshatrave nga ka kaluar, i ka kërcënuar urat, i ka sfiduar pritat dhe ledhet. Tani Aare prehet këndellës duke na shplodhur sytë tanë që nuk i shqiten.

Këtu shërbehet kafeja, bëhen shkrepje të shumta fotografish – më vete, në grupe, në çifte, bëhen filmime. Në qendër është gjithnjë zonja Casanova, duke dhënë intervista apo deklarata për të interesuarit. Jemi duke kundruar Aaren teksa zonja Casanova na afrohet dhe ne vrik i japim përshtypjet dhe mbresat e kësaj dite, prej së cilës kishim marrë informacione pa fund për funksionimin e shtetit ligjor dhe demokracisë, por edhe ishim mahnitur për konstitucionin shpirtëror të vlerave dhe kulturën materiale të Konfederatës Helvetike. Kosova, Shqipëria, shqiptarët e shumtë të Zvicrës, gjithnjë e më shumë janë një dimension i këtij vendi veçanërisht mikpritës. Ne përfitojmë nga rasti dhe i dhurojmë disa nga librat tona, ndërkohë e falenderojmë për mënyrën kaq interesante, profesionale, por edhe fantastike se si e paraqet Zvicrën. Dhe fillojmë ta pyesim me shaka për takimin që do të vijë një vit më pas!

Në program, është paraparë edhe një vizitë tek Bären Graben, Gropa e famshme e Arinjve, një atraksion i përhershëm për turistët, e rinovuar tashmë. Jo më kot Berna, kryeqyteti administrativ i Konfederatës Helvetike ka si simbol Ariun prej nga e ka edhe prejardhjen e emrit, simbol që i shfaqet në stemën dhe flamurin e qytetit dhe që lidhet me një legjendë që daton shekullin XII, dhe prej shumë kohësh besohet se ariu është fatsjellës për bernezët. Po janë me fat edhe bernezët edhe zviceranët, porse që fatin e kanë ndërtuar me duart e tyre. Zvicra është një nga vend, ku shteti i së drejtës funksionin ashtu si duhet! Dhe ne shqiptarët e shquajmë shumë lehtë këtë fakt, sepse pas shpine kemi lënë një diktaturë të egër dhe një tranzicion torturues për popullin.

Ne preferojmë si gjithmonë që rrugën e kthimit për në stacionin e trenit, Bahnhof ta bëjmë në këmbë për të shijuar fillimmbrëmjen e kësaj dite qershori ku pranvera dhe fillimvera janë takuar së bashku. Dhe aty ndahemi, pjesa më e madhe e kolegëve për në Gjenevë, ne me Arletën, kolegen tonë braziliano-zvicerane, në pritje të trenit për në Bazel, patëm kohë për të pirë së bashku nga një gotë të ftohtë birre, duke lënë prapa kujtimin e një ditë të paharrueshme me përshëndetjen tonë tashmë klishe: Tschüss bis bald ! A bientôt ! Till the next time!

Simbolet tona kombëtare, bluzat e kuqe me hartën e Shqipërisë Etnike, flamuri kuq e zi, këngët e vallet nga të gjitha krahinat i dhanë sheshit America një imazh të gjallë, entusiast dhe të larmishëm/

Nga Beqir SINA/

AMERICA AVENUE – NEW YORK CITY : Është një traditë për rreth katër dekada, që në javën e fundit të qershorit në qytetin e Nju Jorkut, bulevardin e saj kryesorë “America”, për çdo vit të zhvillohet Parada Ndërkombëtare e Emigrantëve – International Immigrants Parade. Organizatori i kësaj parade, është një organizatë joqeveritare në Kombet e Bashkuara, me president zotin Edward Juarez-Pagliocco. Tema e Paradës ishte: “Festimi i Unitetit Nëpërmjet Diversitetit”.

Kjo, Paradë, është themeluar 40 vjetë më parë (1973). Kësaj rradhe ajo e kishte edicionin e 28-të vjetore të saj dhe është të mbajtur të shtunën në mesdrekë, e përfaqësuar nga kuadratet e grupeve të emigrantëve nga Shqipëria, Gjeorgjia, Kina, Tibeti, Meksika, Karaibet, Amerika latine dhe Vietnami. Grupet pjesmarrrëse marrshuan në bulevardin America Avenue në mes të rrugëve 43 street dhe 58 street. Parada zgjati më pak se një orë e gjysmë parakalim,

Marshuesit kuqezi – shqiptarët, ishin kësaj rradhe më të shumtit në numër. Qindra shqiptarë nën entuziazëmin dhe demostrimin e simboleve dhe ngjyrave tona kombëtare, parakaluan plot krenari. Parada u Organizua nga organizata Rrënjët Shqiptare, dhe u mbështet pa rezerva nga Lidhja Qytetare Shqiptaro Amerikane, presidenti i saj Joe DioGuardi, Shoqata Ana e Malit, Fondacioni Plavë dhe Guci, Shoqata KOMBI, dhe organizata e shoqata të tjera të komunitetit.

Në marshin e shqiptarëve ishin të rreshtuara tre të ashtuquajtura “parade float – rimorkiot e paradës” të tërhequara nga kamionat, të “veshur” në të gjitha anët me flamuj kombëtarë – kuq e zi, dhe të gjitha ngjyrat e veshjeve folklorike. Me banneret “Rrënjët Shqiptare”, fondacioni Plavë e Guci dhe shoqata Ana e Malit, si dhe me të rinjë e të reja veshur me kostumet popullore, duke vallëzuar dhe kënduar shqip ato parakaluan përmes bulevardit,.

Përfaqësimi i shqiptarëve në këtë paradë, tha presidenti i organizatës Rrënjët Shqiptare, Marko Kepi, është një çështje shumë e rëndësishme, ne jemi shumë të lumtur dhe krenar që po përfaqësohemi për çdo vit në këtë marrshim të vetëm të shqiptarëve deri tani në mes të New Yorkut.

Në këtë Paradë, shqiptarët erdhën më të organizuar se heret e tjera. Me pjesmarjen e shumë grupeve dhe organizatave të tjera shqipëtare, që operojnë jo vetëm në New York, por në gjithë SHBA-të, si grupi i të rinjëve nga Detroiti(dega Rrënjët Shqiptare me kryetar Endrit Topalli), grupi i Teksasit ( me kryetar Besmir Hoxha), Bostoni, dhe New Jersey, duke promovuar të gjitha vlerat tona kulturore dhe folklorike të tilla si kostumet, vallet dhe këngët tona nga treva të ndryshme shqipëtare.

Presidenti i organizatës Rrënjët Shqiptare, Marko Kepi, në fillim të fjalës së tij, i është falenderuar organizatave dhe shoqatave të komunitetit, për gjithë mbështetjen e dhënë në të gjitha aktivitetet, e kësaj organizate. Me këtë rast ata nderuan me çmimin “Nëna Terese”, Ambasadorin Dr. Waheed Waheedullah, për shkrimet e tij kushtuar figurës së Nëna Tereses dhe luftës në Kosovë kur ai ishte ambasador në Kombet e Bashkuara. Ndërsa me çertifikatën e lart të “Mirënjohjes”, për kontributin e madh që kan dhënë në komunitet ata nderuan kryetarin e Shoqatës Shqiptaro Amerikane Ana e Malit, zotin Ismet Kurti, si dhe Top Modelen e njohur shqiptare në New York, Lola Luma, “ambasadoren” shkodrane të bukurisë dhe artit, si dhe disa veprimtarë e lider të tjerë të komunitetit.

Kepi, i cili drejtojë ceremoninë e hapjes, ftojë të këndoi hymnin Amerikan sopranon Lindita Lole. Paradën e përshëndetën presidenti i Lidhjes Qytetare Joseph DioGuardi dhe Këshilltaria e Çështjeve Ballkanike, Shirli Cloyes – DioGuardi, Konsulli i Përgjithshëm të Shqipërisë, Dritan Mishto, kryetari i shoqatës Plavë e Guci, Esad Gjonbalaj, gazetari shqiptaro amerikan Mike Adams, ish -kampioni i boksit “Kosova Kid” Elvir Muriqi, këngëtaria kosovare e spektaklit American Idol – talenteve të reja në SHBA, Melisa Ademi, Dj Edih, kampionin e notit Sidni Hoxha, baritonin e talentuar Bledar Maqellara, dhe kryetarin e shoqatës Kombi, Artur Vrekaj, Paradën e shqiptarëve e nderuan me pjesmarrjen e tyre dhe përfaqësuesit e Konsullatës së Kosovës, konsujt Fatmir Zajmi dhe Ymer Berisha, si dhe veprimtar e lider të komunitetit.,

Pas përshëndetjeve presidenti i organizatës Rrënjët Shqiptare, Marko Kepi, ftojë të gjithë pjesëmarrësit, shumica e tyre të rinjë e të reja shqipëtare, nxënës dhe studentë, aktivistë dhe veprimtarë të komunitetit, nga Kosova, Shqipëria, Mali i Zi, Maqedonia, Lugina e Preshevës dhe Çamëria, që edhe në këtë aktivitet, ata të ishin promotorë dhe udhëheqësit e vërtetë të Paradës së Shqiptarëve. “Ne sot ndihemi krenarë tha Kepi në fund të fjalës së tij që jemi shqiptarë dhe le të parkalojmë në këtë paradë, me plot dinjitet dhe krenari të gjithë së bashku – pa dallim feje bindje apo krahine nën sloganin, JEMI NJË”, tha ai.

Një grup vallëtarësh kishte ardhur me veshjet popullore të krahinës së Çamërisë dhe Malësisë. Grupi i djemëve të Çamërisë marrshoi krenarë, ata mbanin në duar pankarta për të drejtat e tyre, dhe dënonin genocidin grek ndaj shqiptarëve të Çamërisë.

Kudo në shesh shikoje vetëm simbolet tona kombëtare; bluzat e kuqe me hartën etnike, flamuri kuq e zi, këngët e vallet nga të gjitha krahinat, që i dhanë sheshit America, një imazh të gjallë, entusiast dhe të larmishëm, shqiptarë, përgjatë segmentit që ndanë rrugët 43 street dhe 58 street. Një grup prej tyre mbante, pankartat e kandidatit shqiptarë, për në Këshillin e Bashkisë së qytetit të New Yorkut, Ken Biberaj.

Në paradë ke qenë edhe një grup të rinjësh që ka prekur zemrat e shumë shqiptarëve, por edhe të atyre që qëndronin spektatorë në dy anët e sheshit Amerika, përgjatë marshimit në sheshin ku u zhvillua parada. Ai ishte i atyre të rinjëve që mbanin në duar pankarta të mëdha ku shkruhej : “Ethnic Albania – Shqipëria Etnike – Shkupi – Ulqini, Çamëria Kosova” dhe një tjetër në të cilën ishte pikturuar një hartë e Shqipërisë Etnike si dhe : “Malësi, Çamëri, Mitrovicë, Lugina e Preshevës, Sanxhaku, Dardania – Iliria – Arvanite”, Chameria,. Tre banner të mëdhenjë prinin marshimin shqiptarëve në sheshin në zemër të New Yorkut America, : Chamëria – Jemi Një dhe Albanian Roots, ndërsa përrreth tyre dy flamurë kuq e zi gjigandë, qëndronin në mes të pjesmarrëseve. Kurse grupe djemësh e vajzash, veshur me bluza të kuqe, kërcenin dhe këndonin në shesh me një performancë të veçantë.Joe DioGuardi dhe bashkëshortia e tij Shirli Cloyes – DioGuardi bënë paraqitjen e tyre me një autoveturë klasike Cadillac, në xhamin e parë të së cilës ishte vendosur një rug me portretin e Nëna Tereses, në dy krahët e automjetit qëndronin flamuri amerikan dhe ai shqiptarë. DioGuardi, kësaj rradhe demostroi edhe një herë një flamur të kuq me vija të bardha, për të cilin tha ai përfaqëson të shtatë milion shqiptarët në Ballkan.

Një nga pjesët më mbresëlënëse të kësaj parade, së organizuar nga organizata Rrënjët Shqiptare – Albanian Roots, me përkrahjen e Lidhjes Qytetare Shqiptaro Amerikane dhe presidentit të saj Joe DioGuardi, Shoqatës Ana e Malit, Fondacionit Plavë dhe Guci, Shoqatës KOMBI, nga Bostoni, dhe organizata e shoqata të tjera të komunitetit, ishte kontigjenti i fëmijëve, me prindërit e tyre, djemeve dhe vajzave të bukura shqiptare, në “marshimin i tyre me bluzat e kuqe dhe me flamujt kuq e zi, plot me krenari, përgjatë parakalimit një orësh në sheshin America, në zemër të qytetit të New Yorkut.

Pikniku dhe aktivitetet e tjera kan bërë që numri i anëtarëve të kësaj shoqate të vijë duke u rritur dita ditës, duke i shtyrë Rugovasit në Amerikë, drejt organizimeve edhe më të mëdha…..!/

Nga Beqir SINA/- Në Taconic State Park – Rudd Pond – shtetin e New Yorkut, të dielën, në mjediset piktoreske të parkut natyror “Franklin D. Roosevelt State Park”, me një natyrë shumë të ngjashme me bjeshkët e krahinës së Rugovës, Shoqata dhe Ansambli artistikë “Rugova” nga New Yorku, organizoi piknikun e saj vjetor.

Pikniku i rugovasve për të gjithë pjesmarresit ka qenë një ditë e veçant. Në në parkun rekreativë vërshuan familjet rugovase, që nga orët e para të mëngjesit, duke u mbledhur si në një dasëm të madhe vëllazërore , me dëshirën për t’u takuar që nga me të vegjëlit(fëmijët e shkollës) të rinjët e të reajt deri tek më të moshuarit, kudo vrehej një gëzim i pa përshkruar.
Në këtë aktivitet kishin ardhur pothuajse të gjithë rugovasit me familjet e tyre, për të kaluar së bashku një ditë të gëzuar, ku ata shpalosën disa nga vlerat karakteristike të krahinës. Një nga pikat më kulminante të këtij pikniku, ishte dhe shfaqja i improvizuar në mënyrën më origjinale të Dasmës Rugovase.

Një dasmë, kjo, që të krijonte përshtypjen se me të vërtet po bëhej dasmë Rugovase në Amerikë, e kompletuar ajo me të gjitha elementët e saj. Duke filluar nga përgatitjet e të dyjave palëve, dasmorët dhe kanegjeqi, nuses, dhe kalit të shalës i bardhë, deri tek atmosfera e gëzimit që mbizotronte me këngët e vallet, doket dhe zakonet Rugovase, të cilat ishin mbresalënëse, tek sa tërhoqën vëmendjen e familjeve rugovasve me gjithë fëmijët e tyre

Ky piknik tradicional, argëtues, kulturorë dhe sportivë, u organizua nga Shoqata dhe Ansambli ” Rugova”, në New York, nën kujdesin e kryetarit të kësaj shoqate, zotit Adem Muriqi, z. Ramiz Mujaj, Idriz Çelaj, Florim Lajçi, Isuf Rexhaj etj.

Kan qenë më shumë se 300 – 400 rugovas të emigruar nga kjo krahinë në Amerikë në periudha të ndryshme, që u ngjitën të dielën në lartësitë e New Yorkut, për t’u relaksuar nën ajrin e freskinë si dhe bukurinë e maleve të Taconicut – të cilat ndodhen në pjesën veriore të New Yorkut.. Gjithçka, ishte e përgatitur për bukuri në pajtim me zakonet dhe traditën e kësaj krahine. Ku përveç një dasme të madhe rugovase të improvizuar, janë mbajtur edhe garat sportive për fëmijë, të rinjë e të reja dhe moshat e tjera, siç ishin vrapimi dhe kërcimi së gjati për fëmijët, tërheqja e litarit, hedhja e gurit, volejbolli dhe shahu për të rriturit, si dhe lojrat e fatit.
Në fillim të piknikut foli për rëndësinë e tij, Vjosa Mujaj – Nikqi, e cila i dha fjalën zotit Idriz Çelaj për të lexuar materialin “Dasmën Rugovase”, të përgatitur nga zëdhënsi i Shoqatës dhe Ansamblit Rugova, zoti Ramiz Mujaj .

“Këtu në këtë vend ku ne jetojmë, thuhej në fillim te këti materiali, i cili është një vend pishtar i kulturave të njerëzimit dhe demokracisë boterore, natyrisht, që është kënaqësi dhe privilegj që kemi mundësinë të bashkohemi dhe t’a zhvillojm traditën e kulturës sonë këtu në Amerikë”.

“Ne sot kemi dasëm! thuhej ndër të tjera , këtë dasëm e bëjmë për fëmijët tanë që t’u tregojmë atyre se si prindërit dhe gjyshërit e tyre, dhe tanët natyrisht, i bënin dasmat në vendëlindjen e tyre dhe në të njëjtën kohë të shpalosim një pjesë të kulturës sonë, në këtë vend ku lulëzojnë të gjitha kulturat e botës.”

Në materialin e përgatitur enkas nga Ramiz Muja, tregohej se sa të lashta janë Këngët dhe vallet Rugovase, sa të lashta janë kostumet tradicionale të kësaj krahine. “Plotë artë janë veshja kombëtare e burrave, tregon ai, ato janë të punuara me dorë nga vet vendasit . Po ashtu shumë të bukura janë edhe veshjet e femrave me plot ngjyra , janë njësoj të lashta dhe tradicionale autoktone , edhe ato janë të punuar nga grat vendase , ku veshia e qiknisë është e veçantë dhe po aq autoktone.”

Më tej në materialin të përgatitur nga zëdhënsi i shoqatës dhe ansamblit Rugova, zoti Ramiz Mujaj, thuhej se:” Në këtë dasëm ne jemi përpjekur, që sa do pak t’a vëmë në skenën natyrore nëpërmjet improvizimit të dasmës tradicionale Rugovase, me të gjitha elementët e saj.”

Pikniku nisi me Dasmën Rugovase – Nusja në kalë! Familja e Zhuke Haxhisë nga Stankajt e Rugovës u miqësua me familjen Hasan Nikqit nga Rugova . Idriz Çelaj nga kjo familje ju dha vajzën Gretën për një djalë të familjes Nikqi ( improvizimi).

Më pasë atmosfera argëtuese në piknikun e rugovasve, u “ndez”, kur filloj kënga dhe vallja popullore të këndohej nga këngëtarët Dile Geci, Besim Muriqi dhe këngëtarët Entela Iliriani, Bekim Jahjaga, në shoqërimin e muzikantit Nexhmedin Bakraqi, të cilët i futën të gjithë pjesëmarrësit në valle, të rinjë e të reja, burra e gra, me repertorin e tyre argëtues.
Gjatë programit të këtij pikniku u zvilluan dhe aktivitete të ndryshme sportive, si gara vrapimi për fëmijët, ndeshje Volejbolli, Tërheqja e litarit, Hudhja e gurit, dhe loja e Shahut, etj.

Në këto aktivitete, sipas sporteve u arritën këto rezultate: Tërheqja e litarit, vendi i parë i takoi ekipit të përbërë nga : Flamur Husaj, Ukë Qorraj, Isuf Rexhaj, Jashar Lajqi, Besim Lajqi dhe Arif Rexhaj.
Hudhja e Gurit: – vendi i parë: Fadil Dembogaj, në të dytin Leotrim Dembogaj dhe i treti Agim Mujaj.
Në Volejboll: – në vend të parë skuadra e Rexhë Avdia – Shkrel në vend të dytë Mujajt – Dugaive dhe të tretë Çelë Shabani – Stankaj. Në garat e volejbollit duhet cekur se me shumë sukses keto gara u drejtuan nga referet Idriz Çelaj dikur volejbollist nga Universiteti i Prishtinës dhe Florim Lajqi.
Ndërsa në lojën e Shahut: – vendi i parë i takoi Isuf Rexhajt, dhe ai i vendit të dytë Esat Rexhaj.
Njëri prej këtyre organizatorëve, zoti Idriz Çelaj, tha se me këtë rast dëshirojë të faleminderoj, në mënyrë të veçantë, në emër tim, dhe të Ansamblit Rugova, të Shoqatës dhe të gjithë Rugovasve për kontributin që kan dhënë të gjithë; prej nga i palodhshmi, vallëtari, instrumentisti, solisti, lahutari kostumografi dhe kryetari i Ansamblit Artistik ” Rugova ” ketu ne Amerike, i madhi z. Sylë Nikqi, i cili bëri aq shumë që ” Dasma Rugovase”, të shkëlqejë edhe këtu në Amerikën e largët!
Çelaj, vijojë duke thënë se : “Edhe një herë i them të faleminderit Daja Sylë! ndërsa faleminderoj edhe vajzën tij Gretën, e lindur në Amerikë, që pa kurrfarë frige, u shpreh ai hipi në kalë, si dikur Nora e Kelmendit! I faleminderoj për së fundi tha Çelaj të gjithë Rugovasit për pjesmarrjen e tyre, dhe ju premtojmë, që sebashku me organizatorët, në vitin tjetër – 2014 do jetë edhe pikniku Rugovas më madheshtor!

Gazetës tonë, në fund Kryetari i Shoqatës, Adem Muriqi, tha se ky piknik synon që të shpalos traditat shqiptare që mbart këtu në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Ansambli dhe Shoqata Rugova. Edhe pse një ditë relativisht e nxehtë, Ansamblii këngëve dhe valleve Rugova”, nuk hoqi dorë nga interpretimi i valleve të bukura rugovase në lëndinën e bukur pranë pyllit. Të veshur me kostumin karakteristik rugovas valltarët dhanë një spektakël të duartrokitur. Ndërkohë, që fëmijët, djemtë dhe vajzat tona, burrat e gratë e bënë si një festë bënë të improvizuar një dasmë të madhe Rugovase në Amerikë”